InfoHub Logo

بەكىرەلەر

بەكىرەلەر — قازاقستاندا بۇل وتريادتىڭ 7 وكىلى: قورتپا، سۇيرىك بالىق، بەكىرە، ءسىبىر بەكىرەسى، شوقىر، مەكىرە، تاسبەكىرە تىرشىلىك ەتەدى. بەكىرەلەر سۇيەكتى-شەمىرشەكتى بالىقتار، باسقا بالىقتاردان سىرتقى ءپىشىنى جانە قۇرىلىسىمەن ەرەكشەلەنەدى. دەنەسى ۇزىنشا ۇرشىق ءتارىزدى، بەس قاتار سۇيەكتى وسىندىلەرمەن جابىلعان (ءبىر قاتارى ارقاسىندا، ەكەۋى ەكى بۇيىرىندە جانە ەكەۋى قۇرساعىندا)، وسى قاتارلاردىڭ ورتاسىندا ۇساق سۇيەكتى تۇيىرشەكتەر مەن تاقتايشالار بار. باسى كونۋس ءتارىزدى سوزىلعان جانە تۇمسىعى كۇرەك ءتارىزدى. تومەنگى جاقتا ءتىسى جوق. بەكىرەلەر ۇزاق ءومىر سۇرەتىن، كەش جەتىلەتىن بالىقتار، ءار ءتۇرلى ءتۇرىنىڭ اتالىقتارى 5-13-تەن 8-18 جاستا، ال انالىقتارى 8-12-دەن 16-21 جاستا جىنىستى جەتىلەدى. سونىمەن قاتار، دەنە پىشىندەرى وتە ۇلكەن بولادى. مىسالى، قورتپانىڭ سالماعى 1 تونناعا دەيىن، ۇزىندىعى 4-4،5 مەترگە دەيىن جەتەدى، 2 توننالىق بالىقتى ۇستاعان جاعدايلار دا بەلگىلى. تاسبەكىرە 40 سم-دەن ارتىق وسپەيدى. ولار ۋاقىتىنىڭ كوبىن تەڭىزدە وتكىزەدى (كاسپيي جانە ارال تەڭىزدەرى)، ال ۇرىعىن شاشۋ ءۇشىن وزەنگە كوتەرىلەدى. بارلىق بەكىرەلەردى باعالى، جوعارى ساپالى ەتى جانە قارا ۋىلدىرىعى ءۇشىن ءارقاشاندا كوپ اۋلانعان. XX عاسىردىڭ اياعىندا سانى ازايىپ كەتتى، سوندىقتان بۇل كاسىپتىڭ ۋاقىتىن رەتتەۋگە تۋرا كەلدى. قازىرگى كەزدە بەكىرە بالىعىن ۇستاۋ ءۇشىن ارنايى رۇقسات كەرەك، كەي تۇرلەرى قازاقستان قىزىل كىتابىنا ەنگىزىلدى (تاسبەكىرە مەن مەكىرە) جانە ۇستاۋعا تيىم سالىندى. قازاقستاندا قورتپا، بەكىرە، شوقىر – كاسپيي تەڭىزى مەن جايىقتا؛ ءسىبىر بەكىرەسى – بۇقتىرما سۋ قويماسى مەن ەرتىستە؛ سۇيرىك بەكىرە – جايىق، ەرتىس، توبىل وزەندەرىندە؛ مەكىرە – كاسپيي تەڭىزى مەن جايىقتا، ەرتەرەكتە ول ارال تەڭىزىندە كەزدەسەتىن، ءقازىر بالقاش سۋ قويماسىندا جەرسىندىرىلگەن، ال تاسبەكىرە – سىرداريا وزەنى مەن ونىڭ سۋارمالى كانالدارىندا تارالعان.

