InfoHub Logo

قازىرگى كەزدە ستۋدەنتتەر مەن ورتا مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ بىلىمگە ىنتاسىن ارتتىرىپ، تەرەڭ ءبىلىم الۋ مۇمكىندىكتەرىن تۋدىرۋ – پەداگوگيكا عىلىمى مەن ۇستازدار الدىندا تۇرعان وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى.

عىلىم مەن تەحنيكانىڭ قاۋىرت دامۋىنا سايكەس فيزيكا جابدىقتارىنىڭ قۇرامىنا لازەردىڭ ەنگىزىلۋى جوعارى جانە ورتا مەكتەپ باعدارلامالارىندا قامتىلعان كوپتەگەن دەمونستراسيالىق تاجىريبەلەردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ جانە ءبىرقاتار جاڭا تاجىريبەلەردى قويۋ مۇمكىندىكتەرىن تۋدىرادى. [2]

لازەردى وقۋ پروسەسىندە قولدانۋ تاسىلدەرى جونىندە عىلىمي-ادىستەمەلىك ادەبيەتتەر مەن ماقالالاردا باياندالعان. ول تاسىلدەر كەزىندە وقۋ پروسەسى ءۇشىن ارنايى شىعارىلعان ەكى ساۋلەلىك لگ-209 جانە ءبىر ساۋلەلىك لازەردى قولدانۋعا ارنالعان. دەگەنمەن، لازەردىڭ باعاسى قىمبات بولۋىنا بايلانىستى وقۋ ورىندارىندا ولار ءالى كۇنگە دەيىن كەڭىنەن قولدانىلماي كەلەدى. وسىعان وراي اۆتور كوپتەگەن دەمونستراسيالىق جانە زەرتحانالىق تاجىريبەلەر جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جانە جوعارىدا اتالعان لازەردىڭ ورنىنا قولدانۋعا بولاتىن لازەرلىك جارىق كوزىن ۇسىنادى. ول كەز-كەلگەن ساۋدا ورتالىعىندا كەزدەسەتىن، لازەرلىك "ۋكازكا" رەتىندە شىعارىلاتىن "Key chain laser"- ءى. ونى ماشينا جۇرگىزۋشىلەر "برەلوك"  رەتىندە قولدانادى. لازەردىڭ پارامەترلەرى:

λ=630-680نم   ديامەترى،  d=12،5 مم

P<1mW          ۇزىندىعى، L=67مم

ءبىر ساۋلەلىك شوقتىڭ 1م قاشىقتىقتا ورنالاسقان ەكران بەتىندەگى ديامەترى

d=2،5 مم

ونىڭ ينتەنسيۆتىلىگىن وقۋ ورىندارى ءۇشىن شىعارىلاتىن لازەرلىك ينتەنسيۆتىلىگىمەن سالىستىرعاندا اتالعان لازەر وقۋ پروسەسى تالاپتارىن تولىق قامتاماسىز ەتەتىندىگى انىقتالدى.

گەومەتريالىق وپتيكا ءبولىمى بويىنشا دەمونستراسيالىق تاجىريبەلەر قويۋدا كەمىندە ءۇش ساۋلە قاجەت بولاتىندىعى ءمالىم.  

لازەرلەر ءوزارا پاراللەل ورنالاسۋ ءۇشىن قوراپتىڭ نەگىزىنە بەتىندە ءتىستى جولدارى بار ەنى 38مم، ۇزىندىعى 65مم، قالىڭدىعى 6،5مم، تىستەرىنىڭ اراقاشىقتىعى 4 مم جانە بيىكتىگى 2 مم رەزينا بەكىتىلىپ، وعان اراقاشىقتىقتارى بىردەي ءۇش لازەر قوندىرىلدى. ولاردىڭ قوسقىشتارى قوراپتىڭ "كنوپكاسىنا" قاراتىلادى.

بۇل جاعدايدا ءۇش لازەر قوراپتىڭ "كنوپكاسى" ارقىلى ءبىر مەزگىلدە ىسكە قوسىلادى. قوندىرعىنى شتاتيۆكە ورناتۋ ءۇشىن نەگىزگە قوسىمشا پلاستينا بەكىتىلىپ، نەگىز، قوراپتىڭ قاقپاعى، لازەرلەر، رەزينا ءوزارا ۆينتتەرمەن تارتىلادى (سۋرەت 1-2).  [1]

بۇل قوندىرىعىنىڭ دەمونستارسيالىق جانە زەرتحانالىق تاجىريبەلەر قويۋدا قولدانۋ مۇمكىندىكتەرىن انىقتاۋ ماقساتىندا "گەومەتريالىق وپتيكا، "تولقىندىق وپتيكا" بولىمدەرىنەن تاجىريبەلەر جاسالدى. وپتيكا تاجىريبەلەرىنىڭ ءبىر قيىندىعى الىناتىن ناتيجەنىڭ تەك ەكران بەتىندە كورىنىپ اراداعى جارىق شوقتارى جولىنىڭ كورىنبەۋىندە. قۇراستىرىلعان جارىق كوزى اتالعان كەمشىلىكتى جويىپ، جارىق شوقتارىنىڭ تارالۋىن جانە ناتيجەنى كورۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. وعان تومەندە كەلتىرىلگەن سۋرەتتەردەن كوز جەتكىزۋگە بولادى.

