ءداستۇردى دارىپتەيىك
وتكىزگەن: وتەپبەرگەنوۆا قۇندىز ساعات قىزى
Tاقىرىبى: ءداستۇردى دارىپتەيىك
ماقساتى: اتا - انالار مەن بالالاردى سايىسقا قاتىستىرا وتىرىپ بالانىڭ اتا - انا ومىرىندەگى ماڭىزىن، اتا - انالاردىڭ بالالارعا دەگەن ءتالىم - تاربيەسىن كورسەتۋ؛
وقۋشىلاردى اتا – بابالارىمىزدىڭ دۇنيە تانىمىن قاستەرلەۋگە، ءداستۇرىمىزدى دارىپتەپ، سالتىمىزدى سىيلاۋعا ۇيرەتۋ؛ مەكتەپ پەن انا - انا اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتۋ؛
بارىسى.
(ساحنادا سازدى اۋەن، «سارىارقا» كۇيى وينالادى)
كىرىسپە ءسوز:
جينالىپپىز ءساتتى كۇنى ءبارىمىز دە،
ۇلكەن - كىشى، جاسىمىز، كارىمىز دە.
تورلەتىڭدەر، قادىرمەندى قوناقتارىم،
گۇل - گۇل جايناپ مىنا ءبىزدىڭ تورىمىزگە.
تۋعان سوڭ ادام بوپ،
بىلىمسىزدەن جامان جوق.
ەل ءداستۇرىن بىلمەسەڭ،
جۇرت ايتادى نادان دەپ.
باۋىرلاسقان ءتانىمىز،
بۇزىلماعان انتىمىز.
كەڭ دالانىڭ ەجەلگى،
قازاق دەيتىن حالقىمىز.
وزگە ۇلتتاي ءبىزدىڭ دە،
بار ءداستۇر مەن سالتىمىز
- دەي كەلە بۇگىنگى «ءداستۇردى دارىپتەيىك» تاقىرىبىنداعى اشىق تاربيە ساعىتىمىزدى اشىق دەپ جاريالايمىز.
بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ تاقىرىبىن: «ءداستۇردى دارىپتەيىك» دەپ العان سەبەبىمىز - ءوز حالقىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرىن، ءتىلىن، ءدىنىن سىيلاپ، مارتەبەسىن كوتەرۋ. سالت – سانا مەن ءداستۇر ءبىزدى باسقا حالىقتاردان اجىراتاتىن ءبىرىنشى بەلگى. ءداستۇر اتا - بابالارىمىزدىڭ دۇنيە تانىمىمەن استارلاس. عاسىرلار بويى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسىپ كەلە جاتقان قاسيەتتى قازىنامىز. باسقا حالىقتاردان ەرەكشەلەپ تۇراتىن ۇلتتىق قۇجاتىمىز. ونى سىيلاۋ، بولاشاق ۇرپاققا امان - ەسەن جەتكىزۋ - ءبىزدىڭ مىندەتىمىز.
بالا تاربيەسىنە، جالپى ادام تاربيەسىنە تەرەڭ ءمان بەرىپ، ونىڭ ءساتتى قاعيدالارى مەن ەرەجەلەرىن ۇستانعانداردىڭ ءبىرى - ءوزىمىزدىڭ قازاق حالقى. ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ تاربيە تاسىلدەرى مەن تاجىريبەلەرى وتە كوپ. حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى جازعان زور ەڭبەكتەرى – سالت - ءداستۇر، ادەت - عۇرىپ ۇلگىلەرى مەن ونەگەلەرى سونىڭ ايعاعى.
توي دەپ بۇگىن كوڭىل شىركىن تاسادى،
توي دەپ بۇگىن حالقىم شاشۋ شاشادى.
ارامىزدا بۇگىن بولار سايىستى
سوزدەن جۇيرىك جىرشى بەتىن اشادى.
