InfoHub Logo

 

ستۋدەنت: اسىلبەك ت.ا.

عىلىمي جەتەكشى: زەينەباي گ. ە    .

«رەانيماسيالىق مەيىرگەرلەردىڭ كاسىبي ەموسيونالدىق جاي كۇيىنىڭ تارالۋ دەڭگەيى»

كوپ بەيىندى وبلىستىق اۋرۋحاناسى

قىزىلوردا مەديسينالىق جوعارى كوللەدجى

 كىلت سوزدەر: كاسىبي كۇيزەلىس، ەموسيالىق كۇيىپ كەتۋ سيندرومى، رەانيماسيا بولىمشەسىنىڭ مەدبيكەسى،ەموسيالىق سارقىلۋ، دەپەرسوناليزاسيا، Maslach Burnout Inventory (MBI) ساۋالناماسى، انەستەزيولوگيا جانە رەانيماسيا، كاسىبي كۇيۋ، شارشاۋ.

  تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى: انەستەزيولوگيا جانە رەانيماسيا كاسىپتىك كۇيىپ كەتۋ سيندرومىنىڭ دامۋ ءقاۋپىنىڭ جوعارى دارەجەسىنە يە مەديسينالىق ماماندىقتار بولىپ سانالادى. بۇل جەردە رەانيماسيا بولىمشەلەرىنىڭ مەديسينالىق قىزمەتكەرلەرى ەڭبەك قىزمەتى بارىسىندا جوعارى پسيحوەموسيالىق قىسىمدى باستان كەشىرەدى. مەدبيكەلەر اراسىندا ەموسيالىق كۇيىپ كەتۋ سيندرومىنىڭ پايدا بولۋ ءقاۋپى دارىگەرلەرمەن سالىستىرعاندا ورتا ەسەپپەن 5-9 جىلعا جوعارى. كۇيىپ كەتۋ سيندرومىنىڭ قاۋىپتىلىگى ونىڭ قارقىندىلىعىنىڭ كۇننەن كۇنگە ارتۋىمەن بايلانىستى. بۇل پروسەستى توقتاتۋ وتە كۇردەلى بولادى. سول سەبەپتى ارقتب جانە كارديولوگيالىق رەانيماسيا مەدبيكەلەرىنىڭ كاسىبي كۇيىپ كەتۋ سيندرومىنىڭ قالىپتاسۋ ەرەكشەلىكتەرىن ءبىلۋ ولاردىڭ جۇمىسىن وڭتايلاندىرۋ ءۇشىن قاجەت. الايدا، ماسەلەنىڭ وزەكتىلىگىنە جانە ونى شەشۋ قاجەتتىگىنە قاراماستان، قازىرگى ۋاقىتتا دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرىندە دياگنوستيكا جۇرگىزۋ، پەرسونالدىڭ كاسىبي كۇيزەلىسى مەن كۇيۋىن ازايتۋ جانە الدىن الۋ ءىس جۇزىندە دامىماعان.

الەمدە: ەۋروپا مەن لاتىن امەريكاسىنداعى تەراپيەۆت-دارىگەرلەردىڭ ەموسيالىق كۇيۋ دەڭگەيى، ءار ءتۇرلى زەرتتەۋشىلەردىڭ باعالاۋى بويىنشا، 20%-دان 45%-عا دەيىن تۇرلەندىرىلگەن. اقش-تاعى ينتەرندەردىڭ ساۋالناماسى بويىنشا، بۇل كورسەتكىش 75%-دان اسادى

قازاقستاندا: ينوۆاسيالىق عىلىمي مەكەمەلەردىڭ گەرونتولوگيا جانە گەرياتريا ءبولىمىنىڭ ءبىر توپ مەيىرگەرلەرى جانە الماتى قالاسىنداعى س.د.اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ينتەرن دارىگەرلەرىنىڭ اراسىندا جانە الماتى قالاسىنىڭ كەيبىر مەديسنا مەكەمەلەرىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ اراسىندا كاسىبي كۇيزەلىسكە ءتۇسۋى تۋرالى زەرتتەۋ جۇرگىزىلدى،زەرتتەۋ ساۋالناما تۇرىندە جۇرگەن.زەرتتەۋگە 668 ادام قاتىسقان.

ناتيجەلەردى تالداعاندا،مساك قىزمەتكەرلەرى ارداگەرلەر ءۇيىنىڭ  قىزمەتكەرلەرىنە قاراعاندا ەموسيونالدى شارشاۋدىڭ باسىم ەكەندىگى انىقتالعان.

