InfoHub Logo

(گوركييدەن)

ماقتاساق — ايەلدى ماقتايىق تا، قۇرمەتتەيىك تە ايەلدى. ايەل — انا، بارلىق قيىندىقتى جەڭەتىن سارقىلمايتىن كۇش، كوزدى بۇلاق ەمەس پە!..
ازيانىڭ اقساق بارىسى تەمىر جەر بەتىن قانعا بوياپ، ويدى قىرعا تەڭەپ، جوننان جول سالىپ، جەر شارىن اسىقتاي ۇيىرگىسى كەلگەن ادام. بۇل، سانسىز ەلدى وزىنە باعىندىرىپ، شەكسىز جەردى قانعا سۋارعان، ايباتىنان اي جاسىرىنعان تەمىر.

ول ەلۋ جىل جالعاندى جالپاعىنان باسىپ، وزىنەن وزگەدە كۇش بارىن سەزگەن دە ادام ەمەس. تەمىردىڭ تەمىر وكشەسى تالاي قالانى مولاعا، تالاي ەلدى دالاعا اينالدىردى. تالاي مەملەكەتتى بالشىقتاي جانشىپ، شالشىقتاي شاشىپ جىبەردى. ءپىلدىڭ شويىن تابانى قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن قالاي تاپاسا، بۇل ودان دا اسىردى. ونىڭ ءجۇرىپ وتكەن جەرىنەن ءتورت جاعىنا تۇگەل اققان قان وزەندەرى ساي-سالانى توپانداي باستى. جەڭىلگەن ەلدىڭ سۇيەگىنەن بيىك مۇنارالى مينارەت، سارايلار سالدىردى.

تەمىر اجالمەن كۇش تەڭەستىرىپ، ءومىردى تالقاندادى. ءوزىنىڭ جالعىز ۇلى جاڭگىردى اجال العانىن كەكتەپ، اجالعا تالاي جەردە قامشى سوعىپ، قارمىسىن قايتاردى. ول اجالدىڭ كۇنبە-كۇن الىپ تۇراتىن قۇرباندىعىن تارتىپ العىسى كەلدى. سودان كەيىن قايعىعا بۋلىعىپ، ارىپ-تالىپ، اجالدىڭ ءوزى دە اشتان ءولسىن دەدى.

جالعىز بالاسى جاڭگىر ولگەندە سامارقان حالقى وت تۇكىرىپ، قان قاقىرعان ارىستانىن قارالى قوشامەتپەن قارسى العان عوي. ءولىم ەگىپ، ولىمتىك ورعان، اينالاسىنا ۋ شاشقان اقساق ارىستان قارا مەن كەكتەن عانا كيىنىپ، ءىشىن جالىن ورتەپ، شەر كەرنەپ شىققان ەدى.

وتىراردا ولىممەن ۇشىراسىپ، ۇلىن بەرگەن ساعاتتان باستاپ، وتىز جىل بويى تەمىر ءبىر رەت ەزۋ تارتقان ەمەس-تى… سول ۇشىراسقاندا ءولىم ونى جەڭىپ، ءوزىم ولسەم دۇنيەگە ۋ شاشارىم بولادى دەگەن ۇلىن تارتىپ العان-دى. سودان بەرى قاباعىنا قىراۋ، مۇرتىنا مۇز قاتقان اشۋلى تەمىر ەرىندەرىن تاس جۇمىپ الىپ، ەشكىمگە باسىن يمەستەن كەلە جاتقان. سودان بەرى وتىز جىل بويى تەمىردىڭ جۇرەگى ادام بالاسىن اياۋ دەگەنگە، ادام بالاسىن ءسۇيۋ دەگەنگە مۇلدە جابىلىپ قالعان! ول ادام بالاسىن ءولىم وراعىمەن ورۋدان باسقانى ءىس دەپ تە ساناۋدى قويعان.
دۇنيەدە ايەلدى قۇرمەتتەپ، ايەلدى نۇرعا بولەيىك تە! ايەل — انا، دۇنيەدەگى جالعىز كۇش قوي: ونىڭ الدىندا ازيانىڭ ايبارلى ارىستانى تەمىر دە، تەمىردى جەڭگەن ءولىم دە باسىن يەدى!

