كىتاپ رۋحاني قازىنا
اتىراۋ وبلىسى، يساتاي اۋدانى،
زينەدەن سەلوسى، يۋ.گاگارين اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
راحاتوۆا سامال راحات قىزى
تاقىرىبى: كىتاپ – رۋحاني قازىنا
ماقساتى: وقۋشىلاردى وقۋلىقتى قۇرمەتتەي بىلۋگە، كىتاپتى ۇقىپتى ۇستاۋعا باۋلۋ. وقۋشىنىڭ بىلىمدىلىك تانىمىن ومىرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ ارتتىرۋ. وقۋشىلاردىڭ كىتاپقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ.
كورنەكىلىگى: كىتاپتار كورمەسى، ناقىل سوزدەر.
ءجۇرۋ بارىسى
ءمۇعالىم: قۇرمەتتى ۇستازدار جانە وقۋشىلار! بۇگىنگى «كىتاپ – رۋحاني قازىنا» اتتى تاربيە ساعاتىن ا.بايتۇرسىن ۇلىنىڭ مىنا ولەڭىمەن باستاعالى تۇرمىن.
بالالار، بۇل جول باسى دانالىققا
كەلىڭدەر، وقىپ بايقاپ قارالىق تا.
بۇل جولمەن بارا جاتقان وزىڭدەي كوپ،
دانالىق – وشپەس جارىق، كەتپەس بايلىق
جۇرىڭدەر ىزدەپ، تاۋىپ الالىق تا!
«كىتاپ – عالىم، ءتىلسىز ءمۇعالىم» دەپ تەگىن ايتىلماعان عوي. بۇگىنگى ادەبي كەشىمىز ءبارىمىزدى ءبىلىمدى، ونەرلى بولۋعا تاربيەلەپ، تالاي عاجايىپ ىستەردىڭ قۇپياسىن اشۋعا كومەكتەسەتىن اقىلدىڭ كەنى – كىتاپقا ارنالادى.
كىتاپ – عىلىم، ول بۇكىل ادام بالاسىنا ورتاق. كىتاپ – عىلىم، ءبىلىم جەمىسىن حالىق اراسىنا جايۋشى، تاراتۋشى. كىتاپ – اقىلدىڭ كەنى. كىتاپ – بار ءبىلىمنىڭ باستاۋى، بار عىلىمنىڭ باستاۋى. كىتاپ – بارلىق زاماندا دا ءبىلىم قازىناسىنىڭ عاجايىپ قويماسى. ءوز بەتىمەن كىتاپ وقىپ، ونىڭ كومەگىمەن ۇزدىك ءبىلىم العان، ءسويتىپ اتاقتى عالىم بولعان ادامداردا دۇنيە جۇزىندە از ەمەس.
مىسالى، قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانباي ۇلى ءوز ءبىلىمىن ءوز بەتىمەن ىزدەنۋىنىڭ، كىتاپتى كوپ وقۋىنىڭ ارقاسىندا جەتىلدىرەدى ءارى بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرەدى، الدىڭعى قاتارلى ويشىلداردىڭ ەڭبەكتەرىمەن تانىسادى. ال م.گوركيي بولسا «مەن ءوز بويىمداعى بارلىق جاقسىلىعىم ءۇشىن الدىمەن كىتاپقا بورىشتىمىن» دەگەن. مۇنداي مىسالداردى كوپتەپ كەلتىرۋگە بولادى.
- بالالار، كىتاپ قالاي جاسالادى؟
- العاشقى كىتاپ باسپاسى اعاشتان جاسالادى.
- تۇڭعىش قازاق كىتابى قاي جىلى شىقتى؟
- تۇڭعىش قازاق كىتاپتار 1800 جىلى شىعارىلا باستادى.
كىتاپ: - وي، بارەكەلدى! وزدەرىڭ مەنىڭ تاريحىمدى جاقسى بىلەدى ەكەنسىڭدەر. مەن ادامنىڭ دوسىمىن. مەنىڭ اتىم – كىتاپ. مەنى جاساۋ ءۇشىن ادام بالاسى كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. الدىمەن ادام ورماننان اعاش كەسەدى. ونى فابريكاعا اپارادى. سودان سوڭ وعان اۆتورلار جازادى، سۋرەتتەر سالادى. باسپاحانا جازۋلار مەن سۋرەتتەردى باسىپ، كىتاپ ەتىپ شىعارادى. جۇمىسشىلار ماشينا مەن پوەزدارعا تيەپ اۋىل-اۋىلعا، قالا-قالاعا تاراتادى. مىنە، مەن ەندى سەنىڭ قاسىڭدا تۇرمىن. مەنى كۇتىپ، جىرتپاي ۇستا. مەن سەنىڭ سەنىمدى دوسىڭمىن!
