ب ا ق قۇسى
بiرiنەن سوڭ بiرi زىمىراپ، iركەس-تiركەس وتە شىققان سول بiر-ەكi كۇن شىنىندا دا، وزگە كۇندەردەن بولەك، ەستە قالارداي ەرەكشە ەدi. ودان كەيiنگi مىناۋ سۋى تارتىلعان دارياداي اقىرىن جىلجىپ اعىپ جاتقان جىلداردىڭ ول ءۇشiن بالەندەي جاڭالىعى بولا قويعان جوق...
* * *
ءتۇس اۋا ۇستەل ءۇستiندە شاشىلىپ جاتقان قاعازدارىن جيناپ، ەندiگi قالعانىن ۇيگە اپارىپ قاراماق ويمەن سومكەسiنە سالىپ، ورنىنان تۇرا بەرگەنi سول ەدi، تەلەفون شىلدىر ەتە ءتۇستi.
— ءيا.
— ءسالاماتسىز با، ماعان مۇحيت اعاي كەرەك ەدi، — دەدi كۇمiس قوڭىراۋداي سىڭعىرلاعان بiر ايەل داۋىسى.
— مەن تىڭداپ تۇرمىن.
ول iزدەگەن ادامىنا بiردەن تۇسە قويارمىن دەپ ويلاماعان بولۋى كەرەك، ءسال ءمۇدiرiپ بارىپ:
— ءسالاماتسىز با... — دەپ قايتالادى تاعى دا، — I-i... كەشiرiڭiز، مەن سiزدiڭ بiر... جەرلەس قارىنداسىڭىز ەدiم.
— ا-ا؟
— قويتاستانمىن.
— ءوزiنەن بە؟ — دەدi ول قاپەلiمدە ءسوز تابا الماي.
— ءوزiنەن.
— كiمنiڭ قىزىسىڭ؟
— قايروللانىڭ.
تانىمايتىن كiسiسi بولۋى كەرەك، ەسiنە ءتۇسiرە المادى.
— تانىمايتىن شىعارسىز... تەمiرجولدىڭ ارعى بەتiندە تۇرامىز، — دەدi قىز ونىڭ ويلانىپ قالعانىن سەزiپ.
— ءيا، اۋىلدان قاشان كەلدiڭ؟
ترۋبكادان سىڭعىر ەتكەن كۇمiس كۇلكi ەستiلدi.
— باياعىدا-ا كەلگەم.
— ا-ا...
— اعا!
— ءاۋ!
— مەن سiزدi قوناققا شاقىرايىن دەپ ەدiم.
— اپىر-اي ءا، اۋەلگi... اعاسى قارىنداسىن شاقىرماۋشى ما ەدi.
— وي، اعاي، قالاي شاقىراسىز؟! — دەدi قىز نازدانىپ. — سiز مەنi تانىمايسىز عوي. ال مەن سiزدi بiلەمiن.
— I-i...
— ەرتەڭ كەشكi ساعات جەتiدە، “باقىت قۇسى” مەيرامحاناسىنىڭ الدىندا كۇتەمiن سiزدi.
— جا-جارايدى...
— ەرتەڭگە دەيiن، اعا!
“بۇل بiر قىزىق شاقىرۋ بولدى-اۋ، — دەدi ول ترۋبكانى ورنىنا قايتا قويىپ جاتىپ. — مەيرامحاناعا... “باقىت قۇسى” دەگەن... ول الگi... قالانىڭ تاۋ جاق بەتiندەگi اسا قىمبات مەيرامحانا عوي. باي قارىنداس بولدى-اۋ، سiءرا... قويتاستانمىن دەيدi... و-و، مەن اۋىلعا بارماعالى قاي زامان... قىزىق... نە ءۇشiن شاقىردى ەكەن؟ قازiر بiرەۋدi بiرەۋ جايدان-جاي قوناققا شاقىرمايتىن كەز ەمەس پە“.
قالاي دەگەنمەن دە ونىڭ كوڭiلiندە بiر قىزىعۋشىلىق ويانىپ، الگi بەيتانىس بويجەتكەندi (بالكiم، كەلiنشەك بولار، كiم بiلسiن) تەزiرەك كورۋگە اسىققانداي بولدى.
* * *
ەرتەڭiنە ول قىزمەتiنەن ادەيi كەشتەۋ شىقتى. ادەتتە بەسiن اۋعان سوڭ-اق جازۋشىلار ءۇيiندە جىم-جىرت تىنىشتىق ورنايتىن-دى. بۇرىنىراقتا ارانىڭ ۇياسىنداي گۋiلدەپ، بiرەۋ كiرiپ، بiرەۋ شىعىپ، ساپىرىلىسىپ جاتاتىن “قالامگەر” كافەسi بiراز جىل بولدى، جابىلىپ قالعان. اكۋستيكاسى اناۋ-مىناۋ تەاتردىكiنەن ارتىق بولماسا، كەم ەمەس مىناۋ ءزاۋلiم عيماراتتا اقىن-جازۋشىلاردىڭ اقجارقىن كۇلكiسi مەن كوڭiلدi داۋىستارى ەستiلمەگەلi قاش-شان...
ول تومەنگi قاباتقا ءتۇسiپ كەلە جاتقاندا مرامور باسپالداقتاردان شىققان اياق دىبىسى بوس كەڭiستiكتە تاق-تۇق ەتiپ جاڭعىرىعىپ تۇردى. بiءرتۇرلi قورقىنىشتى. ۇلتتىق رۋحىمىزدىڭ مەكەنiندەي بولعان مىناۋ قاسيەتتi قارا شاڭىراقتاعى تiرشiلiك وتى ءسونiپ بارا جاتقان سياقتى...
قالادا ناعىز قاربالاس شاق باستالعان ەدi. قانشاما ادام جۇمىستان شىعىپ ايالدامادا كولiك كۇتiپ تۇر، قانشاما ادام ەرسiلi-قارسىلى توقتاۋسىز اعىلعان كولiكتەرگە تيەلiپ الىپ كەتiپ بارادى. تاڭەرتەڭگiلiك جادىراپ كۇلiپ شىققان جازدىڭ جايماشۋاق كۇنi قازiر مىناۋ قيداي ساپىرىلىسقان قاۋىرت تiرلiكتەن كوڭiلi قالعانداي ەنجار تارتىپ، باتىسقا قاراي جانتايا باستاپتى. ول تاۋ جاقتاعى “باقىت قۇسى” مەيرامحاناسىن بەتكە الىپ، اسىقپاي اياڭداي جونەلدi.