باعداد پەن شامدى تالقانداپ، ەمشەكتەس سىر مەن ءامۋداريادان ەرتىسكە تونگەن، ازيانىڭ ەتەگىن الىپ جاتقان قىتايعا شابۋىل جاساعان، شىڭعىستان كەيىن ازيانى قۇشاعىنا تۇتاس سىيعىزام دەگەن، قاندى كوزىنەن وت شاشقان تەمىر، يت ءۇرۋىن، بالا جىلاۋىن توقتاتقان تەمىر وسى اقساق ەدى. اڭگىمە وسى اقساق بارىس جايىندا!..

تەمىر قانىعۇل دەگەن ادەمى الاڭىندا سايرانداۋعا شىقتى. ۇيتكەنى ول دالاعا شىقسا، قاي جاققا ءولىم سەبۋ كەرەكتىگىن كوزىمەن كورگەندەي بولىپ قايتاتىن ەدى. اينالاعا كوز جىبەرىپ، جەردىڭ ەتەگىنە دەيىن كورگىسى كەلدى. تەمىردىڭ كوزى جەتەتىن جەردەگى ادام بالاسىنىڭ ءبارى دە، تىشقانعا ۇساپ، ىندەرىنە كىرىپ كەتىپ ەدى. سوندىقتان، سامارقاننىڭ كوك مايىن مۇنارالارىنان باسقا ەش نارسە كەرىنبەدى. العاشقى ەكپىنمەن «ورتە سامارقاندى!» دەگەن ءامىر بەرگىسى كەلىپ تۇردى دا:

— جوق، سامارقانداعى كوك مويىنداردى ادام سۇيەگىنەن سالدىرعام! ورتەمەيمىن! — دەدى ىشىنەن.

الاڭعا تىگىلگەن بەس مىڭ اق شاتىر، ءبارى دە دوپ-دوڭگەلەك، اق قىزعالداق، اق گۇل سەكىلدى. ءبارىنىڭ توبەسىندە دە ءبىر-بىر جالاۋ تەمىرگە تابىنىپ، باسىن ءيىپ تۇر. ءبارىنىڭ ورتاسىندا اقساق تەمىردىڭ الا شاتىرى — الىپ ورداسى تۇر. بۇل ءتورت بۇرىشتى، اينالاسى ءجۇز قادام، ءۇش نايزا بويى بيىكتىگى بار كۇمبەز. ورتاسىندا ون ەكى التىن باعان. توبەسىندە كوكپەڭبەك مۇنارا. سارى، قارا، كوك جىبەكتەن قيۋلاستىرىپ جاسالعان الا شاتىر. كىم ءبىلسىن قانشا ايەل، قانشا ۋاقىتتا توقىپ شىعارعانىن؟ شاتىردى بەس ءجۇز قىزىل باۋمەن جەرگە تاڭىپ تاستاپتى. ايتپەسە، جەر ءتاڭىرىسى تەمىردىڭ الا شاتىرىن جەل ۇشىرىپ اكەتۋ دە مۇمكىن ەمەس پە…

شاتىردىڭ ءتورت بۇرىشىندا ءتورت كۇمىس قىران. ورتاسىڭدا، كوك كۇمبەزدىڭ ءدال ورتاسىندا، بيىك تاقتا، ەشكىمگە جەڭگىزبەگەن، جەڭگىزبەن دە دەگەن بەسىنشى اقيىق اكساق تەمىر كورەگەننىڭ ءوزى وتىر.

تەمىر اسپان ءتۇستى كوك جىبەكتەن كيىنگەن. ءۇستى-باسى وت شاشىپ، جالىن جالاپ تۇرعان ءىنجۋ تاستار… بۇل تاستار ونىڭ ۇستىندە بەس-اق مىنداي ەكەن! قاھارىنان قار توككەن اپپاق باسىندا اق بورىك. بوركىنىڭ شوشاق توبەسىندە جۇدىرىقتاي قىپ-قىزىل جاقۇت. تەمىردىڭ قىپ-قىزىل كوزى دۇنيەنى جالماپ، جالت-جۇلت ەتەدى. قاندى كوزى قان شاشىپ، توڭكەرىلىپ قويادى.