ۇلجان: تۇرادى باسىن قۇراپ ءارىپ نەدەن،
باستالعان ءبىلىم باسى الىپپەدەن
قاراساق شالقار تەڭىز، ءتۇپسىز مۇحيت
وقىساق كىتاپ سىرىن اشىپ تەرەڭ
نۇرتىلەك: كىتاپتى وقىمايدى، سىيلاماعان،
بىلىمگە جانىن جانىپ قيناماعان.
وسىرگەن كىمنىڭ بولسىن ءوي-ورىسىن،
سول كىتاپ بەك اقىلشى كۇندە ماعان.
ايدانا: تۇلەكتى تاربيەلەر كىتاپ – مەكتەپ،
وسەدى سول كىتاپتان بۇتاق كوكتەپ.
مولايتىپ اقىلىڭدى سان ەسەلەپ،
بەرەدى ءبىلىم ءنارىن كىتاپ كوكتەپ.
ادىلەت: كىتاپتار بەينە جاپىراق،
جىرلايتىن سىرىن ءومىردىڭ
وقيسىڭ كەيدە جاتتاپ،
كوتەرىپ كۇيىن كوڭىلدىڭ.
ءمولدىر: ايدىن شالقار كەيدە ءبىر،
كىتاپتى تۇنعان كول دەرسىڭ،
اۋاداي قاجەت بەينە ءبىر،
تاپپاساڭ ءنارىن شولدەرسىڭ.
ءمۇعالىم: - قازاق دالاسىندا مەكتەپ سالعان، قازاق بالالارىنا ارناپ «الىپپە» جازعان كىم؟
ءبارى: - ىبىراي التىنسارين.
- ونىڭ بالالارعا ارناپ جازعان ولەڭى قالاي اتالادى؟
- «كەل، بالالار، وقىلىق!»
ءان: «انالارعا» ورىندايتىن - التىنبەك ۇلى ادىلەت.
بي: «وزبەك ءبيى» بيلەيتىن - قادىربەك قىزى دانا
گۇلاينا: كىتاپ!
سويلەسىپ وزىڭمەنەن ءتىل قاتادى،
ەرىكسىز ءسوزىن جۇرتقا تىڭداتادى.
جەتكىزىپ وتكەندەردىڭ وسيەتىن،
شەشىلىپ كەيدە دوستاي سىرلاسادى.
دانا: كىتاپ!
اقىلدىڭ سونبەيتۇعىن شامشىراعى،
ءبىلىمنىڭ سارقىلمايتىن بال بۇلاعى.
اشقاندا-اق وتكەن كۇنمەن بەتتەرىڭدى،
كەلەر كۇن كوز الدىما كەپ تۇرادى.
ءان: «اكەشىمە» ورىندايتىن - سۇڭعات قىزى گۇلاينا.
كورىنىس: «كىتاپتار مۇڭى»
بي: «اققۋ ءبيى» بيلەيتىن - بەكبولات قىزى ايدانا
جانداربەك: ادامنىڭ دوسى كىتاپ، ءومىر كىلتى،
تەڭ كەلمەس وعان جيعان دۇنيە-مۇلكى.
اقىلشى، جانعا سەرىك، جول باستاۋشى،
اسىل وي، قازىناسى، ءومىر كوركى.
لاۋرا: كىتابىڭ – سەنىڭ قۇرالىڭ
جاعار ءبىلىم شىراعىڭ
باسا المايسىڭ ەشقاشان،
ونسىز العا ءبىر ادىم.
ءزۇلفينا: ەلىمىزدە اتاقتى
عالىم اتا نە تاپتى
ءبارىن - ءبارىن كورىپتى
وقي بەرگەن كىتاپتى.
ءبىلىم الار كوپ ادام،
جاقسى نارسە جوق ودان،
قىزىعا كەپ وقيمىن
كىتاپ كورسەم جاڭادان
كورىنىس:
«ناۋقاس كىتاپ»
ءمۇعالىم:
كىتاپتار دا ادام سياقتى، اۋىرىپ قالۋى مۇمكىن. اۋىرعان جاعدايدا ولاردى ەمدەۋ قاجەت. سول ءۇشىن دە كىتاپتاردا ايالاپ ۇستاۋىمىز قاجەت.
ەندى ورتاعا كىتاپحاناشى اپايدى شاقىرايىق.
(ول وقۋشىلارعا كىتاپحانا ەرەجەسىن تانىستىرادى).