(سودان كەيىن وسى سايىستىڭ باستالۋ سالتاناتىنا قارت اجە تىلەگىن ايتىپ، باتاسىن بەرىپ، شاشۋ شاشىلادى. شاشۋ شاشىلىپ جاتقاندا ادەمى ءبىر اۋەن وينالادى. اۋەنىڭ ىرعاعىمەن جۇرگىزۋشى تويدىڭ اشىلۋىنا بايلانىستى جىر جولدارىن وقيدى.)
نەگىزگى ءبولىم.
(ءمۇعالىم بۇگىنگى سايىسىمىزدىڭ ءار كەزەڭىمەن تانىستىرىپ وتەدى.)
اتا - انالار سايىسىنىڭ كەزەڭدەرى:
ءى كەزەڭ. «سۇراساڭ مەنىڭ تەگىم...»
ءىى كەزەڭ. «ەرۋديتتەر بايقاۋى»
ءىىى كەزەڭ. اتا - بابا ءداستۇرى - ادەپتىلىك نەگىزى
IV كەزەڭ. «بىلەكتى ءبىردى جىعار، ءبىلىمدى مىڭدى جىعار»
Vءى كەزەڭ. «ۇلتتىق ونەر - ۇلتتىق تاعام»
اقتى اق دەپ، اققا جاق بوپ باعا بەرەر
القاسى ءادىلقازى - كەمەڭگەرلەر.
بەرىڭىزدەر ءادىل بيدەي ءادىل باعا،
شىندىقتى ۇرپاقتارىڭ سوندا كورەر.
(ادىلقازىلارمەن تانىستىرۋ)
ءى كەزەڭ. «سۇراساڭ مەنىڭ تەگىم...» (تانىستىرۋ)
(ءار وتباسى ءوزىن - ءوزى تانىستىرادى، وسى كەزەڭدى نە ولەڭمەن، نە قارا سوزبەن تانىستىرۋ كەرەك.)
ءىى كەزەڭ. «ەرۋديتتەر بايقاۋى» (سۇراق - جاۋاپ)
(ۇلتتىق كيىمدەگى ەكى قىز بالا تاباقشامەن ساندىق جانە كونۆەرتتى الىپ شىعادى. ءار وتباسىنان بالالار ورتاعا شاقىرادى. ساندىق ىشىندەگى نومىرلەنگەن اسىقتاردى الۋ ارقىلى تاپسىرمالارىن انىقتايدى. تاپسىرماداعى سۇراقتارعا وتباسى اقىلداسىپ، بىرىگىپ جاۋاپ بەرەدى.
1.«بايعازى» جانە «كورىمدىك» سالت - داستۇرلەرىنىڭ مازمۇنىن ءتۇسىندىرىڭىز، ايىرماشىلىعى نەدە؟
«بايعازى»- بالالاردىڭ، جاستاردىڭ جاڭا كيىمى، زاتى ءۇشىن بەرىلەدى. مىسالى، قامشى، شانا، ەرتوقىم ت. ب.
«كورىمدىك»- جاڭا تۋعان بالا، جاس كەلىنگە، قۇداسىنا، كۇيەۋگە بەرەدى. مۇنىڭ ماڭىزى الىپ بەرۋدە عانا ەمەس، جاقىن - جۋىقتىڭ ادامگەرشىلىگىن، نيەتىن، اشىق قولدىعىن تانىتۋدىڭ بەلگىسى رەتىندە قارالادى.
ايىرماشىلىعى كورىمدىك ادامعا، جاندىعا بەرىلەدى، بايعازى كوبىنەسە جانسىز دۇنيەلەرگە بايلانىستى.
2.«جاساۋ» جانە «ەنشى» سالتتارىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرىڭىز، ايىرماشىلىعىن اتاڭىز.
جاۋابى. 1) «جاساۋ»- ۇزاتىلعان قىزعا بەرىلەتىن دۇنيە - مۇلىك. حالىق قىزدىڭ جاساۋىنا جاقسى بۇيىم، كىلەم، تەكەمەت، ىدىس - اياق، توسەك - ورىن، كيىم - كەشەك، اسەم اشەكەيلى زاتتار بەرگەن. اۋقاتتى ادامدار اق وتاۋ تىگىپ ۇزاتقان. جاساۋ قىزدىڭ ەنشىسى دەسە دە بولادى.