الاتاۋدىڭ بوكتەرiندەگi ارۋ قالا سوڭعى جىلدارى قاتتى وزگەردi. تاپ بiر كامەلەتكە تولعالى بەرi كوسمەتيكانى كوبiرەك قولداناتىن بويجەتكەن سەكiلدi. كوشە بويى قاز-قاتار تiزiلگەن ۇلكەندi-كiشiلi دۇكەندەر، كافەلەر، مەيرامحانالار، مەيمانحانالار، ويىنحانالار — ءبارi دە جەكەمەنشiك يەلەرiنiكi. بۇرىنىراقتا وسى كەڭ كوشەنiڭ بويىندا بiردi-ەكiلi مەملەكەتتiك دۇكەندەر مەن جىل ون ەكi اي نەمەن اينالىسىپ جاتاتىندارى بەلگiسiز جۇمباق مەكەمەلەر عانا بولۋشى ەدi. ال مىنالار — ۇزاق جىلعا سوزىلعان شايقاستان كەيiن جەڭiلiسكە ۇشىراپ، ءجانتاسiلiم ەتكەن سوسياليستiك جۇيەنiڭ ۇيلەرiنە باسا كوكتەپ كiرiپ العان جەڭiمپاز كاپيتاليزمنiڭ ساربازدارى سياقتى. ايتكەنمەن وسى جەڭiسكە دە، جەڭiلiسكە دە جازۋشى مۇحيت مۇقانوۆتىڭ زارەدەي دە قاتىسى جوق. ول كەشەگi بولىپ وتكەن، بالكiم، بۇگiن دە بولىپ جاتقان شايقاستى تاڭعاجايىپ بiر سيقىرلى ەكراننان عانا كورiپ جۇرگەندەي. ويتكەنi ءوزiنiڭ كوز الدىندا جاڭبىردان كەيiنگi ساڭىراۋقۇلاقتاي قاپتاپ ءوسiپ شىعىپ جاتقان جەكەمەنشiك فيرما، دۇكەن، مەيرامحانا، دۇڭگiرشiكتەردiڭ iشiندە ونىڭ مىناۋ مەنiكi ەدi دەيتiندەي يەمدەنەتiندەي يتارقاسى دا جوق. بiر قىزىعى، قازاق جەرiنە “مەرسەدەسپەن” شiرەنiپ كەلە قالعان تاكاپپار كاپيتاليزمگە بۇل ءوزi بارىپ قول ۇسىنىپ، سالەم بەرمەدi، ال ول دا مۇنى ادام ەكەنسiڭ-اۋ دەپ كوزiنە دە iلمەدi. ءسويتiپ، ولاردىڭ اراسىنا تiرشiلiك سوتى ءوز ۇكiمiن شىعاردى: ساعان كiم كەرەك بولماسا، سەن دە وعان كەرەك ەمەسسiڭ!..
ونىڭ ەسiنە سوناۋ ارتتا قالعان بوزبالا شاقتاعى ارمانشىل كۇندەردiڭ بiرiندە العاشقى جازعان اڭگiمەسiن قولتىعىنا قىسىپ، قاسيەتتi مەككەدەي كورiنگەن جازۋشىلار وداعىنىڭ تابالدىرىعىن يمەنە اتتاعانى ءتۇستi ەدi. سوندا ونى كوپ كۇتتiرمەي وقىپ شىققان تارپاڭ مiنەزدi، تاكاپپار سىنشى الدەنەگە تاڭ قالعانداي قاسىن كەرiپ، ءوزiمەن-وزi سىرلاسقانداي بولىپ وتىرىپ: “قاراعىم، سەنiڭ اتىڭ مۇحيت بولعانىمەن، جازعان دۇنيەڭ تاۋ بوكتەرiنەن بۇلك-بۇلك قايناپ شىعىپ جاتاتىن ءمولدiر بۇلاققا ۇقسايدى ەكەن، — دەگەن-دi جىلى شىراي بiلدiرiپ، — قانداي تازا اۋەن... تازا ستيل!..”
سودان كەيiن-اق، ونىڭ كوز الدىنا الىستاعى اسقار بيiك تاۋدىڭ ەتەگiنەن بۇلكiلدەپ شىعىپ جاتاتىن كاۋسار بۇلاق جيi ەلەستەيتiن بولعان؟ ءوزiن سول تازا بۇلاق سەكiلدi سەزiنەتiن. ويتكەنi ستيل دەگەنiمiز — ادام، راسىندا دا، ادام... ەندi مiنە، ارادا كوپ جىل ءوتiپ، قاسيەتتi قارا شاڭىراقتاعى قاھارلى سىنشىنىڭ ورنى بوساپ، وعان ءوزi ادەبي كەڭەسشi بولىپ كەلگەندە ۋاقىت تا، زامان دا وزگەرiپ كەتتi. بۇگiندە سول تاۋ بوكتەرiندەگi كاۋسار بۇلاقتىڭ ەشكiمگە كەرەگi بولماي قالدى. بالكiم، مىنا قوعامنىڭ تازالىق تۋرالى ۇعىمى وزگەرگەن بولار...
مiنە، وسىنداي كوڭiلسiز ويلاردىڭ جەتەگiندە كەلە جاتىپ “باقىت قۇسى” مەيرامحاناسىنا دا جەتiپتi. انە، اناۋ ساياباقتىڭ iشiندەگi قىزىل-سارى كiرپiشتەن ءورiلگەن تiك شاتىرلى اسەم عيمارات — سول. مەيرامحانا. قولىنداعى ساعاتىنا قاراپ ەدi، جەتiگە ءالi ون مينۋتتاي ۋاقىت بار ەكەن. ول ساياباقتىڭ الدىنداعى اق سۇر تاستاردان قالانعان دوڭگەلەك شەڭبەردiڭ iشiندە وسكەن القىزىل گۇلدەرگە قاراي، وسى ماڭدا بiراز قىدىرىستاپ جۇرە تۇرعاندى ءجون كوردi.
“قانداي جان بولدى ەكەن؟ — دەپ ويلادى ساياباقتىڭ قاقپاسىنا قايتا-قايتا جالتاقتاپ قاراپ. — “باقىت قۇسى” مەيرامحاناسىنا ادەتتە قوناققا شاقىراتىندار — اۋقاتتى كiسiلەر. ولاردا ءبارi ەسەپتەۋلi؛ دوستىق تا، تامىر-تانىستىق تا، كوڭiل كوتەرiپ دەمالۋ دا، تiپتi ماحاببات تا. ويتكەنi اقشا قاشاندا بiرiنشi ورىندا. ءبارiن شەشەتiن سول. اقشا ەسەپتi سۇيەدi. ەسەپسiز شاشاتىن كiسiنi ەرتە مە، كەش پە، ءبارiبiر تاستاپ كەتەدi...”
قاقپا الدىنداعى ماشينا توقتايتىن الاڭقايعا شيە ءتۇستi شەتەلدiك بiر ادەمi ماشينا كەلiپ توقتادى. بالا كەزiنەن تەحنيكاعا يكەمi دە، اۋەستiگi دە جوق ول كەيiنگi جىلدارى قالادا تىم كوبەيiپ كەتكەن ءارتۇرلi كولiكتەردiڭ بiر-ەكەۋiنiڭ عانا بولماسا، كوبiسiنiڭ ماركاسىن اجىراتا المايتىن-دى.
قىزىق. مىنا ماشينا ونىڭ كوزiنە بiءرتۇرلi جىلىۇشىراپ كورiندi. ودان تۇسكەن القىزىل جiبەك كويلەكتi، سۇڭعاق بويلى سۇلۋ بويجەتكەن بۇعان قاراپ قولىن بۇلعاپ، ەسكi تانىسىن كەزiكتiرگەندەي جىميىپ كۇلدi. سودان سوڭ كوزiندەگi قارا كوزiلدiرiگiن الىپ:
— كەشiگiپ قالا جازدادىم-اۋ، — دەدi باسىن وڭ جاق يىعىنا ءسال قيسايتا ەركەلەي ءۇن قاتىپ.
ءيا، بۇل سول — كۇمiس قوڭىراۋداي سىڭعىرلاعان تانىس داۋىس.
— جو-جوق، — دەدi ول بەيتانىس بويجەتكەندi ءتۇسiندە ەمەس، ءوڭiندە كورiپ تۇرعانىنا تاڭ قالىپ. — سiز... سiزسiز عوي؟
— ءيا، مەن — مەنمiن، — دەپ كۇلدi قىز iزەتپەن باسىن ءسال تومەن يiپ. — ءتۇۋ، كەشiگىپ قالامىن با دەپ قاتتى اسىقتىم. سiز مەنi كۇتپەي كەتiپ قالاتىنداي كورiندiڭiز.
— و-و، — دەدi ەندi مۇحيت تا جىميىپ. — سiزدەي سۇلۋ بويجەتكەندi كۇتپەۋ كۇنا عوي!
— سiز... — دەدi قىز وعان كوزiنiڭ قيىعىمەن سىناي قاراپ، — مەنiڭ سۇلۋ ەكەنiمدi قايدان بiلدiڭiز؟
— سەزدiم.
