بىلگىر گەوگراف تانىمدىق سايىسى
اتىراۋ وبلىسى، قۇرمانعازى اۋدانى،
ب. بەگالييەۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەپتىڭ
گەوگرافيا ءپانى ءمۇعالىمى
يسماگۋلوۆا ايگۋل راحمەتكالي قىزى
تاقىرىبى: « بىلگىر گەوگراف» تانىمدىق سايىسى
9 «ا، ب» سىنىپتار ارالىعى
ماقساتى:
1. XXI عاسىر – بىلىمدىلەر عاسىرى بولعاندىقتان، بۇگىنگى تاڭدا زامانىنا ساي وي - ءورىسى دامىعان ازاماتتى قالىپتاستىرۋ،
2. جاس ۇرپاققا ساپالى ءبىلىم بەرۋ، الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىمەن تەڭ دارەجەدە بولۋعا تاربيەلەۋ.
3. وقۋشىنىڭ پانگە قىزىعۋشىلىعىن، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، مەكتەپتىڭ كوشباسشىسىن انىقتاۋ، العىرلىققا، تاپقىرلىققا جانە تەز ويلانا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
كورنەكىلىگى: جارتى شارلاردىڭ فيزيكالىق كارتاسى، گلوبۋس، پرەزەنتاسيا سلايد.
بارىسى:
1 - كەزەڭ. ءوزىن - ءوزى تانىستىرۋ - ەكى كوماندا ورتاعا شىعىپ وزدەرىن تانىستىرادى.
2 - كەزەڭ. جورعا سۇراقتارى.
3 - كەزەڭ. ماقال – ماتەلدەر
4 - كەزەڭ. دەسانتتىق كومەك.
5 - كەزەڭ. مەرگەن
6 - كەزەڭ «لوگيكالىق» ويىن.
1 - جۇرگىزۋشى: جەر شارىندا تىرشىلىك ەتىپ، گەوگرافيامەن تانىسپاي كەتۋ، ەگيپەتتە بولىپ، پيراميدالاردى كورمەي كەتۋ نەمەسە استانادا بولىپ، بايتەرەككە قاراماي كەتۋمەن تەڭ، دەپ ايتساق ارتىق ايتقاندىق بولماس. ءبىز گەوگرافيانىڭ تەك عىلىم ەمەس، سونىمەن قاتار ونەر ەكەندىگىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. جەر عالامشارىن جوعارعى ساپادا سيپاتتاپ جازۋدا ۇلكەن سۋرەتشىلىك تالانت قاجەت. سوندىقتان كوپتەگەن ۇلى جازۋشىلاردى دا تاماشا گەوگرافتار دەۋىمىزگە ابدەن بولادى. اتاپ ايتساق، ا. ديۋما، ج. ۆەرن، م. تۆەن
2 - جۇرگىزۋشى گەوگرافيا - ەرەكشە عىلىم. دۇنيە جۇزىنە ايگىلى گەوگرافتار تىزىمىنەن سىزدەر ايگىلى قاراقشىلار مەن اۆانتيۋريستەر، بارلاۋشىلاردى تابا الاسىزدار. ولار التىن ىزدەدى، ءبىراق دۇنيەجۇزىلىك ۇلى ساياحاتشىلارمەن قاتار اتاق يەلەندى، ولار بيلىك پەن قىزىقتى وقيعالاردىڭ ارتىنان قۋدى. ءبىراق دۇنيەجۇزىلىك كارتادا ولاردىڭ اتتارى ءوز ورنىن تاپتى. ولاردىڭ كوپشىلىگى جاڭا جەرلەردى اشۋعا ۇمتىلدى. وسىناۋ ەرلىك پەن ورلىككە تولى ماقساتپەن ءومىر سۇرگەن ۇلى ادامدارعا ءارقاشان قۇرمەت عانا لايىق.
1 - جۇرگىزۋشى: ارمىسىزدار قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار! بۇگىنگى سايىسىمىزدىڭ تاقىرىبى: « بىلگىر گەوگراف» تانىمدىق سايىسى 9 سىنىپتار ارالىعى 2 توپ قاتىسۋدا. ءبارى دە تالانتتى وسى مەكتەپتىڭ بەلسەندى وقۋشىلارى، ولارعا ءسات ساپار تىلەيمىز.
