«بالانىڭ دارالىعى - دانالىعىنىڭ باستاۋى» دوڭگەلەك ستول
«بالانىڭ دارالىعى - دانالىعىنىڭ باستاۋى» دوڭگەلەك ستول
ماقساتى: مۇعالىمدەر مەن اتا - انالاردىڭ بالانىڭ بويىنداعى تالانتىن، قابىلەتىن انىقتاۋىنا، بايقاۋىنا ىقپال ەتۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە: مۇعالىمدەر مەن اتا - انالار اراسىندا جاقىن قارىم - قاتىناس قالىپتاسۋى جانە بالانىڭ بويىنداعى تالانتىن، ەرەكشە قاسيەتىن، قابىلەتىن ۋاقىتىندا انىقتاي الۋى.
جوسپارى:
1. كىرىسپە ءسوز. پسيحولوگ.
2. «مەن كىممىن؟» ترەنينگى.
3. «بالا – ءومىردىڭ ءمانى» ويىنى.
4. «ءسىز مىنا شەكتەۋلەردى بالاڭىزعا قانشالىقتى ءجيى ايتاسىز»
5. «مەنىڭ ەڭ قيىن وقۋشىم» جاتتىعۋ.
6. وي - ءتۇيىن: «سيقىرلى جۇرەك»
7. قورىتىندى.
بارىسى:
1. كىرىسپە ءسوز. پسيحولوگ.
«تاربيەنىڭ نەگىزى بەس جاسقا دەيىن قالانادى. بەس جاسقا دەيىن جۇرگىزىلەتىن بارلىق تاربيە ءىسىڭىز – بۇكىل تاربيە پروسەسىنىڭ توقسان پروسەنتى» - دەگەن ءجۇسىپ بالاساعۇني بالالىق كەزەڭدەگى تاربيەنىڭ نەگىزى وتباسىندا قالىپتاسادى. دەمەك، بالانىڭ كەلەشەكتە قانداي ادام بولۋى – ەڭ الدىمەن ءوزى تۋىپ وسكەن وتباسىندا العان تاربيەگە، ونداعى قالىپتاسقان قارىم - قاتىناسقا بايلانىستى. قاي اتا - انا بولماسىن ءوز پەرزەنتىنىڭ يماندى دا يناباتتى، ادامگەرشىلىگى مول، سانالى ازامات بولىپ ءوسۋىن قالامايدى دەيسىڭ. سوندىقتان بالا تاربيەسىنىڭ نازىك تۇستارىن ءبىلۋ، ءاربىر اتا - انا ءۇشىن قاجەتتى شارت.
2. «مەن كىممىن؟» ترەنينگى. مۇندا «مەن كىممىن؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەي وتىرىپ جاۋاپ بەرەدى. ياعني ءوزىن تانىستىرادى. ماسەلەن، «مەن كىممىن؟ مەن – ايجانمىن. مەن – سابىرلى، قاراپايىممىن، كورىكتىمىن، كىشىپەيىلمىن. مەن – اداممىن، تۇلعامىن، پەندەمىن.
تالداۋ: «مەن كىممىن؟» سۇراعىنا جاۋاپ بەرگەندە قانداي سەزىمدە بولدىڭىز؟
3. «بالا – ءومىردىڭ ءمانى» ويىنى. اتا - انا ومىرىندە بالانىڭ ورنى ەرەكشە. بالانى ءومىرىمىزدىڭ ءمانى، ءسانى دەپ جاتادى. ال، مۇعالىمدەر ءۇشىن وقۋشى – ونىڭ بەدەلى، ابىرويى، ماقتانىشى بولماق. سوندىقتان وسى نارسەنى ەسكەرە وتىرىپ، «بالا» ۇعىمىن قالاي تۇسىنەمىز، بالا تۋرالى ويلاعاندا، ويىمىزعا نە نارسە كەلەدى. ياعني، «بالا» ءسوزىن پايدالانا وتىرىپ، مىنا پاراققا ءوز ويىمىزدى تۇسىرەمىز.