اقساقتىڭ ءجۇزى قان قاتقان، توت باسقان جالپاق الماس پىشاق سەكىلدى. ول مىڭ رەت قانعا باتىپ شىقتى عوي. سوندىقتان قاننان قالعان توتتىڭ ءىزى اپ-ايقىن. قىسىق كوزدەرى دۇنيەنىڭ ءاستى-ۇستىن تۇگەل كورىپ تۇرعانداي: جالت ەتكەندە، بريلليانت جالت ەتتى مە دەپ كالاسىڭ. قۇلاعىندا سەيلوننىڭ قىپ-قىزىل جاقۇتىنان جاسالعان قوس سىرعا، سۇلۋ قىزدىڭ ەرنىندەي قىزارىپ، تەمىردىڭ قاتپار بەتىن ءسۇيىپ تۇرعانداي.

وسى كۇنى دۇنيەدە جوق كىلەمدەردىڭ ۇستىنە اراق قۇيعان ءۇش ءجۇز التىن بوكال. ءومىردى تالقانداپ، ءولىم سەبۋگە قۇمارتقان تەمىر ساردار، بەكتەرىمەن بىرگە سارايىندا وتىر.

تەمىردىڭ ارت جاعىندا انشى-كۇيشىلەر، قاتارىندا ەشكىم جوق. اياعىندا، ەڭ جاقىن اقسۇيەك تۋعاندارى، سۇلتاندار، بايباتشالار، اسكەر باستىقتارى وتىر. بارىنەن دە پاتشاعا جاقىنىراق ماس اقىن كەرمەنە وتىر. كەرمەنە دۇنيەنى تالقانداعان تەمىردىڭ:

— ۋا، كەرمەنە! ەگەر مەنى ساتا قالسا، سەن قانشا بەرىپ الار ەدىڭ؟ — دەگەن سۇراۋىنا، بەتى بۇلك ەتپەستەن:

— جيىرما بەس اسكەر بەرەر ەدىم، — دەگەن عوي.

— ە، جيىرما بەس اسكەر مەنىڭ مىنا بەلبەۋىمنىڭ عانا قۇنى ەمەس پە؟ — دەپ، تاڭدانعان تەمىر اقىرعاندا:

— جيىرما بەس اسكەردى سول بەلبەۋىڭ ءۇشىن عانا بەرەم! بەلبەۋگە عانا… ايتپەسە، سەنىڭ ءوزىڭ قارا كۇرەشكە كەرەگىڭ جوق ادام ەمەسسىڭ بە! — دەپ تاعى ءبىر باسىپ قالعان عوي شىندى سۇيەتىن اقىن كەرمەنە.

مىنە، اقىن كەرمەنە پاتشالاردىڭ پاتشاسى سانالعان، جەر جۇزىنە ءولىم، ولىمتىك ورعان تەمىرگە وسىلاي دەگەن! جاۋىزدىقتىڭ، ءولىمنىڭ، قاۋىپ-قاتەردىڭ ءتۇپسىز بۇلاعى تەمىردەن تايسالماعانى عوي، شىركىننىڭ! ماقتايىق تا، قۇرمەتتەيىك تە، وسىنداي شىندىقتىڭ دوسى بولعان اقىندى! بۇلار قاشان دا ءامىر تەمىردەن جوعارى!

قۇرمەتتەيىك، كوتەرەيىك، ادەمىلەپ، كوركەم تۇردە شىندىقتى ايتقان اقىنداردى. ولاردا شىندىقتى ايتۋدان باسقا باعىناتىن قۇداي، تابىناتىن ءتاڭىرى بولماسىن!

سونىمەن ويىن قىزىپ، شاتتىق بيلەگەن بايباتشالار مايداندا اققان قان وزەندەرىنىڭ تەرەڭدىگىن ولشەسىپ وتىردى. مۋزىكا ىرعالانداپ، پاتشا شاتىرىنىڭ الدىندا حالىق ويىنى باستالدى. ىڭىرسىعان قالىڭ ەلدىڭ قايعىسىن تابانعا تاپاپ، از عانا توپتىڭ شاتتىعىنا اينالدىردى. ءولىمنىڭ ورداسى تەمىردىڭ قاندى قاباعىن اشامىزدەپ، كۇلدىرگىشتەر لاقتاي سەكىردى. ءومىر يەسى ادام بالاسىن قالاي ءولتىرۋدىڭ ءادىسىن كورسەتىپ اسكەر دە وينايدى.

اقساق بارىستىڭ ادامدارى قورىققاننان قۋانىپ، اراق پەن قىمىزعا بارلىق قىلمىستى تۇنشىقتىرىپ وتىرعان ءبىر كەزدە تەمىردىڭ قۇلاعىنا اشىنعان ءبىر داۋىس كەلدى.

ۋ-شۋ، ايعايدى، كۇيشىلەردىڭ كۇيىن، انشىلەردىڭ ءانىن قاق جارىپ، تەمىردىڭ قۇلاعىنا ىلەككەن داۋىس ايەل داۋسى ەدى. ۇيا باسار بۇركىتتىڭ تاكاپپار داۋسى تەمىرگە ايقىن ەستىلدى. تەمىر ولىممەن الىسقاندا ءولىم ونىڭ بەتىنە داق، جۇرەگىنە دىق سالعان عوي، سوندىقتان مىنا داۋىس وعان تانىس كورىندى.

— داۋسىندا ءولىم كولەڭكەسى ەلەستەگەن نەتكەن ادام؟ شاقىرىڭدارشى! — دەدى تەمىر مۇرنشا قان ءيىسى كەلگەندەي جان-جاعىنا الاقتاپ.

— قايدان ەكەنى بەلگىسىز ءبىر ايەل پايدا بولدى. ءۇش ارىستى بيلەپ تۇرعان ارىستان، ءسىزدى كورەم دەپ بوي بەرمەي تۇر! — دەستى قاسىنداعىلارى.

— اراپشا سويلەيدى. ءۇستى-باسى كىر، شاڭ. ءوزى ەسالاڭ بولسا كەرەك… — دەستى بىرەۋلەرى.

— اكەلىڭدەر! — دەدى تەمىر ءوز سەزىمىنە عانا باعىنىپ.

سونىمەن تەمىردىڭ الدىنا جالاڭ اياق، ۇستىندەگى بارلىق لىپاسى دالبا-دۇلبا ايەلدى الىپ كەلدى.

قارا شاشتارى تارقاتىلىپ، جالاڭاش كوكىرەگىن جابۋعا كەۋدەسىنە تۇسكەن، بەتى شويىنداي قاپ-قارا. ءبىراق جاسىماعان كوزى وت شاشىپ، ءامىر ەتىپ تۇرعانداي. قاپ-قارا قولدارىن تەمىرگە سوزعاندا ءبىر قالتىرامادى.

— بايازيت سۇلتاندى جەڭگەن سەن بە؟ — دەپ سۇرادى ايەل سالعان جەردەن.

— ءيا، مەن. مەن تالايدى جەڭدىم. جەڭگەنىمنىڭ ىشىندە و دا بار. جەڭۋدەن ءالى شارشاعانىم دا جوق!.. سەن كەلگەن جۇمىسىڭ نە ەدى، سونى سويلە! — دەدى ءامىر تەمىر سازارىپ.

— تىندا! — دەدى ايەل. — سەن نە ىستەسەڭ دە ادام عاناسىڭ. ال، ەڭدى مەن — انا! سەن ولىمگە كىزمەت ەتەسىڭ، مەن ومىرگە قىزمەت ەتەمىن. سەن ءولىم شاشاسىڭ، مەن ءومىر شاشامىن. دۇنيەگە ادام اكەلەم، ءبىلدىڭ بە؟ سوندىقتان مەن سەنى ادامعا سانامايمىن دا.

— مەن ەشكىمنىڭ قالاي سانالۋىمەن ەسەپتەسىپ كورگەن دە ەمەسپىن، ەسەپتەسە المايمىن دا! جۇمىسىندى ايت، ايەل! — دەدى تاكاپپار تەمىر.

— تىندا، ەلىمنىڭ ەگىنشىسى تەمىر! سەن مەنىڭ الدىمدا ءقۇنالىسىڭ. مەنىمەن ەسەپتەسپەي تۇرا المايسىڭ دا. مەنىڭ الدىمدا كۇناڭدى جۋسىن دەپ كەلدىم. سەنىڭ باعىنعانىڭ «كۇش ادىلدىكتە!» دەگەن ۇران دەگەندى ايتتى. مەن بۇعان يلانبايمىن. ءبىراق سەن ماعان ەرىكسىز ءادىل بولاسىڭ. ۇيتكەنى مەن — انا! سەن ءولىم سەپسەڭ، مەن دۇنيەگە ءومىر سەبەم. سەنى جەڭەم! سوندىقتان سەن ماعان ءادىل بولا الاسىڭ! — دەدى.

