بايقۇدا پالۋان
بايقۇدا جايىندا العاشقى ءسوزدى ىرزاەكەڭە (تىلەۋبەرلين) بەرەيىك.
— ماتاق ءدارمىرزا ايتۋشى ەدى، — دەپ باستادى ءسوزىن ول، — 1890 جىلدىڭ شاماسى، جاز ايى. اۋىلىمىز بورشاتاستىڭ باتىسىنداعى اققۇدىق دەگەن جەردى جايلاپ وتىراتىن. شولدەپ، سۋ ىشەم دەپ بارعان ىنگەن تۇيە قۇدىققا ءتۇسىپ كەتىپ، بەس-التى ءۇيلى جاننىڭ ىسكە تاتىرى بوپ جابىلىپ تۇيەنى شىعارا المادىق. ءسويتىپ، امالىمىز تاۋسىلىپ وتىرعاندا، اۋىلعا بيەگە مىنگەنى تايعا مىنگەندەي كورىنىپ بايقۇدا كەلدى. قۋانىپ كەتتىك. بيەدەن تۇسكەن بەتتە ول:
— مىقتى، ۇزىن سىرىق جانە ەكى قىل ارقان اكەلىڭدەر! — دەدى قۇدىققا تۇسكەن تۇيەنىڭ جايىن كورگەن سوڭ. سىرىقتى ەكىگە بولگىزىپ، ءبىر-بىر جاقتارىن ۇشتاتىپ قازىق جاساتقىزدى. الگى قازىقتاردى تۇيەدەن 2-3 اتتامداي جەرگە، اراسىنىڭ قاشىقتىعىن قۇلاشتاي ەتىپ توقپاقپەن ۇرىپ جەرگە قاققىزدى. ەكى ارقاننىڭ دا ءبىر-بىر ۇشتارىن قازىققا بايلاپ، ەكىنشى ۇشتارىن سۋدا جاتقان تۇيەنىڭ ءتوس جانە بوكسە تۇستارىنىڭ استىنان وتكىزدىرە وراي تارتىپ الدى. الدىمەن ءتوس جاقتاعى ارقاننىڭ ۇشىن يىعىنان اسىرا قوس قولداي ۇستاپ، ەكى اياقتى تىرەي، «اۋپ!» دەپ شىرەنە تارتقاندا، بايقۇدانىڭ بار تامىرى بىلەۋ-بىلەۋ بوپ ادىرايىپ، بۇلشىق ەتتەرى كەسەك-كەسەك، ءتۇيىن-تۇيىن بوپ شىعا كەلدى. سول-اق ەكەن تۇيەنىڭ
باسى مەن كەۋدە جاعى قۇدىقتان ەرنەۋگە كوتەرىلىپ شىعا كەلدى. ارقاننىڭ قولداعى ۇشىن قازىققا مىقتاپ بايلاپ، وسىنداي ادىسپەن ىنگەننىڭ بوكسە جاعىن دا تارتىپ شىعاردى. الىپ، جويقىن كۇشتىڭ تەگەۋرىنى نە شىداماي، اياعىنداعى بىلعارى ءماسى بايپاعى تابانىن قاق ايرىلىپ، تارامىستارى بىرت-بىرت ءۇزىلىپتى.
بايقۇدا جايىنداعى اڭگىمەنى جارما اۋدانى، ۇشبيىك سەلوسىنىڭ تۇرعىنى جاعىپار ايدارحانوۆ جالعاستىرسىن.
— ابايدىڭ سەمەيگە بارعان ءبىر ساپارىندا قالاعا سيرك پالۋاندار كەلىپ جاتقان ەكەن. سولاردىڭ ءبارىن انگليادان كەلگەن ءبىر پالۋان جەڭىپتى. اباي: «بۇل پالۋاندى جىعاتىن بىزدە ءبىر ادام بار» دەپ، الگى پالۋانعا بيلىگى جۇرەتىن اداممەن سوزگە تالاسىپ، اقىرى باستەسىپ تىنادى. ەكى پالۋاندى كوكەن تاۋى جاقتاعى ءبىر اۋىلدا كەزدەستىرمەكشى بوپ كەلىسەدى. ەكى جاق تا پالۋاندار ءبىرىن-بىرى ولتىرسە دە، قۇن داۋلامايتىن بوپ شارت قويىسىپتى. بايقۇدا كۇشىن جالداپ كۇن كورگەن كەدەي ەكەن.
«بايقۇدانى جىبەرىڭدەر» دەپ اباي كىسى جىبەرسە، سارىباي كەرەيىنىڭ باستى ادامدارى «مەرت ەتەدى» دەگەن سىلتاۋمەن بايقۇدانى جىبەرمەپتى. اباي ەكىنشى رەت سىيلى ادامىن جىبەرىپ: «ءسوزىمنىڭ ولگەنى — ءوزىمنىڭ ولگەنىم. مەنىڭ ونىمەن باستەسىپ جۇرگەنىم — بايقۇداعا سەنگەنىم» دەپ سالەم جىبەرىپ، بايقۇدانى الدىرادى.
بايقۇدانى سيرك پالۋانى ءا دەگەندە-اق قۇلاق-شەكەدەن پارمەنىمەن ۇرىپ جىبەرىپتى. باسى اينالىپ، قۇلاعى شىڭىلداپ، قۇلاۋعا شاق قالىپ بارىپ، تەز ەسىن جيىپ الىپ، اشۋعا ءمىنىپ، ءارۋاق شاقىرىپ، قارسىلاسىنا تاپ بەرىپ، ونى جامباسقا الا، ەكى اياعىن كوكتەن كەلتىرە الىپ ۇرىپ، كەۋدەسىنە مىنە كەتىپتى. قىزىنا داۋىستاپ، دۋىلداعان كوپتىڭ ىشىنەن اباي دا داۋىستاپ:
— ءاي، بايقۇدا! كەڭىردەگىن سۋىرىپ ال، قۇنى تولەنگەن! — دەپ ايقايلاعان دەيدى.
— بايقۇدانىڭ ەسىك پەن توردەي ايعىرى بولىپتى، — دەيدى جاعىپار، — بايقۇدا ايعىرىنىڭ استىنا كىرىپ، ءتورت اياعىنان ۇستاپ كوتەرىپ، ارلى-بەرلى جۇرگەندە، ايعىرى دا ۇيرەنىپ العاندىقتان، تىپىرلاپ، قوزعالمايدى ەكەن. «ايعىرىم مەنى كوتەرەدى، مەن ايعىرىمدى كوتەرەمىن» دەپ بايقۇدا كۇن كۇركىرەگەندەي كۇڭگىرلەي سويلەپ، حا-حا-حالاپ كۇلەدى، — دەيدى.
You Might Also Like
-
— بابالارىمنىڭ تاريحىنا كوز جۇگىرتسەم، بەكنازاردىڭ بالاسى قويلىبايدان تارايتىن از ءۇيلى ەلدە قونىسپايدان باسقا اقىندىعىمەن اتى شىققان باسقا ەشكىم بولماعان كورىنەدى. قونىسپاي — مەنىڭ...
-
ىبىراي التىنسارين حالىق مەكتەبىن اشۋعا ەلدەن قاراجات جيناپ جۇرگەن كەزىندە ءبىر ماقتانشاق بايدىڭ ۇيىنە كىرمەي، ءوتىپ كەتەدى. باي ونىڭ ارتىنان قۋىپ جەتىپ:
