بۋىن جانە ونىڭ تۇرلەرى
قازاق ءتىلى 5 سىنىبى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بۋىن جانە ونىڭ تۇرلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا فونەتيكانىڭ ءبىر بولشەگى - بۋىن جانە ونىڭ تۇرلەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرىپ، مەڭگەرتۋ. بۋىننىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرىن، جاسالۋ جولدارىن بىرنەشە مىسالدار ارقىلى دالەلدەۋ.
دامىتۋشىلىعى: ينتەربەلسەندى تاقتانىڭ مۇمكىنشىلىگىن پايدالانا وتىرىپ، ماتەماتيكالىق تاسىلمەن فونەتيكالىق تالداۋ داعدىسىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ، سويلەۋ مانەرىن، ويلاۋ قابىلەتىن، بەلسەندىلىگىن ويىن ارقىلى پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىگى: ونەردىڭ قۇدىرەتىن، انا ءتىلىنىڭ بايلىعىن سەزىنىپ، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ. اناعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك ماحابباتتى ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ.(انالار الەمىنە ساياحات ساباق)
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، تالداۋ، دالەلدەۋ، مانەرلەپ وقۋ، ويىن تۇرلەرى...
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەربەلسەندى تاقتا، ۆيدەو - كليپ، تاقتا، انا تۋرالى قاناتتى سوزدەر، ديداكتيكالىق ماتەريالدار ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەپتانۋ. ادەبيەت. ساز ونەرى. بەينەلەۋ ونەرى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.(وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ، جيناقتاۋ.)
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى.
"انا - ارداقتى ەسىم"تاقىرىبىندا ەسسە جازۋ.("اناشىم"- كليپ تىڭداۋ)
ءىىى. جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ەپيگرافى: دۇنيەدە انا ماحابباتىنان قاسيەتتى نارسە جوق. ونىڭ الدىندا ادامدى ىنتىقتىرۋشى وزگە دۇنيەلەر ءالسىز كەلەدى.( ۆ. گ. بەلينسكيي)
ەندەشە، بۇگىنگى ساباعىمىزدى انالار مەرەكەسىنە وراي بايلانىستىرا وتىرىپ، "انالار الەمىنە ساياحات"جاسالىق.
ءتۇسىندىرۋ ءادىسى بويىنشا جاڭا ساباق ماتەريالدارى تۇسىندىرىلەدى.
فونەتيكا سالاسىنىڭ ءبىر ءتۇرى - بۋىن. ءسوز بىرنەشە فونەتيكالىق بولىكتەرگە بولىنەدى. مىسالى:"ا - نا - ەڭ ءا - دە - ءمى ءا - ۋەز - ءدى ءسوز"دەگەن قاناتتى سويلەمدە التى ءسوز بار. بۇل سويلەمدەگى سوزدەر ەستىلۋى جاعىنان بىرنەشە شاعىن دىبىس توبىنا جىكتەلىپ تۇر. ءاربىر فونەتيكالىق بولشەك بۋىن نە بىرنەشە دىبىستان قۇرالادى.
بۋىن دەگەنىمىز – ءسوز قۇرامىنداعى ءبىر نەمەسە بىرنەشە دىبىستاردىڭ توبىنان جاسالعان فونەتيكالىق بولشەك.
بۋىنعا ءتان بەلگىلەر:
1. داۋىستى دىبىسسىز بۋىن بولمايدى.
2. داۋىستى دىبىستىڭ ءبىر ءوزى بۋىن قۇراي الادى. داۋىسسىز دىبىستار بۋىن قۇراي المايدى.
3. ءسوزدىڭ قۇرامىندا قانشا داۋىستى دىبىس بولسا، سونشا بۋىن بولادى.
4. بۋىندا ماعىنا بولمايدى.
5. تىلىمىزدەگى بايىرعى سوزدەر، سونداي - اق بۋىندار قاتار كەلگەن ەكى داۋىسسىزدان باستالمايدى.(سقاق - ىسقاق، سلانوۆ - سىلانوۆ)
بۋىننىڭ تۇرلەرى: اشىق بۋىن، تۇيىق بۋىن، بىتەۋ بۋىن.
