InfoHub Logo

1.1.فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق دەگەنىمىز نە؟ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق دەگەنىمىز - جەكە تۇلعانىڭ الەۋمەتتىك ، مادەني، ساياسي جانە ەكونوميكالىق قىزمەتتەرگە بەلسەنە ارالاسۋى، ياعني بۇگىنگى جاھاندانۋ داۋىرىندەگى زامان اعىمىنا، جاسىنا قاراماي ىلەسىپ وتىرۋى، ادامنىڭ مامان-دىعىنا ، جاسىنا قاراماي ۇنەمى ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ وتىرۋى. بۇل جاڭا عانا ومىرگە بەيىمدەلىپ كەلە جاتقان جاس بۇلدىرشىندەردىڭ قالىپتاسۋى، ومىرگە، مەكتەپ ومىرىنە بەيىمدەلىپ كەتۋى. مۇنداعى باسشىلىققا الىناتىن فۋنكسيونالدىق ساپالار: وقۋشىنىڭ بەلسەندىلىگى، شىعارماشىلىعى، ويلاۋى، شەشىم قابىلداي الۋى، قابىلەتتىلىگى ت.ب. ياعني، جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زياتكەرلىك، دەنە جانە رۋحاني تۇرعىسىنان دامىعان ازاماتىن قالىپتاستىرۋ، ونىڭ فيزيكالىق قۇبىلمالى الەمدە الەۋمەتتىك بەيىمدەلۋىن قامتاماسىز ەتەتىن ءبىلىم الۋداعى قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋ بولىپ تابىلادى. 1.2.فۋنكسيونالدى ساۋاتتى تۇلعا دەگەنىمىز كىم؟ فۋنكسيونالدى ساۋاتتى تۇلعا - قوعامنىڭ قۇندىلىقتارىنا سايكەس، قوعامدىق اقۋالدىڭ قالىپتاسقان مۇددەلەرىنە قاراي ارەكەت ەتەدى. بۇگىنگى كۇنگە قاجەتتى ماماندىقتى تاڭداپ، دۇرىس شەشىم قابىلداپ، زاماناۋي اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ ءتىلىن ءبىلىپ، كەز كەلگەن الەۋمەتتىك ورتاعا بەيىمدەلەدى. ۇلتتىق ەتنوپەداگوگيكا ارقىلى قالىپتاسقان فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىق دەگەنىمىز – ءوز ەلىنىڭ، جەرىنىڭ تاريحىن، ءسالت-داستۇرىن، انا ءتىلىن جەتىك بىلەتىن جانە ومىردە قولدانىسقا ەنگىزىپ پايدانا ءبىلۋ. ەتنوپەداگوگيكا ادامدى الەۋمەتتىك توپتىڭ ادەت-عۇرپىنا، ءداستۇر-سالتىنا بەيىمدەلۋگە، سونىڭ تالابىنا ساي ءوزىن ۇقساتا بىلۋگە باۋليدى، ءارتۇرلى الەۋمەتتىك بىرلەستىكتەردىڭ قارىم-قاتىناسىنىڭ تالىمدىك جانە قۇندىلىق ماڭىزىن زەرتتەيدى، ادام تاربيەلەۋدەگى ۇلتتىڭ وركەنيەتتى جەتىستىكتەرىنتۇجىرىمدايدى. ەتنوپەداگوگيكا ەل ەگەمەندىگىن نىعايتاتىن ىزدەنىس ىس-ارەكەتتى ىرىكتەيدى. ونىڭ باستى جولى – ادامنىڭ ار-نامىسىن تاپتايتىن، كۇش-جىگەرىن قورلايتىن قيمىل-ارەكەتتى اشكەرەلەۋ. ماقساتى – ءاربىر حالىق بولمىسىن، ونىڭ ءومىر ءسۇرۋ ءتاسىلىن، تۇتاس قاراستىرۋ. ەتنوپەداگوگيكا ەلدىك پەن ەرلىكتى، ەركىندىك پەن ەسەيۋشىلىكتى قالىپتاستىرۋ، ۇيلەستىرۋ ءۇشىن، باسقا ۇلتتارمەن تەرەزەسى تەڭ ءبىلىمدى ۇرپاق تاربيەلەۋدە ماڭىزدى. 1.3.