قىز تاڭدانىپ قالعانداي بولدى. ولار ساياباقتىڭ iشiندەگi اللەيامەن يىق ءتۇيiستiرە قاتار اياڭداپ كەلiپ، مەيرامحانانىڭ جازعى زالىنا كiردi. مۇحيت داستارحان ءمازiرiن قولىنا العان جوق.
— بۇگiن مەن سiزدiڭ قۇزىرىڭىزدامىن، — دەدi مەيرامحاناعا شاقىرعان ءوزi ەمەس ەكەنiن سىپايىلاپ قانا اڭعارتىپ ءوتiپ.
قىز ەزۋ تارتىپ، داستارحان ءمازiرiنە كوز جۇگiرتتi دە، تاماقتىڭ ءار ءتۇرiنەن تەزدەتiپ زاكاز بەرiپ، iشiمدiك جاعىنا كەلگەندە:
— نە iشەمiز؟ — دەپ سۇراۋلى جۇزبەن مۇحيتقا قارادى.
— سiزبەن بiرگە ۋ iشۋگە دە دايىنمىن.
— و-و، ول سiزدەردە بار ما ەدi؟ — دەپ قىز ساداقشا يiلiپ تۇرعان جاپ-جاس داياشى جiگiتكە قارادى. ول جىمىڭداپ كۇلiپ باسىن شايقادى.
— وندا ۆيسكي iشەيiك!
— سiز مەنi جامان ۇيرەتەتiن بولدىڭىز، — دەدi مۇحيت.
داياشى كەتكەن سوڭ:
— قويتاستاعى مەكتەپتە وقىپ پا ەدiڭiز؟ — دەپ سۇرادى قىزدان.
— ءيا.
— سودان سوڭ؟..
— ماسكەۋدە.
— ماماندىعىڭىز؟
— وي، ماماندىقتى ۇمىتتىق قوي! اۋىل شارۋاشىلىعى اكادەمياسىن بiتiرگەنمiن. اگرونوممىن...
— قىزىق ەكەن. مەن سiزدiڭ ەگiستiك القاپتى ارالاپ جۇرگەن ءساتiڭiزدi ەشقاشان دا كوز الدىما ەلەستەتە الماس ەدiم.
— مەن دە، — دەپ كۇلiپ جiبەردi قىز.
داياشى ۇستەلگە ءشارباتتاي ءمولدiرەگەن قىزىل ۆيسكي مەن كوكونiس سالاتىن اكەلدi دە، وزەن جيەگiنە قاتقان مۇزداي جىلتىراعان حرۋستال ريۋمكالارعا ازداپ شاراپ قۇيىپ قويدى.
— العاشقى توستى نە ءۇشiن الامىز، اعا؟
— بiلمەيمiن. جاڭا ايتتىم عوي، بۇگiن مەن سiزدiڭ قۇزىرىڭىزدامىن.
— ەندى وسى پرينسيپiڭiزدەن اينىمايسىز با؟
— ءيا.
— بۇگiن مەن نە ايتسام دا ورىندايسىز با؟
مۇحيت كوزiن جۇمىپ، باسىن يزەدi.
— وندا العاشقى توست سiزگە بەرiلەدi.
— بiر قىزىق ايتايىن با؟
— ايتىڭىز.
— مەن سiزدiڭ ەسiمiڭiزدi وسى كۇنگە دەيiن بiلمەيدi ەكەنمiن.
قىز باسىن ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا شالقايتىپ، كۇمiس قوڭىراۋداي سىڭعىرلاپ تاعى دا كۇلدi.
— وسى كۇنگە دەيiن دەڭiزشi!
— ءيا... مەن سiزدi وسى كۇنگە دەيiن تانىماي كەلگەنiمە وكiنiپ وتىرمىن.
— ايتا بەرiڭiز. ەسiمiم — ايگۇل، — دەدi قىز كۇلكiسiن ءالi دە باسا الماي.
— ايگۇل، — دەپ قايتالادى مۇحيت، — تانىسقانىمىز ءۇشiن الايىقشى.
— تاماشا توست!
قىز ءوزiنiڭ ماشينا جۇرگiزiپ كەلگەنiن ۇمىتقانداي قولىنداعى شاراپتى ويلانباي-اق iشiپ قويدى.
— سiز... سiز ەشتەڭە ۇمىتقان جوقسىز با؟ — دەدi مۇحيت وعان كوزiنiڭ استىمەن سىناي قاراپ. — مەنiڭ بiر رەجيسسەر دوسىم اۋەلگi توستان كەيiن ىلعي دا: “ويبۋي، مەن ماشينا ايداپ كەلگەن ەكەنمiن عوي، ەندi قايتتiم؟!” دەپ وكiنiپ وتىرۋشى ەدi.
ايگۇل باسىن شايقادى.
— ال مەن ۇمىتقانىم جوق.
— ...
— ەندiگi توستى مەن ايتايىنشى، اعا؟
— و نە دەگەنiڭiز!..
— مەن بۇل توستى، — دەدi ايگۇل وتە ماڭىزدى نارسە ايتپاق بولعانداي ويلانىپ قالىپ. — بiزدiڭ سوناۋ الىستا جاتقان قويتاس دەگەن كiشكەنتاي اۋىلىمىزدان شىققان ۇلكەن جازۋشى ءۇشiن الايىق دەگiم كەلەدi!
ماقتاۋ سوزگە دەمدە سەمiرە قويمايتىن مۇحيت مۇقانوۆ قولىنداعى ريۋمكاسى سىنىپ قالارداي تارتىنا سوعىستىردى. ايتسە دە ”كiشكەنتاي اۋىلدىڭ ۇلكەن جازۋشىسى” دەگەن جىپ-جىلى تەڭەۋدi iشتەي ۇناتىپ قالدى.
— بارلىق... كiشكەنتاي اۋىلدىڭ اتى — كiشكەنتاي اۋىل، — دەپ ويلادى ول. ونى ۇلكەن اۋىلدار ۇنەمi مەنسiنبەۋمەن كەلەدi. ايتالىق اۋەزوۆ “قارالى سۇلۋدى” اعىلشىنشا جازسىنشى!... و-و، وندا ەۋروپانىڭ ەسi بار بiراز جازۋشىسى ءوز شىعارمالارىنا قايتا ءۇڭiلگەن بولار ەدi. ايتماتوۆ يسكليۋچەنيە... ول — ۇلكەن اۋىلدىڭ تiلiن ەرتە ۇيرەنگەن كiشكەنتاي اۋىلدىڭ دارىندى بالاسى. بiراق كەيدە ۇلكەن اۋىلعا تىم باۋىر باسىپ كەتكەندەي كورiنەدi. بiز وسى... قايتسەك ۇلكەن اۋىل بولا الامىز؟..”
— ويعا شومىپ كەتتiڭiز عوي؟..
— جاي...
— اعا، سiز بۇگiنگi قازاق ادەبيەتi مەن ونەرi تۋرالى ايتىڭىزشى، — دەدi ايگۇل يەگiن اپپاق الاقانىنا ارتىپ، وسيەتشiل ۇستازدىڭ الدىنا كەلiپ جۇگiنگەن شاكiرت بالاداي بار زەيiنiن سالا قاراپ.
جازۋشى الدەبiر جايسىزداۋ نارسە ەسiنە ءتۇسiپ قىسىلعانداي ودان جانارىن الىپ قاشىپ، تەرەزەنiڭ ار جاعىنداعى جاسىل گازونعا تىزىلداپ سۋ بۇركiپ تۇرعان جiڭiشكە قۇبىرلار جانارىن قادادى. كوز الدىنا جازۋشىلار ءۇيiنiڭ بۇگiنگi جىم-جىرت قاراكولەڭكە فويەسi ەلەستەدi. قانداي قورقىنىشتى... الاكولەڭكە ۇيىپ قالعان ءولi تىنىشتىق...