تەمىر پاتشا دا مۇنى ۇعارلىق دانىشپان ەدى. شىعىستىڭ سالقىن دانىشپاندىعىن المادى دەيسىڭ بە، ايەلدىڭ سوزىندەگى باتىلدىق پەن كۇشتىلىكتى دە سەزىپ:

— ءوزىڭ وتىرشى، سەزىندى تىنداعىم كەپ بارادى، — دەدى.

ايەل بايباتشالاردى ەتەگىمەن سىرىپ، قاق جارىپ بارىپ كىلەمنىڭ ۇستىنە وتىرا كەتتى. قاي جەرگە قالاي وتىرۋدى ءوزى تاندادى. ۇيتكەنى وتىرعانداردى ادامعا سانامادى دا. سونان سوڭ ءسوزىن باستادى:

— مەن سالەرنو دەگەن جەردەن كەلدىم. ول الىس جەر يتاليادا. سەن بىلمەيسىڭ. سەنىڭ قاندى تۇياعىڭ ول جەرگە جەتكەن جوق. ءبىراق وندا دا سەن سەكىلدى ءولىم ەگۋشى تولىپ جاتىر. اكەم بالىقشى ەدى، بايىم دا بالىقشى. بايىم باقىتتى ەدى: ۇيتكەنى ونى باقىتقا بولەگەن ەڭبەك پەن مەن عوي! ودان سوڭ، جالعىز ءبىر ۇلىم بار ەدى. ول جەر بەتىندەگى ادامنىڭ اقىلدىسى، سۇلۋى بولاتىن ەدى، — دەدى.

سول كەزدە:

— مەنىڭ جاڭگىرىمدەي ەكەن عوي… — دەدى تەمىر پاتشا اقىرىن عانا كۇرسىنىپ.

— جوق، جوق! ناعىز سۇلۋ، ناعىز اقىلدى بالا مەنىكى ەدى. سەنەن تۋعان بالا، ادام بالاسىنىڭ وكىنىشىن اقتاي الاتىن با ەدى! — دەدى انا ايەل تىكسىنىپ. — تەڭىزدىڭ جاعاسىندا وتىرعان بىزگە تالاۋشىلار كەلگەندە ۇلىم التى-اق جاستا ەدى. تالاۋشىلار اكەمدى دە، بايىمدى دا، تاعى دا كوپ ادامدى ءولتىرىپ، ۇلىمدى تارتىپ اكەتتى. ءومىردى تالاۋشى سەنىڭ جولداستارىڭ قايدا بولسا دا تولىپ جاتىر. مىنە، ەندى سول ۇلىمدى جەر بەتىن شارلاپ، ىزدەپ جۇرگەنىمە ءتورت جىل تولىپ بارادى. ۇلىم ءقازىر سەندە ەكەن، ونى انىق ءبىلدىم. ۇيتكەنى، الگى تالاۋشىلاردى بايازيت سۇلتاننىڭ اسكەرى ۇستاپتى. ءبايازيتتى سەن جەڭىپ الدىڭ دا، قولىندا بارىن تۇگەل تارتىپ الدىڭ عوي، سونىڭ ىشىندە مەنىڭ ۇلىم دا بار. ۇلىمنىڭ ءقازىر قايدا ەكەنىن سەن بىلەسىڭ. وزىمە قايتارىپ بەرۋگە مىندەتتىسىڭ! — دەدى.

انا وسىنى ايتقاندا، وزدەرىن دانىشپان سانايتىن باي-باتشالار كۇلىسىپ:

— بايعۇس، جىندى ەكەن… ەسىنەن تانعان عوي، — دەسىپتى.

جالعىز كەرمەنە اقىن عانا اناعا كۇلمەي قارايدى دا، اقساق تەمىر عانا تاندانىپ وتىرادى.