وزدەرىن ەشكىمگە قاجەتسىز ساناۋ ياعني دەپەرساناليزاسيالانۋ  جوعارى دەڭگەيى ەمحانا قىزمەتكەرلەرىندە جانە ەكىنشى ،بەسىنشى كۋرس ستۋدەنتتەرىندە بايقالدى.

ءوزىن-وزى باعالاۋ جەكە جەتىستىكتەر رەدۋكسياسىنىڭ تومەندەۋى ەكىنشى كۋرس ستۋدەنتتەرىنىڭ اراسىندا جوعارى دەڭگەي كورسەتتى.مۇنى ستۋدەنتتەردىڭ وقۋ  دەپ بارىسىندا كەزدەسەتىن قيىندىقتاردان دەپ ەسەپتەگەن.

شەتەلدىك زەرتتەۋلەردى تالداۋ كەزىندە ەموسيالىق كۇيىپ كەتۋدى قالىپتاستىراتىن فاكتورلارعا مىنالاردى جاتقىزۋعا بولادى: ەڭبەك ۇجىمىنداعى پسيحولوگيالىق احۋال، ناتيجە ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك، ۇزىق جۇمىس اۋىسىمى، جاسى (اسىرەسە 20-دان 40 جاسقا دەيىن)، كاسىبي مىندەتتەردى قارقىندى قابىلداۋى.

 

زەرتتەۋ ماقساتى:  رەانيماسيا جانە انەستەزيولوگيا بولىمشەسىندە  مەيىرگەرلەردىڭ پاسيەنتتەرمەن  كاسىبي ەموسيونالدىق جاي كۇيىنىڭ تارالۋ دەڭگەيىن زەرتتەۋ

 

تاسىلدەر مەن ماتەريالدار:  زەرتتەۋ جۇمىسىندا 38 رەسپوندەنت قامتىلدى. 

ارقتب جانە كارديولوگيالىق رەانيماسيا بولىمشەلەرىندە مەدبيكەلەردىڭ ەموسيونالدىق كۇيىپ كەتۋ دەڭگەيىن زەرتتەۋ ءۇشىن كەلەسى ادىستەمە قولدانىلدى: ن.ۆودوپيانوۆامەن بەيىمدەلگەن ك.ماسلاچ پەن س.دجەكسوننىڭ ساۋالناماسى. MaslachInventon (MBI) ساۋالناماسى ل.ماسلاچ پەن س.دجەكسوننىڭ ءۇش فاكتورلى مودەلى نەگىزىندە ازىرلەندى. بۇل ادىستەمە ەموسيونالدى قۋاتسىزدانۋدى، دەپەرسوناليزاسيانى جانە كاسىبي جەتىستىكتەردى انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

زەرتتەۋ ديزاينى: : ساپالىق زەرتتەۋ، فەنومەنالدى، راندوميزيرلەنگەن ماقساتتى، پوپۋلياسياعا نەگىزدەلگەن

زەرتتەۋ وبەكتىسى: 2020 جىلى جەلتوقسان ايىندا قىزىلوردا  قالاسىنىڭ كوپ بەيىندى وبلىستىق اۋرۋحاناسىنىڭ  جان ساقتاۋ بولىمشەسى جانە كارديو-رەانيماسيانىڭ  38 مەيىرگەرلەرى اراسىندا ساۋالناما  جۇرگىزىلدى.

زەرتتەۋ قۇرالى: كوپ بەيىندى وبلىستىق اۋرۋحاناسىنىڭ جان ساقتاۋ بولىمشەسى جانە كارديو-رەانيماسيانىڭ بولىمشەلەرىندە   مەيىرگەرلەردىڭ پاسيەنتتەرمەن  كاسىبي ەموسيونالدىق جاي كۇيىنىڭ تارالۋ دەڭگەيىن انىقتاۋدا  ساۋالناما جۇرگىزىلدى.