2 - جۇرگىزۋشى
- اقىل - تاستان، ونەر - جاستان
شىعادى دەپ دارىندى.
حالىق ايتسا، قالت ايتپايدى
ءارقاشاندا نانىمدى،- دەي كەلە، سايىسىمىزدى باعالايتىن ءادىلقازىلار القاسىمەن تانىسىڭىزدار
1. مەكتەپتىڭ وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى -
2. گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى -
3. بيولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى -
4. حيميا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى -
1 - جۇرگىزۋشى - سايىس شارتتارىمەن تانىستىرىپ وتەيىن -
1 - كەزەڭ. ءوزىن - ءوزى تانىستىرۋ - ەكى كوماندا ورتاعا شىعىپ وزدەرىن تانىستىرادى.
2 - كەزەڭ. جورعا سۇراقتارى.
3 - كەزەڭ. ماقال – ماتەلدەر
4 - كەزەڭ. دەسانتتىق كومەك.
5 - كەزەڭ. مەرگەن
6 - كەزەڭ «لوگيكالىق» ويىن.
2 - جۇرگىزۋشى ورتامىزدا گەوگرافيا ءپانى بويىنشا ەرىنبەي ەڭبەكتەنىپ، ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە جۇرەتىن العىر 9 سىنىپ وقۋشىلارى.
1 - جۇرگىزۋشى 1 - كەزەڭ. ءوزىن - ءوزى تانىستىرۋ. ەكى كوماندا ورتاعا شىعىپ وزدەرىن تانىستىرادى
ءى تۋر: تانىستىرۋ. ءار توپ وزدەرىن تانىستىرىپ وتەدى.
ءىى تۋر: جورعا سۇراقتارى. مۇندا بارلىعى 30 سۇراق بەرىلەدى. ءار دۇرىس جاۋاپ 1 ۇپايمەن باعالانادى.
جورعا سۇراقتارى:
1. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن ءشول (ساحارا)
2. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ تەرەڭ كول (بايكال)
3. ءۇندى مۇحيتىنىڭ ەڭ تەرەڭ جەرى قالاي اتالادى (زوند)
4. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ بيىك ۆۋلكان (كيليماندجارو)
5. تەڭىز دەپ اتالاتىن قانداي ەكى كولدى بىلەسىڭ؟ (كاسپيي، ارال)
6. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ بيىك سارقىراما (انحەل 1054 م)
7. قازاقستاننىڭ تۇڭعىش گەوگراف عالىمى (ش. ۋاليحانوۆ)
8. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن تۇبەك (ارابيا)
9. قازاقستاننىڭ ەڭ بيىك نۇكتەسى (حان – ءتاڭىرى 6995 م)
10. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن قالا (توكيو)
11. قازاقستانداعى ەڭ ۇلكەن مۇزدىق (ورجەنيەۆسكيي 12كم)
12. ەڭ ۇلكەن بۇعاز (درەيك)
13. سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك پوليۋستەردى قوساتىن سىزىق (مەريديان)
14. ەڭ كىشكەنتاي قۇس (كاليبري)
15. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ سۋى مول وزەن (امازونكا)
16. ەڭ سۋىققا ءتوزىمدى قۇس (پينگۆين)
17. ەلىمىزدىڭ قاي وڭىرىندە رەنتگەن زاۋىتى سالىنعان (اقتوبە)
18. قازاقستانداعى اەس قاي قالادا (اقتاۋ)
19. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ كىشى مەملەكەت (ۆاتيكان)
20. جەر كولەمى جونىنەن ءبىرىنشى ورىن الاتىن مەملەكەت (رەسەي)
21. ەڭ تۇزدى تەڭىز (قىزىل تەڭىز)
22. كوفەنىڭ وتانى قاي ماتەريك (افريكا)
23. جەر قىرتىسىنىڭ قوزعالىسىن زەرتتەيتىن عىلىم (سەيسمولوگيا)
24. مۇحيت سۋىنىڭ تۇزدىلىعىن ولشەيتىن ولشەم (پروميللە)
25. ءبىر عانا مەملەكەتتەن تۇراتىن ماتەريك (اۆستراليا)
26. مۇناي قانداي ولشەمنەن ولشەنەدى (باررەل)
27. قىسقى كۇننىڭ توقىراۋى (22 – جەلتوقسان )
28. جەر شارىندا نەشە ساعاتتىق بەلدەۋ بار (24)
29. ەڭ ءىرى سۋ جانۋارى (كيت)
30. قازاقستاننىڭ استاناسى اقمولاعا قاشان كوشىرىلدى (1997 ج)
ءىىى تۋر: ماقال – ماتەلدەر. ءار ماقالعا 10 ۇپايدان. مۇندا تابيعات تۋرالى بولۋى ءتيىس. ەڭ ءبىرىنشى بولىپ ۇپايى از كوماندا باستايدى.