 

كاسپيي ءتىلتىسى

كاسپيي ءتىلتىستىسى – دوڭگەلەك اۋىزدىلار كلاسىنىڭ وكىلى. ءبالىقتارىزدى جانۋاردىڭ ۇزىندىعى 55 سم، سالماعى 200 گ دەيىن. اۋىزى تۇتىك ءتارىزدى، كوپتەگەن ءمۇيىزدى تىستەرى بولادى، ونى سورعىش رەتىندە پايدالانادى. ۋاقىتىنىڭ كوبىن كاسپيي تەڭىزىندە تۇزدى سۋىندا وتكىزەدى، ال ۋىلدىرىق شاشۋ ءۇشىن جايىق وزەنىنە كوتەرىلەدى. سۋ تەمپەراتۋراسى 110⁰-قا تومەندەگەندە كوبەيۋ ءۇشىن قونىس اۋدارۋ باستالادى. ۋىلدىرىعىن وزەننىڭ قۇمدى، توپىراقتى تاياز جەرلەرىنە شاشادى. ۋىلدىرىق شاشۋدىڭ اۋىر جولىن يگەرۋ ءۇشىن، جولعا شىعار الدىندا دەنەسىنىڭ 34% ماي بولادى. بۇرىن بۇل جانۋارلاردى ۇستاپ، كەپتىرىپ، مايىن جارىق ءۇشىن پايدالاناتىن بولعان، ءقازىر تاماق ءۇشىن پايدالانادى.

 

قۇبىلمالى فورەل نەمەسە باحتاح

قۇبىلمالى فورەل نەمەسە باحتاح – بۇل بالىقتىڭ وتانى – سولتۇستىك پەن ورتالىق امەريكا. فورەل البىرتتارعا جاتادى. باعالى قىزعىلت ءتۇستى ەتى ءۇشىن ادامدار بۇل بالىقتى كەڭ تاراتۋعا تىرىستى. ناتيجەسىندە بۇل بالىق توعان بالىق شارۋاشىلىعىنىڭ نىسانى بولدى، دۇنيە جۇزىندە كوپتەگەن ەلدەردە جەرسىندىرىلدى. ول قازاقستاندا شەلەك وزەنى سۋ قويماسىندا تىرشىلىك ەتەدى. بۇل – ورتاشا ءپىشىندى (ۇزىندىعى 0،5 مەتردەي، سالماعى 6 كگ)، ارقاسى سۇر ءتۇستى، بۇيىرىندە جارقىراعان تەڭبىلدەرى مەن قىزىل (اتالىقتارى ۋىلدىرىق شاشۋ كەزىندە) ءبۇيىر جولاقتارى بار بالىق. ءوزىنىڭ “قۇبىلمالى” دەگەن اتىن كەي تۇرلەرىنىڭ اشىق بويالعاندىعىنان العان. قورەكتەنۋى الۋان ءتۇرلى – بەنتوس، ۇساق بالىقتار، جاندىكتەر جانە تاعى باسقالار. فورەلگە جاقىن بالىق – البىرت. قازاقستاندا 2 تۇرشە – كاسپيي جانە ارال البىرتتارى تىرشىلىك ەتەدى، ولار قازاقستان قىزىل كىتابىنا ەنگىزىلگەن.

 

مايقاپ

مايقاپ – قازاقستانداعى البىرتتاردىڭ ءبىر وكىلى. وڭتۇستىك التاي وزەندەرى مەن مارقاكول كولىن مەكەندەيدى. بۇل قاراقوڭىر جالتىراعان جىرتقىش بالىقتىڭ سالماعى 2،5 كگ. بەنتوس، بالىق نەمەسە سۋعا تۇسكەن سۇتقورەكتىلەرمەن قورەكتەنەدى. 4 جىلدان كەيىن جىنىستى جەتىلەدى. كوكتەمدە قۇمدى جانە ۇساق تاستى تاياز سۋلاردا ۋىلدىرىقتارىن شاشادى. كاسىپتىك ءتۇر.

 

