ءبىرىنشى فونتان
اسانباي ۇيىنە امالسىز قايتىپ ەدى. مۇناي بۇرعىشىلارىنىڭ ەكى كەزەگىن بىرگە وتكىزىپ، ءۇشىنشى كەزەك باستالعاننان كەيىن قايتتى. قاۋىرت كۇندەر ءوتىپ، قاۋىرت ساعاتتار باستالعان كەز ەدى. تۇنگى ساعات ءتورت بولىپ قالعان ەكەن، امالسىز قايتتى.
تاۋلىگىنە ۇيىنە ءبىر سوقپاسىنا امالى جوق. ول ءۇش كەزەكتى تۇتاس وتكىزىپ قايتسا دا كەلىنشەگى اجار كىرپىك قاقپاي كۇتىپ وتىرادى. جينالعان توسەك بۇزىلماستان تۇرا بەرەدى. سونىڭ سالدارىنان بولۋ كەرەك، بوسانعالى ءتورت اي بولعان جاس ايەلدىڭ ءسۇتى ازايىپ بارادى. ءتورت ايلىق تەلعارانى تاماققا كوشىرۋگە جاقىن ءجۇر.
اسانباي ۇيىنە كىرىپ كەلگەندە دۋدىراپ كەتكەن ۇزىن قارا شاشتارىن اپپاق شاڭ باسىپ، قىسقى ايازدا ۇزاق جولدا كەزدەسەر اقباس قارا بۋرا سياقتى ەدى. قويۋ بىتكەن قاس-كىرپىكتەرىن، جارقاباقتان قۇلاي تۇسكەن دوڭكەس مۇرىننىڭ ەكى سايىن، بەت-اۋىزدىڭ ساياڭ-وياڭدارىن تۇگەل ۇلپا شاڭ جاۋىپ كەتىپتى. كولەگەيسىز جارقىراعان جالعىز شام ەسىكتەن كىرە بەرگەن اسانبايدى ىلعي وسىلاي كورسەتەدى.
ايلاپ، اپتالاپ قۇشاعىندا بولمايتىن جۇبايىن وسىنداي ايبىندى تۇردە كورۋ جاس اجارعا كۇندە ءبىر جاڭا قۋانىش اكەلگەندەي بولادى. بار قىزىلى بەتىنە شىعىپ، كىشىرەك كەلگەن قارا كوزدەرى قاراكوك نۇر توگىپ، ەرەكشە جارقىراپ كەتەدى. ونىڭ ۇيىقتاماي كۇتەتىنى دە اسانبايدىڭ وسى ءبىر جاڭا كەسكىنى، ايبارلى كەسكىنى سياقتى. قىسقى ايازدا قىراۋ باسقان اقباس قارا بۋرا ىزعارلى-اق ەمەس پە!.. قىردىڭ قىزى وسى بەينەگە قىزىعا قارايدى.
اجار اتىلىپ كەلىپ، اسانبايدىڭ موينىنا اسىلدى. اسانباي ونى ءبىر قولىمەن عانا كوتەرىپ الدى. قىز ءمۇسىنى بۇزىلماعان، بەلى ءالى جىپ-جىڭىشكە، قۇمىرسقا بەل قالپىندا.
— تاعى دا ۇيىقتاماپسىڭ عوي؟
— ۇيقى كەلمەسە قايتەيىن؟ — دەپ، اجار جۇپ-جۇمىر قوڭىرقاي ساۋساقتارىمەن اسانبايدىڭ شاڭ باسقان شاشىن استان-كەستەن ەتتى. ءوزىنىڭ شومەلە شاشىن دا شاڭ باسىپ بارا جاتقانىنا قارار ەمەس. شاڭ باسقان اينانى سۇرتكەندەي، اسانباي قاشان ءوز كەسكىنىنە كەلگەنشە، بەت-اۋزىنىڭ شاڭىن بۇرقىراتا بەردى، بۇرقىراتا بەردى. ەندى قىپ-قىزىل ەرىندەر ەرنەۋىنە اپپاق شاڭنان قاق تۇرىپ قالعان قالىڭ ەرىندەرگە قادالعالى كەلەدى.
ماڭعىستاۋ شاڭى كۇرپىلدەگەن ۇلپا شاڭ. ونداي شاڭ قىزىلوردادا دا، تۇركىستاندا دا جوق. بۇل بۇرقىلداعان وردالى شاڭ، قوپارىلما قوردالى شاڭ. ەكى ماشينا ءبىرىنىڭ ىزىمەن ءبىرى ءجۇرىپ كەتسە بولعانى، اتوم راكەتاسى اتىلعانداي بۇرقىراعان شاڭ اسپاندى بەلدەۋلەپ اكەتەدى.