— قازiر قازاق ادەبيەتiنiڭ ءولiارا شاعى عوي، — دەدi ول ءوزiمەن ءوزi سويلەسكەندەي كۇبiرلەپ. — سiءرا، وندا كوپ ۇزاماي جاڭا اي تۋاتىن شىعار.
— سوندا... سiز ەشتەڭە جازىپ جۇرگەن جوقسىز با؟
— قالاي دەسەم ەكەن، ەپتەپ-سەپتەپ بiرنارسە تۇرتكەن بولامىن. بiراق ءولiارانىڭ ءتۇنiندە جولعا شىققان جولاۋشىداي ءتۇرتiنەكتەپ، ءجۇرiسiم تiپتi ونبەيدi. باسقا بiر قىزىقتى اڭگiمە ايتايىقشى، ايگۇل...
مۇحيتقا ەسكi دوسىنداي مەيiرلەنiپ قاراعان ايگۇل قازiرگi ادەبيەتiمiزدiڭ احۋالى تۋرالى اڭگiمە سوزىلا تۇسسە، ونىڭ جۇرەگiندەگi جارانىڭ اۋزىن اشىپ الۋى مۇمكiن ەكەنiن سەزiپ، ءوزi دە باسقا ارناعا قاراي بۇرۋعا اسىققان سەكiلدi. ول باياعى بالالىق شاعىن ەسiنە الىپ، سوناۋ بiر جىلى ەرتە كوكتەمدە قۇربى قىزدارىمەن بiرگە اۋىل سىرتىنداعى جارقاباققا بايشەشەك تەرۋگە بارعاندارىن، سوندا شەڭگەلدi جاقتان موتوسيكلمەن شاڭداتىپ كەلە جاتقان بiرەۋدiڭ سوڭدارىنا ءتۇسiپ، ۇستاپ الماق بولىپ قۋعانىن، سودان وكپەلەرi وشكەنشە قاشىپ، اۋىل شەتiنە ارەڭ iلiككەندەرiن ايتىپ كۇلدi.
— ەڭ قىزىعى، سول بiر جۇمباق ادام كەيدە ءتۇسiمە ەنiپ، ءالi كۇنگە دەيiن ۇيقىمنان شوشىپ وياناتىن ادەتiم بار، — دەدi. — بالا كەزدەگi اسەرiڭ جان دۇنيەڭە وشپەستەي iز تاستاپ كەتەدi ەكەن. سودان بەرi جۇرەگiمنiڭ ءتۇبiندە بiر قورقىنىش ۇيىپ قالعان سەكiلدi بولادى دا تۇرادى. بەيتانىس كiسiلەرمەن تانىسۋعا، جاڭا دوستار تابۋعا تاۋەكەلiم جەتە بەرمەيدi. كوز الدىما سول باياعى جارقاباقتىڭ ءۇستiندە كۇنگە قاراپ الاقانىن جايىپ، كۇلiمسiرەپ تۇرعان سابيلەر سياقتى ءۇلبiرەگەن ءنازiك بايشەشەكتەردi ەلەستەتۋگە قانشا تىرىسسام دا، كەنەتتەن الگi موتوسيكلگە مiنگەن جۇمباق ادام شىعىپ كەلە جاتادى بiر جاقتان... قورىققانىمنان تiلiم بايلانىپ قالا جازدايدى. سۇلۋلىق پەن ۇرەي كوڭiلiڭدi الما كەزەك جاۋلاپ الىپ، ەكەۋi دە ۇزاق سالتانات قۇرا الماي، ماڭگiلiك ارپالىسقا ءتۇسiپ جاتادى...
مۇحيت وعان قادالا قارادى: “ۇشى-قيىرىنا كوز جەتپەيتiن شولەيت دالانىڭ قيان تۇكپiرiندەگi كiشكەنتاي اۋىلدا تۋىپ-وسكەن ارۋ قىز، سەن بالكiم، مىناۋ تەحنيكا تابانى تاپتاعان جەر بەتiندە ەندi بايشەشەك وسپەيتiن بولار دەپ قورقاتىن شىعارسىڭ؟..”
— بالا كۇنiمدە مەن سiزدiڭ گازەت-جۋرنالداردا جاريالانعان سۋرەتتەرiڭiزدi قيىپ الىپ، البومىمنىڭ اراسىنا ساقتاپ ءجۇرۋشi ەدiم، — دەدi ايگۇل. — بiر كۇنi ولاردى ءوزiمنەن ەكi جاس ۇلكەن اپكەم كورiپ قالىپ: “بۇنىڭ نە؟” دەپ سۇرادى تاڭدانىپ. بايقاۋسىزدا ۇرلىعىمنىڭ ءۇستiنەن تۇسكەندەي قاتتى قىسىلدىم. “ول... ول بiزدiڭ اۋىلدا تۋعان، جەرلەس جازۋشى عوي”، دەدiم. سوندا اپكەم سiزدiڭ بiر سۋرەتiڭiزدi قولىنا الىپ، ويلانا قاراپ تۇردى دا: “اقىن-جازۋشىلار دەگەن ماحابباتقا تۇراقسىز بولادى ەكەن” دەدi. ونىڭ نەگە سولاي دەگەنiن ءالi كۇنگە دەيiن ءتۇسiنبەيمiن. سول... راس پا، اعا؟
مۇحيت بiلمەيمiن دەگەندەي يىعىن قوزعادى.
— وزگەلەردiڭ دە سونشالىقتى تۇراقتى بولىپ جاتقانىن كورگەنiم جوق، — دەدi سەلقوس قانا قارسىلىق بiلدiرiپ. — تەك اقىن-جازۋشىلاردىڭ ماحابباتى تۋرالى كوپ جازىلاتىنى بولماسا...
— راس ايتاسىز، — دەدi ايگۇل كەلiسiپ. سونسوڭ تەرەڭ يiرiمiنە قاراي تارتىپ بارا جاتقان وي تۇڭعيىعىنان سەرپiلiپ شىققانداي باسىن شايقاپ كۇلiپ: — اعا، بiر قىزىق ايتايىن با؟ — دەدi.
— ءيا.
— مەنiڭ شاراپ iشكiم كەلiپ وتىر!..
* * *
ءتۇن ورتاسىنا تاياۋ ولار مەيرامحانادان كەرەمەت كوڭiلدi، شات-شادىمان كۇيدە شىقتى. اي سۇتتەي جارىق ەدi. قالىڭ اعاشتاردىڭ قالقاسىنان بەرi ۇزاپ، ماشينالار تۇرعان الاڭقايعا كەلگەندە ءاينالا-توڭiرەك اپپاق نۇرعا شومىلىپ جاتقانداي ارايلانىپ كەتكەن-دi.
— وي! — دەدi ايگۇل اسپانعا شالقايا قاراپ. — قانداي ادە-مi... ايعا قاراڭىزشى!
شىنىندا دا، عاجاپ ەكەن! بيiك تاۋدىڭ ءۇستiندەگi دوپ-دوڭگەلەك الىپ جۇمىرتقا... جو-جوق، وزگەشە بiر اپپاق الەم ايرىقشا جارقىراپ، بەيمەزگiل ءتۇن قاتىپ جۇرگەن پەندەلەردi ءوزiنە قاراي شاقىرىپ، قىزىقتىرىپ تۇرعان سەكiلدi.
— جاپونيادا، — دەدi مۇحيت سۇتتەي جارىق ايعا تاڭدانا قاراپ قالعان ايگۇلدiڭ يىعىنان قۇشاقتاپ، — جاز مەزگiلiندە وباسۋتەياما تاۋىنا بارىپ، ايدىڭ سۇلۋ كورiنiسiن تاماشالايتىن ءداستۇر بار ەكەن.
