InfoHub Logo

بۇرىنعى وتكەن زاماندا ءبىر كەدەيدىڭ ءۇش ۇلى بولىپتى. بۇكىل ءومىرى بايلاردىڭ ەسىگىندە وتكەن كەدەي ولەرىندە ءۇش ۇلىن قاسىنا الىپ وتىرىپ وسيەت ايتادى. «ءۇيدىڭ شىعىس جاعىندا ءبىر جالماۋىز باي بار، سوعان ولسەڭدەر دە جالدانباڭدار»، – دەيدى.

         اكەسى دۇنيەدەن قايتقان سوڭ ءۇش بالاسى قىزمەت ىستەۋگە كىرىسەدى. ەڭ اۋەلى قىزمەت ىزدەپ، ەڭ ۇلكەن اعاسى ۇيىنەن كەتەدى. ول كوپ ۋاقىت ءجۇرىپ، قىزمەت تابا الماي اكەسى «بارما» دەگەن بايعا بارادى. باي مۇنى كورگەن سوڭ «حوش كەلدىڭ» دەپ قارسى الادى. باي بۇعان: 

         — ساعان ءبىر قىزمەت بەرەم، سونى ورىنداساڭ، جالشىلىققا الام. ال ورىنداي الماساڭ، باسىڭدى الام، ءبارىبىر باسقا بايلاردا جۇمىس جوق، – دەيدى. كەدەيدىڭ ۇلكەن ۇلى:

         — جارايدى، جۇمىسىڭدى ىستەيمىن، – دەيدى. باي جۇمىسىنىڭ تۇرىمەن  تانىستىرماق بولىپ كەدەي ۇلىنا:

         — ءبىر قارا نارىم بار، كۇنىنە 40 بوشكە سۋ ىشەدى، قىرىق اربا قۇمالاق شىعارادى، 40 اربا پىشەن جەيدى، وسىنى باعا الساڭ قىزمەتكە الامىن، ەگەر بۇنى اتقارا الماساڭ باسىڭ الىنادى، – دەيدى. جارلىنىڭ ۇلكەن ۇلى جۇمىستاردى امالسىزدان ورىنداۋعا كىرىسەدى. العاشقى كۇننەن-اك ۇلگەرە المايدى. باي 4-5 كۇننەن كەيىن كەلىپ قاراسا ءشوپ تە، سۋ دا جەتىسپەي قارا نار ارىقتاپ قالعان ەكەن. باي اشۋلانىپ كەدەيدىڭ ۇلكەن ۇلىنىڭ باسىن الادى. جۇمىس سۇراپ كەلگەن ادامدارعا باي وسىنداي قولدان كەلمەيتىن جۇمىس تاپسىرىپ ولتىرە بەرەتىن بولىپتى. بۇدان سوڭ ورتانشى ۇلى دا وسى جولمەن قازا تابادى.

         ەندىگى ۇيدە قالعان كىشى ءىنىسى اعالارىن ىزدەپ شىعادى. ونى جۇرت «بويى ءبىر قارىس، ساقالى قىرىق قارىس» دەپ اتايدى ەكەن.

         ءبىرقارىس اعالارىن ىزدەپ، كوپ قيىندىقتاردى باسىنان وتكىزەدى. اقىرىندا ءبىرقارىس زۇلىم بايدىڭ اۋلىنا كەلەدى.

         باي بۇنى كورىپ قۋانىپ، قارقىلداپ:

         — ال ساعان جۇمىس ءازىر، – دەيدى.

         — قانداي جۇمىس؟ – دەيدى ءبىرقارىس.

         — ءبىر قارا نارىم بار، كۇنىنە 40 بوشكە سۋ ىشەدى، 40 اربا قۇمالاق شىعارادى، 40 اربا پىشەن جەيدى. سونى كۇتۋىڭ كەرەك، ەگەر كۇتە الماساڭ باسىڭ الىنادى، – دەيدى. ءبىرقارىس كۇلىمدەپ:

         — ماقۇل، نار دەگەن مەنىڭ كوپ باققان مالىم، بابىن تابارمىن، – دەيدى.

ءبىرقارىس ناردى كۇتۋگە كىرىسەدى. باي ۇيىنە بارىپ: «قولىما قالاي تۇسپەي كەتەر ەكەنسىڭ بالەكەتىم»، – دەپ ماساتتانادى.

         ءبىرقارىس نارعا بارىپ، ناردى پىشەن جەيتىن ورنىنان كەيىنىرەك، باسىن پىشەنگە جەتپەستەي ەتىپ بايلايدى. ودان كەيىن ءتورت اياعىن ءتورت قازىققا بايلايدى. نار ءارى ۇمتىلادى، بەرى ۇمتىلادى ءشوپ جەپ، سۋ ىشە المايدى.