فۋنكسيونالدى ساۋاتتى تۇلعانىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى. نەگىزگى بەلگىلەرى: قوعامدىق ورتادا ءومىر سۇرە بىلەتىن، ءتىل تابىسا بىلەتىن، بەلگىلى ءبىر ساپالىق قاسيەتتەرى بار، جالپى نەگىزگى جانە پاندىك قۇزىرەتتىلىكتەردى مەڭگەرگەن ادام بولىپ سانالادى. جەكە تۇلعانىڭ باستى فۋنكسيونالدىق ساپاسى بەلسەندىلىك، شىعارماشىلىق پەن ويلاۋعا قابىلەتتىلىك جانە ستاندارتتى ەمەس شەشىمدەر قابىلداي الۋى، ءوزىن-وزى دامىتۋعا، وزدىگىنەن وقۋعا، ءوز بىلگەنىن ىسكە اسىرۋ بولىپ تابىلادى. وسى تۇرعىدا وقۋشىلاردىڭ فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعى ومىردەن الاتىن ءبىلىم، بىلىك جانە داعدىلارى ادام جۇمىسىنىڭ ءارتۇرلى سالاسىنداعى الۋان ءتۇرلى تاپسىرمالاردى شەشۋدىڭ، ەڭبەك ونىمدىلىگى مەن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدىڭ تۇتاس العانداعى الەۋمەتتىك قاتىناستاردىڭ وقۋشىنىڭ مەڭگەرەتىن ءبىلىم مازمۇنىمەن بايلانىسى ارقىلى قالىپتاسادى، وسى اتالعانداردى قالىپتاستىرۋدى ەتنوپەداگوگيكانىڭ ەلەمەنتتەرىمەن تىعىز بايلانىستىرىپ قاراۋعا بولادى. ءىى. نەگىزگى ءبولىم قازىرگى تاڭداعى ەلىمىزدەگى وزگەرىستەر، تۇراقتى دامۋدىڭ جاڭا ستراتەگيالىق باعىتتارى جانە قوعامنىڭ اشىقتىعى، ونىڭ جەدەل اقپاراتتانۋى، قارقىندىلىعى ءبىلىم بەرۋگە قويىلاتىن تالاپتاردى تۇبەگەيلى وزگەرتتى. ءبىلىم بەرۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىن ەندىرۋ تۇلعانى دامىتۋ ۇدەرىسى رەتىندە تاربيەگە باستى نازار اۋدارىلۋدا. الەم تاجىريبەسىنە سۇيەنە وتىرىپ PISA حالىقارالىق زەرتتەۋ باعدارلاماسى قۇرىلدى. جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتىڭ باستاۋىش ساتىسىندا وقۋشىنىڭ ءبىلىمدى كۇتىلەتىن ناتيجەگە قاراي ساپالى مەڭگەرۋى، ءبىلىم بەرۋدىڭ الەۋمەتتىك ءمانىن ۇعىنۋ ارقىلى كىرىكتىرۋ ماسەلەسى الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىنە تولىعىمەن كىرىگۋ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن حالىقارالىق دەڭگەيدە كوتەرۋدى تالاپ ەتەتىنى ءسوزسىز. 12 جىلدىق ءبىلىم بەرۋدە الەمدىك تاجىريبەنى ەسكەرە وتىرىپ، ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەردى ساقتاۋ، وقىتۋدى ناتيجەگە باعىتتاۋ ءۇشىن سۋبەكتىلىك قاتىناستى ۇيىمداستىرا الاتىن مۇعالىمدەردى دايىنداۋعا باسىمدىق بەرىلىپ وتىر. «ماتەماتيكالىق ساۋاتتىلىق»- اۋىزشا، جاباشا قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ «ماتەماتيكالىق ساۋاتتىلىقتى» مەڭگەرە ءبىلۋ قابىلەتىن شىندايدى. ماتەماتيكا- بارلىق عىلىمداردىڭ لوگيكالىق نەگىزى، دەمەك، ماتەماتيكا – وقۋشىنىڭ دۇرىس ويلاۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرادى، دامىتادى، ونى شىڭداي تۇسەدى جانە الەمدە بولىپ جاتقان جاڭالىقتاردى دۇرىس قابىلداۋعا كومەك بەرەدى. ماتەماتيكا ساباعىندا وقىتۋدىڭ ءار ءتۇرلى ادىس-تاسىلدەرىن قولدانا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرىن، ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋ بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋ بارىسىندا تەوريالىق بىلىمدەرىن كەڭەيتىپ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋعا بولادى. وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋدا، ماتەماتيكانىڭ نەگىزىن قالىپتاستىرۋ، ۇعىندىرۋ، تۇسىنىكتەرىن تەرەڭدەتۋدە باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمدەرىنىڭ ماتەماتيكالىق بىلىمدەرى تەرەڭ بولۋى كەرەك. سوندا عانا ماتەماتيكالىق ساۋاتتىلىعى قالىپتاسقان تۇلعا تاربيەلەي الامىز. 2.1.ماتەماتيكادان ساۋاتتىلىعى قالىپتاسقان تۇلعا دەگەنىمىز كىم؟ ماتەماتيكالىق ساۋاتتىلىق: - ماتەماتيكانىڭ الەمدەگى ءرولىن انىقتاۋ جانە ءتۇسىنۋ؛ - ءارتۇرلى فورمادا بەرىلگەن ساندىق اقپاراتتاردى وقۋ، تالداۋ، ءتۇسىندىرىپ بەرۋ؛ - دۇرىس نەگىزدەلگەن ماتەماتيكالىق پايىمداۋلار ايتۋ؛ - ەسەپتەردى شىعارۋدىڭ ءتيىمدى تاسىلدەرىن تابۋ، ورىنداۋ، ءوزىن-وزى تەكسەرۋ، ومىرمەن بايلانىستىرۋ؛ - ماتەماتيكالىق ءبىلىمدى ومىرلىك جاعداياتتاردا كەزدەسەتىن ءتۇرلى ماسەلەلەردى شەشۋدە ەركىن قولدانۋ. ماتەماتيكالىق ساۋاتتىلىقتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن: - تەوريانى ءبىلۋ ، ونى لوگيكامەن ۇشتاستىرۋ - ەسەپتى شىعارۋدا ءتيىمدى جاعىن كورۋگە باۋلۋ -ماتەماتيكالىق سايىس ساباق، ءپان كەشى، اپتالىقتاردى ماتەماتيكانىڭ دامۋ تاريحىمەن بايلانىستىرۋ، - اقپاراتتىق وقىتۋ تەحنولوگياسىنان ماتەماتيكا ساباقتارىندا ينتەراكتيۆتىك تاقتانى قولدانۋ. ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى وقۋشىلار جاڭا ماتەريالداردى ارناۋلى باعدارلامالار كومەگىمەن مۇمكىندىگىنشە مەڭگەرۋمەن قاتار فۋنكسيونالدىق ساۋاتتىلىعى دا ارتادى. 2.2.ماتەماتيكالىق قۇزىرەتتىلىك دەگەنىمىز نە؟ ماتەماتيكالىق قۇزىرەتتىلىك – ناتيجەلەردى ءتۇسىندىرۋ، تالداۋ جانە تۇرلەندىرۋ، ماتەماتيكالىق مودەل قۇراستىرۋ، قاتىناستاردى انىقتاۋ، شىنايى ومىردە پايدا بولعان ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ماتەماتيكانى دالمە-دال قولدانۋ قابىلەتتىلىگى. وقۋشىلاردىڭ دايىندىق دەڭگەيىنە قويىلاتىن تالاپتار: «العان بىلىمدەرى مەن بىلىكتەرىن پراكتيكالىق قىزمەتتەرىندە جانە كۇندەلىكتى ومىرلەرىندە: - قاجەتتىلىگىنە قاراي انىقتامالىق ماتەريالداردى جانە قاراپايىم ەسەپتەۋىش قۇرالداردى پايدالانىپ، فورمۋلالار بويىنشا تاجىريبەلىك ەسەپتەۋلەر جۇرگىزۋ؛ - ەڭ قاراپايىم ماتەماتيكالىق مودەلدەردى قۇراستىرۋ جانە زەرتتەۋ؛ - ناقتى بايلانىستاردى فۋنكسيانىڭ كومەگىمەن سۋرەتتەۋ جانە زەرتتەۋ، ولاردى گرافيك تۇرىندە بەرۋ؛ ناقتى ۇدەرىستەردىڭ گرافيكتەرىن ءتۇسىندىرۋ؛ - گەومەتريالىق، فيزيكالىق، ەكونوميكالىق جانە ت.