باتىر بابالارىمىزدىڭ ەرلىگى
ماقتارال اۋدانى مىرزاكەنت كەنتى
«ا.پۋشكين اتىنداعى جوم» كمم-نىڭ
7 سىنىپ وقۋشىسى ياتيموۆ جاحونگير
جەتەكشىسى: مۋتايەۆا جادىرا سابيتوۆنا
باسىنان كونە تاريح تومەن قۇلداپ،
تاعدىرىن تۋعان ەلدىڭ كەلەم جىرلاپ.
وزەگىم تالىپ جەتكەن تاۋەلسىزدىك،
ومىردە نە بار ەكەن سەنەن قىمبات؟
مەن 7 سىنىپ وقۋشىسى ياتيموۆ جاحونگير. ۇلتىم تاجىك. سوعان قاراماستان مەن ءوزىمدى قازاق حالقىنىڭ پەرزەنتىمىن دەپ ماقتانىشپەن ايتامىن. سەبەبى مەن وسىندا، كەڭ-بايتاق، ازات ەلدە دۇنيەگە كەلدىم. قازاق حالقىنىڭ تۇرمىس-سالتىن، ادەپ-عۇرپىن، اقىندارى مەن جازۋشىلارىنىڭ كوركەم شىعارمالارىمەن مەكتەپ تابالدىرىعىندا وقىپ، ۇيرەنۋدەمىن. ال قازاق تىلىندە سويلەۋ مەن ءۇشىن ۇلكەن ابىروي. مەن قازاق تىلىندە ءوز ويىمدى ەركىن جەتكىزۋگە تىرىسامىن. ۇلتى قازاق قۇربىلارىم وتە كوپ. ءبىراق بۇنىڭ ءبارى مەن ءۇشىن ازدىق ەتەدى. ويتكەنى مەن قازاق ەلىنىڭ پەرزەنتىمىن، سول سەبەپتى قازاق ەلىنىڭ تاريحىن، ۇلى تۇلعالارىن، بوستاندىق ءۇشىن كۇرەسكەن باتىرلاردىڭ ەرلىگىن، حاندار مەن بيلەردىڭ ۇلى ساياساتتارىن تولىق ءبىلۋىم كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. سول ماقساتپەن مەن ساباقتان تىس كوپتەگەن تاريحي شىعارمالاردى وقىپ، ەلەمنىڭ تاريح بەتىندە قالعان ۇلى تۇلعالاردىڭ ەسىمىمەن تانىسۋدامىن.
قازاقتىڭ ارعى-بەرگى تاريحىندا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي اڭعالدا دا قايسار، حالىق قامىن كوزدەگەن قاھارمان، ازاتتىق ءۇشىن الىسقان باتىرلار از ەمەس. «ەرەۋلى اتقا ەر سالاپ، ەگەۋلى نايزا قولعا الىپ» قىلىش سەرمەگەن، ەلىنىڭ ازاتتىعى جولىندا قۇربان بولعان باتىر بابالارىمىز ەل ەسىندە ماڭگى قالماق.
ءحۇ عاسىردىڭ ورتا كەزىندە ءوز الدىنا وتاۋ تىگىپ، وزگە جۇرتتاردان ءبولىنىپ شىققان كەزدەن باستاپ قازاق حالقى جۇزدەگەن جىلدارعا سوزىلعان جاۋگەرشىلىك زاماندى باسىنان كەشىردى. جەرى مەن ەلىنىڭ بوستاندىعى ءۇشىن جان بەرىسىپ، جان الىسقان ۇرىستار بارىسىندا الەمنىڭ بىردە-بىر حالقىندا جوق باتىرلار ينستيتۋتى قالىپتاستى. جان-جاعىنان انتالاعان جاۋلارعا قارسى تۇرۋدا قازاقتار وتباسى، وشاق قاسىندا قالماي، تۋ استىندا جينالا ءبىلدى. ۇرانعا شىقپاي، ءوز ۇيىندە قالۋ قازاق ءۇشىن ولىمگە تەڭەلدى.
جانىبەكپەن كەرەي سۇلتانداردىڭ ءبولىنىپ، «قازاق دەگەن ەلمىز»- دەپ ۇرانداتىپ، تۋ كوتەرۋىنىڭ ءوزى ەرلىك. ولار الدا قانشاما قيىندىق پەن شايقاستار كۇتىپ تۇرعاندارىن ءبىلىپ، سەزسە دە ارتقا قايتپاي العا، جارقىن كەلەشەككە ۇمتىلدى.
باسىندا قازاق ەلىنىڭ بىرىگۋىنە كوپتەگەن كەدەرگىلەر بولدى. قانشاما قيلى كەزەڭدەردى باستان كەشىردى. ءبىراق سوعان قاراماستان تۋلارىن بيىككە كوتەردى. تاريحتا قالماقتارمەن بولعان قاندا سوعىس «اقتابان شۇبىرىندى» دەگەن اتپەن ەستە قالعان بۇل قىرعىن شايقاستا دا قانشاما باتىرلار ەلىم، جەرىم دەپ قۇربان بولدى. بۇل سوعىستا ۇلى باتىر بابالارىمىز جەڭىسكە جەتتى.