         باي ءبىر كۇنى كەلىپ كورسە، نار اشىعىپ قالعان سياقتى كورىنەدى، ءبىراق الدىندا پىشەن، سۋ دەگەندەر تولىپ تۇرادى. باي ءبىرقارىسقا:

         — ءبىرقارىس، انا ناردى وتقا جىبەر، – دەيدى دە، ۇيىنە كەتەدى. ءبىرقارىس:

         — قۇپ، قوجا! – دەپ قالا بەرەدى. باي كەتىسىمەن ءبىرقارىس ناردى پىشەنىمەن قوسىپ، وتقا ورتەپ جىبەرەدى.

         باي بۇنى كورىپ، اشۋلانىپ، ءبىرقارىسقا كەلىپ:

         — ناردى ورتەگەنىڭ نە؟ – دەيدى. ءبىرقارىس:

         — باي-ەكە، انا ناردى وتقا جىبەر،– دەپ ءوزىڭىز بۇيىرعان سوڭ، سىزگە ءاسىلى ناردىڭ كەرەگى بولماي قالعان عوي دەپ وتقا جىبەردىم، – دەيدى. باي ءبىرقارىستان جاي قۇتىلا المايتىنىن سەزىپ، ونى ءبىر قيىن جۇمىسقا جۇمساعىسى كەلەدى.

         باي ءبىر كۇنى ءبىرقارىستى شاقىرىپ الىپ، الىستاعى اقساقتەمىر حاننىڭ جۇيرىك قارا ارعىماعىن قالايدا اكەلىپ بەرۋىن تالاپ ەتەدى.

         ءبىرقارىس رازى بولىپ، «قارا ارعىماقتى اكەلگەن سوڭ، بارلىق مۇلكىڭنىڭ تەڭ جارتىسىن بەرەسىڭ»، – دەيدى بايعا. باي ىشىنەن: «ءبارىبىر قارا ارعىماقتى اكەلە الماس»، – دەپ ويلاپ، مۇلكىنىڭ تەڭ جارتىسىن بەرۋگە كەلىسەدى.

         ءبىرقارىس بايدىڭ ءبىر جۇيرىك اتىن ءمىنىپ جولعا شىعادى. بىرنەشە كۇندەر، اپتالار ءجۇرىپ، اقساقتەمىردىڭ ەلىنە دە جەتەدى.

         كەلسە، اقساقتەمىر حاننىڭ ەلىندە ءبىر ۇلكەن توي بولىپ، ات شابىسىنا ازىرلەنىپ جاتىر ەكەن دەيدى. كوپتەگەن جەرلەردەن كەلگەن اتتاردى، اقساقتەمىردىڭ ەلىندەگى اتتاردى جانە اقساقتەمىردىڭ قارا ارعىماعىن بايگەگە قوسادى.

         ءبىرقارىس تا استىنا ۇلكەن قۇس جاستىق سالىپ، بۇ دا ءوز اتىمەن بايگەگە قوسىلادى. اتتىلار بايگە تورىنە بارىپ، اتتاردى قويا بەرگەندە، ءبىرقارىس الدىنان وزا وتىرىپ، قۇس جاستىقتى جارىپ جىبەرىپ ءجۇنىن بايگەگە قوسىلعاندار الدىنا قاراي بوراتا بەرەدى. جاستىقتىڭ ءجۇنى داۋىلداي بوراپ، بايگە اتىنداعىلاردىڭ كوزىن بىتەي بەرەدى. بايگەشىلەر كوزدەرى بۇلدىراپ، ەشتەڭە كورمەي اتتارىنىڭ باسىن باسقا جاققا بۇرا جونەلەدى. قالعاندارى لاعىپ شىعىپ كەتەدى.

         بايگەدەن تەك ءبىرقارىس بۇرىن كەلەدى، ودان سوڭ اقساقتەمىردىڭ قارا ارعىماعى كەلەدى.

         اقساقتەمىر بۇنى كورىپ، تاباندا اشۋلانىپ قارا ارعىماققا مىنگەن ادامىن تاباندا ولتىرەدى دە، ءبىرقارىستى شاقىرىپ الىپ:

         — قوناق! مال ال، التىن ال، نە الساڭ دا اتىڭدى بەر، – دەيدى. ءبىرقارىس:

         — حان تاقسىر، الىڭىز، ءبىراق ماعان قارا ارعىماعىڭىزدى بەرىڭىز، ەلگە ءمىنىپ قايتايىن. كولىگىم جوق جانە دە ءبىر مىڭ ءدىلدا التىن بەرىڭىز، – دەيدى. ەسىنەن تانىپ قالعان اقساقتەمىر:

         — ال... ال... ال! – دەپ ءبىرقارىستىڭ اتىنىڭ باسىنان ۇستاي بەرەدى.

