InfoHub Logo

ەرتە زاماندا ءبىر قويشى ءبىر بايدىڭ ەسىگىندە جيىرما جىل قوي باعىپتى. كۇندەردە ءبىر كۇن ەل-جۇرتىن ساعىنىپ، تۋعان-تۋىسقاندارىنا بارىپ قايتۋعا بايدان بەس جىلعا ۇلىقسات الادى. ول ءۇشىن كەلگەن سوڭ تاعى دا جيىرما جىل بايدىڭ قويىن باعاتىن بولادى. جيىرما جىلعى اقىسىنا باي قويشىعا ءبىر سارجا مەن ءبىر قۇنان شىعار ات بەرەدى. قويشى قۋانىشى قوينىنا سىيماي ەلىنە قايتادى. قويشى بىرنەشە كۇن جۇرگەننەن كەيىن، ءبىر ەلگە كەلەدى. كەلسە، ەل-جۇرتى جينالىپ، ابدىراپ، شارشاپ وتىر ەكەن. سۇراستىرسا، حاننىڭ سوزگە شەبەر، كوركەمدىگىنە كوز تاڭ قالعانداي جالعىز قىزىن ءبىر تۇندە ۇيىقتاپ جاتقان جەرىنەن ءداۋ ۇرلاپ الىپ كەتىپتى.

         حان نە ىستەرىن بىلمەي ەلدى اقىلداسۋعا جيعان ەكەن. حاننىڭ شابارلارى شەتتەن كەلگەن قويشىعا ءمان-جايدى ايتىپ:

         — وسى ءداۋ الىپ كەتكەن قىزدى تاۋىپ اكەلگەن كىسىگە حانىمىز سىيلىق بەرەدى، ءسىز تاۋىپ اكەلە الاسىز با؟ – دەيدى.

         — جارايدى، ىزدەيىن، التى ايلىق تاماق دايارلاسىن، قاسىما ەكى مىقتى جولداس ەرتىپ، ۇشەۋمىزگە ءبىر كۇيمەلى اربا بەرسىن، – دەيدى قويشى از ويلانىپ.

         حان حابارلانىپ قويشىنىڭ ايتقاندارىن بەرەدى. ۇشەۋى ەلدەن شىعىپ بىرنەشە اي جول جۇرەدى. ءبىر ۋاقىتتار بولعاندا داۋلەر مەكەندەگەن تاۋلى ايماققا كەلەدى. ۇشەۋى توقتاپ، دەمالىپ تىنىقپاق بولىپ ورماننىڭ اراسىنا تۇسەدى، تىنىعىپ جاتادى. ءبىر كۇنى قويشى «بارىپ توعايدان قۇس اۋلاپ كەل» –دەپ ۇلكەن جولداسىن جىبەرەدى. ول توعايدى ارالاپ قۇس تابا الماي ءجۇرىپ، ءبىر جەر قىستاۋعا كەزدەسەدى.

         الدىنان مىستان كەمپىر شىعىپ:

         — سەن نەگە كەلدىڭ؟ ءقازىر، وسىندا ەرگەجەيلى بار، ول سەنى ولتىرەدى، ىزىڭشە كەت، – دەيدى. قويشىنىڭ جولداسى باتىرسىنىپ:

         — مەن ودان قورىقپايمىن، – دەپ كەتە قويمايدى. ءبىر ۋاكىتتا اناداي جەردەن بويى كىشى ءبىر ادامنىڭ كەلە جاتقانىن كورەدى. بويى كىشى بۇنى كورىپ:

         — ءاي، سەن كەگە كەلدىڭ، كورمەگەنىڭدى كورسەتەيىن بە؟ – دەپ سوقتىعا كەتەدى. قويشىنىڭ جولداسى السىرەپ، وزىنەن بىرنەشە ەسە كىشى ەرگەجەيلىدەن تاياق جەپ كەرى قايتادى. ءبىراق جولداستارىنا بولعان وقيعا تۋرالى ەشتەڭە ايتپايدى.

