باۋىردىڭ قىزمەتى
وتكەن عاسىردا ل.ليۋدوۆيك باۋىردى «ورگانيزمنىڭ ورتالىق زەرتحاناسى» دەپ اتادى. ويتكەنى:
1. باۋىر تاۋلىگىنە 1 ل ءوت شىعارىپ، اس قورىتۋ ۇدەرىسىنە قاتىسادى، ياعني ءوت وندىرەدى. باۋىردى زەرتتەگەندە ەڭ الدىمەن، ونىڭ قىزمەتىنە كوڭىل اۋدارعان ءجون. ەگەر سارى اۋرۋ بەلگىسى بىلىنسە، وندا باۋىر قىزمەتىنىڭ بۇزىلعانىن كورسەتەدى. باۋىردى زەرتتەۋ تاجىريبەسىندە شۆانن جانۋاردىڭ دەنەسىندەگى بارلىق ءوتتى شىعارىپ تاستاعان كەزدە، ول ءولىپ قالعان.
2. باۋىردا گيستو-گەمالىق جانە گەماتو-ليمفالىق توسقاۋىلدار وتكىزگىشتىگى كۇشتى دامىعان، سوندىقتان دا باۋىر ليمفا ءتۇزىلۋى ۇدەرىسىنە قاتىسادى. نەگىزگى ليمفا كوللەكتورى - كوكىرەك وزەگى ليمفاسىنىڭ كوبى باۋىردا تۇزىلەدى. وندا بەلوك تا كوپ بولادى.
3. باۋىر زات الماسۋىنا قاتىسادى: گليكوگەن تۇزىلەدى، ينسۋلين اسەرىنەن گليۋكوزا گليكوگەنگە اينالادى. مۇندا گليكوگەن باسقا زاتتاردان مىسالى، بەلوكتان، مايدان تۇزىلەدى (گليۋكونەوگەنەز). باۋىر گليكوگەن دەپوسى، بۇل ەنەرگيا قاجەتتىگىنە بايلانىستى. گليكوگەندىك ۇدەرىس ناتيجەسىندە قاندا گليۋكوزا كوبەيەدى دە، ونى باسقا تىندەر پايدالانادى.
4. باۋىر بەلوك الماسۋىنىڭ نەگىزگىسىنە جانە سوڭعىسىنا قاتىسادى:
ا) ىشەكتەن قاقپا لىپىما تامىرعا وتكەن ۋلى زاتتار باۋىردا بەيتاراپتانادى، ياگني ۋىتسىزدانادى؛
ءا) امين قىشقىلدارى دەزاميندەنىپ، ودان بوساعان اممياكتان موچيەۆينا تۇزىلەدى، ياعني باۋىر موچيەۆينا ءوندىرۋ قىزمەتىن اتقارادى. اممياك موچيەۆينادان الدەقايدا ۋىتتى؛
ب) باۋىردا وسى اعزانىڭ وزىنە عانا ءتان بەلوكتار، قان بەلوكتارى (البۋمين، گلوبۋلين، فيبرينوگەن) تۇزىلەدى، بۇلاردىڭ ءبىرازى باۋىردا قور رەتىندە ساقتالادى؛
ۆ) گۋانيدينسىركە قىشقىلى مەتيلدەنىپ، كرەاتينين تۇزىلەدى.
5. باۋىردا قان ۇيۋىنا قاتىساتىن كوپتەگەن بەلوكتار مەن ولاردىڭ كومپونەنتتەرى - پروترومبين، فيبرينوگەن، پروكونۆەرتين، پرواكسەلەرين، V، XI، XII، XIII فاكتورلار، سونداي-اق گەپارين، انتيترومبين، انتيپلازمين ت.ب. قان ۇيۋىنا قارسى تۇراتىن جۇيەلەردىڭ كومپونەنتتەرى تۇزىلەدى.
6. باۋىر ماي الماسۋىنا قاتىسادى: ونىڭ توتىعۋى ناتيجەسىندە كەتوندىق زاتتار: اسەتون، اسەتوسىركە قىشقىلى، (3-وكسيماي قىشقىلى پايدا بولادى؛ مۇندا سونداي-اق تريگليسەريد (ادەتتە بەيتاراپ ماي قىشقىلدارىنان)، فوسفوليپيد، ليپوپروتەيدتەر تۇزىلەدى.