كەڭ دالادا قۇيىن دا كوپ. شيىرىلىپ تىك شانشىلعان شاڭدى ۇرشىقتاي ءيىرىپ، ويدى-قىردى كەزەدى دە جۇرەدى.
— ال ەندى جۋىن، شاي ءازىر، — دەدى اجار. ءبىراق ءوزى تاماق ستولىنا بۇرىلماستان ءيتتىڭ ۇيشىگىندەي عانا كىشكەنە بولمەدە تىعىلىپ تۇرعان توسەكتى ازىرلەي باستادى.
ماڭعىستاۋ مىڭعىراعان قالا بولار كەزى ءالى الدا. ول كەزدە مىڭداعان مۇناي بۇلاعى اتقىلايدى. ازىرشە اسانباي ينجەنەردىڭ تۇرعىن پاتەرى جۇپىنى عانا ءبىر بولمە، ءبىر ۇيشىك، ەكى ادام سوقتىعىسىپ وتەتىن تار عانا ءبىر كوريدور. شولەيت دالاعا، شاڭدى دالاعا سالىنعان ۋاقىتشا باس پانالار ساڭلاۋى كوبەيىپ قاڭسىپ تۇر.
اسانباي جۋىنىپ-تارانىپ ستول قاسىنا جاقىنداعاندا ارالارى اشىلىپ كەتكەن تاقتاي ەدەندى سىقىرلاتا باسىپ كانىگى بۇرعىشى بەيسەتاي قارت كەلدى. ول الدە عانا ەكىنشى كەزەك بىتكەن سوڭ ۇيىنە قايتقان.
— ۇيقى كەلمەي قويدى، اسانجان... ۇرسىپ جۇرمەسەڭ ءۇشىنشى كەزەككە دە بارعىم كەلىپ ەدى... بۇگىن ۇيدە جاتا الار ەمەسپىن، — دەدى بەيسەكەڭ.
— نەگە جاتا المادىڭىز، بەيسەكە؟ ءتۇن ىستىق پا، الدە اينەل اپايدىڭ توسەگى ىستىق پا؟
— تاراقان مەن تاراقانشانىڭ سىبىرلاسقانى دامىل بەرەر ەمەس...
اسانباي قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى. بۇل باراقتاردا تاراقان دا كوپ، بەيسەكەڭمەن پاتەرلەس تاراقانوۆ دەگەن شوفەر دە تۇرادى... الدەقايدان پايدا بولعان، ءقازىر ساتۋشى بولىپ ورنالاسقان ايەلى بار. ەكەۋى دە ادەپسىزدەۋ، ەكەۋى دە بەيمازالاۋ. بەيسەكەڭ «ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ تاراقانى ءتۇن بويى گازەت وقىپ شىعادى» دەپ بۇرىن دا تالاي ايتاتىن. ءقازىر سونىڭ ەكەۋىن دە استارلاپ ايتىپ تۇرعان سياقتى.
— مەن بىردەمە بىلسەم، بۇگىن ۇيىقتاعان ادام بار قىزىقتان قۇر قالادى. ۇرىسپاساڭ بولدى، مەن كەتتىم، — دەدى دە ەركە شال ەدەندى سولقىلداتا باسىپ ەسىككە قاراي بەتتەدى.
قىزىق ساعاتى سوققالى كەلە جاتقانىن اسانباي ءوزى دە جاقسى سەزىنەدى. ول سوندىقتان دا كەزەك بىتكەندى كوزىمەن وتكىزىپ، ۇيىنە امالسىز ورالىپ ءجۇر. كانىگى بۇرعىشى مۇناي تامىرىن باسا بىلەدى، ارينە، ينجەنەر اسانباي دا ءوز ەسەبىنە كۇدىكتەنگەن ەمەس. ءبىراق، جۇيكە تامىرلارىڭ شيرىعىپ تۇرعان كەزدە شىڭ ەتكەننەن شىتىناپ قالاتىنىڭ بار ەمەس پە، اسانباي تاماققا وتىرا بەرىپ قايتا تۇردى دا:
— بەيسەكە، توقتاي تۇرىڭىزشى! — دەدى.
بەيسەكەڭ ستولعا جاقىنداي كەلىپ، جاستىقتاي كومپيىپ پىسكەن كۇرەڭ باۋىرساقتىڭ بىرەۋىن قاراماي سىڭگەن كۇس-كۇس ساۋساقتارىمەن الا بەرىپ: — ءپىسمىلدا... — دەدى.