تالداۋ: - «بالا» ءسوزىنىڭ ءسىز ءۇشىن ءمانى قانداي؟
- ويلانعان كەزدە ويىڭىزعا ەڭ ءبىرىنشى قانداي وي كەلدى؟
4. ءاربىر بالا ءۇشىن اتا - اناسىنان ارتىق ەشكىم جوق، ولار ەڭ اقىلدى، كۇشتى، ادەمى.. اسىرەسە، ءسابي شاقتاعى اتا - انانىڭ بالا الدىنداعى بەدەلى ەرەكشە. اتا - انانىڭ ادىلەتتىلىگى، ايتقان ءسوزى مەن ىستەگەن ءىسىنىڭ دۇرىستىعىنا كامىل سەنەتىندىگىن بالالاردىڭ «مامام ايتتى»، «پاپام وسىلاي ىستە دەگەن» سياقتى ءسوز ساپتاۋلارىنان – اق بايقاۋعا بولادى. ال، ەندى، كۇندەلىكتى ومىردە بالالارىمىزبەن قارىم - قاتىناستا قولدانىپ جۇرگەن سوزدەرىمىزدى ەسكە ءتۇسىرىپ كورەلىك: قالاي ماقتايمىز، قالاي ەركەلەتىپ، قالاي ەسكەرتۋ جاسايمىز، رەنجىگەندە، ايتقانىمىزدى ورىنداتا الماعاندا نە ايتامىز؟ ءبىزدىڭ ياعني، ۇلكەندەردىڭ ساناسىنا بۇل ۇستانىمدار قايدان كەلەدى؟ ويلانىپ قاراساق، ءبىزدىڭ ومىرىمىزدەگى جاقسىلىق، كەمشىلىكتەرىمىزگە باعىت - باعدار بەرۋ كوپ جاعدايدا اتا - انامىزدان بەرىلەدى. سوندىقتان اتا - انالار تاربيەلەۋدەگى ءوزىمىزدىڭ ءسوز ساپتاۋىمىز بەن ۇلگى - ونەگەنىڭ بالاعا قانشالىقتى اسەر بەرەتىنىن ءارقاشان ەستە ۇستاعانىمىز ءجون.
«ءسىز مىنا شەكتەۋلەردى بالاڭىزعا قانشالىقتى ءجيى ايتاسىز»:
- بارشى مەنىڭ قولىم بوس ەمەس!
- قاراشى، تاعى ءبۇلدىردىڭ!
- دۇرىس ەمەس!
- سەنىڭ بىردەڭەنى ۇيرەنەتىن كۇنىڭ بولا ما؟
- سەن مەنى جىنداندىراسىڭ؟
- اكەڭ (نەمەسە شەشەڭ) ەكەۋىڭنىڭ مەنسىز كۇندەرىڭ قاراڭ قالار!
بۇل بىزدەرگە تانىس سوزدەر. مۇنداي سوزدەر بالانىڭ ساناسىنا ءسىڭىپ قالادى. ال كەيىن ەسەيە كەلە بالاڭىز تۇيىقتالىپ، سىزبەن سويلەسكىسى كەلمەسە، ءوز - وزىنە سەنىمسىز، ىنجىق بولسا، اكەسىنە (نەمەسە شەشەسىنە) دەگەن قۇرمەت سەنىمىن جويسا تاڭ قالماڭىز! سوندىقتان بالانىڭ ءار ءىسى، قىلىعىنا تۇسىنىستىكپەن قاراپ، ءوزىن - ءوزى باعالاۋعا، ءوز قاتەلىكتەرىنەن قورىتىندى شىعارۋعا ۇيرەتكەن ءجون.
5. قازىرگى تاڭدا «قيىن وقۋشى» ماسەلەسى الدىڭعى ورىندا تۇرعان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. «قيىن وقۋشى» دەگەن نە؟ «قيىن وقۋشىنى» جاقسى ەتۋ ءۇشىن اتا - مەن ءمۇعالىم بىرىگە جۇمىس جاساسا، ناتيجە بولادى دەپ ويلايسىز با؟ «قيىن وقۋشى» قايدان شىعادى؟ «سىزدەر اتا - اناسىزدار مۇعالىمگە كومەك بەرەر مە ەدىڭىز؟ ماسەلەن، قانداي؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەسەك.
«مەنىڭ ەڭ قيىن وقۋشىم» جاتتىعۋ.
ماقساتى: مۇعالىمدەر مەن اتا - انالار ءوزارا قيىن بالامەن جۇمىس ىستەۋ جونىندە قارىم - قاتىناستا تاجىريبە الماسۋ.
توپ مۇشەلەرىن شەڭبەر بويىمەن وزدەرىنىڭ تاجىريبەسىندە كەزدەسكەن ءبىر قيىن وقۋشى جايلى ونىڭ ءتۇر الپەتىن، ءوزىن ساباقتا قالاي ۇستايتىندىعى، ونىڭ ۇلگەرىمى، سوعان بايلانىستى قانداي قيىن سيتۋاسيالار بولعان جانە ت. س. س. جايتتاردى بايانداپ بەرۋ تاپسىرىلادى. ءمۇعالىم وعان اسەر ەتۋ ءۇشىن قانداي امالدار قولدانعانىن سۋرەتتەۋى كەرەك. اتا - انالار ول بالاعا اسەر ەتۋدىڭ ەففەكتيۆتى تاسىلدەرىن تابۋعا كومەك بەرەدى.
6. وي - ءتۇيىن: «سيقىرلى جۇرەك»
نۇسقاۋ: بالا تاربيەلەۋدەگى جۇرەك جىلۋىن مىنا پلاكاتقا جۇرەك سۋرەتىن سالىپ، بارلىعىمىز ءبىر - بىردەن جۇرەكتەن شىققان ءسوز بولسىن، سۋرەت بولسا دا بەينەلەپ كورسەتسەك. جاقسى سوزدەر ارقىلى مەيرىمدى جۇرەككە اينالۋ قاجەت.
7. قورىتىندى: - حالقىمىزدان قالعان: «ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە»، دەگەن ناقىل ءسوزى بار. بالا ءتىلى ءوزىنىڭ جانۇيا مۇشەلەرىمەن ارالاسۋىنان باستالادى. سوندىقتان ۇلكەندەردىڭ سويلەسۋ ءتىلى بالاعا ۇلگى بولارلىقتاي بولۋ كەرەك، ول كوبىنەسە اتا - اناعا، ولاردىڭ بىلىمىنە، بالانى مادەني تاربيەلەپ وسىرۋىنە بايلانىستى بولماق.
انا – ءۇيدىڭ بەرەكەسى،
بالا – ءۇيدىڭ مەرەكەسى.
اكە - ءومىردىڭ بايتەرەگى،
بالا - سونىڭ جەمىسى.
ماقساتى: مۇعالىمدەر مەن اتا - انالاردىڭ بالانىڭ بويىنداعى تالانتىن، قابىلەتىن انىقتاۋىنا، بايقاۋىنا ىقپال ەتۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە: مۇعالىمدەر مەن اتا - انالار اراسىندا جاقىن قارىم - قاتىناس قالىپتاسۋى جانە بالانىڭ بويىنداعى تالانتىن، ەرەكشە قاسيەتىن، قابىلەتىن ۋاقىتىندا انىقتاي الۋى.
جوسپارى:
1. كىرىسپە ءسوز. پسيحولوگ.
2. «مەن كىممىن؟» ترەنينگى.
3. «بالا – ءومىردىڭ ءمانى» ويىنى.
4. «ءسىز مىنا شەكتەۋلەردى بالاڭىزعا قانشالىقتى ءجيى ايتاسىز»
5. «مەنىڭ ەڭ قيىن وقۋشىم» جاتتىعۋ.
6. وي - ءتۇيىن: «سيقىرلى جۇرەك»
7. قورىتىندى.
بارىسى:
1. كىرىسپە ءسوز. پسيحولوگ.
«تاربيەنىڭ نەگىزى بەس جاسقا دەيىن قالانادى. بەس جاسقا دەيىن جۇرگىزىلەتىن بارلىق تاربيە ءىسىڭىز – بۇكىل تاربيە پروسەسىنىڭ توقسان پروسەنتى» - دەگەن ءجۇسىپ بالاساعۇني بالالىق كەزەڭدەگى تاربيەنىڭ نەگىزى وتباسىندا قالىپتاسادى. دەمەك، بالانىڭ كەلەشەكتە قانداي ادام بولۋى – ەڭ الدىمەن ءوزى تۋىپ وسكەن وتباسىندا العان تاربيەگە، ونداعى قالىپتاسقان قارىم - قاتىناسقا بايلانىستى. قاي اتا - انا بولماسىن ءوز پەرزەنتىنىڭ يماندى دا يناباتتى، ادامگەرشىلىگى مول، سانالى ازامات بولىپ ءوسۋىن قالامايدى دەيسىڭ. سوندىقتان بالا تاربيەسىنىڭ نازىك تۇستارىن ءبىلۋ، ءاربىر اتا - انا ءۇشىن قاجەتتى شارت.