ءمۇعالىم: «كىم تاپقىر؟» ويىنىن وينايىق (جۇمباقتار جاسىرىلادى).
قابات-قابات قاتتاما
اقىلىڭ بولسا اتتاما (كىتاپ)
بويلاعان سايىن تەرەڭگە
شىعاسىڭ بيىك بەلەڭگە (ءبىلىم)
بىلىمنەن مول سىي اسى،
بالاردىڭ ۇياسى (مەكتەپ)
ءبىلىمنىڭ جولباسشىسى
شاكىرتتىڭ قولباسشىسى (ءمۇعالىمى)
«كىم كوپ بىلەدى؟» ويىنىن وينايىق (ماقال-ماتەلدەر ايتىلادى).
كىتاپ – اسىل قازىنا
وقۋ – ءبىلىم ازىعى،
ءبىلىم – ىرىس قازىعى
وقۋ – ءبىلىم بۇلاعى
ءبىلىم – ءومىر شىراعى
قىنا تاسقا بىتەدى
ءبىلىم باسقا بىتەدى
بىلىكتى ءبىردى جىعادى،
ءبىلىمدى مىڭدى جىعادى.
ءمۇعالىم: جايناتىپ جانىمىزدى،
كەلتىرىپ ءسانىمىزدى.
ارنايىق باس قوسقاندا
تاماشا ءانىمىزدى
سابيلىك كوڭىلدەن
ارنالدى بۇل ءانىم.
باۋليتىن ومىرگە
اقىلشى – ءمۇعالىم.
ءان: «ءمۇعالىم ول ءبىزدىڭ»
قورىتىندى: بالالار، ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز «كىتاپ – كوپ اقىلدىڭ قۇيىلعان كولى»، «كىتاپ – عاجاپ دوس» دەپ بەكەر ايتپاعان. بارلىق ءبىلىمدى كىتاپتان الامىز. كىتاپ ءبىزدى قايىرىمدىلىققا، ادالدىققا، ادىلدىككە ۇيرەتەدى.
وسىمەن «كىتاپ – رۋحاني قازىنا» اتتى تاربيە ساعاتىمىز اياقتالدى.
زينەدەن سەلوسى، يۋ.گاگارين اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
راحاتوۆا سامال راحات قىزى
تاقىرىبى: كىتاپ – رۋحاني قازىنا
ماقساتى: وقۋشىلاردى وقۋلىقتى قۇرمەتتەي بىلۋگە، كىتاپتى ۇقىپتى ۇستاۋعا باۋلۋ. وقۋشىنىڭ بىلىمدىلىك تانىمىن ومىرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ ارتتىرۋ. وقۋشىلاردىڭ كىتاپقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ.
كورنەكىلىگى: كىتاپتار كورمەسى، ناقىل سوزدەر.
ءجۇرۋ بارىسى
ءمۇعالىم: قۇرمەتتى ۇستازدار جانە وقۋشىلار! بۇگىنگى «كىتاپ – رۋحاني قازىنا» اتتى تاربيە ساعاتىن ا.بايتۇرسىن ۇلىنىڭ مىنا ولەڭىمەن باستاعالى تۇرمىن.
بالالار، بۇل جول باسى دانالىققا
كەلىڭدەر، وقىپ بايقاپ قارالىق تا.
بۇل جولمەن بارا جاتقان وزىڭدەي كوپ،
دانالىق – وشپەس جارىق، كەتپەس بايلىق
جۇرىڭدەر ىزدەپ، تاۋىپ الالىق تا!
«كىتاپ – عالىم، ءتىلسىز ءمۇعالىم» دەپ تەگىن ايتىلماعان عوي. بۇگىنگى ادەبي كەشىمىز ءبارىمىزدى ءبىلىمدى، ونەرلى بولۋعا تاربيەلەپ، تالاي عاجايىپ ىستەردىڭ قۇپياسىن اشۋعا كومەكتەسەتىن اقىلدىڭ كەنى – كىتاپقا ارنالادى.
كىتاپ – عىلىم، ول بۇكىل ادام بالاسىنا ورتاق. كىتاپ – عىلىم، ءبىلىم جەمىسىن حالىق اراسىنا جايۋشى، تاراتۋشى. كىتاپ – اقىلدىڭ كەنى. كىتاپ – بار ءبىلىمنىڭ باستاۋى، بار عىلىمنىڭ باستاۋى. كىتاپ – بارلىق زاماندا دا ءبىلىم قازىناسىنىڭ عاجايىپ قويماسى. ءوز بەتىمەن كىتاپ وقىپ، ونىڭ كومەگىمەن ۇزدىك ءبىلىم العان، ءسويتىپ اتاقتى عالىم بولعان ادامداردا دۇنيە جۇزىندە از ەمەس.