— بەيسەكە، سىزدىكى جالپى دۇرلىگىستىڭ بۋى ما، بولماسا، بۇرعى بىردەمە ايتا باستادى ما؟ ءسىز جاڭا عانا سوڭعى كەزەكتەن بوساپ ەدىڭىز عوي.
— بۇرعى ايتتى ما، ايتپەسە ءوزىڭ اڭعارتىپ ءجۇرمىسىڭ، ايتەۋىر وسى شىڭىراۋدىڭ بوسانار ساعاتى يەك ارتپادا تۇر. بۇرعىنىڭ سالماعىن اۋىرلاتا تۇسكەنىڭە قاراعاندا مەنىڭ كەزەگىمدە بوسانىپ، وسى ماي شىڭىراۋدىڭ كىندىك اتاسى بولامىن با دەپ ەدىم، بۇيىرمادى. شىركىن، ماي بۇلاق اسپانعا شاپشىپ اتقىلاسا كەلىپ، اتقىلاسا كەلىپ!.. ءوزىڭدى اسپانعا بىرگە ۇشىرىپ اكەتسە دە ارمانىڭ بولار ما ەدى.
— ويباي، اقساقال-اۋ، مۇنايدى اتقىلاتىپ الساق، قۇلاعىمىزدى كەسىپ الادى عوي! ءبىز اتقىلاتپاۋدى كۇزەتىپ جۇرگەن جوقپىز با؟!
— جوق، اتقىلاسا ەكەن! ماڭعىستاۋدان اتقىلاعان مۇناي اسپانعا ءبىر شىقسا ەكەن! بۇعان دەيىنگى شىڭىراۋلاردىڭ ءبارىن وپ-وڭاي بۇقتىرىپ الا قويدىڭدار، تىم بولماسا بىرەۋى اتقىلاسىن دا! جۇرت كورىپ، اۋزى اشىلىپ، ەكى كوزى اسپاندا، ءبىر ءماز-مايرام بولسىن دا! سودان سوڭ سال كەلىپ ايعايدى، باس كەلىپ بالەكەيگە! كينوسى دا كەلەدى شاۋىپ، جازۋشىلارى دا كەلەدى ۇشىپ! انشىلەر دە قۇلاعىڭدى ساسىتاتىن بولادى!
— جوق، بەيسەكە، ءسىز ءقاۋىپتى ادام بولىپ شىقتىڭىز!..
سىر الىسقان قارت بۇرعىشى مەن جاس ينجەنەر ەكەۋى دە كۇلىپ جىبەردى. تۇسىنىسكەن ادامداردىڭ قالتقىسىز كۇلكىسى، قىل ۇستىندە، قىلىش جۇزىندە قىلپىلداپ جۇرگەن ادامداردىڭ كۇلكىسى...
بەيسەكەڭ باۋىرساقتى ءالى تىستەگەن جوق. اسانبايدىڭ وتىرا بەرە شانشىپ العان تۇزدى قيارى ءالى شانىشقىنىڭ ۇشىندە تۇر.
— ويىن ءوز الدىنا، اسانجان، ال ەندى بەنزيننىڭ ءليترى ءۇش تيىن بولعاندا كوشەدە ساتىلاتىن كوگالجىم سۋدىڭ ستاكانى ءۇش تيىن بولاتىن نە ءجونى بار؟ مۇناي دەگەنىڭىز سول جامان سۋدان بەس رەت ارزان بولسا، ارى-بەرى اتقىلاتىپ السا دەپ ەدىم... قۇدايعا انىق، شىنىم وسى!
اسانبايدىڭ قايتارار جاۋابىن بەيسەكەڭنىڭ بەس جاسار كەنجەسى مۇقاتاي بۇزىپ كەتتى. تۇنگى توسەكتەن تۇرعان جالاڭاش بويى كىرىپ كەلدى دە:
— اكە، مەن الگى قيسىق اياق شالباردى كيمەيمىن ەندى... .لاقتىرىپ جىبەردىم. مىنا جەرى مىناداي بولىپ جىرتىلىپ كەتتى، — دەپ جاس بالا جالاڭاش قۇيرىعىن اكەسىنە بۇرىپ، جىرتىقتىڭ مولشەرىن كورسەتتى. ساۋساقتارىمەن سىزىپ كورسەتىن تۇر. قوڭىر-قوشقىل قۇيرىققا تىك بۇرىشتانىپ بوزعىل سىزىق تۇسە قالدى.