7. باۋىر حولەستەريننىڭ تۇزىلۋىنە، ىدىراۋىنا، سىرتقا شىعۋىنا، سونداي-اق ستەرويدتى گورموندار الماسۋىنا قاتىسادى.
8. باۋىر سۋ مەن تۇز الماسۋىنا قاتىسادى: كەيبىر عالىمداردىڭ: «باۋىر - سۋدىڭ جانە مينەرالدى زاتتاردىڭ قويماسى» دەۋى وسىعان بايلانىستى.
9. باۋىردىڭ ۆيتاميندەر الماسۋىندا دا زور ءمانى بار: مۇندا ا ءۆيتامينى تۇزىلەدى؛ مايدا ەريتىن باسقا ۆيتاميندەردىڭ (ا، د، ە، ك) الماسۋى دا وسىندا وتەدى. كەيبىر ۆيتاميندەر (ۆ توبىنداعى، س، رر ت.ب.) باۋىردا قور بولىپ جينالادى دا، مۇنداعى حيميالىق رەاكسيالارگا قاتىسادى. ەكىنشى ءبىر ۆيتاميندەر (ۆ،، ۆ2، ۆ6) توبى وسىندا فوسفورلانادى.
10. باۋىر - قان جۇيەسىنىڭ ماڭىزدى بولىگى. ول بالانىڭ قۇرساقتا دامۋ كەزەڭىندە قان تۇزىلۋىنە، قان اينالىسىنا، قان جاسۋشالارىنىڭ ىدىراۋىنا (كۋپفەر جاسۋشالارى، اسىرەسە ءاريتروسيت پەن ترومبوسيت گەموليزى، فاگوسيتوز)، قاننىڭ دەنەگە تارالۋىنا (قان قويماسى) قاتىسادى.
11. باۋىر قان قويماسى رەتىندە قان اينالىسىنداعى بارلىق قاننىڭ 20-30 پايىزىن تامىرعا ايداپ شىعارىپ وتىرادى. ونىڭ بۇل قىزمەتى اسىرەسە قانسىراعاندا جانە باسقا جاعىمسىز جاعدايلاردا بايقالادى. باۋىر جۇرەك-قان تامىر جۇيەسىنىڭ قىزمەتىنە، ياعني قان تامىرىنىڭ تونۋسىنا، سەرپىمدىلىگىنە، جۇرەكتىڭ جيىرىلۋ جيىلىگىنە جانە باسقالارعا اسەر ەتەدى.
12. باۋىر دەنەنىڭ قورعانىس قىزمەتىنە قاتىسادى، يممۋندىق جۇيەنىڭ نەگىزگى بولىكتەرىنىڭ ءبىرى (يممۋنو- ءپواز بەن يممۋندى رەاكسيالاردى رەتتەيدى). باۋىردا كارماۋىش دەنەلەر y -گلوبۋلين ت.ب. تۇزىلەدى. فاگوسيتوز ىسكە اسىرىلادى. نارەستەنىڭ قۇرساقتا دامۋى كەزەڭىندە ۆ ليمفوسيتتەر، اسىرەسە ت-سۋپرەسسورلار پايدا بولىپ، جەتىلەدى، قانعا اۋىسادى، مۇندا يممۋندىق جۇيەنى با- ساتىن گۋمورالدىق فاكتورلار تۇزىلەدى.
13. باۋىر - ەكسكرەتورلىق اعزا - كەيبىر زاتتار وتپەن بىرگە سىرتقا شىعارىلادى.
14. باۋىر - ۋىت قايتارعىش اعزا - دەنەدە پايدا بولعان (اندوگەندى) جانە سىرتتان كەلىپ تۇسكەن (اكزوگەندى) ءارتۇرلى ۋلى زاتتار مەن ۋىتتاردى (ولاردىڭ ىشىندە دارىلەر دە بار) بەيتاراپتاندىرادى.
15. باۋىردا ىدىراۋ، جاڭا قوسىلىستار ءتۇزىلۋ ارقىلى گورموندار (ينسۋلين)، گليۋكوگەن، ادگ، تيروكسين ت.ب. كۇشىن جويادى.
16. باۋىر جىلۋ رەتتەۋ قىزمەتىنە قاتىسادى.
17. باۋىر پيگمەنتتەر (بوياۋلى زاتتار) الماسۋىنا قاتىسادى.