اشىق بۋىن دەپ - جالعىز داۋىستى دىبىستان قۇرالعان بۋىن. مىسالى: ا - تا، ي - نە، ا - عا، ە - رە، و - را، ا - پا ت. ب. داۋىسسىزدان باستالىپ، داۋىستىعا بىتەدى. مىسالى: كە - مە، دا - نا، با - عا، جە - بە، سا - رى، كو - شە - دە، مە - رە - كە ت. ب.
تۇيىق بۋىن دەپ - داۋىستىدان باستالىپ، داۋىسسىزعا بىتەدى. مىسالى: ەل، وت، ەر، يت، ار، ەس، ۇلت، اۋ، ءورت، ءوس، ءىن، وق، ور، اق، ءىس، اش ت. ب.
بىتەۋ بۋىن دەپ - داۋىسسىزدان باستالىپ، داۋىسسىزعا بىتەدى. مىسالى: سەرت، تون، مەك - تەپ، ءتورت، سىي - لىق، ناۋ - رىز، باي - لىق، بەك - سۇل - تان، سۇل - تان - ماح - مۇت ت. ب.
انا - دۇنيەدەگى بىردەن - ءبىر قۇدىرەت. ادەمى سوزدەردىڭ بارلىعى دا انالارعا ارنالعان. ەندەشە، انا تاقىرىبىندا قانداي قاناتتى سوزدەر مەن جىر شۋماقتارىن بىلەمىز؟
انامىز - سوزىنە ماتەماتيكالىق تاسىلمەن قىسقاشا دىبىستىق مىنەزدەمە بەرۋ.
انامىز-سوزىنە ماتەماتيكالىق تاسىلمەن قىسقاشا دىبىستىق مىنەزدەمە بەرۋ.
ا-نا-مىز – جۋىن بۋىندى ءسوز
بەرىلگەنى: انامىز
شەشۋى: انامىز سوزىندە التى دىبىس بار. ونىڭ ۇشەۋى – ولار: ەكى ا، ى داۋىستى دىبىستار. سەبەبى، بۇل دىبىستاردى ايتقاندا وكپەدەن شىققان اۋا اۋىز قۋىسىندا ەشبىر كەدەرگىگە ۇشىراماي، اۋا ەركىن شىعادى. ۇشەۋى – ولار: ت، م، ز داۋىسسىز دىبىستار. سەبەبى، بۇل دىبىستاردى ايتقاندا وكپەدەن شىققان اۋا اۋىز قۋىسىندا ءتۇرلى كەدەرگىلەرگە ۇشىراپ، اۋا قىسىلىپ شىعادى. ول بىلاي ورنەكتەلەدى:
وقۋلىقپەن جۇمىس. جاتتىعۋ جۇمىستارىن ورىنداۋ.
شىققان سوزگە سويلەم قۇراستىرۋ. ءبىر داۋىستى جانە ءبىر داۋىسسىز دىبىسقا مىنەزدەمە بەرۋ.
1. ا - داۋىستى دىبىس. سەبەبى، بۇل دىبىستى ايتقاندا وكپەدەن شىققان اۋا اۋىز قۋىسىندا ەش كەدەرگىگە ۇشىراماي، اۋا ەركىن شىعادى.
2. ءتىلدىڭ قاتىسىنا قاراي - ءتىل ارتى نە جۋان داۋىستى ءسوز. سەبەبى، بۇل دىبىستى ايتقاندا ءتىلدىڭ ۇشى ءسال ارتقا قاراي تارتىلىپ، ءۇستى ءسال دوڭەستەنەدى.
3. جاقتىڭ اشىلۋىنا قاراي - اشىق داۋىستى. سەبەبى، بۇل دىبىستى ايتقاندا جاق كەڭ اشىلىپ، اۋا ەركىن شىعادى.
4. ەرىن مەن ەزۋدىڭ قاتىستى قاراي – ەزۋلىك داۋىستى. سەبەبى، بۇل دىبىستى ايتقاندا ەرىن جيىرىلىپ، ەزۋ ارتقا قاراي تارتىلادى.