سۋرەت 1-2

اۆتور جاساپ كورگەن ەكسپەريمەنتتىك زەرتتەۋلەر مۇنداي ءۇش ساۋلەلىك جانە ءبىر ساۋلەلى لازەر كومەگىمەن جوعارى جانە ورتا مەكتەپ فيزيكاسى  بويىنشا تومەندەگىدەي دەمونستراسيالار مەن  زەرتحانالىق جۇمىستاردى ورىنداۋعا بولاتىندىعىن كورسەتتى.

ءۇش ساۋلەلىك لازەرمەن جاسالاتىن دەمونستراسيالىق تاجىريبەلەر:

1. جارىقتىڭ ويىس، دوڭەس جانە جازىق اينالاردان شاعىلۋى:
2. جيناعىش جانە شاشىراتقىش لينزالاردان جارىقتىڭ ءوتۋى؛
3. ءۇش بۇرىشتى پريزماداعى تولىق شاعىلۋ؛
4. وپتيكالىق قۇرالدارداعى جارىق شوقتارىنىڭ جولى؛
5. جارىقتىڭ پريزمادا سىنۋى؛
6. جارىقتىڭ جازىق پاراللەل پلاستينادان ءوتۋى؛
7. جارىقتىڭ ءتۇزۋ سىزىقتى تارالۋى.

ءبىر ساۋلەلىك لازەرمەن جاسالاتىن دەمونستراسيالىق تاجىريبەلەر:

1. جارىقتىڭ پريزمادا سىنۋى؛
2. جارىقتىڭ جازىق پاراللەل پلاستينادان ءوتۋى؛
3. جارىقتىڭ ءتۇزۋ سىزىقتى تارالۋى؛
4. جارىقتىڭ بىرتەكتى ەمەس ورتادا تارالۋى؛
5. تيندال-ەففەكت؛
6. جارىقتىڭ جۇتىلۋى؛
7. جارىقتىڭ پريزمادان سىنىپ ءوتۋى؛
8. جارىقتىڭ ءمولدىر ورتادا (سۋدا، شىنىدا) تولىق شاعىلۋى؛
9. جارىقتىڭ جازىق اينادان شاعىلۋى؛
10. رەفراكسيا قۇبىلىسىن دەمونستراسيالاۋ؛
11. جارىق ديفراكسياسى؛
ا) ديفراكسيالىق تور؛
ب) تار سىنىلۋدان ديفراكسيا.
ۆ) قىل سىمنان ديفراكسيا؛
12. جارىق پولياريزاسياسى؛
13. جارىق ينتەرفەرەنسياسى؛
ا) فرەنەل بيپريزماسى؛
ب) فرەنەل بيلينزاسى؛
ۆ) نيۋتون ساقينالارى؛
گ) جۇقا قابىقشاداعى ينتەرفەرەنسيا.  [3]

زەرتحانالىق جۇمىستار: (ورتا جانە جوعارى وقۋ ورىندارى ءۇشىن)

1. جيناعىش جانە شاشىراتقىش لينزالاردىڭ فوكۋس قاشىقتىقتارىن انىقتاۋ (ءۇش ساۋلەلىك لازەر)؛
2. ويىس جانە دوڭەس اينالاردىڭ فوكۋس قاشىقتىقتارى مەن  قيسىقتىڭ راديۋستارىن انىقتاۋ (ءۇش ساۋلەلىك لازەر)؛
3. جارىقتىڭ شىنىداعى تارالۋ جىلدامدىعىن ديفراكسيالىق تور كومەگىمەن انىقتاۋ (ءبىر ساۋلەلىك لازەر)؛
4.جارىقتىڭ سۋداعى تارالۋ جىلدامدىعىن ديفراكسيالىق تور كومەگىمەن انىقتاۋ (ءبىر ساۋلەلىك لازەر)؛
5.جارىقتىڭ سۋداعى تارالۋ جىلدامدىعىن تولىق شاعىلۋ بۇرىشى ارقىلى انىقتاۋ (ءبىر ساۋلەلىك لازەر)؛
6.جارىقتىڭ سۋداعى تارالۋ جىلدامدىعىن سىنۋ زاڭى ارقىلى انىقتاۋ (ءبىر ساۋلەلىك لازەر).

قويىلعان تاجىريبەلەر ناتيجەلەرى وقۋ پروسەسى تالاپتارىن تولىق قاناعاتتانارلىقتاي. دەمونستراسيالىق تاجىريبەلەر 30-40 ادامدىق جارتىلاي قاراڭعىلانعان اۋديتوريالاردا تولىق كورنەكىلىكتى قامتاماسىز ەتەدى. [3]

قولدانىلعان ادەبيەتتەر

1.  جۇمانوۆ ك.ب. "لازەر جاڭارتقان وپتيكا" الماتى، "مەكتەپ"، 1985ج
2.  م.قۇدايقۇلوۆ، ق.جاڭابەرگەنوۆ "ورتا مەكتەپتە فيزيكانى وقىتۋ ادىستەمەسى" الماتى، "راۋان" 1998ج.
3.  بۋروۆ ۆ.ا.، زۆورىنين ب.س. جانە باسقالار "ورتا مەكتەپتەگى فيزيكادان دەمونستراسيالىق ەكسپەريمەنت" الماتى، "مەكتەپ"، 1981ج.

 

شىمكەنت اگرارلىق كوللەدجىنىڭ  
كتك9-161 توبىنىڭ ستۋدەنتى: ءامىرحان نازەركە
عىلىمي جەتەكشىسى: جاقىپ س.د.

---