مىسالى، قازاقتىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانباي ۇلى ءوز ءبىلىمىن ءوز بەتىمەن ىزدەنۋىنىڭ، كىتاپتى كوپ وقۋىنىڭ ارقاسىندا جەتىلدىرەدى ءارى بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرەدى، الدىڭعى قاتارلى ويشىلداردىڭ ەڭبەكتەرىمەن تانىسادى. ال م.گوركيي بولسا «مەن ءوز بويىمداعى بارلىق جاقسىلىعىم ءۇشىن الدىمەن كىتاپقا بورىشتىمىن» دەگەن. مۇنداي مىسالداردى كوپتەپ كەلتىرۋگە بولادى.
- بالالار، كىتاپ قالاي جاسالادى؟
- العاشقى كىتاپ باسپاسى اعاشتان جاسالادى.
- تۇڭعىش قازاق كىتابى قاي جىلى شىقتى؟
- تۇڭعىش قازاق كىتاپتار 1800 جىلى شىعارىلا باستادى.
كىتاپ: - وي، بارەكەلدى! وزدەرىڭ مەنىڭ تاريحىمدى جاقسى بىلەدى ەكەنسىڭدەر. مەن ادامنىڭ دوسىمىن. مەنىڭ اتىم – كىتاپ. مەنى جاساۋ ءۇشىن ادام بالاسى كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. الدىمەن ادام ورماننان اعاش كەسەدى. ونى فابريكاعا اپارادى. سودان سوڭ وعان اۆتورلار جازادى، سۋرەتتەر سالادى. باسپاحانا جازۋلار مەن سۋرەتتەردى باسىپ، كىتاپ ەتىپ شىعارادى. جۇمىسشىلار ماشينا مەن پوەزدارعا تيەپ اۋىل-اۋىلعا، قالا-قالاعا تاراتادى. مىنە، مەن ەندى سەنىڭ قاسىڭدا تۇرمىن. مەنى كۇتىپ، جىرتپاي ۇستا. مەن سەنىڭ سەنىمدى دوسىڭمىن!
ۇلجان: تۇرادى باسىن قۇراپ ءارىپ نەدەن،
باستالعان ءبىلىم باسى الىپپەدەن
قاراساق شالقار تەڭىز، ءتۇپسىز مۇحيت
وقىساق كىتاپ سىرىن اشىپ تەرەڭ
نۇرتىلەك: كىتاپتى وقىمايدى، سىيلاماعان،
بىلىمگە جانىن جانىپ قيناماعان.
وسىرگەن كىمنىڭ بولسىن ءوي-ورىسىن،
سول كىتاپ بەك اقىلشى كۇندە ماعان.
ايدانا: تۇلەكتى تاربيەلەر كىتاپ – مەكتەپ،
وسەدى سول كىتاپتان بۇتاق كوكتەپ.
مولايتىپ اقىلىڭدى سان ەسەلەپ،
بەرەدى ءبىلىم ءنارىن كىتاپ كوكتەپ.
ادىلەت: كىتاپتار بەينە جاپىراق،
جىرلايتىن سىرىن ءومىردىڭ
وقيسىڭ كەيدە جاتتاپ،
كوتەرىپ كۇيىن كوڭىلدىڭ.
ءمولدىر: ايدىن شالقار كەيدە ءبىر،
كىتاپتى تۇنعان كول دەرسىڭ،
اۋاداي قاجەت بەينە ءبىر،
تاپپاساڭ ءنارىن شولدەرسىڭ.
ءمۇعالىم: - قازاق دالاسىندا مەكتەپ سالعان، قازاق بالالارىنا ارناپ «الىپپە» جازعان كىم؟
ءبارى: - ىبىراي التىنسارين.
- ونىڭ بالالارعا ارناپ جازعان ولەڭى قالاي اتالادى؟
- «كەل، بالالار، وقىلىق!»
ءان: «انالارعا» ورىندايتىن - التىنبەك ۇلى ادىلەت.
بي: «وزبەك ءبيى» بيلەيتىن - قادىربەك قىزى دانا
گۇلاينا: كىتاپ!
سويلەسىپ وزىڭمەنەن ءتىل قاتادى،
ەرىكسىز ءسوزىن جۇرتقا تىڭداتادى.
جەتكىزىپ وتكەندەردىڭ وسيەتىن،
شەشىلىپ كەيدە دوستاي سىرلاسادى.
دانا: كىتاپ!
اقىلدىڭ سونبەيتۇعىن شامشىراعى،
ءبىلىمنىڭ سارقىلمايتىن بال بۇلاعى.