         ەكىنشى كۇنى قويشىنىڭ جولداسى قۇس اۋلاۋعا قولىنا سارجا الىپ شىعادى. توعايدان ەشبىر قۇس تابا الماي، الدىڭعى كۇنى جولداسى باسىنان كەشىرگەن جاعدايعا بۇ دا ۇشىرايدى. باسىنان وتكەن وقيعا تۋرالى بۇل دا ەشتەڭە ايتپاي: «توعايدان ەشبىر قۇس تابا المادىم»، – دەپ كەلەدى.

         ءۇشىنشى كۇنى قولىنا سارجاسىن الىپ، قويشىنىڭ ءوزى توعاي ارالاپ كەلەدى. بۇل توعايدى ارالاپ ءجۇرىپ، ءبىر قاز اتىپ الادى. سودان بۇل دا بايقاماي جاڭاعى جەر قىستاۋدىڭ، ۇستىنەن شىعادى. تاعى دا مىستان كەمپىر الدىنان شىعىپ:

         — ءا... سەن تاعى كەلدىڭ بە؟ كەت ءقازىر، كىشكەنتاي كەلسە سەنى ولتىرەدى! –دەيدى. قويشى:

         — مەن ودان قورىقپايمىن سارجام بار، ونىمەن كەلىسەرمىن، – دەيدى. سولاي دەگەنشە مىستان كەمپىر جوق بولىپ كەتەدى دە، كىشكەنتاي كەلىپ قالادى.   كىشكەنتاي ايقايلاپ:

         — تاعى كەلدىڭ بە؟ تىڭدامايدى ەكەنسىڭ، – دەپ جۇدىرىعىن الا جۇگىرەدى. قويشى:

         — توقتا، كەلىسەرمىز. ساعان قوناقاسى اكەلدىم، – دەيدى. كىشكەنتاي:

         — كانە، كورسەت، – دەيدى. قويشى:

         — ءجۇر ۇيىڭە كىرەيىك، مىنە، قاز، – دەپ قولىنداعى قازىن بەرەدى. كىشكەنتاي بۇنى ەرتىپ ۇيىنە كىرەدى. ودان كەيىن قازدىڭ ەتىن قازانعا اسا باستايدى. قويشى اڭدىپ وتىرىپ، قازان قايناپ كەلە بەرگەندە كىشكەنتاي ءداۋدى كوتەرىپ الىپ، قازانعا سالىپ جىبەرەدى دە كاقپاعىن جابا قويادى. تۇنشىعىپ ەرجەگەيلى ءولىپ كەتەدى. قويشى جەر قىستاۋدى ارالاپ، بارلىق ەسىكتەردى اشىپ قاراپ جۇرسە، ءبىر التىنداعان ەسىككە تاپ بولادى. ەسىكتى اشسا، بولمە ىشىندە حان كىزى وتىر. حان قىزى قويشىنى كورىپ:

         — قايدان كەلدىڭ، بۇندا قالاي كىردىڭ؟ ءقازىر ءداۋ كەلەدى، – دەيدى.

         — ءداۋدى جايعاستىردىم، ءجۇر، اكەڭە الىپ قايتامىن، سەنى ىزدەپ كەلدىم، – دەيدى قويشى. قىز كيىنە باستايدى. قويشىعا ءبىر جىبەك ورامال، التىن ساقينا بەرەدى. ءبىراق قويشى جەر قىستاۋ ىشىنە ول ورامالدى ۇمىتىپ كەتەدى.

         سونىمەن قويشى مەن حاننىڭ قىزى ەكەۋى توعايعا جولداستارىنا كەلە بەرگەندە، قويشىنىڭ ەسىنە ۇمىتىلعان ورامال تۇسەدى. قويشى كەرى كەتپەك بولسا، حان قىزى:

         — بارما! باسقا ورامال بەرەيىن، – دەيدى.

         — ماعان اۋەلگى العان ورامالىم كەرەك، – دەيدى قويشى. جولداستارىنا:

         — مەنى كۇتە تۇرىڭدار، تەز كەلەرمىن، – دەپ قايتىپ كەتەدى. جولداستارى «ماقۇل» دەپ قالا بەرەدى. قويشى جەر قىستاۋعا بارىپ، ورامالدى الادى، ءداۋدىڭ سىبىزعىسىن دا الىپ، جولداستارىنا قاراي كەرى جۇگىرەدى. ولارعا جاقىنداپ كەلە بەرگەندە، جولداستارى اتتارىنا قامشى باسىپ بۇعان قاراماي قاشا جونەلەدى. قويشى ءارى ايقايلاپ، بەرى ايقايلاپ توقتاتا الماي جاياۋ قالا بەرەدى. قويشىنىڭ ەكى جولداسى حان قىزىن قورقىتىپ، ارباعا وتىرعىزىپ، وزدەرى قىزدى حانعا تاپسىرىپ جاقسى اتاققا يە بولعىسى كەلەدى.