ءبىرقارىس اقساقتەمىر ەلىندە قوناق بولىپ جاتىپ، حاننىڭ قارا ارعىماعىن جانە ءبىر مىڭ ءدىلدا التىنىن الىپ، ەلىنە قايتادى. جولدا بىرنەشە كۇندەر ءجۇرىپ بايدىڭ ەلىنە كەلەدى. بايعا قارا ارعىماقتى بەرىپ، ۋادەلى مۇلكىن سۇراي باستايدى. باي ءبىرقارىسقا: 

         — مۇلكىمنىڭ تەڭ جارتىسىن الاسىڭ عوي، ءبىراق مەنىڭ ۇيىمدەگى بارلىق جۇمىستى ىستەيتىن بولاسىڭ، – دەيدى. ءبىرقارىس وعان دا كونەدى.

         ءبىرقارىس بايدىڭ بارلىق جۇمىستارىن مۇلتىكسىز ورىنداپ، قايتكەندە ايتقان ۋادەسىن ورىنداتۋدى ويلايدى. باي ءبىرقارىستان قورقىپ قاشپاقشى بولادى. بۇنى ءبىرقارىس سەزەدى دە، بايدىڭ جول ازىق سالعان ساندىعىنىڭ تۇبىنە تىعىلىپ جاتىپ الادى.

         ءبىر كۇنى تۇندە باي ايەلىمەن ەكەۋى ءتۇن ورتاسىندا ساندىقتى ارباعا سالىپ قاشادى. جولعا شىعىپ، ۇزاعان سوڭ باي: «ۋھ، ەندى قۇتىلماساق، ءبىرقارىس بىزگە كۇن بەرمەس»، – دەپ قويادى. ءبىرقارىس ساندىق ىشىندە جاتىپ: «ءيا، قۇتىلدىڭ!» – دەيدى. باي ايەلىنە:

         — اپىراي، داۋسىنىڭ قۇلاققا ەستىلىپ تۇرعانىن-اي! – دەيدى. تاعى ءبىراز ۋاقىتتار ءجۇرىپ، ەلدەن ابدەن ۇزاعان سوڭ: «قۇتىلدىم-قۇتىلدىم!» – دەيدى باي. ءبىرقارىس قاتتى داۋىستاپ: «ءيا، قۇتىلدىڭ»، – دەيدى. باي اشۋلانىپ:

         — قۇتىلدىم، قۇرعىردىڭ داۋىسى قايدان ەستىلىپ تۇر؟ – دەيدى. ءبىرقارىس تاعى دا:

         — قۇتىلدىڭ، باسە قۇتىلدىڭ! – دەيدى. باي مەن ايەل قۇرعىرعا نە بولدى دەپ قۇلاقتارىن باسا قويادى.

         ەكىنشى كۇنى كەشكە تامان ءبىرقارىس ساندىقتىڭ ىشىنەن شىعا كەلەدى. باي مەن ايەلدە ۇرەي قالمايدى.

         كەشكە قۇدىق باسىنا قونادى. ءبىرقارىس تا بايمەن بىرگە وتىرىپ الادى. باي ىشىنەن ءبىرقارىستى تۇندە قۇدىققا تاستاپ جىبەرۋدى ويلايدى.

         ءتۇن ورتاسى اۋعاندا باي مەن ايەلى ۇيقىعا ماس بولىپ جاتقاندا، ءبىرقارىس بايدىڭ ايەلىن ءوز ورنىنا سالىپ، ءوزى بايدىڭ قاسىنا جاتىپ الادى. باي ءبىر ۋاقىتتا ويانىپ، ءبىرقارىستىڭ ورنىنداعى ءوز ايەلىن سۇيرەپ اپارىپ قۇدىققا سالىپ جىبەرىپ، ورنىنا كەلىپ جاتا قويادى.

         ەرتەڭ ەرتە باي ايەلىن وياتايىن دەسە، قاسىندا جاتقان ءبىرقارىس. باي جالما-جان اتىن جەگىپ، قاشا جونەلەدى.

         ءبىرقارىس ارتىنان قۋىپ بەرەدى. باي قالىڭ توعايعا تىعىلادى. ءبىرقارىس توعايعا ءورت جىبەرەدى. باي توعايمەن ورتەنىپ كەتەدى.

         ءبىرقارىس بايدىڭ اۋىلىنا كەلىپ، بارلىق مالدارىن ايداپ ەلىنە كەلەدى.

---