— ءاي، الگى انت ۇرعان قاتىن جىبەردى-اۋ سەنى! جاڭا عانا ۇندەمەي-اق وتىرىپ ەدىڭ عوي الدىمدا، — دەپ بەيسەكەڭ بالاسىن كوتەرىپ الىپ ەسىككە قاراي بەتتەدى
— سويايىن ول قاتىندى!.. شالبار ءيتتىڭ اياعى قيسايىپ كەتكەنى نەسى ەكەن! — دەپ سويلەپ كەتىپ بارادى.
اسانباي وعان مۇنايدىڭ ارزاندىعىن ەمەس، ساتىلاتىن سۋدىڭ ءجونسىز قىمباتتىعىن تۇسىندىرمەك ەدى. ايتا العان جوق. كەيدە جۇرتتىڭ ءبارى بىلەر سوراقىلىعىن ءسوز قىلۋدى سۇيمەيتىن دە مىنەزى بولاتىن، سونىسىن ىستەپ كىدىرىپ قالدى.
مانادان اڭگىمەگە قاتىسپاي، ءۇنسىز تىڭداپ وتىرعان اجار:
— تاماعىڭدى تەزىرەك جەپ، بىرەر ساعات ۇيىقتاپ الۋعا ۋاقىتىڭ بولار ما ەكەن؟ — دەدى جۇبايىنا.
— بىرەر ساعات!.. ونى كىم بەرسىن بۇگىن... جارتى ساعاتتان كەيىن وياتىپ جىبەرەتىن بولساڭ، جاتىپ كورەيىن...
— وياتامىن عوي...
اجار كوز قيىعىمەن اسانبايدىڭ جۇزىنە قاراپ ەدى، سوپاقشالاۋ بەتى ءتىپتى سوپىرايىپ، كوز تۇپتەرى ۇڭىرەيىپ كەتكەن ەكەن. كەشە وسى ۋاقىتتا كەتكەن ادام، تاۋلىك بويى تاماق ىشپەگەن سياقتى. ءبىر ۇرتىندا قيار بۇلتىلدايدى، ءبىر ۇرتىندا كولباسا مەن نان. كوزدەرى مايى شىلقىلداپ تۇرعان سورپادا سياقتى. اش ينجەنەر، جاس ينجەنەر.
گۇجىلىمەن باراقتى دىرىلدەتىپ گازيك ەسىك الدىنا كەلدى. اسانباي تەز-تەز قولىن ءسۇرتىپ ورنىنان تۇرا باستادى.
— كەتتىم بىلەم... تەلعارا كۇشىكتىڭ ويانباعانىن قاراشى...
تاعالى اتتاي تارس-تۇرس باسىپ كەلە جاتقان شوفەر تاراقانوۆ كىرە بەرە-اق ايعاي سالدى:
— اۆاريا! اۆاريا، جولداس باس ينجەنەر!
ەشكىم جاۋاپ قاتقان جوق. اجار كۇندەگى ادەتىنشە اسانبايدىڭ قولىنا تورلاما دوربانى ۇستاتا بەردى. ىشىندە تەرموس، بۇگىن الىنعان گازەتتەر، مايلى قاعازعا وراعان تاماق.
اسانباي بۇرعىلانىپ جاتقان مۇناي شىڭىراۋىنا جاقىنداماي-اق اۆاريانىڭ جايىن تانىدى. كۇنى-تۇنى باسىلمايتىن شاڭ بوراننىڭ ءبىر ءبۇيىرى قاراۋىتىپ، بۇلتيىپ كەتىپتى. شاڭ بەلدەۋدىڭ ەڭ توبەسىندە ۇلكەن ءبىر قارا بارقىت قالپاقتىڭ توبەسى كورىنىپ كەتەتىن سياقتى. شاڭ بوراندا ءسۇرىنىپ-قابىنىپ قالپاعىنا دەيىن قارادان كيگەن الىپ ءبىر ادام تۇرعانداي. مۇناي اتىلىپ كەتكەن. ەكى جارىم كيلومەتر تەرەڭنەن اتىلعان مۇناي ىسقىرىپ-وسقىرىپ، اسپانعا شاپشىپ جاتىر. الىستان قارا بارقىت قالپاقتاي كورىنگەن، اتىلىپ كەتكەن مۇنايدىڭ ۇلپاباسى بۋداقتاپ شىڭىراۋدىڭ اينالاسىنا ىستىق مۇناي بۇركىپ تۇر.
بۇرعىلاۋ ماستەرى ينجەنەر نيكولاي پەتروۆ ماشينادان تۇسە بەرگەن اسانبايعا:
— مۇناي اتىلىپ كەتتى. راستۆور سالماعى كەم بولىپ شىقتى، يە بولا المادى، — دەدى.
— اتىلعاندا، نەسىن ايتاسىڭ، كەلىستىرىپ اتىلدى عوي، جارىقتىق! — دەپ الدەقايدان ساپ ەتە تۇسكەن بەيسەكەڭ كيىپ كەتتى. — مەن دە كەلىپ جەتتىم، مۇناي دا بۇرق ەتە ءتۇستى. باسىندا بولماسام دا قاسىندا بولدىم ايتەۋىر...
مۇناي جەر استىنان گۋىلدەپ-گۇجىلدەپ كەلىپ، تار وڭەشتەن شىعا بەرە ىسقىرىپ جىبەرەدى. وتتاي ىستىق لەبىمەن جاندى ماڭايلاتپاي تۇر. اسانباي باسقا اڭگىمەگە اينالماي، مۇنايدى بۇقتىرىپ الۋدىڭ بۇيرىقتارىن بەرە باستادى.
— اتپانىڭ بيىكتىگى قانشا دەدىڭدەر! توقسان با؟ ءجۇز بە؟ — دەپ، تىنشىعا الماي تىپىرشىپ تۇرعان بەيسەكەڭ تاعى كيلىكتى.
— قىرىق بەس مەتر، — دەدى پەتروۆ.
— و، كەشكە دەيىن جۇزگە جەتەدى! — دەدى بەيسەكەڭ.
تاڭ اتا تۇگەل جينالىپ قالعان مۇنايشى جۇرت ۇلكەن قۋانىشتا، بازارداي گۋىلدەسىپ تۇر. اسانباي ەزۋ تارتسا، بۇرعىشىلاردىڭ وزدەرى دە جۇمىستى توقتاتىپ، ءبىراز قىزىقتاپ الار ەدى-اۋ! اتىلعالى كەلە جاتقان مۇنايدى بۇقتىرىپ الا الماعاندارى ەستە دە جوق. مۇنايدىڭ سارقىلماس بۇلاعىنا قولدارى تيگەن سوڭ وزگەنىڭ ءبارىن ۇمىتقان.
— داريا عوي، داريا!
— شاڭ ماڭعىستاۋ، ماي ماڭعىستاۋ بولعانى وسى دا! — دەسەدى.
— داريا دەگەنى نەسى ەكەن! تەڭىز دەمەيسىڭ بە! — دەپ بەيسەكەڭ ولاردى تويتارىپ تاستادى. — قاسىندا شالقىپ جاتقان كاسپيي اۋىزدارىڭا تۇسپەدى مە؟ بۇقتىرىپ قويعان بەس شىڭىراۋدىڭ بىردە-بىرىنە كوڭىل تولماسىڭ بار ما؟
قازان باستاۋ، تايقى ماڭدايلاۋ، تىربىقتاۋ جارالعان، جەڭسىز كوك جولاق كويلەك كيگەن، شالبارى قىرجيىن قيسىق اياقتانىپ كەتكەن، قولتىعىندا تابان قۇشاق پورتفەلى بار بىرەۋ اسانبايعا تايانىپ كەلىپ:
— اۆاريا جايى جوعارىعا حابارلاندىرىلدى ما؟ — دەپ سۇرادى.
— ە، سىلەكەيەۆپىسىڭ جەتتىڭ بە؟ — دەپ بەيسەكەڭ وعان دا قارسى تۇسە قالدى.
سىلەكەيەۆ كاسىپوداقتىق مۇشەلىك جارنانىڭ ءتۇسىمىن تەكسەرۋگە وبلىستان كەلگەن ەدى. تەكسەرە كەلە كوپ مۇشەلەردىڭ سالاقتىعىن اشتى. ەندى سونى بەتكە سوعا، سالعىلاسىپ وتىرىپ اپتاتىن جينالىس وتكىزە الماي ءجۇر. ءبىر رەت ەداۋىر-اق ادام جينالىپ ەدى. سىلەكەيەۆ ءوندىرىس باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىن تالاپ ەتتى: — ەڭ بولماسا ءبىرىنشى ورىنباسار قاتىناسسىن! — دەدى.