— بۇل انا بولعاندا دا اقىلدان تانعانداي انا ەكەن! بولساڭ بول! — دەيدى كەرمەنە اقىن. ال، ەندى ءومىردىڭ دۇشپانى، ءولىمنىڭ ەگىنشىسى تەمىر بىلاي دەپتى:

— ايەل! سەن مەن بىلمەيتىن ەلدەن نەعىپ كەلدىڭ؟ ارادا تاۋ بار، تاس بار، وزەن بار، تەڭىز بار، يت مۇرنى وتپەيتىن قالىڭ ورمان بار، ولاردان قالاي ءوتتىڭ؟ جۇگىرگەن اڭ، ۇشقان قۇس ساعان قالاي تيمەدى؟ قانشا ەل — ادام بار. ادام اڭنان دا جاۋىز، ولار سەنى قالاي امان جىبەردى؟ ادامنىڭ كۇشى بىتكەنشە جولداس بولاتىن ءبىر نارسە — قارۋ. سەندە و دا جوق. قالاي بۇل جەرگە امان جەتتىڭ؟ وسىنىڭ ءبارىن ايت. سوڭدا عانا مەن تاندانۋدى قويىپ، ەسىمدى جيام. سوندا عانا سەنى تۇسىنە الام. ايتشى، تەزىرەك! — دەيدى.

قۇرمەتتەيىك، كوتەرەيىك تە ايەلدى! انا ايەلدى قۇرمەتتەيىك! ونىڭ ءسۇيۋى تاۋسىلا ما، بۇكىل دۇنيە سونىڭ ەمشەگىن ەمىپ، ەر جەتكەن ەمەس پە؟ ادامدا نە قاسيەت بولسا، ءبارى كۇننىڭ كوزى مەن انانىڭ سۇتىنەن الىنعان قاسيەت. انانىڭ قۇرمەتى ءالى جەتكەن جوق!

ايەل تەمىرگە بىلاي دەپتى سوندا:

— مەن ءبىر-اق تەڭىزگە ۇشىرادىم. وندا ارال دا كوپ ەكەن، بالىقشى دا كوپ ەكەن. ادامدى ايۋانداي سورعان سەن سەكىلدى پاتشالاردان قاشقان ادام تاماعىن تەڭىزدەن تاۋىپ ءجۇر. بالىقشى بولسا قايىقتا بولادى عوي. سۇيگەن ۇلىڭدى ىزدەسەڭ جەل ارتىڭنان شىعادى، تەڭىزدەن قايىقپەن ءوتتىم… ال، ەندى وزەنگە كوپ ۇشىراستىم. تەڭىز جاعاسىندا وسكەن اناعا وزەننەن ءوتۋ قيىن با؟ تاۋ دەيسىڭ عوي؟ تاۋدى مەن ەلەڭ دە قىلعانىم جوق، بايقاعانىم دا جوق! ورمان وتىن بەرگەننەن باسقا توقتاۋ قىلعان جوق! — دەيدى.

ماس كەرمەنە شىداماي:

— مۇنداي اناعا تاۋ دەگەن جازىق بولىپ كەتپەي تۇرا الا ما؟ — دەيدى شىنىمەن.

— ايۋ، قابىلان، ارىستان، باسىن جەرگە سالبىراتقان تاعى وگىزدەر كوپ ۇشىرادى. كوزى سەنىڭ كوزىنە ۇقساپ وتتاي ويناپ، ءولىم شاشىپ تۇرعان بارىس تا ەكى رەت ماعان قاراپ تۇردى. ءبىراق ءاربىر اڭنىن جۇرەگى بار ەمەس پە؟ ولارمەن وسى سەنىمەن سويلەسكەندەي سويلەسىپ ءجۇردىم. قانىشەر اڭداردى، قان ىشكىش پاتشا، سەنىمەن سالىستىرعانىما اشۋلانبا! ولار دا مەنىڭ انا ەكەنىمدى ءبىلىپ، يلاندى: اۋىر كۇرسىنىپ، مەنى اياپ جوندەرىنە جۇرە بەردى. اڭنىڭ دا بالاسىن سۇيەتىنىن سەن بىلمەيتىن بە ەدىڭ؟ — دەيدى ايەل تەمىرگە ءتونىپ.

— سولاي، ايەل! — دەيدى اقساق تەمىر باسىن يزەپ. — اڭدار ادامنان كورى دە ءوز بالاسىن ارتىق سۇيەدى. ەڭ قاتتى جاۋىزدىق ادام بالاسىنان شىعادى دەگەن قورىتىندىعا مەندە كەلدىم… — دەيدى تەمىر، جاڭا ءبىر دۇنيەنى كورگەندەي ويعا باتىپ.