«ەنشى»- بالالارى ەر جەتىپ جەكە ءۇي بولعاندا اتا - اناسى وعان وتاۋ تىگىپ، دۇنيە - مۇلىك، مال بەرەدى. مۇنى ەنشى دەپ اتايدى.
قىزدارعا بەرىلەتىن دۇنيە - مۇلىك «جاساۋ» دەپ اتالادى، ال بالالاردى ءۇي قىلىپ شىعارسا (ياعني اتا - اناسىنان بولەك وتاۋ) ونى ەنشى دەيدى.
3.«يتكويلەك» («يتجەيدە») جانە «قىرقىنان شىعارۋ» سالت - عۇرىپتارىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرىڭىز. «قىرقىنان» جانە «قىرقى» سوزدەرىنىڭ ماعىناسىن اجىراتىڭىز.
جاۋابى: 1) ىرىمشىل حالقىمىز بالا (تۋعانىنا قىرىق كۇن) «قىرقىنان» شىعارىلعاننان كەيىن ونىڭ كويلەگىنە (جەيدەسىنە) ءتاتتى ءتۇيىپ ءيتتىڭ مويىنىنا بايلاپ جىبەرەتىن ءداستۇر بار. ءيتتى بالالار قۋىپ جەتىپ، مويىنىنداعىنى شەشىپ الىپ، ءتاتتىسىن ءبولىپ جەيدى.
كويلەكتى (جەيدەنى) بالاسى جوق كەلىنشەكتەر ىرىم قىلىپ الادى نەمەسە ادامدار الىس جولعا شىققاندا جول اماندىعىن تىلەۋ بارىسىندا اپاتتىڭ بولماۋىن ىرىم ەتىپ بويلارىندا ساقتاعان.
يت موينىنا بايلانعاندىعى ونى جەتى قىزىنانىڭ ءبىرى دەپ ءارى بالامىز كوپ بولسىن دەگەن ىرىممەن استاسىپ جاتىر.
2) ادەتتە بالا تۋعانىنا قىرىق كۇن تولعان سوڭ ىدىسقا 40 قىسىق سۋ قۇيىپ شومىلدارادى. بۇعان ۇلكەن اجەلەر، ايەلدەر قاتىسادى، كادە بەرىلەدى، داستارحان جايىلادى. ءسابيدىڭ قارىن شاشى الىنىپ، ونى ءسابيدىڭ ءوزىنىڭ كيىمىنە، ماتاعا وراپ تىگىپ قوياتىن بولعان.
«قىرقىنان» دەگەن، بالانى تۋعانىنا قىرىق كۇن تولعان سوڭ سۋعا شومىلدىرادى، تىرناعىن، شاشىن الادى، سونى ايتادى.
قايتىس بولعان ادامنىڭ قىرىق كۇننەن كەيىن «قىرقى» بەرىلەدى. مۇنى شاتاستىرۋعا بولمايدى.
4.«تابارىك» جانە «ەرۋلىك» سالت - عۇرىپتارىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرىڭىز. «تابارىك» تۇرلەرىنە توقتالىڭىز.
جاۋابى. 1) «ەرۋلىك» - اۋىلعا جاڭا ءۇي كوشىپ كەلسە قونىستانسا سول اۋىلدىڭ بۇرىنعى ادامدارى جاڭا ۇيگە «ەرۋلىك» دەپ اس ءپىسىرىپ تاباقتارتادى. بۇل – جاڭا ادامداردى بوتەنسىرەتپەي، ءوز ورتاسىنا تارتۋدىڭ سىيلاسۋدىڭ ۇلكەن بەلگىسى.
2) «تابارىك» - بىرەۋ ويىن – تويدا بايگە، جۇلدە السا نەمەسە قۇدالىق سالت – داستۇرگە كادە السا، ودان جانىنداعىلارعا ۇلەس بەرۋى كەرەك. مۇندايدا جۇرت «تابارىك بەر» دەپ سۇراپ الادى. ولجالى ادام ادەپ بويىنشا تابارىك بەرۋگە مىندەتتى، بەرمەسە ساراڭ بولعانى.