— سولاي ما! — دەدi ايگۇل قۋانىپ. — الاتاۋدىڭ بوكتەرiنەن دە وتە اي سۇلۋ كورiنەتiن بولار! جاڭاعى... جاپونياداعى تاۋدىڭ اتى قالاي دەدiڭiز؟!
— وباسۋتەياما.
— الاتاۋ ودان الدەقايدا بيiك شىعار! قادiرiنە جەتە الماي ءجۇرمiز-اۋ، اعا... بiز وسى نەگە الاتاۋدىڭ بوكتەرiنە بارىپ، ايدى تاماشالامايمىز، ا؟
— ...
— كەتتiك پە، اعا؟!
— قايدا؟!
— ايدى تاماشالاۋعا! — دەدi ايگۇل كەنەت ونى تاڭعاجايىپ بiر ساياحاتقا شاقىرىپ. — ۇمىتقان ەكەنسiز. سiز بۇگiن مەنiڭ قۇزىرىمدا ەمەس پە ەدiڭiز؟!
— ءيا-يا! — دەدi ول باسىن قايتا-قايتا شۇلعىپ. — ءدال سولاي!
ايگۇل ماشينانىڭ ەسiگiن اشتى.
— قورىقپاڭىز، مەن رۋلگە وتىرسام بولدى، ساۋىعىپ كەتەمiن.
قىزىل جەبەدەي ءجۇيرiك ماشينا كەڭ كوشەمەن جۇيتكي جونەلدi. ول بۇگiنگi وتىرىستان ەرەكشە ءلاززات العانداي راحاتتانا كوزiن جۇمدى.
— سiزگە نە بولدى، اعا؟
— جاي... رۋلدە وتىرماعانىما ۇيالىپ كەلەم. ايەل جۇرگiزگەن ماشينادا ەركەك ءوزiن بiءرتۇرلi ىڭعايسىز سەزiنەدi ەكەن.
— ححI عاسىر — ماتريارحات ءداۋiرiنiڭ باسى! ەندi تiزگiن دە، قامشى دا بiزدiڭ قولىمىزعا تيەدi.
— ءيا، — دەدi مۇحيت كوزiن اشپاعان كۇيi ەزۋ تارتىپ. — ەل باسقارۋ وڭاي ەمەس، ەركەك بايقۇستار بۇگiندە ابدەن سiلەسi قاتىپ، شارشادى-اۋ دەيمiن.
— و-و، سiز وڭاي جەڭiلدiڭiز!
— جو-جوق، بۇل جەڭiلiس — مىڭداعان جىلدار بويى iشiمiزدەن كەمiرگەن جاسىرىن سوعىستىڭ ناتيجەسi.
قاراڭعى ءتۇندi جاپ-جارىق ەتiپ تۇرعان قىزىلدى-جاسىلدى قالا وتتارىن ارتقا تاستاپ، ءتۇپسiز تەرەڭ قۇردىم ءتارiزدi ءۇڭiرەيگەن تاۋ شاتقالىن قۋالاي جوعارى ورلەگەن ماشينا ءجۇرiسiن شاپشاڭداتپاسا باسەڭدەتكەن جوق. ول قىزدىڭ شەبەرلiگiنە iشتەي تاڭىرقاپ كەلەدi. بiر جاعىنان، قايدا بارا جاتقاندارىن، قاي جەرگە جەتiپ توقتايتىندارىن بiلە الماي، ماساڭ كۇيدە ماناۋراپ، بۇيىعىپ وتىر. تاپ قازiر ەكەۋi القاراكوك اسپاننان تونە قاراپ تۇرعان ارۋ ايعا دا كورپەسiن اشپاي، تاس بۇركەنiپ العان تاۋ بوكتەرiندە ەمەس، قارا بوياۋى قاتىقتاي ۇيىپ قالعان بەيمالiم بiر تىلسىم دۇنيەدە ۇشىپ كەلە جاتقانداي...
— ۇيىقتاپ قالعان جوقسىز با، اعا؟!
— جوق...
تاۋداعى جىن-شايتانداردىڭ مەكەنiندەي قىزىلدى-جاسىلدى شامدارىن جىپىلىقتاتىپ بiر ءوشiرiپ، بiر جاندىرىپ، باقىرتىپ-شاقىرتىپ، قۇلاققا جاعىمسىز داڭعازا مۋزىكا ويناتىپ جاتقان تۇنگi كافەلەردiڭ الدىنان ءوتiپ، ارى قاراي بiراز جۇرگەن سوڭ، ماشينا قايىرىلاتىن الاڭقايعا جەتiپ توقتادى. ولار سىرتقا شىعىپ، بiر ۋاق ءتوڭiرەككە قۇلاق تiگiپ، تىڭ تىڭداعانداي بولىپ ءۇنسiز تۇردى. ساي جاقتان سارقىراپ اققان وزەننiڭ سارىنى ەستiلەدi. قاراۋىتقان قۇز-شاتقالداردىڭ iنi قورقىنىشتى ءارi بوي توڭازىتارلىقتاي سالقىن ەدi. دەمiن iشiنە تارتىپ، سiلتiدەي تىنا قالعان تۇنگi دۇنيەنiڭ قويناۋىندا بەيمالiم بiر قۇبىجىق جاسىرىنىپ جاتقانداي. ال اناۋ اسپانداعى اي سونى كورiپ، ءتۇسiن سۋىتىپ، قىبىر ەتپەي قادالا قاراپ تۇرعان سەكiلدi.
— اعا، جاۋرادىم، — دەدi ايگۇل جۇپ-جۇقا كويلەكپەن دiرiلدەپ.
ول قىزدىڭ يىعىنا پيدجاگiن جاۋىپ، ءوزiنە قاراي تارتى.
— ءوزiڭiز توڭاتىن بولدىڭىز عوي، — دەدi ايگۇل ونىڭ كەۋدەسiنە باسىن سۇيەپ.
جۇرەگiنiڭ تۇسىنان شىققان ىپ-ىستىق لەپ تۇلا بويىن ىسىتىپ جiبەرگەندەي بولدى. ول يiلiپ قىزدىڭ سامايىنا بەتiن باستى.
— اي قانداي ەكەن؟ — دەدi سىبىرلاپ.
— ايانىشتى... — دەپ كۇبiرلەدi ايگۇل. — ول — جالعىز عوي. مىنا دۇنيە قورقىنىشتى. مەن جالعىزدىقتان قورقام. ويتكەنi مەن دە اي سياقتى جالعىزبىن.
— نەگە؟
— بiلمەيمiن...
— سەندەي سۇلۋ قىزدىڭ جالعىز بولۋى مۇمكiن ەمەس.
— ءبارi دە ۋاقىتشا، اعا، — دەدi ول كۇرسiنiپ. — قانداي كەرەمەت دوسىڭ بولسا دا، ول سەنiڭ جان دۇنيەڭدi ءدال ءوزiڭدەي ءتۇسiنە المايدى. اعا، داچاعا بارايىقشى...
— ...
— بiزدiڭ داچاعا...
— بۇگiن مەن سەنiڭ...
— تس-س، — دەدi ايگۇل ساۋساعىمەن ونىڭ ەرنiن باسىپ، — ەندi ايتپاڭىز... ول قىزدىڭ ساۋساعىنىڭ ۇشىنان ءسۇيدi. كەنەت ايگۇل ونىڭ موينىنان تاس قىپ قۇشاقتاي الىپ:
— اعاتاي، سiز قانداي جاقسىسىز... — دەدi. سونان سوڭ ەكi الاقانىمەن مۇحيتتىڭ بەتiنەن قىسىپ ۇستاي الىپ، بەتiنەن، ماڭدايىنان ءشوپiلدەتiپ سۇيە باستادى.