1. قالاسى بار، ءۇيى جوق
وزەنى بار، سۋى جوق
ورمانى بار، ءتۇبى جوق
باقشاسى بار، گ ۇلى جوق
(كارتا)
2. ەشبىر تىرەۋسىز كۇمبەز،
ەشبىر سۇيەۋسىز كۇمبەز
ەشكىم كوتەرە المايدى
ەشكىم توڭكەرە المايدى
( اسپان)
3. جەر بەتىنىڭ كەسكىنىن
ءتۇرلى – تۇسپەن كورسەتكەن
بولسا دا ءوزى قۇرمەتتى
ءتيىپتى ورىن ەڭ شەتتەن
(شارتتى بەلگى)
4. جالعىز باعىت بىلەرى
بۇرعانىڭا كونبەيدى
جول كورسەتىپ بەرەدى
ءوزى ءبىراق كورمەيدى
(تۇسباعدار)
5. بار ما جوق پا
ونى انىق بىلمەيمىز
ول جوق جەردە
ءومىر ءسۇرىپ جۇرمەيمىز
(اۋا)
IV تۋر. دەسانتتىق كومەك.
1 – تاپسىرما: كوورديناتتار بويىنشا وبەكتىلەرىن تابۋ.
2 – تاپسىرما: قالالاردىڭ ساعاتتىق ايىرماشىلىعىن تابۋ. بۇل تۋردىڭ ەرەكشەلىگى 1 – ءشى تاپسىرمادا دەڭگەيىنە بايلانىستى 5 ۇپاي، ال 2 – ءشى تاپسىرمادا ودان ءسال قيىنداۋ بولۋىنا بايلانىستى 10 ۇپايدان ەسەپتەلىنەدى.
4 – تۋر. دەسانتتىق كومەك.
1 – توپ
1. 190 س. ە – 990 ب. ب (مەحيكو)
2. نيۋ-يورك پەن الماتى (10 ساع.)
3. 370 و. س. – 1500 ش. ب. (سيدنەي)
4. كاير مەن سانكت-پەتەربۋرگ (0)
2 – توپ.
1. 120 و. ە. – 770 ب. ب. (ليما)
2. اقتوبە – كانبەررا (6 ساع) 3 480 س. س – 1130 ش. ب. (ۇلان – باتىر)
4 وتتاۆا – پاريج (5 ساع)
V تۋر. مەرگەن. بۇل تۋردا ءاربىر توپقا كارتادان 5 گەوگرافيالىق وبەكتىلەر بەرىلگەن، سونى سىزدەر رەت – رەتىمەن ورنالاستىرىپ شىعاسىزدار. ءاربىر وبەكتىگە 1 مينۋتتان بارلىعى 5 مينۋت بەرىلەدى.
5 – تۋر. مەرگەن.
1 – توپ.
1. قارا تەڭىز
2. ءۇندى – جۇڭگو تۇبەگى
3. درەيك بۇعازى
4. امازونكا وزەنى
5. مەكسيكا شىعاناعى
2 – توپ.
1. بەرينگ تەڭىزى
2. سومالي تۇبەگى
3. ادەن شىعاناعى
4. كولورادو وزەنى
5. لا – مانش بۇعازى
VI تۋر.«لوگيكالىق» ويىن.