شورتان

شورتان – سولتۇستىك جارتى شاردا كەڭ تارالعان، بالا كەزدەن ەرتەگىدەن تانىس جىرتقىش بالىق. شورتاننىڭ دەنەسى ۇزىنشا جەبە ءتارىزدى، ۇساق قابىرشاقپەن قاپتالعان جانە قورشاعان ورتاسىنا بايلانىستى الۋان تۇسكە بويالعان. دەنەسىنىڭ استىڭعى جاعى العا شىعىڭقىراعان، جالپاق تۇمسىقتى. اۋزىندا تىستەرى كوپ، ولار ۇشىمەن كەرى باعىتتالعان، سوندىقتان اۋزىنا تۇسكەن جەمتىگى مۇنداي قاقپاننان قايتىپ شىعا المايدى. شورتان – جىرتقىش، بالىقتى باسىنان باستاپ جۇتادى، 1،5 مەترگە دەيىن وسەدى، سالماعى 30-35 كگ. قازاقستاندا شورتاندار اعىنى جاي وزەندەر مەن سۋ ماڭى وسىمدىكتەرى جاقسى جەتىلگەن كولدەردە كەزدەسەدى. تەك بالقاش-الاكول ويپاتى مەن تالاس وزەنى سۋ قويماسىندا كەزدەسپەيدى. بۇل ەرتە كوكتەمدە وسىمدىكتى تاياز سۋلاردا ۋىلدىرىق شاشادى دا، ۋىلدىرىقتارىن وسىمدىكتەرگە جابىستىرادى. جارىپ شىققان شورتانشالار ءبىراز ۋاقىت جۇمىرتقادان قالعان، سارىۋىز قابىعىنداعى قورەكتىك زاتتاردى پايدالانادى، ودان كەيىن ۇساق شايانتارىزدىلەرمەن قورەكتەنەدى. ۇزىندىعى 5 سم-گە جەتكەننەن كەيىن، ولار تۇگەلدەي جىرتقىشتىق جولمەن قورەكتەنەدى، شاباقتاردى اۋلايدى. كاسىپتىك ءتۇر.

 

تورتا بالىق

تورتا بالىق – وتە كەڭ تارالعان، وزگەرگىش تۇششى سۋ بالىعى. تورتانىڭ بىرنەشە تۇرشەلەرى بار، حالىق ونى ءارتۇرلى اتپەن اتاپ، ءارقايسى جەكە ءتۇر دەپ ەسەپتەيدى. قارا تەڭىز سۋ قويماسىندا – تىران بالىق، كاسپييدە – كاسپيي تورتاسى، ارالدا – ارال تورتاسى، ىستىقكول مەن سىبىردە – كەرگەك بالىق تىرشىلىك ەتەدى. كوزىنىڭ قىزىل سارى ءتۇستى سىرتقى ءمولدىر قابىعى جوعارعى جاعىنداعى قىزىل داعىمەن ەرەكشەلەنەدى. “وتپەل” تۇرلەر (ياعني تەڭىزدە تىرشىلىك ەتىپ، وزەندەردە ۋىلدىرىق شاشادى) – تىران، تورتا بالىقتار جانە دە “تۇرعىلىقتى” (ياعني ۋىلدىرىعىن تىرشىلىك ەتەتىن جەرىندە شاشادى) تورتا بالىقتار. قورەكتەنۋى ءارتۇرلى – وسىمدىك، ءارى جانۋارتەكتەس (جاندىكتەر دەرناسىلى، شايانتارىزدىلەر، ۇساق بىلقىلداقدەنەلىلەر) قورەكتەر. ءىرى بولىپ وسپەيدى، كاسىپتىك اۋلاۋدا 18-35 سم بالىقتار باسىم. «وتپەلى» تۇرلەردىڭ كاسىپتىك ماڭىزى زور، ولاردى ۋىلدىرىق شاشۋ نەمەسە قىستار الدىنداعى جينالعان جەرىندە اۋلايدى. بۇل بالىقتى جاڭا اۋلانعان، تۇزدالعان، قاقتالعان كۇيىندە جەيدى.

 

