InfoHub Logo

باقىتجان قاراتايەۆ- 1860 جىلى قاراتوبە اۋدانى، اقباقاي اۋىلىندا دۇنيەگە كەلىپ، 1934 جىلى اقتوبە قالاسىندا ومىردەن وتكەن. ب. قاراتايەۆتى ءبىز العاشقى زاڭگەر، قوعام قايراتكەرى، اعارتۋشى-دەموكرات ودان بولەك جەر-سۋ ماسەلەسى بويىنشا قازاقتىڭ مۇددەسىن قورعاعان حالىق جاناشىرى رەتىندە تانيمىز.  ورىنبور گيمنازياسىن سودان كەيىن سانك-پەتەربۋرگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ فاكۋلتەتىن 2-دارەجەلى التىن مەدالمەن بىتىرگەن  ب. قاراتايەۆتىڭ ەڭبەك جولى پەتەربۋرگ، كۋتايسيدا، ورىنبور جەرلەرىندە تەرگەۋشىلىك قىزمەتتەن باستالادى. 1897 جىلدان باستاپ ادۆوكات بولىپ جۇمىس جاسايدى. ەڭ ماڭىزدىسى 1907 جىلى II مەلەكەتتىك دۋماعا ورال وڭىرىنەن دەپۋتات بولىپ قاتىسىپ، قازاق اتىنان ءسوز سويلەيدى.

ءوز ءسوزىن «دەپۋتات مىرزالار!»  دەپ باستاعان زاڭگەردى  مىنبەدە قىرعىز-قايساق اتىنان ەشكىم  ءتىل قاتپاي، سوعان قاراماستان  ەلدىڭ  تەرريتورياسىنا شارۋالاردى قونىس اۋدارتۋ ماسەلەسىن شەشىپ وتىرعانداردار قايران قالدىرعان. كوپشىلىك كوزقاراسى شارۋالاردى ورتا ازياعا كوشىرتۋ ارقىلى اگرارلىق داعدارىستى جويۋعا قۇشتار ەكەنىن بايقاعاندىعىن، الايدا، ازيالىق وبلىستار ىشىندە شارۋالاردى قونىستاندىراتىنداي باسى ارتىق جەر بار ما، جەردىڭ توپىراعى، اۋا-رايى، تاريحى زەرتتەلدى مە دەپ سۇراعان جان بولماعاندىعىن بەتكە باسا ايتادى. حالىقپەن ەسەپتەسپەي قونىستاندىرۋ ب.قاراتايەۆتى اشۋ-ىزاعا بۋلىقتىرادى جانە بۇل ادىلەتسىزدىك دەپ تانيدى. «جەرگىلىكتى حالىقتىڭ مۇددەلەرىمەن ەسەپتەسپەي كەلگەن قونىستاندىرۋ قالاي دەگەنمەن دە ادىلەتسىزدىك بولىپ تابىلۋعا ءتيىس. ول قاشان دا كۇشتىنىڭ ءالسىزدى قاناۋى دەپ قابىلدانباق. ءسوز جوق، قىرعىزدار، ياعني قىرعىز-قايساق دەپ ءاتالاتىندار-الى دامۋدىڭ تومەنگى ساتىسىندا تۇرعان قاۋقارسىز حالىق، سول سەبەپتى دە ولارمەن ورتاق ءتىل تابىسۋعا بولادى جانە ولارعا زورلىق كورسەتۋدىڭ ەشقانداي ءجونى جوق.» بۇل ويىنىڭ سوڭىندا شارۋالاردى قونىستاندىرۋدى توقتاتۋ كەرەكتىگىن جەتكىزەدى.

    دۋماداعى سوزىندە قاراستىرعان ەكىنشى ءبىر ماسەلەسى وكىمەتتىڭ قازاق جەرىندە جۇرگىزىپ وتىرعان  جەر ساياساتى كوشپەلى قازاقتارعا قيىندىق تۋعىزىپ وتىرعاندىعى. يا، شىنىمەن كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا جۇرگىزىلگەن بۇل ساياسات كوشپەلى حالىقتاردىڭ جاعدايىن تىم ناشارلاتتى. جاز جايلاۋ، قىس قىستاۋعا كوشىپ جۇرگەن حالىقتىڭ مالى قىرىلىپ، قيىن كەزەڭدى باستان وتكەرۋىنە سەبەپ بولدى. ب. قاراتايەۆتىڭ ايتۋىنشا قىرعىزدار  تەك كوشپەلى حالىق دەگەن جانساق پىكىر. قىرعىزداردىڭ اراسىندا كوشپەلىسى دە وتىرىقشى شارۋالار دا بار. دالالىق وبلىستاردىڭ قۇنارلى جەرلەرىندە وتىرىقشى قىرعىزدار ءبىراز جىلداردان بەرى جايلاپ ەگىن ەگىپ كەلەدى. ولاردىڭ كىرپىشتەن باسپانالارى دا بار. ولاردى جايلى دا جىلى قونىستارىنان قۋىپ شىعۋ حالىققا اسا اۋىر تيەتىنىن، باسى ارتىق جەرلەرى بولسا ولار بەرۋگە ريزا ەكەنىن، قىرعىزداردى كۇشپەن ۇيلەرىن تارتىپ الىپ جاتقاندىعىنا قارسى قولىندا ناقتى ايعاق بار ەكەندىگىن  ەسكەرتەدى. بەرىلگەن ون مينۋتقا وسىنشاما ماسەلەنى سىيعىزا العان ب.قاراتايەۆ سول زاماتتاعى قارا حالىقتىڭ باسىنداعى بار مۇڭ-زارىن ايتىپ جەتكىزە الدى. اششى شىندىقتى  اشىق ايتۋ ول تۇستا ءوز باسىن ءولىم بەلبەۋىنە بايلاعانمەن تەڭ ەدى. «اۋزى قيسىق بولسا دا، باي بالاسى سويلەسىن» دەپ جاپا شەككەن حالىقتىڭ توبەسىندە كۇن بولا بىلگەن زاڭگەرىمىزدىڭ قايسارلىعى ۇمىتىلماق ەمەس.

باقىتجان  قاراتايەۆتىڭ II مەملەكەتتىك دۋمادا سويلەگەن ءسوزىن اشىق حات رەتىندە «ايقاپ» جۋرنالى، «ورال ءوڭىرى»،  «بولشيەۆيكتىك ورال» گازەتتەرى جاريالايدى. وسى «بولشيەۆيكتىك ورال» گازەتىنىڭ جابىلۋىنا  باقىتجان قاراتايەۆتىڭ «اشىق حاتى» تۇرتكى بولدى.

---