1. رەسپۋبليكامىزداعى جەر بەدەرىنىڭ ەڭ تومەنگى نۇكتەسى ەلىمىزدىڭ باتىسىنداعى ماڭعىستاۋ تۇبەگىندەگى قاراقيا ويىسى، ال بيىك نۇكتەسى حان ءتاڭىرى شىڭىنا سايكەس كەلەدى. سۇراق: قازاقستانداعى ەڭ بيىك جانە ەڭ تومەنگى نۇكتەلەردىڭ ايىرماسى قانشا. جاۋابى: 6995م+132م=7127م
2. بۇل تاۋ اقمولا وبلىسىندا ورنالاسقان قىرات. ورتاشا بيىكتىگى 300 - 500م. بۇل جەر تۋرالى ساكەن سەيفۋللين پوەما جازدى. بۇل جەردە قازاقستاننىڭ ءىرى دەمالىس ورنى بار. سۇراق: وسى جەردى اتا. جاۋابى: كوكشەتاۋ.
3. بۇل تەڭىز ەۋرازيا مەن افريكا ارالىعىندا ليتوسفەرالىق تاقتالاردىڭ ءتۇيىسۋ ايماعىندا ورنالاسقان. مۇندا دۇنيەجۇزىلىك مۇحيتتاعى ەڭ جوعارعى تۇزدىلىق بايقالادى. سۇراق: بۇل قاي تەڭىز. جاۋابى: قىزىل تەڭىز
4. ابدەن ءمۇجىلىپ، ۇيىلگەن وتە كونە تاۋلى ولكە. مۇندا ميلليونداعان جىلدار بويى جەل مەن جاڭبىر، ىستىق پەن اياز، قار مەن اعىن سۋ ءوزىنىڭ ارەكەتىن جۇرگىزگەن. قازىرگى كەزدە تاۋدىڭ تەك نەگىزى عانا ساقتالىپ قالعان. مۇندا جارتاستى باسى ءسۇيىر جانە جىڭىشكە كەلگەن قىرقالار مەن ۇيىلگەن قورىم تاس سياقتى فورمالار كەزدەسەدى. ءتىپتى وقشاۋلانىپ قالعان تاستى پيراميدالار دا بايقالادى. سۇراق: بۇل قانداي ولكە. جاۋابى: سارىارقا
قورىتىندى ءبولىم. ماراپاتتاۋ.
ب. بەگالييەۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەپتىڭ
گەوگرافيا ءپانى ءمۇعالىمى
يسماگۋلوۆا ايگۋل راحمەتكالي قىزى
تاقىرىبى: « بىلگىر گەوگراف» تانىمدىق سايىسى
9 «ا، ب» سىنىپتار ارالىعى
ماقساتى:
1. XXI عاسىر – بىلىمدىلەر عاسىرى بولعاندىقتان، بۇگىنگى تاڭدا زامانىنا ساي وي - ءورىسى دامىعان ازاماتتى قالىپتاستىرۋ،
2. جاس ۇرپاققا ساپالى ءبىلىم بەرۋ، الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىمەن تەڭ دارەجەدە بولۋعا تاربيەلەۋ.
3. وقۋشىنىڭ پانگە قىزىعۋشىلىعىن، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ، مەكتەپتىڭ كوشباسشىسىن انىقتاۋ، العىرلىققا، تاپقىرلىققا جانە تەز ويلانا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
كورنەكىلىگى: جارتى شارلاردىڭ فيزيكالىق كارتاسى، گلوبۋس، پرەزەنتاسيا سلايد.
بارىسى:
1 - كەزەڭ. ءوزىن - ءوزى تانىستىرۋ - ەكى كوماندا ورتاعا شىعىپ وزدەرىن تانىستىرادى.
2 - كەزەڭ. جورعا سۇراقتارى.
3 - كەزەڭ. ماقال – ماتەلدەر
4 - كەزەڭ. دەسانتتىق كومەك.
5 - كەزەڭ. مەرگەن
6 - كەزەڭ «لوگيكالىق» ويىن.