تابان بالىق

تابان بالىق – تۇكى بالىقتار وتريادىنىڭ باعالى كاسىپتىك بالىعى. دەنەسى ەكى جاعىنان جالپاق، ۇزىندىعى 45 سم، سالماعى 2،5-3 كگ. كىشكەنتاي تاباندار كۇمىسشە جالتىراعان سۇر ءتۇستى، ەسەيە كەلە التىن سياقتى جالتىرايدى. تابان – ءتۇبى قۇم، لاي، سازدى جانە تىنىش، سۋى جىلى وزەندەر مەن شىعاناقتاردا تىرشىلىك ەتەدى. قازاقستاندا اۋەلدەن كاسپيي مەن ارال تەڭىزدەرى سۋ قويمالارىندا قونىستانعان. ەرتىس، بالقاش، تالاس سۋ قويمالارىندا، سولتۇستىك جانە ورتالىق قازاقستان كولدەرىندە ويداعىداي جەرسىندىرىلگەن. ۋىلدىرىقتى ەرتە كوكتەمدە شاشادى، كوبىنە تورتا بالىقپەن ءبىر مەزگىلدە، سوندىقتان وسى ەكى ءتۇردىڭ بۋدانى جاقسى بەلگىلى. 3-6 تاۋلىكتەن كەيىن وسىمدىككە جابىسقان ۋىلدىرىقتان دەرناسىلدەرى شىعادى. ولار تاعى ەكى تاۋلىگىن وسىمدىككە جابىسىپ وتكىزەدى. العاشقى كەزدە شاباقتار ۇساق سۋ جاندىكتەرىمەن، ودان كەيىن سۋ ءتۇبى جاندىكتەرىنىڭ دەرناسىلىمەن، وسە كەلە بىلقىلداقدەنەلىلەر مەن ۇساك شايانتارىزدىلەرمەن قورەكتەنەدى. تابان بالىقتىڭ جوعارى ساپالى تاماق رەتىندە كاسىپتىك جانە اۋەسقوي جولمەن اۋلاۋدا زور ماڭىزى بار.

 

قابىرشاقسىز كوكباس

قابىرشاكسىز كوكباس – تۇقى بالىقتار وكىلى، تاۋ وزەنى مەن كولدەرىندەگى ومىرگە بەيىمدەلگەن ءتۇر. قابىرشاقسىز دەپ اتالۋى، دەنەسىن ءبىر-بىرىنىڭ ءۇستىن باسىپ جاتپايتىن سيرەك ۇساق قابىرشاقتار جاۋىپ تۇرادى. دەنەسىنىڭ بوياۋى الۋان ءتۇرلى – قارا نەمەسە كوك ءتۇستى ارقاسى مەن جالتىراعان ءبۇيىرى بار بالىقتار وزەندە، ال التىنداي قوڭىر جالتىراعان تۇرلەرى كولدە تىرشىلىك ەتەدى. بالقاش، الاكول، ەرتىس، سىرداريا سۋ قويمالارىن مەكەندەيدى. نەگىزىنەن جاندىكتەر دەرناسىلى جانە بالدىرمەن، وسە كەلە بىلقىلداقدەنەلىلەر، ۇساق بالىقتارمەن قورەكتەنەدى. وتە باياۋ وسەدى، دەنەسى 25-30 سم-دەن ارتىق بولمايدى. كەي جەرلەردە (مىسالى، ىستىقكولدە) كاسىپتىك ءتۇر بولىپ تابىلادى. قازاقستاندا قابىرشاقسىز كوكباستان باسقا، قابىرشاقتى كوكباس تىرشىلىك ەتەدى، ونىڭ دەنەسى تۇگەل قابىرشاقپەن جابىلعان.

 

قارا بالىق نەمەسە شارماي

قارا بالىق نەمەسە شارماي – قازاقستاندا مەكەندەيتىن ەكى شارمايدىڭ ءبىرى. شارماي – تاۋ وزەندەرى مەن ازيا كولدەرىنە بەيىمدەلگەن تۇششى سۋ بالىعى. قازاقستاندا سىرداريا، تالاس سۋ قويمالارى مەن قاراتاۋ وزەندەرىن مەكەندەيدى. دەنەسى ۇساق قابىرشاقتارمەن قاپتالعان، بوياۋى قۇبىلمالى. سوندىقتان قوڭىر بوياۋىنا تۇسكەن اق داعى بار بۇل بالىقتى تاۋ وزەندەرىنەن بايقاۋ قيىن. تالعاۋسىز قورەكتى، 0،5 مەترگە دەيىن وسەدى، سالماعى 1،5 كگ. شارماي – تاۋ اڭعارى مەن تاۋلى ايماقتارداعى اۋەسقويلىق جولمەن اۋلاناتىن جالعىز ءتۇرى، دەگەنمەن ونىڭ ۋىلدىرىعى مەن قۇرساعىندا توسەلگەن قارا جۇقا قابىعى ۋلى ەكەنىن ەستە ساقتاۋ كەرەك. قازاقستاندا بۇدان باسقا بالقاش شارمايى (بالقاش جانە ىلە تۇرشەلەرى) تىرشىلىك ەتەدى، بۇل ەكى تۇرشە دە قازاقستان قىزىل كىتابىنا ەنگىزىلگەن.