5. تىيىمدار - حالىقتىڭ ءتالىم - تاربيە، ۇلگى - ونەگە، اقىل كەڭەس بەرۋدەگى تاربيە قۇرالدارىنىڭ ءبىرى. بۇل نەگىزىنەن بالالارعا ارنالىپ، ولارعا جامان ادەت، جات پيعىل، ەرسى قيمىل، ادەپسىز ىستەردەن ساقتاندىرۋدا وتە ۇلكەن قىزمەت اتقارادى.
1. مىقىنىڭدى تايانبا (جاقىن ادامى قايتقان كىسى مىقىنىن تايانىپ جىلايدى)
2. ۇيگە قاراي جۇگىرمە (بىرەۋ قايتىس بولعاندا نەمەسە حال ۇستىندە جاتقان ادامعا كومەك بەرۋ كەرەكتىگىن حابارلاۋعا اسىققاندا جۇگىرەدى)
3. تىزەسىن قۇشاقتاماۋ (بۇل ەشكىمى جوق ادامدار عانا تىزەسىن قۇشاقتايدى)
4. ۇيدە ىسقىرماۋ (ءۇيدىڭ ىرىسىن كەتىرەسىن)
5. ۇلكەن ادامنىڭ جولىن كەسپە (1. ادەپسىزدىك 2. جولى بولمايدى)
6. جەتى اتاعا دەيىن الىسىپ، قىز بەرىسپەۋ (قان تازالىعىن ساقتاۋ)
ءىىى كەزەڭ. اتا - بابا ءداستۇرى - ادەپتىلىك نەگىزى (سالت - ءداستۇر كورسەتۋ)
كەڭ دالانىڭ ەجەلگى،
قازاق دەگەن حالقىمىز.
وزگە ۇلتتاي ءبىزدىڭ دە،
بار ءداستۇر مەن سالتىمىز
ءتىلىم بار دا، قازاعىم بار، حالقىم بار،
ءداستۇرىم بار، اتا جولى سالتىم بار.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
سلايدىن جۇكتەۋ
Tاقىرىبى: ءداستۇردى دارىپتەيىك
ماقساتى: اتا - انالار مەن بالالاردى سايىسقا قاتىستىرا وتىرىپ بالانىڭ اتا - انا ومىرىندەگى ماڭىزىن، اتا - انالاردىڭ بالالارعا دەگەن ءتالىم - تاربيەسىن كورسەتۋ؛
وقۋشىلاردى اتا – بابالارىمىزدىڭ دۇنيە تانىمىن قاستەرلەۋگە، ءداستۇرىمىزدى دارىپتەپ، سالتىمىزدى سىيلاۋعا ۇيرەتۋ؛ مەكتەپ پەن انا - انا اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتۋ؛
بارىسى.
(ساحنادا سازدى اۋەن، «سارىارقا» كۇيى وينالادى)
كىرىسپە ءسوز:
جينالىپپىز ءساتتى كۇنى ءبارىمىز دە،
ۇلكەن - كىشى، جاسىمىز، كارىمىز دە.
تورلەتىڭدەر، قادىرمەندى قوناقتارىم،
گۇل - گۇل جايناپ مىنا ءبىزدىڭ تورىمىزگە.
تۋعان سوڭ ادام بوپ،
بىلىمسىزدەن جامان جوق.
ەل ءداستۇرىن بىلمەسەڭ،
جۇرت ايتادى نادان دەپ.
باۋىرلاسقان ءتانىمىز،
بۇزىلماعان انتىمىز.
كەڭ دالانىڭ ەجەلگى،
قازاق دەيتىن حالقىمىز.
وزگە ۇلتتاي ءبىزدىڭ دە،
بار ءداستۇر مەن سالتىمىز
- دەي كەلە بۇگىنگى «ءداستۇردى دارىپتەيىك» تاقىرىبىنداعى اشىق تاربيە ساعىتىمىزدى اشىق دەپ جاريالايمىز.
بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ تاقىرىبىن: «ءداستۇردى دارىپتەيىك» دەپ العان سەبەبىمىز - ءوز حالقىمىزدىڭ سالت - ءداستۇرىن، ءتىلىن، ءدىنىن سىيلاپ، مارتەبەسىن كوتەرۋ. سالت – سانا مەن ءداستۇر ءبىزدى باسقا حالىقتاردان اجىراتاتىن ءبىرىنشى بەلگى. ءداستۇر اتا - بابالارىمىزدىڭ دۇنيە تانىمىمەن استارلاس. عاسىرلار بويى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسىپ كەلە جاتقان قاسيەتتى قازىنامىز. باسقا حالىقتاردان ەرەكشەلەپ تۇراتىن ۇلتتىق قۇجاتىمىز. ونى سىيلاۋ، بولاشاق ۇرپاققا امان - ەسەن جەتكىزۋ - ءبىزدىڭ مىندەتىمىز.
بالا تاربيەسىنە، جالپى ادام تاربيەسىنە تەرەڭ ءمان بەرىپ، ونىڭ ءساتتى قاعيدالارى مەن ەرەجەلەرىن ۇستانعانداردىڭ ءبىرى - ءوزىمىزدىڭ قازاق حالقى. ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ تاربيە تاسىلدەرى مەن تاجىريبەلەرى وتە كوپ. حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى جازعان زور ەڭبەكتەرى – سالت - ءداستۇر، ادەت - عۇرىپ ۇلگىلەرى مەن ونەگەلەرى سونىڭ ايعاعى.
توي دەپ بۇگىن كوڭىل شىركىن تاسادى،
توي دەپ بۇگىن حالقىم شاشۋ شاشادى.
ارامىزدا بۇگىن بولار سايىستى
سوزدەن جۇيرىك جىرشى بەتىن اشادى.
(سودان كەيىن وسى سايىستىڭ باستالۋ سالتاناتىنا قارت اجە تىلەگىن ايتىپ، باتاسىن بەرىپ، شاشۋ شاشىلادى. شاشۋ شاشىلىپ جاتقاندا ادەمى ءبىر اۋەن وينالادى. اۋەنىڭ ىرعاعىمەن جۇرگىزۋشى تويدىڭ اشىلۋىنا بايلانىستى جىر جولدارىن وقيدى.)
نەگىزگى ءبولىم.
(ءمۇعالىم بۇگىنگى سايىسىمىزدىڭ ءار كەزەڭىمەن تانىستىرىپ وتەدى.)
اتا - انالار سايىسىنىڭ كەزەڭدەرى:
ءى كەزەڭ. «سۇراساڭ مەنىڭ تەگىم...»
ءىى كەزەڭ. «ەرۋديتتەر بايقاۋى»
ءىىى كەزەڭ. اتا - بابا ءداستۇرى - ادەپتىلىك نەگىزى
IV كەزەڭ. «بىلەكتى ءبىردى جىعار، ءبىلىمدى مىڭدى جىعار»
Vءى كەزەڭ. «ۇلتتىق ونەر - ۇلتتىق تاعام»
اقتى اق دەپ، اققا جاق بوپ باعا بەرەر
القاسى ءادىلقازى - كەمەڭگەرلەر.
بەرىڭىزدەر ءادىل بيدەي ءادىل باعا،
شىندىقتى ۇرپاقتارىڭ سوندا كورەر.
(ادىلقازىلارمەن تانىستىرۋ)
ءى كەزەڭ. «سۇراساڭ مەنىڭ تەگىم...» (تانىستىرۋ)
(ءار وتباسى ءوزىن - ءوزى تانىستىرادى، وسى كەزەڭدى نە ولەڭمەن، نە قارا سوزبەن تانىستىرۋ كەرەك.)
ءىى كەزەڭ. «ەرۋديتتەر بايقاۋى» (سۇراق - جاۋاپ)
(ۇلتتىق كيىمدەگى ەكى قىز بالا تاباقشامەن ساندىق جانە كونۆەرتتى الىپ شىعادى. ءار وتباسىنان بالالار ورتاعا شاقىرادى. ساندىق ىشىندەگى نومىرلەنگەن اسىقتاردى الۋ ارقىلى تاپسىرمالارىن انىقتايدى. تاپسىرماداعى سۇراقتارعا وتباسى اقىلداسىپ، بىرىگىپ جاۋاپ بەرەدى.
