InfoHub Logo

قىزىلوردا وپد ەققىقب
تاراپىنان جاريالانعان سايىسىنا
الىمبەتوۆتەر وتباسى
ارال اۋدانى، قوسجار اۋىلى 

«وتباسى — بىرلەسىپ كۇن كورەتىن، تۋىستىق قاتىناستا تۇراتىن ادامدار توبى. بالالار تاربيەسىن جۇزەگە اسىرىپ، باسقا دا قوعامدىق تۇرعىدان ءماندى قاجەتتىلىكتەردى قاناعاتتاندىراتىن نەكەلىك نەمەسە تۋىستىق قاتىناستارمەن بايلانىسقان ادامدار توبى» دەگەن انىقتاما بەرىلگەن. ءيا، راسىندا دا وتباسى، جانۇيا ۇعىمدارى قانى قازاق ءۇشىن قىمبات. جاننىڭ ۇياسى، وتتىڭ باسى دەگەن ماعىنانى بەرەتىن سەكىلدى. وتباسى مۇشەلەرى اراسىندا رۋحاني قارىم-قاتىناس بوس ۋاقىتتى بىرلەسە وتكىزۋ، ەكى جاقتى رۋحاني بايىتۋ قاجەتتىلىكتەرىمەن قاناعاتتاندىرۋدا كورىنەدى. بالا دۇنيەگە كەلگەن ساتتەن-اق شاڭىراقتىڭ ۇلكەندەرى، اۋلەتتىڭ تاجىريبەلى مۇشەلەرى  اتا مەن اجەنىڭ قولىندا تاربيەلەنگەن. ءبىزدىڭ وتباسىندا دا سولاي قالىپتاسقان. شاڭىراقتا دۇنيەگە كەلگەن 6 بالا دا اتا-اجەسى مەن اتا-اناسىنىڭ باۋىرىندا قاتار تاربيەلەنگەن،  ەركىن وسكەن. قازاق حالقىنىڭ ءاربىر جانۇياسى سەكىلدى ءبىزدىڭ وتباسىمىزدا دا وتباسىلىق قۇندىلىقتار ماڭىزدى ءرول اتقارادى. وتباسىلىق قۇندىلىقتار دەگەنىمىز ءبىر-بىرىن ءسۇيىپ قوسىلعان جانۇيالاردىڭ وتباسىن ساقتاۋ ءۇشىن قولداناتىن ەجەلدەن كەلە جاتقان ءسالت-داستۇرى. ءاربىر وتباسىنىڭ ءوز قۇندىلىقتارى بولادى. ءبىزدىڭ وتباسىمىزدىڭ ءداستۇرلى قۇندىلىعى -  جانۇيادا ءدىندى ساقتاۋ، نەكەنى بۇزباۋ، ۇرپاق جالعاستىرۋ، بالالاردى دۇرىس تاربيەلەۋ. سەبەبى، ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەسىڭ، — دەپ  اتام قازاق بەكەر ايتپاسا كەرەك.وتباسىمىزدا ماحاببات، سەنىم، تۇسىنىستىك بەرىك ورىن العان. ونىڭ باستى ايعاعى ايرانداي ۇيىعان تاتۋ وتباسىمىز دەپ ماقتانىشپەن ايتا الامىز.  

«وتباسىلاردىڭ باستى ماقساتى - باقىتتى عۇمىر كەشۋ» دەيدى جانۇيامىزدىڭ ۇلكەنى، 80-نەن اسقان شارۋحيا اجەمىز. اباي اتامىز  «تاماعى توقتى، كويلەگى كوكتىك ازدىرار ادام بالاسىن» دەپ ايتقان. قازىرگى ۋاقىتتا بالانىڭ بوس ۋاقىتىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋعا اتا-انالار دەن قويعان زامان. سەبەبى، قازىردە قازاق حالقىنىڭ كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ. دەسە دە، قوعامدا اتا-انالارىنىڭ باقىلاۋىنان شىعىپ نەمەسە از كوڭىل بولىنگەننىڭ كەسىرىنەن تەرىس ارەكەتتەرگە سونىڭ ىشىندە ناشاقورلىققا ءۇيىر بولۋى كوڭىل قىنجىلتادى. بۇل ەسىرتكىگە اۋەستىك ەڭ الدىمەن وتباسىندا بىرلىگى جوق، وزىنە قولداۋ ىزدەپ ءبىراق جانۇياسىنان تاپپاعان ادامداردا بولادى دەپ ويلايمىن. تەك قانا جاسوسپىرىمدەر، جاستار عانا ەمەس ەرەسەكتەر دە ەسىرتكىگە اۋەس بولىپ، ءوز ومىرلەرىن ۋلاۋدا.ءوز ءومىرى مەن ارەكەتىنە جاۋاپ بەرە المايتىن، ەسىرتكىگە ساناسى ۋلانعان  ەرەسەك ادامنان قانداي ۇلگى-ونەگە بولسىن؟