 

سازان

سازان (كالانتىر) – تۇكى بالىق تۇقىمداسىنىڭ ءىرى بالىعى، مادەني تۇقىنىڭ جابايى شىققان تەگى. تىعىز جالپاق دەنەلى، دەنەسى جاسىل-سۇر، كەيدە سارى ءتۇستى، ول تىعىز ءىرى قابىرشاقپەن قاپتالعان. تەز وسەدى، ەكىنشى جىلدىڭ سوڭىندا ۇزىندىعى 30 سم، سالماعى 0،5-0،6 كگ-عا جەتەدى (ەڭ ۇلكەنى 2 مەترگە دەيىن ءوسىپ، سالماعى 20 كگ). 30 جىلعا دەيىن ءومىر سۇرەدى. قازاقستاندا بارلىق جارامدى سۋ قويمالارى، كولدەر جانە نۋ وسىمدىكتى وزەن شىعاناقتارىندا مەكەندەيدى. قورەك تالعامايتىن بالىق. كاسىپتىك ءتۇر بولىپ تابىلادى، ونى كاسىپتىك دەڭگەيدە دە، اۋەسقويلار بالىقشىلار دا اۋلايدى. ادام اۋەلدەن قالانتىردى “ءۇي بالىعىنا” اينالدىردى. باسقا بالىقتارمەن سالىستىرعاندا سۋداعى وتتەگى قۇرامىن كوپ تالاپ ەتپەيدى، ونىڭ ۋاقىتشا تومەندەۋىنە شىداي بەرەدى، توعانداعى جاعدايعا تەز ۇيرەنەدى. كوپ عاسىرلىق سۇرىپتاۋ ناتيجەسىندە تۇقى بالىقتىڭ بىرنەشە ءتۇرى الىنعان، سولاردىڭ ىشىندەگى كوپكە ايگىلىسى – جالتىراۋىق تۇقى. اينا سياقتى ەكى ءبۇيىرىن جاۋىپ تۇراتىن ۇلكەن قابىرشاقتارى ءۇشىن وسىلاي اتالعان.

 

بالقاش الابۇعاسى

بالكاش الابۇعاسى – بالكاش-الاكول سۋ كويماسىنىڭ ەندەميگى، وسىمدىگى مول وزەندەر مەن كولدەردە تىرشىلىك ەتەدى. ۋىلدىرىق شاشۋ ءۇشىن بالقاشتان ىلەگە شىعادى. بۇل – كىشىلەۋ، ۇزىندىعى 0،5 م، سالماعى 1،5 كگ، تىكەنەكتى ءجۇزۋ قاناتى بار، تومەنگى جاعى العا شىعىڭقى بالىق. ۇساق جانە تالما بالىقتارمەن، كەيدە ءوز ۇرپاقتارىمەن دە قورەكتەنەدى. 1961 جىلعا دەيىن بالقاشتا جىلىنا 2300 توننا الابۇعا اۋلايتىن، ءبىراق ونىڭ سانى كۇرت ازايىپ، ءقازىر قازاقستان قىزىل كىتابىنا جانە حالىقارالىق قىزىل كىتاپقا ەنگىزىلىپ وتىر. سانىنىڭ ازايۋىن، عالىمدار باسقا جاڭا جىرتقىش بالىقتاردى (كوكسەركە، جايىن، اقمارقا) كەڭىنەن جەرسىندىرۋ اسەرى جانە سۋدىڭ گيدرولوگيالىق قۇرامىنىڭ بۇزىلۋىنا بايلانىستى دەيدى. ءبىزدىڭ سۋاتتارىمىزدا بالقاش الابۇعاسىنان باسقا كادىمگى الابۇعا دا تىرشىلىك ەتەدى.