2. «مەن كىممىن؟» ترەنينگى. مۇندا «مەن كىممىن؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەي وتىرىپ جاۋاپ بەرەدى. ياعني ءوزىن تانىستىرادى. ماسەلەن، «مەن كىممىن؟ مەن – ايجانمىن. مەن – سابىرلى، قاراپايىممىن، كورىكتىمىن، كىشىپەيىلمىن. مەن – اداممىن، تۇلعامىن، پەندەمىن.
تالداۋ: «مەن كىممىن؟» سۇراعىنا جاۋاپ بەرگەندە قانداي سەزىمدە بولدىڭىز؟
3. «بالا – ءومىردىڭ ءمانى» ويىنى. اتا - انا ومىرىندە بالانىڭ ورنى ەرەكشە. بالانى ءومىرىمىزدىڭ ءمانى، ءسانى دەپ جاتادى. ال، مۇعالىمدەر ءۇشىن وقۋشى – ونىڭ بەدەلى، ابىرويى، ماقتانىشى بولماق. سوندىقتان وسى نارسەنى ەسكەرە وتىرىپ، «بالا» ۇعىمىن قالاي تۇسىنەمىز، بالا تۋرالى ويلاعاندا، ويىمىزعا نە نارسە كەلەدى. ياعني، «بالا» ءسوزىن پايدالانا وتىرىپ، مىنا پاراققا ءوز ويىمىزدى تۇسىرەمىز.
تالداۋ: - «بالا» ءسوزىنىڭ ءسىز ءۇشىن ءمانى قانداي؟
- ويلانعان كەزدە ويىڭىزعا ەڭ ءبىرىنشى قانداي وي كەلدى؟
4. ءاربىر بالا ءۇشىن اتا - اناسىنان ارتىق ەشكىم جوق، ولار ەڭ اقىلدى، كۇشتى، ادەمى.. اسىرەسە، ءسابي شاقتاعى اتا - انانىڭ بالا الدىنداعى بەدەلى ەرەكشە. اتا - انانىڭ ادىلەتتىلىگى، ايتقان ءسوزى مەن ىستەگەن ءىسىنىڭ دۇرىستىعىنا كامىل سەنەتىندىگىن بالالاردىڭ «مامام ايتتى»، «پاپام وسىلاي ىستە دەگەن» سياقتى ءسوز ساپتاۋلارىنان – اق بايقاۋعا بولادى. ال، ەندى، كۇندەلىكتى ومىردە بالالارىمىزبەن قارىم - قاتىناستا قولدانىپ جۇرگەن سوزدەرىمىزدى ەسكە ءتۇسىرىپ كورەلىك: قالاي ماقتايمىز، قالاي ەركەلەتىپ، قالاي ەسكەرتۋ جاسايمىز، رەنجىگەندە، ايتقانىمىزدى ورىنداتا الماعاندا نە ايتامىز؟ ءبىزدىڭ ياعني، ۇلكەندەردىڭ ساناسىنا بۇل ۇستانىمدار قايدان كەلەدى؟ ويلانىپ قاراساق، ءبىزدىڭ ومىرىمىزدەگى جاقسىلىق، كەمشىلىكتەرىمىزگە باعىت - باعدار بەرۋ كوپ جاعدايدا اتا - انامىزدان بەرىلەدى. سوندىقتان اتا - انالار تاربيەلەۋدەگى ءوزىمىزدىڭ ءسوز ساپتاۋىمىز بەن ۇلگى - ونەگەنىڭ بالاعا قانشالىقتى اسەر بەرەتىنىن ءارقاشان ەستە ۇستاعانىمىز ءجون.
«ءسىز مىنا شەكتەۋلەردى بالاڭىزعا قانشالىقتى ءجيى ايتاسىز»:
- بارشى مەنىڭ قولىم بوس ەمەس!
- قاراشى، تاعى ءبۇلدىردىڭ!
- دۇرىس ەمەس!