ەسىرتكى قولدانۋ نەمەسە ساتۋ، سياقتى ارەكەتتەر تۇبىندە وپا تاپقىزبايدى.  وعان دالەل كۇندەلىكتى ەستيتىن جاڭالىقتار، قۇرىقتالعان قىلمىسكەرلەر...  ەسىرتكى قىلمىسقا يتەرمەلەيتىنى ءسوزسىز. ناشاقور  قاراجاتتى  ۇرلىقپەن  تابۋدى  كوزدەيدى، ال  ۇرلىق جازاسىز  بولمايدى. بارا-بارا  جاسوسپىرىمدەر ناشاقورعا،ەسىرتكىنىڭ  قۇلىنا اينالادى. جالپى ايتقاندا، ەسىرتكى  زاتتارى  دەپ جانسىزداندىرۋ ەرەكشەلىگىنە  يە  بولاتىن زاتتاردى ايتامىز. ويتكەنى بۇلاردىڭ قۇرامىندا ماستاندىراتىن، اشۋلاندىراتىن، تىنىشتاندىراتىن، سەرگىتەتىن زاتتار دا بار. ەسىرتكى ەشقاشان جاقسى زات بولا المايدى. ەسىرتكىنىڭ  ادام  دەنساۋلىعىنا  تيگىزەر زيانى كوپ ەكەنى بەتكە باسىپ ايتپاسا دا، و باستان بەلگىلى. اپيىن دەپ ايتقان ەرتەرەكتە. ەسىرتكىگە ۇيرەنۋ وتە تەز،ونى تۇتىنعان سايىن كوبىرەك مولشەر كەرەك بولادى. ناشاقور ەسىرتكىسىز ءومىر سۇرە المايتىن حالگە دۋشار بولادى.سەبەبى ونى ءبىر رەت قابىلداعان سوڭ ونى تاعى دا قابىلداۋ قاجەت بولادى.ءبىر شىرمالاعان جاننىڭ ونان قۇتىلۋى وڭايعا سوقپايدى.سوندىقتان دا ەسىرتكىنىڭ الداۋىنا ءتۇسىپ قالماعان ءجون.   ەسىرتكىگە ءۇيىر بولعان ادام بارلىعىنان ايرىلادى. ءومىرىڭدى باقىتقا تولى قىلىپ وتكىزگىمىز كەلسە، ەڭ الدىمەن وزىڭە — ءوزىڭ بەرىك بولۋ كەرەك.  ادام دەنساۋلىعىنا زيانىن تيگىزەتىن جات ادەتتەردەن اۋلاق بولعانى ءجون.  تەمەكى تارتۋ، سپيرتتىك ىشىمدىكتەرگە اۋەستىك - ەسىرتكىلىك زاتتارعا سالىنۋعا يتەرمەلەيدى. ءبىزدىڭ وتباسىندا ءتارتىپ پەن ەڭبەك قاتار ساقتالادى. ەڭبەك ادامدى تاربيەلەيدى. سوندىقتان جۇمىس ىستەۋدەن قاشپاعان ءجون. جالقاۋلىققا سالىنۋدىڭ سوڭى جاقسىلىققا اپارمايدى. ادامدار بىر-بىرىمەن دوس، باۋىرلاس، سىيلاس، راقىمدى، مەيىرىمدى بولسا، نۇر ۇستىنە نۇر جاۋادى. قوعامدا بولىپ جاتقان جامان ادەتتەرگە كىنالى — ادامداردىڭ ءوزى. وسىنداي جات، جامان ادەتتەردەن بويىمىزدى اۋلاق ۇستاپ، توزىمدىلىك، تاباندىلىق تانىتىپ، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى جوعارى ۇستاي ءبىلۋىمىز كەرەك. ءاربىر ادام سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانا ءبىلۋ كەرەك. سپورت - ومىرگە سەنىمدى كوزبەن قاراۋعا ۇيرەتەدى.  بارلىق ادام سپورتپەن اينالىسىپ، جامان ادەتتەردەن ارىلسا، وندا بۇل ومىردەگى ەڭ جاقسى ىزگى ىستەردىڭ ءبىرى بولار ەدى.

وتان – وتباسىنان باستالادى. ەلىمىز ەگەمەندىگىن ساقتاپ، الەمگە تانىلسىن دەسەك ءار وتباسى ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ساقتاپ،   بىر-بىرىنە ىزگىلىك پەن سەنىمممەن قاراۋى ءتيىس. سەبەبى، ءار وتباسى – شاعىن مەملەكەت.  ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى نۇرلى بولسىن دەسەك، ەل بولىپ، حالىق بولىپ بولاشاعىمىزدى، ۇلتىمىزدى، تەگىمىزدى جوعالتىپ الماۋ ءۇشىن ناشاقورلىق، ىشىمدىك، تەمەكىدەن بويىمىزدى اۋلاق ۇستايىق! «ۇلكەنگە – قۇرمەت، كىشىگە - ىزەت» كورسەتىپ، ءبىر-بىرىمىزدى قولدايىق، ءبىلىم ىزدەپ رۋحاني جاڭعىرايىق، ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسايىق، سوندا ءبىز وتباسىمىزعا، قورشاعان ادامدارعا  سىيلى بولامىز.  ءسوزىمىزدى قورىتىندىلاي كەلە: «وتباسى – وشاق قاسى، ءار ادامنىڭ ىستىق ۇياسى» دەگىمىز كەلەدى.  ءبىزدىڭ وتباسى – ناعىز بەرىك وتباسى. ءبىزدىڭ وتباسى – ەسىرتكىدەن الىس!   

---