— ادام دەگەن بالا عوي. ۇيتكەنى انانىڭ جانىنا كوز سالساڭ ءجۇز ەسە بالا، ادام قاشان دا اناسىنىڭ بالاسى. اركىمنىڭ اناسى بار. سەن شال، بىلەسىڭ بە، سەنى دە ايەل تاپتى. سەن قۇدايدان باس تارتا الاسىڭ، ال ەندى انادان باس تارتا المايسىڭ، شال! — دەيدى ايەل.

— سولاي، ايەل! — دەيدى كەرمەنە اقىن قورىقپاستان-اق. — وگىزدى قانشا جيناساڭ دا بۇزاۋ تاپپايدى. كۇنسىز گۇل وسپەيدى. ءسۇيۋسىز باقىت جوق. ايەلسىز ءسۇيۋ جوق. اناسىز اقىن دا بولمايدى، باتىر دا بولمايدى! — دەيدى.

— بەر بالامدى وزىمە قايتارىپ! ۇيتكەنى مەن انامىن، بالامدى سۇيەمىن، — دەيدى ايەل تۇپ-تۋرا اقساق بارىس تەمىرگە.

باس يەيىك تە، قۇرمەتتەيىك تە ۇلى ادامداردى تاپقان انانى! اريستوتەلدى دە، ءفيردوۋسيدى دە انا تاپتى. ەسكەندىر مەن سوقىر گومەر دە انانىڭ بالاسى. ءبارىن دە دۇنيەگە جەتەكتەپ اكەلگەن انا. انانىڭ ۇلى ورنى قاشان دا وزىنىكى!

— مەن ءتاڭىرى ق ۇلى تەمىرمىن، ءتيىستى ءسوزدى عانا ايتام! مەن كوپ جاسقا كەلدىم. مەنىڭ تابانىمدا قارا جەر دە ىڭىرسيدى. مىنا قولىممەن ءولىم قۇرباندىعىن باۋداي ءتۇسىرىپ جۇرگەنىمە وتىز جىل بولدى. نەگە بۇيتەسىڭ دەيسىڭ عوي، ونى دا ايتايىن: مەن پاتشا، الدىمەن وسىنى بىلەم. پاتشانىڭ پاتشالىعى نەعۇرلىم كەڭ بولسا، سولعۇرلىم ونىڭ ءوزى دە ۇلى پاتشا. مەن ءوزىمنىڭ پاتشا ەكەنىمدى تانىسام، پاتشالىعىمدى كەڭەيتە بەرۋىم كەرەك. ايتپەسە مەن قانداي پاتشامىن؟ سوندىقتان مەن مەملەكەت الىپ، وزىمە ەل باعىندىرام. بۇل — ءبىر. ەكىنشى، ءولىم مەنىڭ ۇلىم جاڭگىردى الىپ، جۇرەگىمنىڭ كۇنىن ءسوندىردى. سوندىقتان ءولىمنىڭ كۇنبە-كۇنگى قۇرباندىعىنا ارناعان ادامىن تارتىپ الىپ، كەگىمدى الىپ ءجۇرمىن. مەنىمەن پاتشالىق ءۇشىن، ەل ءۇشىن كوپ ادام الىستى. ءبىراق ادام ءۇشىن ەشكىم الىسىپ كورگەن جوق. ادام دەگەن كىم؟ مەنىڭ جولىمدا نەگە تۇرادى؟ مەن ونى بىلمەيمىن. بايازيت سۇلتاندى جەڭىپ العانىمدا:

— قۇدايعا مەملەكەت، ادام دەگەنىڭ تۇككە تۇرمايدى ەكەن… كورەسىڭ بە، قۇداي مەملەكەت پەن ادام بالاسىن، سەنى مەن سەكىلدى ادامعا بەرىپ قويدى: سەن سوقىرسىڭ، مەن اقساقپىن دەگەن تەمىر — مەن بولاتىنمىن. ءبايازيتتى شىنجىرلاپ مەنىڭ الدىما اكەلگەندە، مەن وسىنى ايتتىم. بايازيت شىنجىردىڭ سالماعىنان جانشىلىپ، مايىسىپ تۇرا المادى. باكىتسىزدىققا ۇشىراپ، ءومىردىڭ قۇلاعان مولاعا شىققان جۋسانىنداي اششى ۋىن تاتىپ تۇرعان ءبايازيتتىڭ كوزىنە قاراپ تۇرىپ مەن وسىلاي دەگەم.