ابىلاي حان، تاۋكە حان، ەسىم حان، تاۋەكەل حان تاعى باسقا حانداردىڭ قاسىندا جۇرگەن، ەرلىكتەرىن كورسەتكەن، جەرلەرىن ءتۇرلى جاۋلاردان قورعاعان ناۋرىزباي، ءجالاڭتوس، بوگەنباي، قامبار سياقتى قانشاما باتىرلار بولدى. ولاردىڭ بارلىعى ەل بىرلىگى مەن تاۋەلسىزدىگىن قورعاۋدا بولدى.
ءبىراق كەيىن كەلە ساياسات پەن ءومىر تالابىنىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى قازاق ەلى رەسەي يمپەرياسىنا باعىنۋعا ءماجبۇر كەلدى.
بۇل كەزدە دە قازاق ەلى باسىنان قانشاما قيىن كەزەڭدەردى وتكىزدى. قۇنارلى جەرلەرىنەن، تورت-تۇلىگىنەن ايىرىلۋى، قارشاداي ۇلدارىن اۋىر تىل جۇمىستارىنا اكەتۋى، ول از بولعانداي رەسەي يمپەرياسى قازاق ازاماتتارىن الداعى اسكەر قاتارىنا قويىپ سوعاسقا اتتاندىرۋى تاعى سول سياقتى قاناۋشىلىق ساياسات قازاق حالقىن تىعىرىققا تىرەدى. سول ارادا ماحامبەت، امانگەلدى، يساتاي سياقتى تاعى باسقا باتىرلارىمىز قولدارىنا قارۋ الىپ، ەرەۋىلدەرگە شىقتى. ءبىراق بۇل كەزدە قازاق ەلىندە كۇش تە، بيلىك تە بولمادى. سول سەبەپتى ولار ءاردايىم جەڭىلەتىن. ءبىراق كۇشىنىڭ ازدىعىنا قاراماستان ولار ءبىر جاعادان باس قوسىپ قايتا ەل مۇددەسىن قورعاۋعا شىعاتىن.
تاۋەلسىزدىك قارساڭىندا بولعان جەلتوقسان كوتەرىلىسى دە قازاق ۇلدارىنىڭ باتىر ەكەنىنىڭ ءبىر كۋاسى. قازاق جاستارى جاس بولسا دا، ەلىن وزگە ۇلت وكىلى كولبينگە قازاق ەلىنىڭ بيلىگىن بەرمەۋ ءۇشىن قاندى ەرەۋىلگە شىقتى. سول كەزدە دە ءلاززات، قايرات، ەربول، سابيرا، تۇگەلباي سياقتى جاستار قارشاداي جاس كەزىندە قۇربان بولدى. ءبىراق بۇل كوتەرىلىستىڭ سوڭى ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت بولۋىنا كوپ اسەرىن تيگىزدى.
مەن قازاق ەلىنىڭ تاريحىن قازاق ءتىلى سياقتى قىزىعىپ وقيمىن. بۇل شىعارمامدا مەن بەلگىلى ءبىر باتىرعا، نە حانعا، نە باسقا دا ءبىر ءىرى تۇلعاعا توقتالمادى. سەبەبى تاريحتى وقىعان سايىن قازاق حالقىنىڭ قانشاما باتىر پەرزەنتتەرىمەن تانىسامىن. ولاردىڭ ەرلىكتەرىن وقىپ، ولارمەن تانىسۋ مەن ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش. سوندىقتان دا مەن قازاق حالقىنىڭ ءاربىر ازاماتى باتىر، تاريحي ءىرى تۇلعا دەپ سانايمىن. قانشاما قيلى زاماندى باستان كەشىرگەن، سول كەزدەگى قيىندىقتارعا توتەپ بەرگەن قاراپايىم حالىقتىڭ ءوزى باتىر ەمەسپە.
كەلەشەكتە وسىنداي قازاق حالقىنىڭ قامىن، تاعدىرىن ويلايتىن قازاق ەلىنىڭ پەرزەنتى بولا الامىن دەپ ايتامىن.
ەلىم دەپ سوعار جۇرەگىم،
كەۋدەمنەن جانىم كەتكەنشە.
ەل قامىن ويلاپ جۇرگەيمىن،
ەلىمدى ەشكىمگە بەرمەيمىن.
تاۋەلسىزدىگىمىز ماڭگى بولىپ، قازاقستاندا تۇراتىن ءاربىر ازامات قازاقتىڭ باتىر بابالارى سياقتى وتانشىل بولسىن!
You Might Also Like
-
ايبالىق (لات. Mola mola) - بىرىككەن جاق سۇيەكتىلەر وتريادىنا جاتاتىن ءىرى بالىق.
-
ىشكى جارانى ەمدەپ جازۋدىڭ باستى تاسىلدەرىنىڭ ءبىرى — ەمدام ساقتاپ تاماقتانۋ. سىرقات ادامداردىڭ ءارقايسىسى قالاي تاماقتانۋ كەرەك ەكەنىن، نەنى جەپ، نەلەردەن باس تارتۋدى، تاماقتى قالاي ازىرلەپ ءىشۋ...