1.«بايعازى» جانە «كورىمدىك» سالت - داستۇرلەرىنىڭ مازمۇنىن ءتۇسىندىرىڭىز، ايىرماشىلىعى نەدە؟
«بايعازى»- بالالاردىڭ، جاستاردىڭ جاڭا كيىمى، زاتى ءۇشىن بەرىلەدى. مىسالى، قامشى، شانا، ەرتوقىم ت. ب.
«كورىمدىك»- جاڭا تۋعان بالا، جاس كەلىنگە، قۇداسىنا، كۇيەۋگە بەرەدى. مۇنىڭ ماڭىزى الىپ بەرۋدە عانا ەمەس، جاقىن - جۋىقتىڭ ادامگەرشىلىگىن، نيەتىن، اشىق قولدىعىن تانىتۋدىڭ بەلگىسى رەتىندە قارالادى.
ايىرماشىلىعى كورىمدىك ادامعا، جاندىعا بەرىلەدى، بايعازى كوبىنەسە جانسىز دۇنيەلەرگە بايلانىستى.
2.«جاساۋ» جانە «ەنشى» سالتتارىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرىڭىز، ايىرماشىلىعىن اتاڭىز.
جاۋابى. 1) «جاساۋ»- ۇزاتىلعان قىزعا بەرىلەتىن دۇنيە - مۇلىك. حالىق قىزدىڭ جاساۋىنا جاقسى بۇيىم، كىلەم، تەكەمەت، ىدىس - اياق، توسەك - ورىن، كيىم - كەشەك، اسەم اشەكەيلى زاتتار بەرگەن. اۋقاتتى ادامدار اق وتاۋ تىگىپ ۇزاتقان. جاساۋ قىزدىڭ ەنشىسى دەسە دە بولادى.
«ەنشى»- بالالارى ەر جەتىپ جەكە ءۇي بولعاندا اتا - اناسى وعان وتاۋ تىگىپ، دۇنيە - مۇلىك، مال بەرەدى. مۇنى ەنشى دەپ اتايدى.
قىزدارعا بەرىلەتىن دۇنيە - مۇلىك «جاساۋ» دەپ اتالادى، ال بالالاردى ءۇي قىلىپ شىعارسا (ياعني اتا - اناسىنان بولەك وتاۋ) ونى ەنشى دەيدى.
3.«يتكويلەك» («يتجەيدە») جانە «قىرقىنان شىعارۋ» سالت - عۇرىپتارىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرىڭىز. «قىرقىنان» جانە «قىرقى» سوزدەرىنىڭ ماعىناسىن اجىراتىڭىز.
جاۋابى: 1) ىرىمشىل حالقىمىز بالا (تۋعانىنا قىرىق كۇن) «قىرقىنان» شىعارىلعاننان كەيىن ونىڭ كويلەگىنە (جەيدەسىنە) ءتاتتى ءتۇيىپ ءيتتىڭ مويىنىنا بايلاپ جىبەرەتىن ءداستۇر بار. ءيتتى بالالار قۋىپ جەتىپ، مويىنىنداعىنى شەشىپ الىپ، ءتاتتىسىن ءبولىپ جەيدى.
كويلەكتى (جەيدەنى) بالاسى جوق كەلىنشەكتەر ىرىم قىلىپ الادى نەمەسە ادامدار الىس جولعا شىققاندا جول اماندىعىن تىلەۋ بارىسىندا اپاتتىڭ بولماۋىن ىرىم ەتىپ بويلارىندا ساقتاعان.
يت موينىنا بايلانعاندىعى ونى جەتى قىزىنانىڭ ءبىرى دەپ ءارى بالامىز كوپ بولسىن دەگەن ىرىممەن استاسىپ جاتىر.