* * *
ماشينا جارىعى ەكi قاباتتى ءزاۋلiم ساياجايدىڭ فاسادىن سۇزە توقتاعاندا بارىپ، ول ءتاتتi ۇيقىدان ويانعانداي ەسiنەپ كوزiن اشتى. ايگۇل “بارداچەكتان” العان پۋلتi باسىپ ەدi، گاراجدىڭ قاقپاسى ءوزدiگiنەن جوعارى قاراي باياۋ كوتەرiلە باستادى. “قاراي گور، — دەپ ويلادى ول ۇيقىلى-وياۋ راحات كۇي كەشiپ وتىرىپ، — عارىشقا كورابل ۇشىرعان كەڭەس وكiمەتi جەتپiس جىلدا قول جەتكiزە الماعان تۇرمىستىق تەحنيكا جەتiستiكتەرiنە جەكەمەنشiك يەلەرi قالايشا تەز يە بولا قويعان!..”
ولار شام ساۋلەسiنە شاعىلىسىپ مۇزداي جالتىراپ جاتقان مرامور باسپالداقتارمەن جوعارى كوتەرiلiپ، قوناق قابىلدايتىن كەڭ بولمەگە كiردi. ەكەۋi جۇمساق كرەسلولارعا قاتار جايعاسىپ وتىرعان كەزدە عانا مۇحيت ءوزiنiڭ ەپتەپ شارشاعانىن سەزدi.
— ايتاتىنى جوق، كەرەمەت ساياجاي ەكەن!— دەدi ول اسا بيiك تالعاممەن، قىمبات جيھازدارمەن جاساۋلانعان بولمەنiڭ iشiن شولىپ ءوتiپ.
— ءيا، ماڭايىمىزدىڭ ءبارi قالىڭ باۋ. اۋا تازا. الاتاۋدىڭ بوكتەرi عوي، — دەدi ايگۇل. — قىستا دا بۇل جەر عاجاپ بولىپ تۇرادى. سىرتتا ساقىلداعان سارى اياز. كوز قارىقتىرىپ جاتقان اقشا قار. جيەگiنە مۇز قاتىپ، بۋى بۇرقىراپ اعىپ جاتقان تاۋ وزەنi. ال ءۇيدiڭ iشi جىپ-جىلى. اعا، سiزگە وسىنداي تاماشا تابيعاتقا تەرەزەدەن قاراپ-اپ وتىرىپ، شىعارماشىلىقپەن اينالىسقان ۇناي ما؟!
— ارينە.
— و-و، وندا مەن تاڭ اتقان سوڭ سiزدiڭ قولىڭىزعا وسى ساياجايدىڭ كiلتiن ۇستاتامىن. قالاعان ۋاقىتىڭىزدا كەلiپ، دەمالىپ، سودان سوڭ ءوزiڭiزبەن ءوزiڭiز وڭاشا وي كەشiپ، جۇمىس iستەپ وتىراسىز. ال ەگەر... مەنiڭ قىزمەتiم قاجەت بولا قالسا، وندا ۇيالى تەلەفونىما زۆونداي سالاسىز. سول مەزەتتە جەتiپ كەلiپ تۇراۋعا ۋادە بەرەمiن.
مۇحيت ەرتەگi تىڭداعانداي قىزىعىپ، جىميا كۇلiپ وتىردى دا:
— سوندا بۇل ساياجايدى مەن ۋاقىتشا جالداپ تۇراتىن بولامىن عوي. ال سiز — مەنiڭ قوجايىنىم بولاسىز. سولاي ما؟
— سiز قوجايىن بولىپ، مەن سiزدiڭ قىزمەتشiڭiز بولايىن! ويتكەنi سiز — ونەر يەسiسiز. ال ونەرگە قىزمەت ەتكەننەن ارتىق قۋانىش بار ما؟! راس ايتام، اعا! مەنiڭ قولىمنان كوپ نارسە كەلەدi...
— قىزىق ەكەن، — دەدi ول نە ايتارىن بiلمەي ابدىراپ. — كەنەتتەن، بiر-اق كۇندە بازاردان قايتقان اجەم سياقتى ارتىنىپ-تارتىنىپ كەلە قالعان بۇل قانداي قۋانىش، قانداي باقىت؟!
— اعا... سوندا سiز شەشە الماي وتىرعان جۇمباق نە؟
— ايتالىق، مىناۋ ساياجاي دەپ قانا اتالاتىن ءزاۋلiم ءۇي. كiلتi مەنiڭ قولىمدا بولعانىمەن، iشi تولعان قۇپيا. مۇندا مەن ءوزiمدi قالاي سەزiنۋiم كەرەك؟ التىن كiلت تاۋىپ العان اعاش قۋىرشاق سەكiلدi الاقايلاپ قۋانا بەرەيiن بە؟
— قىزىقسىز. بۇل دۇنيەدەگi جۇمباقتىڭ ءبارiن شەشە بەرۋ مiندەت پە ەكەن؟! ادام بالاسىنىڭ ءوزiنە جاقسى بولسا، ايتەۋiر باقىتتى بولسا، بولدى ەمەس پە؟..
— ...
— ءوزi iزدەپ ۇشىپ كەلگەن باقىت قۇسىنان: “سەن قايدان ۇشىپ كەلدiڭ، نە ءۇشiن كەلدiڭ؟” دەپ سۇراي ما ەكەن ادام؟..
— بiلگiسi كەلەتiن شىعار. ءبارi جۇمباق بولىپ قالا بەرسە، پە؟دە بايقۇس باسىنا قونعان قۇستىڭ قانداي قۇس ەكەنiن قايدان بiلمەك؟
ايگۇل بiر ءسات ءۇنسiز وتىرىپ قالدى دا:
— بiلگiڭiز كەلسە، ايتايىن، — دەدi كوڭiلi قالامايتىن بiر اڭگiمەنi باستاعىسى كەلگەندەي ءتامپiش تاناۋى قۋسىرىلىپ، — بۇل ءۇي — بiزدiڭ قوعامىمىزداعى بەدەلدi بiر ساياسي تۇلعانىڭ ماعان قالدىرعان مۇراسى. ماشينانى سىيلاعان دا، بانكتەگi جالاقىسى جوعارى جۇمىسقا ورنالاستىرعان دا سول...
— ول قازiر قايدا؟
— الىستا. ەندi مۇندا كەلمەيدi.
— نەگە؟
— ونىڭ قىزمەتi وزگەردi. الىس شەتەلدەگi ەلشiلiك قىزمەتكە اۋىستى. ءسويتiپ، ەكەۋمiز قوشتاساتىن كۇنi ول ماعان: “بۇدان بىلاي بiز ەندi جيi كەزدەسە المايتىن شىعارمىز، بiر-بiرiمiزدi ساعىنباي-اق قويعانىمىز ءجون بولار”، دەدi...
— سەن ونى سۇيەسiڭ بە؟
— جوق!
— ...