اشقاندا-اق وتكەن كۇنمەن بەتتەرىڭدى،
كەلەر كۇن كوز الدىما كەپ تۇرادى.
ءان: «اكەشىمە» ورىندايتىن - سۇڭعات قىزى گۇلاينا.
كورىنىس: «كىتاپتار مۇڭى»
بي: «اققۋ ءبيى» بيلەيتىن - بەكبولات قىزى ايدانا
جانداربەك: ادامنىڭ دوسى كىتاپ، ءومىر كىلتى،
تەڭ كەلمەس وعان جيعان دۇنيە-مۇلكى.
اقىلشى، جانعا سەرىك، جول باستاۋشى،
اسىل وي، قازىناسى، ءومىر كوركى.
لاۋرا: كىتابىڭ – سەنىڭ قۇرالىڭ
جاعار ءبىلىم شىراعىڭ
باسا المايسىڭ ەشقاشان،
ونسىز العا ءبىر ادىم.
ءزۇلفينا: ەلىمىزدە اتاقتى
عالىم اتا نە تاپتى
ءبارىن - ءبارىن كورىپتى
وقي بەرگەن كىتاپتى.
ءبىلىم الار كوپ ادام،
جاقسى نارسە جوق ودان،
قىزىعا كەپ وقيمىن
كىتاپ كورسەم جاڭادان
كورىنىس:
«ناۋقاس كىتاپ»
ءمۇعالىم:
كىتاپتار دا ادام سياقتى، اۋىرىپ قالۋى مۇمكىن. اۋىرعان جاعدايدا ولاردى ەمدەۋ قاجەت. سول ءۇشىن دە كىتاپتاردا ايالاپ ۇستاۋىمىز قاجەت.
ەندى ورتاعا كىتاپحاناشى اپايدى شاقىرايىق.
(ول وقۋشىلارعا كىتاپحانا ەرەجەسىن تانىستىرادى).
ءمۇعالىم: «كىم تاپقىر؟» ويىنىن وينايىق (جۇمباقتار جاسىرىلادى).
قابات-قابات قاتتاما
اقىلىڭ بولسا اتتاما (كىتاپ)
بويلاعان سايىن تەرەڭگە
شىعاسىڭ بيىك بەلەڭگە (ءبىلىم)
بىلىمنەن مول سىي اسى،
بالاردىڭ ۇياسى (مەكتەپ)
ءبىلىمنىڭ جولباسشىسى
شاكىرتتىڭ قولباسشىسى (ءمۇعالىمى)
«كىم كوپ بىلەدى؟» ويىنىن وينايىق (ماقال-ماتەلدەر ايتىلادى).
كىتاپ – اسىل قازىنا
وقۋ – ءبىلىم ازىعى،
ءبىلىم – ىرىس قازىعى
وقۋ – ءبىلىم بۇلاعى
ءبىلىم – ءومىر شىراعى
قىنا تاسقا بىتەدى
ءبىلىم باسقا بىتەدى
بىلىكتى ءبىردى جىعادى،
ءبىلىمدى مىڭدى جىعادى.
ءمۇعالىم: جايناتىپ جانىمىزدى،
كەلتىرىپ ءسانىمىزدى.
ارنايىق باس قوسقاندا
تاماشا ءانىمىزدى
سابيلىك كوڭىلدەن
ارنالدى بۇل ءانىم.
باۋليتىن ومىرگە
اقىلشى – ءمۇعالىم.
ءان: «ءمۇعالىم ول ءبىزدىڭ»
قورىتىندى: بالالار، ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز «كىتاپ – كوپ اقىلدىڭ قۇيىلعان كولى»، «كىتاپ – عاجاپ دوس» دەپ بەكەر ايتپاعان. بارلىق ءبىلىمدى كىتاپتان الامىز. كىتاپ ءبىزدى قايىرىمدىلىققا، ادالدىققا، ادىلدىككە ۇيرەتەدى.
وسىمەن «كىتاپ – رۋحاني قازىنا» اتتى تاربيە ساعاتىمىز اياقتالدى.
You Might Also Like
-
الماتى قالاسى، اۋەزوۆ اۋدانى
-
بالاباقشاداعى تاربيە – بارلىق تاربيەنىڭ باستاماسى. تاربيەشى بالالاردى ادام مادەنيەتىنىڭ الەمىنە، كۇردەلى جانە الۋان ءتۇرلى قارىم-قاتىناستاردىڭ الەمىنە ەرتەتىن ۇلكەندەردىڭ ءبىرى. قازىرگى كەزدە اتا-انا...