         جالعىز قالعان قويشى توعايدى ارالاپ، سىبىزعى تارتىپ جۇرسە، ىننەن ءبىر ۇلكەن ءداۋ شىعا كەلەدى.

         — كەشەگى كىشى ءداۋدى ءولتىرىپ، سىبىزعىسىن العان سەن بە؟ كىر مىنا ىنگە! – دەيدى. قويشى امالسىزدان ىنگە كىرەدى. ءىن دەگەنى تاۋدىڭ قۋىسى بولىپ، ءداۋ قويشىعا جىلقىسىن باقتىرادى. ءبىر جىل بويى جىلقىسىن جاقسى باققانى ءۇشىن ءداۋ رازى بولىپ:

         — ەرتەڭ ەلىڭە، ۇيىڭە جىبەرەمىن، مىنا كەبەجەنى اشىپ، ونداعى زاتتارعا قولىڭدى تيگىزىپ جۇرمە، – دەيدى دە، ءوزى اڭعا كەتىپ قالادى.

         قويشى ءداۋ كەتكەن سون، «نە بولسا دا مەيلى» دەپ كەبەجەنى اشادى. اشسا، ءىشى تولعان التىن ەكەن. قويشى جۇدىرىقتاي ەكى التىندى جانىنا سالىپ الادى. ءبىر ۋاقىتتا ءداۋ كەلىپ:

         — كەبەجەنى اشقان كىم؟ – دەيدى.

         — ەشكىم اشقان جوق، – دەيدى قويشى.

         — ەندەشە، مىناۋ قايداعى التىن؟ – دەپ قويشىنىڭ جانىنداعى التىندى سۋىرىپ الادى.

         ءداۋ بۇل ۇرلىعى ءۇشىن تاعى دا ەكى جىل جىلقى باعۋعا قالدىرادى. كۇندەردە ءبىر كۇنى ەكى جىل دا بىتەدى. تاعى دا ءداۋ ءبىر جاققا بارىپ كەلمەك بولىپ: «ەش نارسەگە ءتيۋشى بولما، ەرتەڭ ەلىڭە قايتارامىن» دەيدى دە، ءوزى ءبىر جاققا كەتىپ قالادى.

         قويشى اينالا قاراپ جۇرسە، ءبىر بۇرىشتا ءۇيىلىپ جاتقان گاۋھار تاستارعا تاپ بولىپ، بىرەۋىن الىپ، ەتىگىنىڭ قونىشىنا تىعادى. ءبىر مەزگىلدە ءداۋ كەلىپ، زاتتارىن تۇگەندەگەندە، ءبىر گاۋھار تاسى جوق بولىپ شىعادى. ءداۋ ىزدەپ ءجۇرىپ، قويشىنىڭ ەتىگىنىڭ قونىشىنان بۇنى دا تاۋىپ الادى.

         تاعى دا قويشىنى ايىپتاپ ءبىر جىل جىلقى باقتىرادى. ەندى قويشى مۇڭايىپ شارشاپ، ەش نارسەسىنە تيمەستەي بولادى. ءبىر جىل دا بىتەدى. ءداۋ تاعى ءبىر جاققا كەتپەك بولىپ: «ەندى ەرتەڭ ەلىڭە جىبەرەم، ەش نارسەگە ءتيۋشى بولما» – دەيدى. قويشى: «جارايدى»، – دەپ قالادى. ءداۋ كەتەدى. قويشى ەش نارسەسىنە تيمەي ساقتىق جاسايدى.