1 - جۇرگىزۋشى: جەر شارىندا تىرشىلىك ەتىپ، گەوگرافيامەن تانىسپاي كەتۋ، ەگيپەتتە بولىپ، پيراميدالاردى كورمەي كەتۋ نەمەسە استانادا بولىپ، بايتەرەككە قاراماي كەتۋمەن تەڭ، دەپ ايتساق ارتىق ايتقاندىق بولماس. ءبىز گەوگرافيانىڭ تەك عىلىم ەمەس، سونىمەن قاتار ونەر ەكەندىگىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. جەر عالامشارىن جوعارعى ساپادا سيپاتتاپ جازۋدا ۇلكەن سۋرەتشىلىك تالانت قاجەت. سوندىقتان كوپتەگەن ۇلى جازۋشىلاردى دا تاماشا گەوگرافتار دەۋىمىزگە ابدەن بولادى. اتاپ ايتساق، ا. ديۋما، ج. ۆەرن، م. تۆەن
2 - جۇرگىزۋشى گەوگرافيا - ەرەكشە عىلىم. دۇنيە جۇزىنە ايگىلى گەوگرافتار تىزىمىنەن سىزدەر ايگىلى قاراقشىلار مەن اۆانتيۋريستەر، بارلاۋشىلاردى تابا الاسىزدار. ولار التىن ىزدەدى، ءبىراق دۇنيەجۇزىلىك ۇلى ساياحاتشىلارمەن قاتار اتاق يەلەندى، ولار بيلىك پەن قىزىقتى وقيعالاردىڭ ارتىنان قۋدى. ءبىراق دۇنيەجۇزىلىك كارتادا ولاردىڭ اتتارى ءوز ورنىن تاپتى. ولاردىڭ كوپشىلىگى جاڭا جەرلەردى اشۋعا ۇمتىلدى. وسىناۋ ەرلىك پەن ورلىككە تولى ماقساتپەن ءومىر سۇرگەن ۇلى ادامدارعا ءارقاشان قۇرمەت عانا لايىق.
1 - جۇرگىزۋشى: ارمىسىزدار قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار! بۇگىنگى سايىسىمىزدىڭ تاقىرىبى: « بىلگىر گەوگراف» تانىمدىق سايىسى 9 سىنىپتار ارالىعى 2 توپ قاتىسۋدا. ءبارى دە تالانتتى وسى مەكتەپتىڭ بەلسەندى وقۋشىلارى، ولارعا ءسات ساپار تىلەيمىز.
2 - جۇرگىزۋشى
- اقىل - تاستان، ونەر - جاستان
شىعادى دەپ دارىندى.
حالىق ايتسا، قالت ايتپايدى
ءارقاشاندا نانىمدى،- دەي كەلە، سايىسىمىزدى باعالايتىن ءادىلقازىلار القاسىمەن تانىسىڭىزدار
1. مەكتەپتىڭ وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى -
2. گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى -
3. بيولوگيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى -
4. حيميا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى -
1 - جۇرگىزۋشى - سايىس شارتتارىمەن تانىستىرىپ وتەيىن -
1 - كەزەڭ. ءوزىن - ءوزى تانىستىرۋ - ەكى كوماندا ورتاعا شىعىپ وزدەرىن تانىستىرادى.
2 - كەزەڭ. جورعا سۇراقتارى.
3 - كەزەڭ. ماقال – ماتەلدەر
4 - كەزەڭ. دەسانتتىق كومەك.
5 - كەزەڭ. مەرگەن
6 - كەزەڭ «لوگيكالىق» ويىن.
2 - جۇرگىزۋشى ورتامىزدا گەوگرافيا ءپانى بويىنشا ەرىنبەي ەڭبەكتەنىپ، ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە جۇرەتىن العىر 9 سىنىپ وقۋشىلارى.
1 - جۇرگىزۋشى 1 - كەزەڭ. ءوزىن - ءوزى تانىستىرۋ. ەكى كوماندا ورتاعا شىعىپ وزدەرىن تانىستىرادى
ءى تۋر: تانىستىرۋ. ءار توپ وزدەرىن تانىستىرىپ وتەدى.
ءىى تۋر: جورعا سۇراقتارى. مۇندا بارلىعى 30 سۇراق بەرىلەدى. ءار دۇرىس جاۋاپ 1 ۇپايمەن باعالانادى.