2) ادەتتە بالا تۋعانىنا قىرىق كۇن تولعان سوڭ ىدىسقا 40 قىسىق سۋ قۇيىپ شومىلدارادى. بۇعان ۇلكەن اجەلەر، ايەلدەر قاتىسادى، كادە بەرىلەدى، داستارحان جايىلادى. ءسابيدىڭ قارىن شاشى الىنىپ، ونى ءسابيدىڭ ءوزىنىڭ كيىمىنە، ماتاعا وراپ تىگىپ قوياتىن بولعان.
«قىرقىنان» دەگەن، بالانى تۋعانىنا قىرىق كۇن تولعان سوڭ سۋعا شومىلدىرادى، تىرناعىن، شاشىن الادى، سونى ايتادى.
قايتىس بولعان ادامنىڭ قىرىق كۇننەن كەيىن «قىرقى» بەرىلەدى. مۇنى شاتاستىرۋعا بولمايدى.
4.«تابارىك» جانە «ەرۋلىك» سالت - عۇرىپتارىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرىڭىز. «تابارىك» تۇرلەرىنە توقتالىڭىز.
جاۋابى. 1) «ەرۋلىك» - اۋىلعا جاڭا ءۇي كوشىپ كەلسە قونىستانسا سول اۋىلدىڭ بۇرىنعى ادامدارى جاڭا ۇيگە «ەرۋلىك» دەپ اس ءپىسىرىپ تاباقتارتادى. بۇل – جاڭا ادامداردى بوتەنسىرەتپەي، ءوز ورتاسىنا تارتۋدىڭ سىيلاسۋدىڭ ۇلكەن بەلگىسى.
2) «تابارىك» - بىرەۋ ويىن – تويدا بايگە، جۇلدە السا نەمەسە قۇدالىق سالت – داستۇرگە كادە السا، ودان جانىنداعىلارعا ۇلەس بەرۋى كەرەك. مۇندايدا جۇرت «تابارىك بەر» دەپ سۇراپ الادى. ولجالى ادام ادەپ بويىنشا تابارىك بەرۋگە مىندەتتى، بەرمەسە ساراڭ بولعانى.
5. تىيىمدار - حالىقتىڭ ءتالىم - تاربيە، ۇلگى - ونەگە، اقىل كەڭەس بەرۋدەگى تاربيە قۇرالدارىنىڭ ءبىرى. بۇل نەگىزىنەن بالالارعا ارنالىپ، ولارعا جامان ادەت، جات پيعىل، ەرسى قيمىل، ادەپسىز ىستەردەن ساقتاندىرۋدا وتە ۇلكەن قىزمەت اتقارادى.
1. مىقىنىڭدى تايانبا (جاقىن ادامى قايتقان كىسى مىقىنىن تايانىپ جىلايدى)
2. ۇيگە قاراي جۇگىرمە (بىرەۋ قايتىس بولعاندا نەمەسە حال ۇستىندە جاتقان ادامعا كومەك بەرۋ كەرەكتىگىن حابارلاۋعا اسىققاندا جۇگىرەدى)
3. تىزەسىن قۇشاقتاماۋ (بۇل ەشكىمى جوق ادامدار عانا تىزەسىن قۇشاقتايدى)
4. ۇيدە ىسقىرماۋ (ءۇيدىڭ ىرىسىن كەتىرەسىن)
5. ۇلكەن ادامنىڭ جولىن كەسپە (1. ادەپسىزدىك 2. جولى بولمايدى)
6. جەتى اتاعا دەيىن الىسىپ، قىز بەرىسپەۋ (قان تازالىعىن ساقتاۋ)
ءىىى كەزەڭ. اتا - بابا ءداستۇرى - ادەپتىلىك نەگىزى (سالت - ءداستۇر كورسەتۋ)
كەڭ دالانىڭ ەجەلگى،
قازاق دەگەن حالقىمىز.
وزگە ۇلتتاي ءبىزدىڭ دە،
بار ءداستۇر مەن سالتىمىز
ءتىلىم بار دا، قازاعىم بار، حالقىم بار،
ءداستۇرىم بار، اتا جولى سالتىم بار.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
سلايدىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