         ءداۋ كەلىپ، زاتتارىن تۇگەندەپ، زاتتارى تۇگەل بولعان سون، رازى بولىپ، ءبىر شامالى ات پەن ەسكى شيلان، ەسكى بەلبەۋ، توت باسقان قىلىش بەرىپ ەلىنە قايتارادى. ءداۋ قويشىعا: «جولداستارىڭ كەتكەلى ءتورت جىل بولدى، ولار اداسىپ ءجۇر، ءالى ءبىر جىلسىز ەلىنە بارا المايدى»، – دەيدى دە، ءجۇرۋ جولىن ۇيرەتەدى.

         — وسى ارادا داريا بار، سونىڭ ۇستىنەن تىكە ءوت، قىز بەرگەن ورامالدى كوتەرىپ، قىلىشىڭدى بۇلعاپ شاپ، سول كەزدە الدىڭنان سۋ ۇستىنە كوپىر تۇرادى دا، ارتىڭڭان سىنا بەرەر، ەلىڭە جولداستارىڭمەن قاتارلاس جەتەرسىڭ، – دەيدى.

         قويشى اتىنا ءمىنىپ، ورامالىن كوتەرىپ، قىلىشىن بۇلعاپ، شابا بەرەدى. داريانىڭ ۇستىنەن كوپىر تۇرادى دا، ارتىنان قيراي بەرەدى. اتى دا جۇيرىك بولىپ شىعادى، ءۇش اي دەگەندە حاننىڭ ەلىنە جەتەدى، سونىنان «جولداستارى» دا جەتەدى.

         قويشى كەلگەنىن حابارلاماي ءبىر ۇيدە قونىپ جاتادى. ەرتەڭىنە حان قىزى كەلگەن سوڭ، ەلىن جيناپ ۇلكەن توي جاسايدى.تويعا كوپ جۇرت كەلەدى. حان سارايىنداعى الدىنعى توپقا بارىپ قويشى دا وتىرادى.

         سول جەردە قويشىنىڭ قولىنداعى ساقيناسىن كورىپ، حاننىڭ قىزى حانعا قاراپ:

         — مەنى داۋدەن قۇتقارعان مىنا باتىر، – دەيدى. حان ونى ەسىتىپ، قويشىدان بارلىق جاعدايدى سۇراپ بىلەدى، قويشى تاستاپ كەتكەن ەكى جولداسىن تاباندا دارعا استىرىپ ولتىرتەدى. توي بولىپ، ات شاپتىرىلىپ، كۇرەس بولادى. ات بايگەسىندە قويشىنىڭ اتى وزىپ كەلىپ، ءبىرىنشى بايگە الادى. كۇرەستە قويشى حاننىڭ بالۋانىن جىعىپ، ابىرويلى بولادى.

         توي بىتكەن سون، قويشى حانعا كەلىپ:

         — ال، حان قىزىڭدى تاۋىپ اكەلدىم، سىيلىعىمدى بەر، جوعالىپ تابىلعان قىزىڭدى دا ماعان قيارسىڭ، – دەيدى. حان ۋادەسىنەن تايىپ:

         — قىزىمدى قويشىعا بەرە المايمىن، وزىمدەي حاننىڭ ۇلىنا بەرەمىن، باسىڭ امان، بايگەندى الدىڭ، ودان ارتىك، سىيلىق قايدا؟ – دەيدى. قويشى اشۋلانىپ:

         — ۋادەڭدى ورىندا، ايتپەسە تۇرىساتىن جەرىڭدى ايت! – دەيدى.

         — جارايدى، – دەيدى حان.

         ەرتەڭىنە تاڭ اتقان سوڭ مايدان باستالىپ، حان جالعىز قويشىعا بەس ءجۇز اسكەرىن شىعارادى.

         قويشى ورامالىن كوتەرىپ، قىلىشىن بۇلعاپ، سوعىسقا كىرىسەدى. قىلىشىن وڭعا سىلتەسە، ون بولىپ، سولعا سىلتەسە، سول بولىپ، حاننىڭ بەس ءجۇز اسكەرىنىڭ ءبىرىن قالدىرماي قىرادى.

         بۇنى كورگەن حاننىڭ زارەسى ۇشىپ، باتىرلىعىن تانىپ قورىققانىنان قويشىعا قىزىن بەرەدى، بار بايلىعىنىڭ تەڭ جارتىسىن ءبولىپ بەرىپ، باس ءۋازىرى عىپ بەلگىلەيدى.

---