— مەن ءتاڭىرى ق ۇلى تەمىرمىن، ءتيىستى ءسوزدى عانا ايتام! مىنە، مەنىڭ الدىمدا ايەل وتىر. بۇل ايەل بۇگىنگە دەيىن ءوزىم بىلمەگەن سەزىمدى قوزعاپ، مەنى جەڭىپ بارادى. بۇل ايەل مەنىمەن ادامشا سويلەسىپ وتىر، وتىنبەيدى — بۇيىرادى. بۇل ايەلدىڭ نەگە مۇنشا كۇشتى ەكەنىن ءتۇسىندىم دەپ ويلايمىن. بۇل ءومىردىڭ يەسى، بۇل انا، بۇل ۇلىن سۇيەدى. ۇلىن ءسۇيۋى، ول ۇلى ءومىردىڭ ءبىر ۇشقىنى عوي. كىم بىلەدى، مۇمكىن، ول ۇشقىننان الدەنەشە عاسىرعا كەتەتىن جالىن تۋار. مۇمكىن، جەردى جىلىتىپ، باقىت سەبەتىن ادام بولار… مەن جەرگە ءولىم ەگىپ، قانمەن جاقسى سۋاردىم. جەر ءقازىر مايى سورعالاپ تۇر، قىرتىستاندى. ەندى سەمىز جەرگە ب ا ق ەكپەي، باقىت ەگەتىن ادام كەرەك شىعار…

دۇنيەنى جالماپ، ادام بالاسىنا توپانداي تيگەن، تاڭىرىمەن تالاسقان تەمىر تاعى دا كوپ ويلانىپ وتىردى دا:

— مەن ءتاڭىرى ق ۇلى تەمىرمىن، ءتيىستى ءسوزدى عانا ايتام. ءۇش ءجۇز سالت اسكەر، ءقازىر جەردىڭ ءتورت بۇرىشىن ارالاۋعا اتتانسىن. تاپسىن ولار مىنا ايەلدىڭ ۇلىن! ايەل وسىندا كۇتە تۇرادى. مۇنىمەن بىرگە مەن دە كۇتىپ وتىرام. كىمدە-كىم مۇنىڭ ۇلىن اتقا مىنگىزىپ اكەلسە، ول شىن باقىتتىڭ ءدامىن تاتادى. سولاي عوي، ايەل؟ — دەيدى.

ايەل بەتىنە تۇسكەن قارا شاشىن كەيىن سىلكىپ تاستادى دا:

— سولاي! وسىنى ىستە! — دەدى ازىراق ەزۋ تارتىپ.

سول كەزدە، الگى ايباتىنان اي جاسىرىنعان قاھارلى شال — اقساق تەمىر ورنىنان تۇرىپ، ايەلگە باسىن ءيدى…

قۋانىشتى كەرمەنە اقىن شاتتانىپ:

— گۇل مەن جۇلدىز جايىنداعى ولەڭنىڭ ءبارى ءسۇيۋ جايىنداعى ولەڭ بولادى. مايدىڭ ايىن، كوكتەگى كۇندى ايتساڭ، بۇ دا ءسۇيۋ جايىنداعى ولەڭ بولادى. ءبىراق ادامنىڭ اناسى، ءومىردىڭ مىقتى بايتەرەگى انا جايىنداعى ولەڭ ءالى ايتىلعان جوق! — دەيدى.

— سولاي، كەرمەنە! — دەيدى تەمىر دە.

بارلىق بايباتشالار جاڭا عانا سىقاقتاپ كۇلگەن ايەلگە قاراپ «انا!» دەپ تانداندى دا قالدى.

بۇل شىندىق قوي. ۇيتكەنى قاي انادان سۇراساڭ دا:

— ءبىز ولىمنەن كۇشتىمىز: ءبىز دۇنيەگە اقىن دا، اقىلدى دا، دانىشپان دا، ەر دە بەرەمىز. ءولىم ادام بالاسىن قۇرتۋعا تىرىسسا، ءبىز ونى جەڭىپ، ادام بالاسىن كەبەيتتىك! — دەمەي مە!..

---