 

ءسىبىر حاريۋسى

ءسىبىر حاريۋسى – البىرتتىڭ جاقىن تۋىسى، ءبىراق ۇلكەن ارقا ءجۇزۋ قاناتى بار. تۇششى سۋ بالىعى، وڭتۇستىك التاي وزەندەرى مەن مارقاكول كولىندە تىرشىلىك ەتەدى. دەنەسىنىڭ بوياۋى وتە قۇبىلمالى – اقشىل جانە قارا تۇرلەرى بار. سالماعى 1 كگ-عا جەتەدى. ەرتە كوكتەمدە ۇساق تاستى تاياز سۋلاردا كوبەيەدى. سۋ تۇبىندەگى جاندىك دەرناسىلدەرى مەن ۇساق بالىقتارمەن قورەكتەنەدى. كاسىپتىك ءتۇر.

 

جايىن

جايىن – قازاقستانداعى جايىنتارىزدىلەر وتريادىنىڭ جالعىز وكىلى، كوپكە تانىمال بالىقتىڭ ءبىرى. جايىننىڭ دەنەسى جوعارىدان تومەن قاراي شامالى جالپايعان، ارقاسى قارا، قۇرساعى اقشىل ءتۇستى، ەكى بۇيىرىندە داقتارى بار. ۇلكەن اۋزىنىڭ جوعارعى جاعىندا ەكى ۇزىن مۇرتشاسى (وسىنىسى ءۇشىن باسقا تىلدە “مىسىق بالىق” دەيدى) جانە تومەنگى جاعىندا 2 قىسقا مۇرتشاسى بولادى. بۇل قورەك تالعامايتىن بالىق. قورەگىنىڭ كوپ بولىگىن بالىقتار، باقالار، بىلقىلداكدەنەلىلەر قۇرايدى، كەيدە ءتىپتى سۋدا جۇزەتىن قۇستاردى دا ۇستايدى. جايىن ىستىق كۇندەرى تەرەڭ شۇڭقىر نەمەسە سۋداعى تاربيعان اعاش تۇبىندە جاتقاندى ۇناتادى. جايىن وزىنە ءتان وسىمدىكتەن جاسالعان تاياز جەردەگى ۇياسىندا ۋىلدىرىعىن سالادى. العاشقى كەزدە، دەرناسىل شىققانعا دەيىن، ۇيانى اتالىعى قورعايدى. جايىن تەز وسەدى، 3-4 جىلدان كەيىن جىنىستى جەتىلەدى. ۇزىندىعى 5 مەترگە، سالماعى 300 كيلوگرامعا دەيىن جەتەدى. بۇل بالىق – اۋەسقوي جانە سپورتتىق جولمەن اۋلاناتىن، باعالى كاسىپتىك بالىق.

 

قارابالىق نەمەسە وڭعاق

قارابالىق نەمەسە وڭعاق – تۇقى تۇقىمداسىنىڭ بالىعى، ءوز اتىن “وڭعاق” دەگەن سوزدەن العان، سەبەبى سۋدان شىعارعان كەزدە، ءتۇسىن وزگەرتە قويادى. ونىڭ تولىق، جالپاق دەنەسى تىعىز ۇساق ءارتۇرلى قابىرشاقپەن قاپتالعان، ءبىراق ءارقاشان جاسىلداۋ تۇسپەن جارقىلدايدى. باسىندا كىشكەنتاي اشىق قىزىل كوزدەرى بار. 60 سم-گە دەيىن وسەدى، سالماعى 7،5 كگ ۇساق سۋ ءتۇبى ومىرتقاسىزدارىمەن قورەكتەنەدى. كولدەر مەن وزەندەردىڭ وسىمدىكتى شىعاناقتارىندا تىرشىلىك ەتەدى. قازاقستاندا كەڭ تارالعان، اسىرەسە ونىڭ سولتۇستىك بولىگىندە، ارال مەن بالقاش سۋ قويمالارىندا جەرسىندىرىلگەن.