- سەنىڭ بىردەڭەنى ۇيرەنەتىن كۇنىڭ بولا ما؟
- سەن مەنى جىنداندىراسىڭ؟
- اكەڭ (نەمەسە شەشەڭ) ەكەۋىڭنىڭ مەنسىز كۇندەرىڭ قاراڭ قالار!
بۇل بىزدەرگە تانىس سوزدەر. مۇنداي سوزدەر بالانىڭ ساناسىنا ءسىڭىپ قالادى. ال كەيىن ەسەيە كەلە بالاڭىز تۇيىقتالىپ، سىزبەن سويلەسكىسى كەلمەسە، ءوز - وزىنە سەنىمسىز، ىنجىق بولسا، اكەسىنە (نەمەسە شەشەسىنە) دەگەن قۇرمەت سەنىمىن جويسا تاڭ قالماڭىز! سوندىقتان بالانىڭ ءار ءىسى، قىلىعىنا تۇسىنىستىكپەن قاراپ، ءوزىن - ءوزى باعالاۋعا، ءوز قاتەلىكتەرىنەن قورىتىندى شىعارۋعا ۇيرەتكەن ءجون.
5. قازىرگى تاڭدا «قيىن وقۋشى» ماسەلەسى الدىڭعى ورىندا تۇرعان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. «قيىن وقۋشى» دەگەن نە؟ «قيىن وقۋشىنى» جاقسى ەتۋ ءۇشىن اتا - مەن ءمۇعالىم بىرىگە جۇمىس جاساسا، ناتيجە بولادى دەپ ويلايسىز با؟ «قيىن وقۋشى» قايدان شىعادى؟ «سىزدەر اتا - اناسىزدار مۇعالىمگە كومەك بەرەر مە ەدىڭىز؟ ماسەلەن، قانداي؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەسەك.
«مەنىڭ ەڭ قيىن وقۋشىم» جاتتىعۋ.
ماقساتى: مۇعالىمدەر مەن اتا - انالار ءوزارا قيىن بالامەن جۇمىس ىستەۋ جونىندە قارىم - قاتىناستا تاجىريبە الماسۋ.
توپ مۇشەلەرىن شەڭبەر بويىمەن وزدەرىنىڭ تاجىريبەسىندە كەزدەسكەن ءبىر قيىن وقۋشى جايلى ونىڭ ءتۇر الپەتىن، ءوزىن ساباقتا قالاي ۇستايتىندىعى، ونىڭ ۇلگەرىمى، سوعان بايلانىستى قانداي قيىن سيتۋاسيالار بولعان جانە ت. س. س. جايتتاردى بايانداپ بەرۋ تاپسىرىلادى. ءمۇعالىم وعان اسەر ەتۋ ءۇشىن قانداي امالدار قولدانعانىن سۋرەتتەۋى كەرەك. اتا - انالار ول بالاعا اسەر ەتۋدىڭ ەففەكتيۆتى تاسىلدەرىن تابۋعا كومەك بەرەدى.
6. وي - ءتۇيىن: «سيقىرلى جۇرەك»
نۇسقاۋ: بالا تاربيەلەۋدەگى جۇرەك جىلۋىن مىنا پلاكاتقا جۇرەك سۋرەتىن سالىپ، بارلىعىمىز ءبىر - بىردەن جۇرەكتەن شىققان ءسوز بولسىن، سۋرەت بولسا دا بەينەلەپ كورسەتسەك. جاقسى سوزدەر ارقىلى مەيرىمدى جۇرەككە اينالۋ قاجەت.
7. قورىتىندى: - حالقىمىزدان قالعان: «ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە»، دەگەن ناقىل ءسوزى بار. بالا ءتىلى ءوزىنىڭ جانۇيا مۇشەلەرىمەن ارالاسۋىنان باستالادى. سوندىقتان ۇلكەندەردىڭ سويلەسۋ ءتىلى بالاعا ۇلگى بولارلىقتاي بولۋ كەرەك، ول كوبىنەسە اتا - اناعا، ولاردىڭ بىلىمىنە، بالانى مادەني تاربيەلەپ وسىرۋىنە بايلانىستى بولماق.
انا – ءۇيدىڭ بەرەكەسى،
بالا – ءۇيدىڭ مەرەكەسى.
اكە - ءومىردىڭ بايتەرەگى،
بالا - سونىڭ جەمىسى.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ ماقساتى: جەر، جەر استى، اۋە، سۋ كولىكتەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
