عارىش كەمەسى
عارىش كەمەسى — ادامنىڭ عارىشتا ۇشۋىنا ارنالعان عارىشتىق اپپارات. ونىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى — عارىشكەردىڭ ءومىرىن ساقتاۋعا ارنالعان تۇمشالانعان كابيناسىنىڭ بولۋى. گەوسەنترلىك وربيتامەن ۇشۋعا ارنالعان عارىش كەمەسى جەر توڭىرەگىندەگى عارىش كەمەسى دەپ، ال باسقا اسپان دەنەسىنە ۇشۋعا ارنالعان عارىش كەمەسى پلانەتاارالىق (ەكسپەديسيالىق) عارىش كەمەسى دەپ اتالادى. بۇرىنعى كسرو-دا ءبىر رەت پايدالانىلاتىن (ۇشىرىلاتىن) «ۆوستوك»، «ۆوسحود»، «سويۋز»، ت.ب. عارىش كەمەلەرى، ال اقش-تا ءبىر رەت پايدالانىلاتىن «مەركۋريي»، «دجەميني»، سونداي-اق ەكسپەديسيالىق «اپوللون» سياقتى عارىش كەمەلەرى جانە كوپ رەت پايدالانىلاتىن «سپەيس شاتتل» عارىش كەمەسى جاسالىپ، ۇشىرىلدى.
ۇشقىشپەن باسقارىلاتىن عارىش كەمەسى بىرنەشە بولىكتەن تۇرادى جانە ول قوزعالتقىش قوندىرعىلارمەن، سونداي-اق عارىشكەر ءومىرىن ساقتايتىن، قوزعالىستى باسقارۋ، ەنەرگيامەن قورەكتەندىرۋ، بايلانىس جۇيەلەرىمەن، ت.ب. جابدىقتالادى.
عارىشتىق اپپارات — بەلگىلى ءبىر ماقساتتى ورىنداۋ ءۇشىن عارىشقا ۇشىرىلعان ءار ءتۇرلى تەحنيكالىق قۇرىلعىلاردىڭ جالپى اتى. كەيدە عارىشتىق اپپارات تەرمينىنىڭ ورنىنا «عارىشتىق ۇشۋ اپپاراتى» تەرمينى دە قولدانىلادى. عارىشتىق اپپاراتتى عارىشقا ۇشىرۋعا قاجەتتى جىلدامدىققا جەتكىزۋ راكەتا تاسىعىش (عارىشتىق راكەتا) ارقىلى اتقارىلادى. عارىشتىق اپپارات جەر تونىرەگىندەگى عارىشتىق اپپارات (جەردىڭ گراۆيتاسيالىق اسەرى ايماعىنان شىقپاي، گەوسەنترلىك وربيتامەن اينالاتىن) جانە پلانەتاارالىق عارىشتىق اپپارات، اۆتوماتتىق عارىشتىق اپپارات (جەردىڭ، ايدىڭ، مارستىڭ، شولپاننىڭ، كۇننىڭ جاساندى سەرىكتەرى)، ۇشقىشپەن باسقارىلاتىن عارىشتىق كەمەلەر، ىشىندە ادام تۇرىپ، جۇمىس ىستەۋگە ارنالعان وربيتالىق ستانسيالار، پلانەتاارالىق عارىشتىق كەمەلەر، ت.ب. بولىپ اجىراتىلادى. ۇشقىشپەن باسقارىلاتىن عارىشتىق اپپاراتقا جۇكتەردى جەتكىزۋ ءۇشىن اۆتوماتتى كولىكتىك عارىشتىق اپپاراتتار (مىسالى، «پروگرەسس»، «سپەيس شاتتل») پايدالانىلادى. عارىشتىق كەڭىستىكتەگى ەرەكشە فاكتورلاردىن (ۆاكۋۋم، مەتەور بولشەكتەر، رادياسيا، سالماقسىزدىق) اسەرلەرى كەزىندە ۇزاق ۋاقىت بويىنشا وزدىگىنشە جۇمىس ىستەۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن عارىشتىق اپپاراتتا جىلۋ رەجيمىن رەتتەۋ، بورتتىق اپپاراتۋرانى ەنەرگيامەن قورەكتەندىرۋ (مىسالى، كۇن باتارەياسى، ت.ب.)، جەرمەن راديوبايلانىس، ت.ب. جۇيەلەر بولادى. ەكيپاجى بار عارىشتىق اپپاراتتىڭ گەرمەتيكالىق كابيناسىندا ادام ءومىرىن ساقتاۋ جانە ونىڭ جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن قاجەتتى جاعدايلار (تەمپەراتۋرا، ىلعالدىلىق، اۋا قىسىمى، ت.ب.) جاسالعان. عارىشتىق اپپاراتتى جەر بەتىنە (نە باسقا پلانەتاعا) قوندىرۋ ەكى تاسىلمەن: تەجەگىش راكەتا كومەگىمەن (اتموسفەراسى جوق اسپان دەنەلەرىنە) نەمەسە اەروديناميكالىق تەجەۋ ارقىلى (جەرگە، شولپانعا قوندىرۋ كەزىڭدە) اتقارىلادى. دۇنيە جۇزىندەگى تۇڭعىش عارىشتىق اپپارات — جەردىڭ جاساندى سەرىگى 1957 جىلى ءتورتىنشى قازاندا، ال ۇشقىشپەن باسقارىلاتىن تۇڭعىش عارىشتىق اپپارات — «ۆوستوك» كەمەسى 1961 جىلى ون ەكىنشى ساۋىردە بايقوڭىر عارىش الاڭىنان ۇشىرىلعان.
You Might Also Like
-
بۇرىنعى قازاقشىلىق كەزىندە ءبىرى جاسى ۇلكەن، ءبىرى جاس ەكى ەر ادام تىم جاقىن دوستىق ءارى سىيلاستىق قارىم-قاتىناستا بولادى. بىرىمەن-بىرى تۋىستاي ارالاسىپ، ءبىرىنىڭ جوعىن ءبىرى تۇگەندەپ، جان اياماس دوستىق ...
-
جۇكتىلىكتىڭ العاشقى 12 اپتاسىنا دەيىن بولاشاق بالانىڭ مۇشەلەر جۇيەسى قالىپتاسا باستايدى. 6 اپتالىق ۇرىقتىڭ دەنە ۇزىندىعى 4-6 مم-گە جەتىپ، بالانىڭ ميى، ومىرتقاسى، ورتالىق جۇيكە جۇيەسى، كوزى، قۇلاعى،...