باسشىلار تۇگەل بۇرعىلاۋ باسىندا بولاتىن. كوپ ايلار بويىندا جارنا تولەمەگەندەردىڭ ءبىرى بەيسەكەڭ دە تۇندە عانا بوساپ جۇرگەن كەزى ەدى. ءۇش رەت شاقىرىلسا دا جينالىسقا و دا بارا العان جوق. سونىمەن ون كۇننەن بەرى سىلەكەيەۆ جولداس ءبىر جينالىستى وتكىزە الماي، ىزالى ءجۇر.
بەيسەكەڭ بەرەشەگىن كونۆەرتكە سالىپ ايەلىنەن بەرىپ جىبەرىپ ەدى، سىلەكەيەۆ العىزباپتى:
— ءوزى اكەلسىن! مەن ونىمەن سويلەسۋىم كەرەك! — دەپتى. سودان بەرى بۇل ەكەۋىنىڭ جۇلدىزى قارسى.
وسى جاعدايدا كەزدەسە كەتكەن سىلەكەيەۆتى بەيسەكەڭ جوعارى-تومەن ۇزىنى مەن كولدەنەڭىن ءبىر ولشەپ الدى دا:
— سەنىڭ كورىپ تۇرعانىڭ عوي تەك قانا اۆاريا؟ مىنا جۇرتتىڭ جارىلا قۋانىپ تۇرعانىندا جۇمىسىن دا جوق! — دەپ ءبىر كەكەتىپ تاستادى دا. — سەن ءبىزدىڭ ۇيگە بارىپ شالبارىڭدى وتەكتەتىپ الشى ءبىزدىڭ قاتىنعا... ەكى اياعىڭنىڭ اراسىندا ءۇش ليترلىك تەرموس تۇرعانداي، شالبارىڭ قيسىق اياقتانىپ كەتىپتى، — دەدى.
بەيسەكەڭنىڭ باتىرا مازاقتاپ كەتكەنىن ۇناتپاي قالعان اسانباي:
— بەيسەكە، سابىر... ەستيار ادامدار وسىلاي سويلەسە مە ەكەن؟ — دەدى.
ازىراق ارقا سۇيەۋ سەزىنگەن سىلەكەيەۆ تە شاق ەتە ءتۇستى:
— جينالىسقا كەلۋگە بەتىڭ شىداماي ءجۇرىپ، سەن نەمەنەگە كوكىپ تۇرسىڭ؟ اۆارياڭا ءماز بولىپ تۇرمىسىڭ؟
سىلەكەيەۆتىڭ كەلگەن بەتتە بەرگەن سۇراۋى اسانبايعا دا، باسقالارعا دا ۇناماي قالعان. سول سۇراۋىنا سىڭار يىقتاپ قايتا ورالعالى كەلە جاتقانى ءتىپتى ۇناعان جوق. اسانباي ەڭسەسىن تىك كوتەرىپ الىپ:
— بۇرعىشىلاردان باسقالارىڭ وسى ماڭايدان كەتىڭدەر! — دەدى قاتتى داۋىستاپ.
جۇرت قالاعا قاراي تەز قوزعالىپ كەتتى. جۇرت سوڭىندا التى-جەتى جاسار ءۇش ەركەك بالا قالىپتى... ولار شوتەيلەرىن شىعارىپ الىپ شاپتىرىپ، مۇناي اتقىزىپ تۇرعان.
ۇشەۋى دە بۇرعىشى بالالارى. بۇلار جينالعان توپتىڭ ءبىر شەتىندە تۇرىپ اتىلىپ كەتكەن مۇناي جايىن ءوز تۇرعىلارىنان تالاسقا سالىپ ەدى:
— وسى مۇنايدى اتقىزىپ شىعارعان كىمنىڭ اكەسى؟
ۇشەۋىنىڭ اكە دە بۇرعىشى. ۇشەۋىنىڭ اكەسى دە شىڭىراۋدىڭ ماڭايىندا ءجۇر. سوندىقتان بالالار بالالارشا بايلام جاساعان:
— كىم بيىك شاپتىرسا، مۇنايدى اتقىزىپ شىعارعان سونىڭ اكەسى بولسىن...
اتتەڭ، بالالار تالاسى اياقتالعان جوق. اسانباي ايعاي سالعاندا، شالا سارقىپ ولار دا جۇگىرىپ كەتتى...
ىستىق مۇناي ىسقىرىپ اتقىلاپ اسپانعا كوتەرىلەدى دە، دوعاداي ءيىلىپ كەلىپ جەر بەتىن سارت-سۇرت سابالاي قۇلايدى. دامىلى جوق ماڭعىستاۋ جەلى اسپانعا شاپشىعان مۇنايدىڭ ۇلپا باسىن جان-جاققا كەزەك شايقاپ، شىڭىراۋدىڭ اينالاسىنا قارا جاڭبىر بۇركىپ تۇر. ءقازىر اق كيىنگەن دە، قوڭىر كيىنگەن دە ىننەن شىققان سۋىرداي جىلتىر قارا سۇر.