"جۇلدىزدى ءسات الاڭى"اداسقان ارىپتەردى ورنالاستىرا وتىرىپ، شىققان قاناتتى سوزدەردىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
1. بالا اتا - انانىڭ التىن باعاناسى.
2. انامنىڭ ءتىلى - اياۋلى ءۇنى.
"اسىل ءسوز مارجاندارى"تۇراقتى ءسوز تىركەستەرىنىڭ ماعىناسىن اشۋ.
1. ات ءىزىن سالماۋ حا - بار - لاس - پاۋ
2. بارماعىن تىستەدى ءو - كىن - ءدى
3. جۇلدىزى وڭىنان تۋۋ جو - لى بو - لۋ
4. جىگەرى قۇم بولۋ شار - شاۋ، جا - سىپ قا - لۋ
5. ءسوزى ءمىردىڭ وعىنداي ءوت - كىر ءسوز
6. ءورىسى كەڭ ءبى - ءلىم - ءدى
7. سىركەسى سۋ كوتەرمەيدى ەش - تە - ڭە - ءنى كو - ءڭى - ءلى جاق - تىر - ماي - دى
8. ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي ءسۇپ - ءسۇي - كىم - ءدى
9. شىراعى ءسوندى ءۇ - ءمى - ءتى ءۇ - ءزىل - ءدى
10. توننىڭ ىشكى باۋىنداي ءو - تە جا - قىن، ءوز ا - دا - مىن - داي
بۇگىنگى ساپاردان تۇيگەنىم...
تومەندەگى سوزدەردەن بۋىن تۇرلەرىن اجىراتۋ؛
الاشا، انت، دوس، ويماق، تەنگە، جەبە، بۋدا، وكىل، ەتەنە، جاپقىشجابا، جاستىقتاي، يبالى، ناۋرىز، ءۇرت(تەز، كىلت)
ساباقتى قورىتىندىلاۋ
اناسىزدار - اق ەدىل، جايىقسىزدار،
جۇزە المايدى وتىندە قايىقسىزدار.
مازداتاتىن جۇرەكتە وت لاۋلاتىپ
ءار ءۇيدىڭ كۇنى دەسە، لايىقسىزدار.("انا تۋرالى جىر"حورمەن ورىنداۋ)
ۇيگە تاپسىرما: 1. ەرەجە جاتتاۋ. 2. انالارعا تىلەك ارناۋ، قۇرامىنان اشىق، تۇيىق، بىتەۋ بۋىن سوزدەردى تالداۋ.
وقۋشى ءبىلىمىن باعالاۋ.
اتىراۋ وبلىسى، اتىراۋ قالاسى،
اباي اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى پاندەرى ءمۇعالىمى:
ساليحوۆا ايىمگۇل ءمادي قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بۋىن جانە ونىڭ تۇرلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا فونەتيكانىڭ ءبىر بولشەگى - بۋىن جانە ونىڭ تۇرلەرى تۋرالى تۇسىنىك بەرىپ، مەڭگەرتۋ. بۋىننىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرىن، جاسالۋ جولدارىن بىرنەشە مىسالدار ارقىلى دالەلدەۋ.
دامىتۋشىلىعى: ينتەربەلسەندى تاقتانىڭ مۇمكىنشىلىگىن پايدالانا وتىرىپ، ماتەماتيكالىق تاسىلمەن فونەتيكالىق تالداۋ داعدىسىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ، سويلەۋ مانەرىن، ويلاۋ قابىلەتىن، بەلسەندىلىگىن ويىن ارقىلى پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىگى: ونەردىڭ قۇدىرەتىن، انا ءتىلىنىڭ بايلىعىن سەزىنىپ، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ. اناعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك ماحابباتتى ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ.(انالار الەمىنە ساياحات ساباق)
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، تالداۋ، دالەلدەۋ، مانەرلەپ وقۋ، ويىن تۇرلەرى...
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەربەلسەندى تاقتا، ۆيدەو - كليپ، تاقتا، انا تۋرالى قاناتتى سوزدەر، ديداكتيكالىق ماتەريالدار ت. ب.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەپتانۋ. ادەبيەت. ساز ونەرى. بەينەلەۋ ونەرى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.(وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەندەۋ، جيناقتاۋ.)