زەرتتەۋ ءۇش كەزەڭدە جۇرگىزىلدى. ءبىرىنشى كەزەڭدە عىلىمي – پسيحولوگيالىق ادەبيەتتەردى، مونوگرافيالار مەن مەرزىمدى باسىلىمداردى زەرتتەۋ جانە تالداۋ جۇرگىزىلدى، وندا ەموسيالىق كۇيىپ كەتۋ سيندرومىنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەتىن نەگىزگى ۇعىمدار، سيپتومدار مەن فاكتورلار سيپاتتالعان. زەرتتەۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭى ءۇشىن ەكس انىقتاۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن نەگىزگى ادىستەمە الىندى:.ماسلاچ پەن .دجەكسوننىڭ «كۇيىپ كەتۋ» بويىنشا (MBI) ساۋالناماسى (ن.ە. ۆودوپيانوۆامەن بەيىمدەلگەن).ەموسيونالدىق سارقىلۋ، دەپەرسوناليزاسيا جانە جەكە جەتىستىكتەردىڭ رەدۋكسياسى بويىنشا شكالالاردى قامتيدى . «ادام-ادام» ءتيپتى كاسىپتەردە كۇيىپ كەتۋ دارەجەسىن ولشەۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ءۇشىنشى كەزەڭدە الىنعان ناتيجەلەرگە تالداۋ جاسالىپ، زەرتتەۋ ناتيجەلەرىنە ستاتيستيكالىق زەرتتەۋ جۇرگىزىلدى.

زەرتتەۋ  جۇرگىزۋ ارقىلى كوپ بەيىندى وبلىستىق اۋرۋحاناسىنىڭ جان ساقتاۋ بولىمشەسى جانە كارديو-رەانيماسيانىڭ بولىمشەلەرىندە   مەيىرگەرلەردىڭ پاسيەنتتەرمەن  كاسىبي ەموسيونالدىق جاي كۇيىنىڭ تارالۋ دەڭگەيىن انىقتاۋدا ،  22 سۇراقتان تۇراتىن ساۋالناما الىندى. ساۋالناما  ءانونيمدى تۇردە وتكىزىلدى. زەرتتەۋگە قاتىسۋشىلاردان جازباشا تۇردە زەرتتەۋگە رۇقسات بەرەتىندىگى تۋرالى كەلىسىم الىندى.

      قورىتىندى

«ەموسيالىق كۇيىپ كەتۋ» سيندرومىنىڭ دامۋ تاقىرىبى بويىنشا عىلىمي ەڭبەكتەردى تالداۋ كەزىندە وسى تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى جانە ءبىزدىڭ ەلىمىزدە زەرتتەلۋىنىڭ از ەكەنى انىقتالدى.

ەموسيالىق كۇيىپ كەتۋ دەپ فيزيكالىق، ەموسيالىق جانە اقىل-ويدىڭ سارقىلۋ جاعدايى تۇسىنىلەدى. بۇل سيندروم ءۇش قۇرامداس بولىكتەن تۇرادى: ەموسيالىق سارقىلۋ، دەپەرسوناليزاسيا جانە كاسىبي جەتىستىكتەردىڭ رەدۋكسياسى.

زەرتتەۋ ناتيجەسىندە كەلەسى مىندەتتەر قويىلىپ، شەشىلدى:

1. ادەبيەتتەر، ينتەرنەت – رەسۋرستارى، شەتەلدىك زەرتتەۋلەر سارالاندى؛
2. مەدبيكەلەردىڭ پسيحوەموسيونالدىق كۇيزەلىسكە ۇشىراۋ سەبەپتەرى انىقتالدى؛
3. مەدبيكەلەردىڭ پسيحوەموسيونالدىق كۇيزەلىسىنىڭ قانشالىقتى دەڭگەيدە ەكەنىن انىقتاۋ ءۇشىن ولاردىڭ اراسىندا ساۋالناما جۇرگىزىلىپ، الىنعان ناتيجەلەر تالدانىپ، زەرتتەۋ ناتيجەلەرىنە ستاتيستيكالىق وڭدەۋدەن وتكىزىلدى؛
4. ەموسيالىق كۇيىپ كەتۋ سيندرومىنىڭ پايدا بولۋىنىڭ الدىن الۋ بويىنشا پراكتيكالىق ۇسىنىمدار بەرىلدى.

         كوپبەيىندى وبلىستىق اۋرۋحانا بازاسىندا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەر، مەدبيكەلەردىڭ ەموسيالىق كۇيىپ كەتۋىنىڭ دامۋىنىڭ كاسىبي قاۋىپ-قاتەرلى توبى بولىپ تابىلاتىنىن كورسەتتى. بۇل زەرتتەۋدە قالىپتاستىرىلعان ەكس 61% مەدبيكەلەردىڭ بويىنان تابىلدى. زەرتتەلگەن ەڭبەكتەر مەن ەمپيريكالىق زەرتتەۋدىڭ الىنعان ناتيجەلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، كۇيزەلىس پەن جۇمىس قىسىمىن ازايتۋعا، كاسىبي ۋاجدەمەنى ارتتىرۋعا، جۇمسالعان كۇش پەن الىناتىن سىياقى اراسىنداعى تەپە-تەڭدىكتى تەڭەستىرۋگە باعىتتالۋى ءتيىس الدىن الۋ شارالارىن دامىتۋ قاجەت.