18. اتالعان قىزمەتتەر باۋىردىڭ شىن مانىسىندە گومەوستاز بەن گومەوكينەزدى قامتاماسىز ەتەتىن اسا ماڭىزدى اعزا ەكەنىن كورسەتەدى. قورىتا ايتساق، مۇنىڭ ءبارى باۋىردىڭ گومەوستاتيكالىق قىزمەتىنە جاتادى.
باۋىر قىزمەتىنىڭ رەتتەلۋى
باۋىر مەن ءوت جولىندا ۆەگەتاتيۆتىك (پاراسيمپاتيكالىق جانە سيمپاتيكالىق) جۇيەلەر تارامدانادى. باۋىردىڭ الۋان ءتۇرلى قىزمەتى ورتالىق جۇيكە جۇيەسىمەن رەتتەلەدى.
كەزەگەن جۇيكە ارقىلى ءوت ءوندىرۋ مەن ءوت شىعارۋدى كۇشەيتەتىن، گليكوگەننىڭ جينالۋىنا اسەر ەتەتىن سەرپىنىستەر كەلەدى.
سيمپاتيكالىق جۇيكە تالشىقتارى موچيەۆينا ءتۇزىلۋىن، قانتتىڭ باۋىردان شىعىپ، قان جۇيەسىنە اۋىسۋىن باقىلاپ وتىرادى.
ورتالىقجۇيكە جۇيەسىنىڭ بولىمدەرى (مي قىرتىستارى، گيپپوكامپ، گيپوتالامۋس، تورلى فورماسيا، ليمبيالىق جۇيە، ورتاڭعى مي ءقۇرىلىمدارى) تىكەلەي ۆەگەتاتيۆتىك جۇيەسى ارقىلى دا، گورموندار جۇيەسى ارقىلى دا باۋىر قىزمەتىن رەتتەپ وتىرادى.
باۋىر قىزمەتىنە ءۇيقى بەزىنىڭ گورموندارى عانا ەمەس، سونداي-اق ءاپيفيز، ادەنو- جانە نەيروگيپوفيز، قالقانشا بەز، جىنىس بەزدەرىنىڭ گورموندارى، ءتىپتى گاسترو-ينتەستينالدىق (ىشەك-قارىن) گورموندار دا اسەر ەتەدى، بۇل — دالەلدەنگەن دەرەك.
فەرمەنتتىك جۇيەلەر قىزمەتىنىڭ ادەتتەگى قالىپتى اتقارىلۋى، بيولوگيالىق مەمبرانالار وتكىزگىشتىگىنىڭ وزگەرۋى، بۇلاردىڭ زەرتتەلۋى گورمونداردىڭ اسەر ەتۋ مەحانيزمىنە، باسقا دا ەندوگەندىك زاتتاردىڭ ىقپالىنا گەپاتيوسيتتەردەگى زات الماسۋ ۇدەرىستەرىنىڭ تۇرىنە جانە قارقىنىنا بايلانىستى.
باۋىر باسقا اعزالار جۇيەسىمەن (سىرتقا شىعارۋ، جۇرەك-قان تامىر، تىنىس الۋ، يممۋندىق ت.ب.) تىعىز بايلانىستا. وسىعان وراي، مەديسينادا گەپاتوليەنالدىق جۇيە (باۋىر-كوكباۋىر) مەن سيندروم، گەپاتورەنالدىق (باۋىر-بۇيرەك) جۇيە مەن سيندروم ۇعىمدارى قالىپتاستى.
ح.ساتپايەۆا
مەديسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
پروفەسسور
You Might Also Like
-
اتا-بابالارىمىز جەر بەتىندە ادامنان ۇلى، ادامنان قىمبات ەشتەڭە جوق ەكەنىڭ باياعىدا-اق ايتقان. سونىمەن بىرگە ەل سالت-داستۇرىندە ونى قۇنداۋ مەن ارداقتاۋدىڭ دا كوپتەگەن جولدارى بار. الدىمەن ادام ومىرگە...
-
استانادا سىنىپ جەتەكشىسى ءبىرىنشى سىنىپقا جاڭادان بارعان وقۋشىنى شاشىندا اق بانتيگى جوق بولعاندىقتان، العاشقى قوڭىراۋ راسىمىندەگى قاتاردان كەتۋىن تالاپ ەتكەن.