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى.
"انا - ارداقتى ەسىم"تاقىرىبىندا ەسسە جازۋ.("اناشىم"- كليپ تىڭداۋ)
ءىىى. جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ەپيگرافى: دۇنيەدە انا ماحابباتىنان قاسيەتتى نارسە جوق. ونىڭ الدىندا ادامدى ىنتىقتىرۋشى وزگە دۇنيەلەر ءالسىز كەلەدى.( ۆ. گ. بەلينسكيي)
ەندەشە، بۇگىنگى ساباعىمىزدى انالار مەرەكەسىنە وراي بايلانىستىرا وتىرىپ، "انالار الەمىنە ساياحات"جاسالىق.
ءتۇسىندىرۋ ءادىسى بويىنشا جاڭا ساباق ماتەريالدارى تۇسىندىرىلەدى.
فونەتيكا سالاسىنىڭ ءبىر ءتۇرى - بۋىن. ءسوز بىرنەشە فونەتيكالىق بولىكتەرگە بولىنەدى. مىسالى:"ا - نا - ەڭ ءا - دە - ءمى ءا - ۋەز - ءدى ءسوز"دەگەن قاناتتى سويلەمدە التى ءسوز بار. بۇل سويلەمدەگى سوزدەر ەستىلۋى جاعىنان بىرنەشە شاعىن دىبىس توبىنا جىكتەلىپ تۇر. ءاربىر فونەتيكالىق بولشەك بۋىن نە بىرنەشە دىبىستان قۇرالادى.
بۋىن دەگەنىمىز – ءسوز قۇرامىنداعى ءبىر نەمەسە بىرنەشە دىبىستاردىڭ توبىنان جاسالعان فونەتيكالىق بولشەك.
بۋىنعا ءتان بەلگىلەر:
1. داۋىستى دىبىسسىز بۋىن بولمايدى.
2. داۋىستى دىبىستىڭ ءبىر ءوزى بۋىن قۇراي الادى. داۋىسسىز دىبىستار بۋىن قۇراي المايدى.
3. ءسوزدىڭ قۇرامىندا قانشا داۋىستى دىبىس بولسا، سونشا بۋىن بولادى.
4. بۋىندا ماعىنا بولمايدى.
5. تىلىمىزدەگى بايىرعى سوزدەر، سونداي - اق بۋىندار قاتار كەلگەن ەكى داۋىسسىزدان باستالمايدى.(سقاق - ىسقاق، سلانوۆ - سىلانوۆ)
بۋىننىڭ تۇرلەرى: اشىق بۋىن، تۇيىق بۋىن، بىتەۋ بۋىن.
اشىق بۋىن دەپ - جالعىز داۋىستى دىبىستان قۇرالعان بۋىن. مىسالى: ا - تا، ي - نە، ا - عا، ە - رە، و - را، ا - پا ت. ب. داۋىسسىزدان باستالىپ، داۋىستىعا بىتەدى. مىسالى: كە - مە، دا - نا، با - عا، جە - بە، سا - رى، كو - شە - دە، مە - رە - كە ت. ب.
تۇيىق بۋىن دەپ - داۋىستىدان باستالىپ، داۋىسسىزعا بىتەدى. مىسالى: ەل، وت، ەر، يت، ار، ەس، ۇلت، اۋ، ءورت، ءوس، ءىن، وق، ور، اق، ءىس، اش ت. ب.
بىتەۋ بۋىن دەپ - داۋىسسىزدان باستالىپ، داۋىسسىزعا بىتەدى. مىسالى: سەرت، تون، مەك - تەپ، ءتورت، سىي - لىق، ناۋ - رىز، باي - لىق، بەك - سۇل - تان، سۇل - تان - ماح - مۇت ت. ب.
انا - دۇنيەدەگى بىردەن - ءبىر قۇدىرەت. ادەمى سوزدەردىڭ بارلىعى دا انالارعا ارنالعان. ەندەشە، انا تاقىرىبىندا قانداي قاناتتى سوزدەر مەن جىر شۋماقتارىن بىلەمىز؟
انامىز - سوزىنە ماتەماتيكالىق تاسىلمەن قىسقاشا دىبىستىق مىنەزدەمە بەرۋ.