پراكتيكالىق ۇسىنىس: زەرتتەلگەن ەڭبەكتەر مەن ەمپيريكالىق زەرتتەۋدىڭ الىنعان ناتيجەلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، كۇيزەلىس پەن جۇمىس قىسىمىن ازايتۋعا، كاسىبي ۋاجدەمەنى ارتتىرۋعا، جۇمسالعان كۇش پەن الىناتىن سىياقى اراسىنداعى تەپە-تەڭدىكتى تەڭەستىرۋگە باعىتتالۋى ءتيىس. الدىن الۋ شارالارىن دامىتۋ قاجەت.

كاسىبي سترەسستىڭ الدىن-الۋ جانە جويۋ ءۇشىن-ۇجىم ىشىندە قولايلى كليمات، ارىپتەستەر مەن اكىمشىلىكتەن ەموسيونالدى قولداۋ كەرەك.

مەيىربيكەلەردىڭ ەڭبەك جاگدايىن جاقسارتۋ كەرەك. بارلىق جانساقتاۋ بولىمشەلەرىندە اۆتوماتتاندىرىلعان كەرۋەتتەر بولۋى كەرەك. جۋمىسكا  جاس مەيىرگەرلەر جانە ەر مەدبراتتار تارتىلۋى كەرەك.

قولدانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى      

1. Bergner T. Lebensaufgabe statt Lebens-Aufgabe // Deutsches Arzteblatt. 2004. B. 101 (33). S. 1797– 1799.
2. Schumacher A. Working to create a healthy culture in medicine // Creating a healthy culture in medicine /  104 جۋرنالدليانەپرەرىۆنوگومەديسينسكوگووبرازوۆانيانابولەلو Ed. by D. Puddester. Ottawa : Canadian Medical Association، 2005. P. 2.
3. Shanafelt T.D. et al. Burnout and self reported patient care in an internal medicine residency program // Ann. Intern. Med. 2002. Vol. 136 (5). P. 358–367.
4. Mion G، Libert N، Journois D. Burnout-associated factors in anesthesia and intensive care medicine 2009 survey of the French Society of anesthesiology and intensive care. Ann Fr Anesth Reanim 2013؛32(3):175–88.
5. Vicentic S.، Gasic M. J.، Milovanovic A.، Tosevski DL، Nenadovic M، Damjanovic A، et al. Burnout، quality of life and emotional profile in general practitioners and psychiatrists. Work 2013؛45(1):129–138.
6. de Oliveira GS Jr.، Chang R.، Fitzgerald PC، Almeida MD، Castro-Alves LS، Ahmad S، et al. The prevalence of burnout and depression and their association with adherence to safety and practice standards: a survey of united states anesthesiology trainees. Anesthesia & Analgesia. 2013؛117(1):182–193
7. Chen KY، Yang CM، Lien CH، Chiou HY، Lin MR، Chang HR، et al. Burnout، Job Satisfaction، and Medical Malpractice among Physicians. International Journal of Medical Sciences 2013؛10(11):1471-1478.
8. تيگرانيان، ر.ا7 سترەسس ي ەگو زناچەنيە دليا ورگانيزما/ ر.ا.تيگرانيان.- م.: ناۋكا،1988.- 176 س](كۋپريانوۆ).
9. كۋليكوۆ ل. ۆ. سترەسس ي سترەسسوۋستويچيۆوست ليچنوستي // تەورەتيچەسكيە ي پريكلادنىە ۆوپروسى پسيحولوگيي. ۆىپ. 1 /رەد. ا. ا. كرىلوۆ. سپب.، 1995. چ. 1. س. 123–132.
10. بودروۆ ۆ. ا. ينفورماسيوننىي سترەسس. م.، 2000. گەحت ك. پسيحوگيگيەنا. م.، 1979. كوكس ت. سترەسس. م.، 1981.
11. ۆودوپيانوۆا ن. ە. سيندروم ۆىگورانيا: دياگنوستيكا ي پروفيلاكتيكا. 2-ە يزد: پيتەر؛ سپب.؛ 2008 ISBN 978-5-91180-891-4

 

---