— بiز ونىمەن ماسكەۋدە بiرگە ستۋدەنت بولدىق، — دەدi ايگۇل قازiر شەت جۇرتتا قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن بيiك لاۋازىمدى كوڭiلدەسiن ەسiنە الىپ. — ول حالىقارالىق قارىم-قاتىناستار ينستيتۋتىندا وقىدى. العاش تانىسقان كۇننەن باستاپ-اق ول مەنiڭ قىر سوڭىمنان قالمادى. قايدا بارسام دا ىرجيىپ كۇلiپ، قارسى الدىمنان شىعا كەلەتiن. جاتاقحاناداعى قىزدار ونى كەلەمەجدەپ “مايماق ايۋ” دەۋشi ەدi. ويتكەنi قامىت اياق، رابايسىزداۋ تولىق جiگiت بولاتىن. بiراق ول نامىستانۋ دەگەندi بiلمەيتiن. ەسiكتi اشساق، بوساعاعا سۇيەنiپ، تەرەزەنi اشساق، جاقتاۋعا سۇيەنiپ، ەكi ەزۋi ەكi قۇلاعىنا جەتiپ، ءماز بوپ كۇلiپ تۇراتىن. بiرتە-بiرتە بiزدiڭ جاتاقحانادا مايماققا كۇنi تۇسپەگەن قىز قالمادى. ۇلكەن تەاترعا بيلەت كەرەك پە، قوناق ۇيدەن تۋىسىڭا ورىن كەرەك پە، پروفەسسوردان جاقسى باعا الىپ، ستيپەندياعا iلiنگiڭ كەلە مە، دەكاننىڭ رۇقساتىمەن ەلگە بارىپ قايتقىڭ كەلە مە — مايماققا بار. ونىڭ قولىنان ءبارi كەلەدى. ول تiلiن تاپپايتىن ادام جوق. انە، ناعىز دارىندى ديپلومات سول!.. بiرتە-بiرتە “انە، سەنiڭ مايماق ايۋىڭ كەلە جاتىر!”، “مايماعىڭا ايتشى...”، “مايماق بiلەدi عوي...” دەگەنگە دە قۇلاعىم ۇيرەنە باستادى. ماعان تiپتi، باسقا جiگiتتەر ءسوز ايتۋدى قويدى. ءسويتiپ، مەن ءوز ەركiمنەن تىس قۇدiرەتتi مايماقتىڭ جەكەمەنشiگiنە اينالدىم. سiز مەنi تىڭداپ وتىرسىز با؟
— ءيا.
— ەكەۋمiز ەلگە قايتاتىن جىلى ۇيلەنەتiن بولدىق. قالانىڭ ورتالىعىنان، اقسۇيەكتەر تۇراتىن ۇيدەن پاتەر جالداپ الىپ، ەرلi-زايىپتىلارداي بiرگە ءومiر ءسۇرiپ جاتتىق. تويدى وسىندا كەلگەن سوڭ، بارلىق دوستارىمىز بەن تۋعان-تۋىستارىمىزدى جيناپ، “باقىت قۇسى” مەيرامحاناسىندا ءدۇرiلدەتiپ وتكiزەتiن بولدىق. مەن ماسكەۋدە ءوزiمدi پاتشا اعزامنىڭ ايەلiنەن كەم سەزiنگەنiم جوق. كەرەك نارسەنiڭ ءبارiن مايماق تابادى. قاشان، قالاي، قايتiپ تانىسىپ ۇلگەرەتiنiن بiلمەيسiڭ، ەل جاقتان ۇلكەن لاۋازىمدى بالەنشەكەڭ كەلە جاتىر ەكەن، بۇگiن تۇگەنشەكەڭدi شىعارىپ سالۋىم كەرەك ەدi، انا كiسiنiڭ تاپسىرماسى، مىنا كiسiنiڭ بۇيىمتايى دەپ، ايتەۋiر، تىنىم تاپپاي، زىر قاعىپ جۇگiرەدi دە جۇرەدi. بiراق ودان شارشاعان مايماقتى كورمەيسiڭ، قايتا كوزi كۇلiمدەپ، الاقانىن ىسقىلاپ، قۋتىڭ قاعىپ، جانى راحاتقا باتادى. بiز وقۋدى بiتiرiپ، وسى قالاعا قايتىپ ورالدىق. ەرتەڭiنە ەلگە قاراي جۇرەتiن پويىزعا شىعارىپ سالىپ تۇرىپ، ول ماعان بiراز كۇننەن سوڭ بالەنشەكەڭ-تۇگەنشەكەڭدەر باستاعان بiر توپ اداممەن قۇدا تۇسۋگە كەلەتiندەرiن ايتتى. بiراق... بiراق بiز قانشا كۇتسەك تە، ول قۇدالار كەلمەدi. مايماقتىڭ ءوزi دە بiر اۋىز حابار ايتۋعا جاراماي، سول كۇيi ۇشتى-كۇيلi جوعالدى. مەن... مەن وسىنىڭ ءبارiن سiزگە نە ءۇشiن ايتىپ وتىرمىن؟..
— بiلمەيمiن.
— مەن دە بiلمەيمiن. قىزىق... سiزدiڭ الدىڭىزدا ايىبىمدى مويىنداپ، اقتالىپ تۇرعان قىلمىسكەر سياقتىمىن.
ايگۇل ءۇنسiز قالدى. سالدەن سوڭ ءوزiمەن-وزi سويلەسكەندەي:
— بiراق ايتەۋiر، بiر كۇنi اقتالۋىم كەرەك ەدi عوي، سولاي ما؟ — دەدi سىبىرلاپ.
— ءيا.
— بiز سودان كەيiن بەس جىل وتكەن سوڭ كەزدەستiك. مەن ونىڭ بiر ۇلكەن لاۋازىمدى كiسiنiڭ قىزىنا ۇيلەنگەنiن، مينيسترلiكتە قىزمەت iستەيتiنiن ەستiگەنمiن. ول دا مەنi ۇمىتپاپتى... (الدە ونى، الدە ءوزiن مۇقاتقانى بەلگiسiز، ايگۇل مىرس ەتiپ كۇلدi). تiپتi تۇرمىسقا شىقپاي وتىرىپ قالعانىمدى دا بiلەدi ەكەن. سودان سوڭ ول مەنi وسى ساياجايعا قوناققا شاقىردى. ەكەۋمiز وڭاشا وتىرعاندا اياعىمدى قۇشىپ كەشiرiم سۇراپ، ەندiگi قالعان ءومiرiندە قولىنان كەلگەن بار جاقسىلىعىن جاساپ وتەتiنiن ايتتى. ءسويتiپ مەن تاعى دا ونىڭ جەكەمەنشiگiنە اينالدىم. مiنە، سولاي...
مۇحيت كوزiنە ۇيقى تىعىلىپ، شارشاپ وتىرعان جانداي ماڭدايىن ۋقالاپ، از-كەم ويلانىپ وتىردى دا:
— مەنi نەگە iزدەدiڭ، ايگۇل؟ — دەدi.
كۇتپەگەن ساۋالدان شوشىعانداي ايگۇل سەلك ەتە قالدى. سiز سونى ءالi ءتۇسiنبەگەنسiز بە دەگەندەي، مۇحيتقا تاڭدانا قارادى.
— نەگە دەيسiز بە؟.. سiزدi كورگiم كەلدi. سiزبەن تانىسىپ، وڭاشا وتىرىپ سىرلاسقىم كەلدi. بالا كۇنگi ءتاتتi قيالىم قايتا ويانىپ، مازا بەرمەدi، اعا... مۇمكiن، سiز ايتقانداي، مەنiڭ دە مىناۋ التىن سارايدىڭ كiلتiن قولىنا ۇستاعان اعاش قۋىرشاق بولىپ قالعىم كەلمەگەن شىعار.
ايگۇل ورنىنان تۇرىپ، مۇحيت وتىرعان كرەسلونىڭ جاقتاۋىنا كەلiپ وتىردى دا، ونىڭ موينىنان قۇشاقتاپ:
— اعا، سiز مەنiڭ بالا كۇنگi ارمانىمسىز عوي، — دەدi قۇلاعىنا سىبىرلاپ. مۇحيت ونى ءوزiنە قاراي تارتىپ، ەرنiنەن قادالا ۇزاق ءسۇيدi.
— اعا، اعاتاي... — دەپ ەنتiگە سىبىرلادى قىز. — مەن سiزدi سۇيەمiن...
ايگۇل ءوزiءن-وزi ۇمىتقانداي ونىڭ كويلەگiنiڭ تۇيمەلەرiن اعىتىپ، ءتوسiنەن يiسكەپ، ەرنiنiڭ ۇشىمەن جىبىرلاتىپ سۇيە باستادى.