جورعا سۇراقتارى:
1. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن ءشول (ساحارا)
2. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ تەرەڭ كول (بايكال)
3. ءۇندى مۇحيتىنىڭ ەڭ تەرەڭ جەرى قالاي اتالادى (زوند)
4. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ بيىك ۆۋلكان (كيليماندجارو)
5. تەڭىز دەپ اتالاتىن قانداي ەكى كولدى بىلەسىڭ؟ (كاسپيي، ارال)
6. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ بيىك سارقىراما (انحەل 1054 م)
7. قازاقستاننىڭ تۇڭعىش گەوگراف عالىمى (ش. ۋاليحانوۆ)
8. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن تۇبەك (ارابيا)
9. قازاقستاننىڭ ەڭ بيىك نۇكتەسى (حان – ءتاڭىرى 6995 م)
10. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن قالا (توكيو)
11. قازاقستانداعى ەڭ ۇلكەن مۇزدىق (ورجەنيەۆسكيي 12كم)
12. ەڭ ۇلكەن بۇعاز (درەيك)
13. سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك پوليۋستەردى قوساتىن سىزىق (مەريديان)
14. ەڭ كىشكەنتاي قۇس (كاليبري)
15. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ سۋى مول وزەن (امازونكا)
16. ەڭ سۋىققا ءتوزىمدى قۇس (پينگۆين)
17. ەلىمىزدىڭ قاي وڭىرىندە رەنتگەن زاۋىتى سالىنعان (اقتوبە)
18. قازاقستانداعى اەس قاي قالادا (اقتاۋ)
19. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ كىشى مەملەكەت (ۆاتيكان)
20. جەر كولەمى جونىنەن ءبىرىنشى ورىن الاتىن مەملەكەت (رەسەي)
21. ەڭ تۇزدى تەڭىز (قىزىل تەڭىز)
22. كوفەنىڭ وتانى قاي ماتەريك (افريكا)
23. جەر قىرتىسىنىڭ قوزعالىسىن زەرتتەيتىن عىلىم (سەيسمولوگيا)
24. مۇحيت سۋىنىڭ تۇزدىلىعىن ولشەيتىن ولشەم (پروميللە)
25. ءبىر عانا مەملەكەتتەن تۇراتىن ماتەريك (اۆستراليا)
26. مۇناي قانداي ولشەمنەن ولشەنەدى (باررەل)
27. قىسقى كۇننىڭ توقىراۋى (22 – جەلتوقسان )
28. جەر شارىندا نەشە ساعاتتىق بەلدەۋ بار (24)
29. ەڭ ءىرى سۋ جانۋارى (كيت)
30. قازاقستاننىڭ استاناسى اقمولاعا قاشان كوشىرىلدى (1997 ج)
ءىىى تۋر: ماقال – ماتەلدەر. ءار ماقالعا 10 ۇپايدان. مۇندا تابيعات تۋرالى بولۋى ءتيىس. ەڭ ءبىرىنشى بولىپ ۇپايى از كوماندا باستايدى.
1. قالاسى بار، ءۇيى جوق
وزەنى بار، سۋى جوق
ورمانى بار، ءتۇبى جوق
باقشاسى بار، گ ۇلى جوق
(كارتا)
2. ەشبىر تىرەۋسىز كۇمبەز،
ەشبىر سۇيەۋسىز كۇمبەز
ەشكىم كوتەرە المايدى
ەشكىم توڭكەرە المايدى
( اسپان)
3. جەر بەتىنىڭ كەسكىنىن
ءتۇرلى – تۇسپەن كورسەتكەن
بولسا دا ءوزى قۇرمەتتى
ءتيىپتى ورىن ەڭ شەتتەن
(شارتتى بەلگى)
4. جالعىز باعىت بىلەرى
بۇرعانىڭا كونبەيدى
جول كورسەتىپ بەرەدى
ءوزى ءبىراق كورمەيدى
(تۇسباعدار)
5. بار ما جوق پا
ونى انىق بىلمەيمىز
ول جوق جەردە
ءومىر ءسۇرىپ جۇرمەيمىز
(اۋا)
IV تۋر. دەسانتتىق كومەك.
1 – تاپسىرما: كوورديناتتار بويىنشا وبەكتىلەرىن تابۋ.