تەمىر قالپاق، برەزەنت كيگەن ادامدار شىڭىراۋدى قورشاي باستادى. ءۇش تاعان، ءتورت تاعان تەمىر سيراقتارىنا شەگەلەنگەن تاقتاي قالقان، تەمىر قالقاندار قاناتتاسىپ كەلىپ، ەربيىپ-ەربيىپ شىڭىراۋدىڭ جەل جاعىنا توقتادى. اتقىلاپ جاتقان مۇنايدى وسى قالقاندارمەن بەلدەن بۇگىپ، الدىن الا قازىپ قويعان جەر قوراعا قۇيا بەرمەك سياقتى. ءجۇز جيىرما اتموسفەرالىق كۇشپەن اتقىلاعان ىستىق مۇنايدى بوركىڭمەن باسىپ بۇقتىرا الماساڭ كەرەك.
ەڭ اۋىر سالماق، بۇگىن پوسەلكەنىڭ بايلانىس بولىمىنە ءتۇسىپ ەدى. مۇناي فونتانى اتىلىپ كەتكەنى جايىندا جالعىز عانا تەلەگراممانىڭ كەتۋى مۇڭ ەكەن، الماتى مەن موسكۆا جالعىز سىمدى ەشكىمگە بەرمەي قويدى. وبلىس امالسىز سامولەتكە كوشتى. ءبىر سامولەت ءتۇسىپ جاتىر، ءبىر سامولەت ۇشىپ جاتىر. بىرەۋلەر ەرىكسىز اسانبايعا جولىعىپ ات ءۇستى بولسا دا انىق حاباردى الىپ ءجۇر، ەندى بىرەۋلەر اسانبايعا جولىققاندارمەن جولىعىپ ءجۇر. شىڭىراۋ اينالاسىنا كەڭىنەن كەرىپ، ءتىزىپ تاستاعان كىشكەنە قىزىل جالاۋلار ەشكىمدى وتكىزبەيدى. فونتاندى قالاي تۇمشالاپ جاتقاندارىن ەشكىم كورە العان جوق. اسانباي تۇسكە تارماسا ءبىر رەت الماتىمەن، ءبىر رەت موسكۆامەن سويلەسىپ قايتىپ ەدى، ودان كەيىن كىم شاقىرسا دا تەلەفونعa بارا المادى. ماڭگىدەن بەرى سونشا تەرەڭدە، قازاپ قاينار ىستىقتا، جەر قارنىن كەرنەپ جاتقان گاز بەن مۇناي سىرتقا شىعار ءبىر تەسكىندىك تاپتى دا جاس ينجەنەردى اياۋسىز سىنعا الىپ كەتتى.
موسكۆا اسانبايدان:
— قالاي، فونتان اتىلىپ كەتتى مە؟ قۋانىشپەن قۇتتىقتايمىز! بۇقتىرىپ الا الاسىڭدار ما؟ قانداي جاردەم كەرەك؟ — دەپ سۇرادى.
— بىرەر كۇندىك ارپالىس بولار دەيمىن. بۇقتىرىپ الامىز عوي. جاردەم كەرەك بولماس، — دەدى اسانباي.
— ماڭعىستاۋدىڭ مۇناي قورىن ەندى قالاي باعالاپ جاتىرسىڭدار؟
— ۇشان-تەنىز مولشىلىق ەكەنى داۋسىز... ەسەپ تىلىمەن ايتقاندا مىنا شامادا...
— وھو!.. قۇتتىقتايمىز، قۇتتىقتايمىز!
الماتى سۇراۋلارى از-كەم باسقاشاراق شىقتى. و دا اۋەلى موسكۆامەن استارلاس سۇراۋلار بەرىپ، ءسوز اياعىندا:
— اۆاريا دەگەن جاي ءسوز بولار؟ — دەگەن ءدۇدامالى بار سۇراۋمەن اياقتادى. ءبىر شاپشاڭباي دۇرلىكتىرىپ جاتىر-اۋ دەپ ويلادى اسانباي. سودان كەيىن ءمان-جايدى تۇگەل باياندادى.