ب. مازمۇندى قولدانبالى ەسەپتەردى شەشۋ؛ - دياگرامما، گرافيكتەر، ستاتيستيكالىق سيپاتتاعى اقپاراتتاردى، ساندىق مالىمەتتەردى تانىپ ءبىلۋ، تالداۋ؛ - وقىپ يگەرىلگەن فورمۋلالار مەن فيگۋرالاردىڭ قاسيەتتەرى نەگىزىندە قاراپايىم تاجىريبەلىك جاعدايلاردى زەرتتەۋ (مودەلدەۋ)؛ - شىنايى وبەكتىلەردىڭ ۇزىندىقتارىن، اۋداندارىن جانە كولەمدەرىن ەسەپتەۋ». ماتەماتيكالىق قۇزىرەتتىلىكتىڭ دەڭگەيلەرى (تانىمدىق سالالار): ءبىلۋ (ەسكە ءتۇسىرۋ): تەرميندەردى، سانداردى قاسيەتتەرى بويىنشا سۋرەتتەۋ جانە ەسەپتەۋ؛ گرافيك پەن كەستەدەن مالىمەتتەردى الۋ؛ قۇرالداردى قولدانۋ؛ كلاسسيفيكاسيالاۋ، ماتەماتيكالىق وبەكتىلەردى تانىپ ءبىلۋ. اقپاراتتاردى ءداستۇرلى قالىپتا قابىلداۋ؛ بەلگىلى دەرەكتەردى، ستاندارتتى تاسىلدەردى جانە ادىستەردى تىكەلەي قولدانۋ؛ تانىس الگوريتمدەردى پايدالانۋ؛ قولدانۋ (بايلانىستاردى ورناتۋ): ناتيجەلى شەشۋ ءتاسىلىن تاڭداۋ؛ ماتەماتيكالىق اقپاراتتى تالداۋ جانە كورسەتۋ؛ مودەلدەۋ؛ تىزبەككە بايلانىستى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ؛ ستاندارتتى ەسەپتەردى شەشۋ. اقپاراتتىڭ ءبىر تۇرىنەن كەلەسىسىنە اۋىسۋ؛ تاپسىرمانى شەشۋگە ارنالعان ءارتۇرلى ادىستەردى قولدانۋ؛ الىنعان شەشىمدى ينتەرپرەتاسيالاۋ؛ ويلاۋ (پايىمداۋ، تۇجىرىمداۋ): وبەكتىلەردىڭ اراسىنداعى تاۋەلدىلىككە تالداۋ جاساۋ؛ قورىتىندىلاۋ، ءارتۇرلى شەشۋ جولدارىن سينتەزدەۋ؛ دۇرىس/بۇرىس ايتىلعانداردى دالەلدەۋ؛ ستاندارتتى ەمەس ەسەپتەردى شەشۋ. كۇردەلى ماسەلەلەر؛ ويلاۋ جانە ينتۋيسيا؛ شىعارماشىلىق تۇرعىدان كەلۋ؛ شەشۋ امالىن وڭدەۋ؛ قامتۋ؛ نەگىزدەۋ. 2.3.پاندىك قۇزىرەتتىلىك دەگەنىمىز نە؟ پاندىك قۇزىرەتتىلىك – ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىندە بەلگىلى ءبىر پاندەر شەڭبەرىنە قاتىناستى ءبىلىم، بىلىكتىلىگى جانە داعدىسى مەن ءىس – ارەكەتىنىڭ ساپالار جيىنتىعى. پەداگوگيكالىق جانە الەۋمەتتىك پسيحولوگيانىڭ نەگىزدەرىن قولدانا ءبىلۋ ىسكەرلىگى. جاڭا تەحنولوگيانىڭ ءتيىمدى ءادىس- تاسىلدەرىن ۇرپاقتىڭ بويىنا سىڭىرتە ءبىلۋ - ۇستازداردىڭ باستى مىندەتى. جاڭا تەحنولوگيانىڭ تيىمدىلىگى: وقۋشى: • ماقسات قويۋعا ۇيرەنەدى؛ • ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرى داميدى؛ • باسقالارمەن بىرىگىپ جۇمىس جاسايدى؛ • كىتاپپەن جۇمىس جاساۋعا ۇيرەنەدى؛ • قاتارىنان قالماۋعا تىرىسادى؛ • دارىندى وقۋشىلار ءوز قابىلەتتەرىن ودان ءارى بەكىتە تۇسەدى؛ • السىزدەر وقۋعا نيەت ءبىلدىرىپ، وزىنە دەگەن سەنىمسىزدىكتەن ارىلادى. • كۇشتى سىنىپتاردا وقۋعا دەگەن ىنتا ارتادى. • ءبىلىم دارەجەسى بىردەي سىنىپتاردا وقۋ جەڭىلدەيدى • وزدىگىنەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلانادى. ءمۇعالىم: - جۇيەلى تاپسىرما بەرۋگە ۇمتىلادى؛ - وقۋشىنى جان-جاقتى تانىپ بىلەدى؛ - قارىم قاتىناس ورناتادى؛ - وقۋشىلاردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىنە جول اشادى؛ - ولارعا شىعارماشىلىق ەركىندىك بەرىلەدى.

---