2 – تاپسىرما: قالالاردىڭ ساعاتتىق ايىرماشىلىعىن تابۋ. بۇل تۋردىڭ ەرەكشەلىگى 1 – ءشى تاپسىرمادا دەڭگەيىنە بايلانىستى 5 ۇپاي، ال 2 – ءشى تاپسىرمادا ودان ءسال قيىنداۋ بولۋىنا بايلانىستى 10 ۇپايدان ەسەپتەلىنەدى.
4 – تۋر. دەسانتتىق كومەك.
1 – توپ
1. 190 س. ە – 990 ب. ب (مەحيكو)
2. نيۋ-يورك پەن الماتى (10 ساع.)
3. 370 و. س. – 1500 ش. ب. (سيدنەي)
4. كاير مەن سانكت-پەتەربۋرگ (0)
2 – توپ.
1. 120 و. ە. – 770 ب. ب. (ليما)
2. اقتوبە – كانبەررا (6 ساع) 3 480 س. س – 1130 ش. ب. (ۇلان – باتىر)
4 وتتاۆا – پاريج (5 ساع)
V تۋر. مەرگەن. بۇل تۋردا ءاربىر توپقا كارتادان 5 گەوگرافيالىق وبەكتىلەر بەرىلگەن، سونى سىزدەر رەت – رەتىمەن ورنالاستىرىپ شىعاسىزدار. ءاربىر وبەكتىگە 1 مينۋتتان بارلىعى 5 مينۋت بەرىلەدى.
5 – تۋر. مەرگەن.
1 – توپ.
1. قارا تەڭىز
2. ءۇندى – جۇڭگو تۇبەگى
3. درەيك بۇعازى
4. امازونكا وزەنى
5. مەكسيكا شىعاناعى
2 – توپ.
1. بەرينگ تەڭىزى
2. سومالي تۇبەگى
3. ادەن شىعاناعى
4. كولورادو وزەنى
5. لا – مانش بۇعازى
VI تۋر.«لوگيكالىق» ويىن.
1. رەسپۋبليكامىزداعى جەر بەدەرىنىڭ ەڭ تومەنگى نۇكتەسى ەلىمىزدىڭ باتىسىنداعى ماڭعىستاۋ تۇبەگىندەگى قاراقيا ويىسى، ال بيىك نۇكتەسى حان ءتاڭىرى شىڭىنا سايكەس كەلەدى. سۇراق: قازاقستانداعى ەڭ بيىك جانە ەڭ تومەنگى نۇكتەلەردىڭ ايىرماسى قانشا. جاۋابى: 6995م+132م=7127م
2. بۇل تاۋ اقمولا وبلىسىندا ورنالاسقان قىرات. ورتاشا بيىكتىگى 300 - 500م. بۇل جەر تۋرالى ساكەن سەيفۋللين پوەما جازدى. بۇل جەردە قازاقستاننىڭ ءىرى دەمالىس ورنى بار. سۇراق: وسى جەردى اتا. جاۋابى: كوكشەتاۋ.
3. بۇل تەڭىز ەۋرازيا مەن افريكا ارالىعىندا ليتوسفەرالىق تاقتالاردىڭ ءتۇيىسۋ ايماعىندا ورنالاسقان. مۇندا دۇنيەجۇزىلىك مۇحيتتاعى ەڭ جوعارعى تۇزدىلىق بايقالادى. سۇراق: بۇل قاي تەڭىز. جاۋابى: قىزىل تەڭىز
4. ابدەن ءمۇجىلىپ، ۇيىلگەن وتە كونە تاۋلى ولكە. مۇندا ميلليونداعان جىلدار بويى جەل مەن جاڭبىر، ىستىق پەن اياز، قار مەن اعىن سۋ ءوزىنىڭ ارەكەتىن جۇرگىزگەن. قازىرگى كەزدە تاۋدىڭ تەك نەگىزى عانا ساقتالىپ قالعان. مۇندا جارتاستى باسى ءسۇيىر جانە جىڭىشكە كەلگەن قىرقالار مەن ۇيىلگەن قورىم تاس سياقتى فورمالار كەزدەسەدى. ءتىپتى وقشاۋلانىپ قالعان تاستى پيراميدالار دا بايقالادى. سۇراق: بۇل قانداي ولكە. جاۋابى: سارىارقا
قورىتىندى ءبولىم. ماراپاتتاۋ.
You Might Also Like