پوسەلكە مەن شىڭىراۋدىڭ اراسىندا قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ پرەدسەداتەلى نارعىز جامبولاتوۆا پوشتابايلىقتا ءجۇر. ناعىز تالدىرماش قانا اق-سارى ايەل ەدى، ءقازىر و دا قارا سۇر. اۋەلى بۇرعىشىلارعا تاماق اكەلگەن ايەلدەردى باستاپ كەلىپ ەدى، سودان كەيىن سىرتقى دۇنيەمەن بايلانىستى تۇگەل قولىنا الىپ كەتتى. قۇشاق-قۇشاق تەلەگراممالاردى الىپ كەتەدى، تەلەفونمەن ايتىلعان تىعىز بىردەمەلەردى اۋىزشا جەتكىزىپ كەتەدى. بۇرعىشىلاردا تىعىز سۇراۋلارعا جاۋاپ قايتارۋ تۇگىل، مويىن بۇرۋعا ۋاقىت جوق.
ايەلدەر اكەلگەن تەرموستار كۇنگە شاعىلىسىپ، قىزىل قورشاۋدىڭ سىرتىندا ءتىزىلىپ تۇر. بۇرعىشىلاردىڭ بۇگىنگى تاماقتارى دا سول تەرموسپەن كەلگەن شاي عانا، قىنا سارى — قىزىل شاي، قويۋ ءسۇت قۇيىلعان قۇباقان — تورى شاي. تەرموستار بىرەسە پوسەلكەگە قاراي، بىرەسە شىڭىراۋعا قاراي جوڭكىلەدى. وزگە تاماقتار ازايار ەمەس.
مۇناي ءالى ىرىق بەرمەي اتقىلاپ جاتىر. جەر استىنان باتپانداپ اتىلعان الىپ كۇشتى مىسقالداپ تۇنشىقتىرىپ جاتقان مۇنايشىلار. مۇناي مەن تەر، شاڭ مەن گاز، جەر ىستىعى، كۇن ىستىعى. ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن ارپالىس، جەڭىس بەلگىسىن بەرە العام جوق. تەك تەرموستار تەز بوساپ جاتىر. ءبىر توپ تەلەگراممانى نارعىز كەلەر كۇنى الىپ كەلدى. ازەربايجان، تاتاريا، باشقۇرت مۇنايشىلارى قۋانىش ءبىلدىرىپتى. قازاقستانعا كوپ ۇزاماي مۇناي بايگەسىنە تۇسەر كۇندى تىلەپتى.
مۇنايشىلاردىڭ قاتتى قالجىراعان، اشتان بۇرلىققان كەزى ەدى، كوڭىلدەرى كوتەرىلىپ قالدى.
ەرتەڭىنە ءتۇس اۋا شىمىراۋ توبەسىنە جەلبىرەگەن قىزىل تۋ كوتەرىلدى. بۇل فونتاندى بۇقتىرىپ بولدىق، تاس بەكىتىپ باعىندىرىپ الدىق جەڭدىك دەگەن بەلگى ەدى. ىسقىرىپ-وسقىرىپ اتقىلاعان مۇناي پىسقىرىپ-تۇشكىرىپ تۇمشالانىپ قالدى. الىستان اڭتارىلىپ كوز الماي كۇتىپ جۇرگەن جۇرت اتتىلى، جاياۋلى، ماشينالى، تۇيەلى شىڭىراۋعا قاراي اعىلىپ كەلەدى. وتتان ۇشقان ۇشقىنداي ۇشىپ، قالىڭ توپتىڭ ەكى بۇيىرىندە بالالار ويناقتاپ كەلەدى.
قالىڭ قول شىڭىراۋعا جەتتى دە بۇرعىشىلاردى جۇتىپ جىبەردى: كوتەرىپ اكەتتى، قۇشاقتاپ الدى، قورشاپ اكەتتى. مىڭداعان اۋىزدان جارىسا شىققان قۋانىش سوزدەرى قات-قاباتتاسىپ ۋ دا شۋ گۋىلگە اينالىپ كەتتى.
اسانباي دوس قۇشاقتاردان ارەڭ بوسانىپ، شۇباعان جۇرت سوڭىندا، ۇيىنە قاراي جونەلدى. بەيسەكەڭ بالاسىنا شالبار الا كەتۋگە ماگازينگە بۇرىلدى.
You Might Also Like
-
مالازىقتىق تامىرجەمىستەر — مالازىقتىق قىزىلشا، مالازىقتىق ءسابىز مال شارۋاشىلىعىنىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ولاردى مال ازىعىنا قوسۋ قاتتى ساباقتى جانە قۇنارلاندىرىلعان جەمش...