 

جىلانباس بالىق

جىلانباس بالىق – باسى ءۇشىن وسىلاي اتالعان، توبەسى تەگىس جانە جىلاننىڭ قابىرشاعىنا ۇقساس جابىلعان. جىلانباستار تۇقىمداسىنىڭ جالعىز وكىلى. امۋر سۋ قويماسىنان سىرداريا سۋ قويماسىنا جەرسىندىرىلگەن، ءقازىر وڭتۇستىك قازاقستاننىڭ كوپتەگەن توسپا جىلى سۋاتتارىندا مەكەندەيدى. ادەتتەن تىس سىرتقى تۇرىنەن باسقا، جىلانباستا كوپتەگەن ەرەكشە قاسيەتتەر بار: سولاردىڭ ءبىرى – اتموسفەرالىق اۋامەن تىنىس الۋ. سوندىقتان قۇرلىققا شىعىپ، كەپكەن ءبىر سۋاتتان ەكىنشىسىنە بارا الادى. جاس كەزىندە ۇساق ومىرتقاسىزدارمەن، ەسەيە كەلە، بالىقتار، باقالارمەن قورەكتەنەدى. بۇل –مەشكەي جىرتقىش. ناتيجەسىندە ۇزىندىعى 80 سم، سالماعى 7 كگ-عا جەتەدى. ولاردىڭ كوبەيۋى ەڭ ىستىق ۋاقىتتا قۇرامىندا وتتەگى از توسپا سۋاتتاردا وتەدى. الدىمەن ەرەسەكتەرى ورىن دايىندايدى، قامىس، قوعانىڭ ورتاسىنداعى سۋدىڭ بەتىن تازارتادى، سونان كەيىن وسى جەردە سۋ استىندا ۋىلدىرىق شاشادى، ۇلكەن مايلى تامشىسىنىڭ ارقاسىندا سۋ بەتىنە كوتەرىلىپ، تىنىس الادى جانە جىلىنادى. شىرىشتى بولىنۋلەردىڭ كومەگىمەن، اتالىعى ۋىلدىرىقتىڭ اينالاسىنا كوبىكتى بوس جەر – ۇيا جاسايدى. دەرناسىلدەرى 2 كۇننەن كەيىن شىعادى، ءبىراق تاعى ءبىراز ۋاقىت ۋىزدى قاپتا تۇرادى. اتالىقتارى ۇرپاقتارى ءوز بەتىنشە تىرشىلىككە كوشپەيىنشە، 2 اپتا بويى ۇيانى قورعايدى. جىلانباس كوپكە تانىمال كاسىپتىك ءتۇر.

 

موڭكە بالىق

موڭكە بالىق – تۇقى تۇقىمداستىڭ ورتا ءپىشىندى بالىعى. ەرتەدەن توعانداردا وسىرىلەتىن كوپشىلىككە بەلگىلى بالىق، بارلىق جەردە  جەرسىندىرىلگەن، ءقازىر ونىڭ العاشقى تارالۋ ايماعى قايدا ەكەنىن ايتۋ قيىن. ونىڭ بيولوگيالىق ەرەكشەلىگى قىزىق – تابيعاتتا ءبىر جىنىستى توبى عانا بەلگىلى، ول انالىقتان عانا تۇرادى. كوبەيۋى ءۇشىن باسقا تۋىس اتالىقتارى – وڭعاق، تۇقى جانە باسقالار جەتكىلىكتى، دامۋ كەزەڭىندە تەك انالىعىنىڭ بەلگىلەرىن عانا الادى. سوندىقتان توعاندىق ءوسىرۋ كەزىندە، تەك انالىقتارىنان تۇراتىن توبىن پايدالانادى. بۇل – كىشىلەۋ، ۇزىندىعى 45 سم، سالماعى 1 كگ (كەيدە 3 كگ) بالىق، سۋ ۇساق جاندىكتەرىمەن قورەكتەنەدى. قازاقستاندا كاسپيي، ەرتىس سۋ قويمالارىندا، سولتۇستىك جانە ورتالىق قازاقستاننىڭ تۇيىق سۋ جۇيەلەرىندە، سارىسۋ مەن سىرداريا وزەندەرىندە مەكەندەيدى، كوپتەگەن توعاندى شارۋاشىلىقتاردا دا وسىرىلەدى. كوپكە تانىس كەرەمەت اسەم –اكۆاريۋمدىق التىن بالىق، ول وسىدان 1000 جىل بۇرىن جۇڭگو موڭكە بالىعىنان الىنعان. ۇزاق سۇرىپتاۋ ناتيجەسىندە جۇڭگو، كورەي جانە جاپونيادا بۇل ساندىك بالىقتىڭ بىرنەشە جۇزدەگەن ءتۇرى شىعارىلدى.

---