— ادەپسiز بولما... — مۇحيتتىڭ قىتىعى كەلدi.
— وي، اعا، مەن بۇگiن ماس بولدىم، — دەدi ايگۇل باسىن كوتەرiپ. سودان سوڭ شىنىمەن-اق اياعىن تەڭسەلە باسىپ، بiر-ەكi اتتاپ باردى دا ديۆانعا وتىرا كەتتi.
— شارشادىڭ با؟ — دەدi مۇحيت ونىڭ قاسىنا كەلiپ.
— ءيا، كوپتەن بەرi بۇگiن قاتتى شارشادىم.
— جاتا عوي...
ايگۇل ديۆاننىڭ جاقتاۋىنا باسىن قويىپ، اياعىن سوزىپ جاتتى. مۇحيت ونىڭ جانىنا وتىرىپ، ماڭدايىنان سيپادى.
— وي، اعا، الاقانىڭىز قانداي جۇمساق، — دەدi ايگۇل راحاتتانا كوزiن جۇمىپ.
* * *
ءۇلبiرەگەن اق تورعىن پەردەنiڭ ار جاعىنان ارايلاپ اتقان اق تاڭنىڭ جارىعى ءتۇستi. ول ورنىنان تۇرىپ، تەرەزەنiڭ الدىنا كەلدi. قالانىڭ قاي شەتiندە تۇرعانىن بiلمەك بوپ سىرتقا ءۇڭiلiپ ەدi، ساياجايدىڭ بۇل جاق بەتi تاۋعا قارايدى ەكەن. بiرiنەن-بiرi بيiك، بiرiنەن-بiرi ادەمi، حان سارايىنداي ءزاۋلiم ساياجايلار سوناۋ قويناۋعا دەيiن ساپ تۇزەپ سوزىلا بەرiپتi. ولاردىڭ قىزىل-قوڭىر كiرەمiت شاتىرلارى جاسىل تورعىنداي قۇلپىرعان تاۋ اياسىندا ايرىقشا سۇلۋ كورiنەدi ەكەن. ول ديۆاندا جاتىپ الاڭسىز ۇيىقتاپ قالعان ايگۇلدi وياتىپ المايىن دەپ، اياعىنىڭ ۇشىمەن باسىپ كەلiپ وڭ جاقتاعى بولمەنiڭ ەسiگiن اشتى دا، قارسى بەتتەگi تەرەزەدەن سىرتقا قارادى. سوناۋ تومەندەگi كوك مۇنارعا شومىلىپ جاتقان قالانىڭ سۇلباسىن بايقادى. تۇندە الدى-ارتىن بايقاماي كەلiپ تاپ بولعان مىناۋ بەيتانىس الەمنiڭ قۇشاعىنان سىتىلىپ شىققىسى كەلگەندەي جۇرەگi بۇلقىنىپ، تانىس دۇنيەگە، ءوز ۇياسىنا قاراي ۇمتىلعانداي بولدى... قايتا بۇرىلا بەرگەندە قابىرعاداعى پورترەتكە كوزi ءتۇسiپ، قالت توقتاي قالدى.
وۋ، مىناۋ الگi... تەلەديداردان جيi كورiنەتiن تانىس تۇلعا عوي. تاياۋدا عانا باتىستاعى بiر ەلگە ەلشi بولىپ كەتكەن. بولاشاعى زور، ءالi تالاي بيiكتەن اساتىن جاس ساياساتكەر. تەك ءوز جاسىنا لايىقسىز تولىسىپ كەتكەنi، ەلۋدەن اسىپ، الپىسقا تاياپ قالعانداي قاسقا ماڭدايى جارقىراپ، تىم ەرەسەك كورiنەتiنi بولماسا... دەمەك، مىناۋ ساياجايدىڭ يەسi، الگi ماسكەۋدە وقىعان مايماق وسى جiگiت بولدى عوي!
سۋرەتشi ونى بارىنشا اقىلدى، بارىنشا مادەنيەتتi، بارىنشا زيالى جان ەتiپ بەينەلەۋگە بارلىق كۇش-جiگەرiن سالىپتى. بiراق اناۋ پالەگiنەن ءۇزiلiپ تۇسكەن كەمپiر قاۋىنداي جاپ-جالتىر باس پەن بۇقا بولاتىن بۇزاۋدىڭ موينىنداي سالبىراعان بۇعاق ول يدەياعا باعىنباي ەرiكسiز توقىراتىپ تاستاعان. ال كوزi... اپىر-اي، قانشا سۇستانىپ قاراعىسى كەلگەنiمەن، يەسiنە ساتقىندىق جاساپ، ۇرلانا جىميىپ قالىپتى. “ءيا، بiلەمiن عوي سiزدi دە... جازۋشىسىز... جازۋشىلار وداعىندا iستەيسiز... ءوزiم جوقتا ۇيگە كەپ قالعان ەكەنسiز عوي! ەھە-ەھە، ەھە، ءومiردە نە بولمايدى؟! ءبارi دە بولادى. بەلگiلi عوي، بەلگiلi...” دەپ ەلپiلدەپ، تۇلكiدەي قۋلانىپ تۇرعان سياقتى.
ول ديۆاندا تۇك سەزبەي ۇيىقتاپ جاتقان ايگۇلدiڭ جانىنا جاقىندادى. قالىڭداۋ ەرنi ءسال اشىلىپ، ءتامپiش تاناۋى قۋسىرىلا اقىرىن عانا تىنىستاپ جاتىر ەكەن. ونىڭ دا كوزiنiڭ قيىعىنا جىبىرلاعان ۇساق ءاجiمدەر ۇيا سالىپتى... نەگە ەكەنi، تاعى دا ارتىنا بۇرىلىپ، پورترەت iلۋلi تۇرعان بولمە جاققا قارادى... كەنەت ايگۇلدi اناۋ پورترەتتەگi كiسiنiڭ جىمىسقى كوزقاراسىنان قالقالاعانداي يiلiپ كەلiپ، ەرنiنiڭ ۇشىمەن عانا ماڭدايىنان ءسۇيدi...
سودان كەيiن پيدجاگiن قولىنا الىپ، جان-جاعىنا ساقتانا قاراپ سىرتقا بەتتەدi. ەڭسەسiن ەزiپ، يiنiن باسقان بيiك شاتىرلى، تاس قورعاندى حان سارايىنداي باي ساياجايلاردى ارتقا تاستاپ، قالاعا قاراي باراتىن ۇلكەن تراسساعا تۇسكەندە عانا ول ءوزiن بوستاندىققا شىققانداي ەركiن سەزiنiپ، كەۋدەسiن كەرە تىنىس الدى. سوڭىنا بۇرىلىپ بiر رەت كوز تاستاپ ەدi، تۇندە بەيمەزگiل كەلگەن جات كiسiنiڭ ەرتە قايتقانىن ءتاۋiر كورگەندەي iشi-سىرتى ءسان-سالتاناتقا ورانعان باي ۇيلەر ءتۇسiن سۋىتىپ، بۇدان سىرت اينالعانداي كورiندi.
ونىڭ كوز الدىنا تۇندەگi تاۋ ءۇستiندە قالقىعان دوپ-دوڭگەلەك اي ەلەستەدi.
اپپاق...
سۇپ-سۋىق...
ءارi تىم-تىم الىستا...
You Might Also Like
-
قازاقستان 2021-2022 وقۋ جىلىندا 12 جىلدىق ءبىلىم جۇيەسىنە تولىق كوشەدى. بۇل جايىندا ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ رەسمي ساۋالىنا جاۋاپ بەرگەن بۇرىنعى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى كۇلاش ءشامشيدينوۆا ايتتى.
-
ياكۋتيالىق عالىمدار جۇمساق ءتىنى مەن ميى ساقتالعان بىرەگەي ولجانى زەرتتەۋدە.