انامىز-سوزىنە ماتەماتيكالىق تاسىلمەن قىسقاشا دىبىستىق مىنەزدەمە بەرۋ.
ا-نا-مىز – جۋىن بۋىندى ءسوز
بەرىلگەنى: انامىز
شەشۋى: انامىز سوزىندە التى دىبىس بار. ونىڭ ۇشەۋى – ولار: ەكى ا، ى داۋىستى دىبىستار. سەبەبى، بۇل دىبىستاردى ايتقاندا وكپەدەن شىققان اۋا اۋىز قۋىسىندا ەشبىر كەدەرگىگە ۇشىراماي، اۋا ەركىن شىعادى. ۇشەۋى – ولار: ت، م، ز داۋىسسىز دىبىستار. سەبەبى، بۇل دىبىستاردى ايتقاندا وكپەدەن شىققان اۋا اۋىز قۋىسىندا ءتۇرلى كەدەرگىلەرگە ۇشىراپ، اۋا قىسىلىپ شىعادى. ول بىلاي ورنەكتەلەدى:
وقۋلىقپەن جۇمىس. جاتتىعۋ جۇمىستارىن ورىنداۋ.
شىققان سوزگە سويلەم قۇراستىرۋ. ءبىر داۋىستى جانە ءبىر داۋىسسىز دىبىسقا مىنەزدەمە بەرۋ.
1. ا - داۋىستى دىبىس. سەبەبى، بۇل دىبىستى ايتقاندا وكپەدەن شىققان اۋا اۋىز قۋىسىندا ەش كەدەرگىگە ۇشىراماي، اۋا ەركىن شىعادى.
2. ءتىلدىڭ قاتىسىنا قاراي - ءتىل ارتى نە جۋان داۋىستى ءسوز. سەبەبى، بۇل دىبىستى ايتقاندا ءتىلدىڭ ۇشى ءسال ارتقا قاراي تارتىلىپ، ءۇستى ءسال دوڭەستەنەدى.
3. جاقتىڭ اشىلۋىنا قاراي - اشىق داۋىستى. سەبەبى، بۇل دىبىستى ايتقاندا جاق كەڭ اشىلىپ، اۋا ەركىن شىعادى.
4. ەرىن مەن ەزۋدىڭ قاتىستى قاراي – ەزۋلىك داۋىستى. سەبەبى، بۇل دىبىستى ايتقاندا ەرىن جيىرىلىپ، ەزۋ ارتقا قاراي تارتىلادى.
"جۇلدىزدى ءسات الاڭى"اداسقان ارىپتەردى ورنالاستىرا وتىرىپ، شىققان قاناتتى سوزدەردىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
1. بالا اتا - انانىڭ التىن باعاناسى.
2. انامنىڭ ءتىلى - اياۋلى ءۇنى.
"اسىل ءسوز مارجاندارى"تۇراقتى ءسوز تىركەستەرىنىڭ ماعىناسىن اشۋ.
1. ات ءىزىن سالماۋ حا - بار - لاس - پاۋ
2. بارماعىن تىستەدى ءو - كىن - ءدى
3. جۇلدىزى وڭىنان تۋۋ جو - لى بو - لۋ
4. جىگەرى قۇم بولۋ شار - شاۋ، جا - سىپ قا - لۋ
5. ءسوزى ءمىردىڭ وعىنداي ءوت - كىر ءسوز
6. ءورىسى كەڭ ءبى - ءلىم - ءدى
7. سىركەسى سۋ كوتەرمەيدى ەش - تە - ڭە - ءنى كو - ءڭى - ءلى جاق - تىر - ماي - دى
8. ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي ءسۇپ - ءسۇي - كىم - ءدى
9. شىراعى ءسوندى ءۇ - ءمى - ءتى ءۇ - ءزىل - ءدى
10. توننىڭ ىشكى باۋىنداي ءو - تە جا - قىن، ءوز ا - دا - مىن - داي
بۇگىنگى ساپاردان تۇيگەنىم...
تومەندەگى سوزدەردەن بۋىن تۇرلەرىن اجىراتۋ؛
الاشا، انت، دوس، ويماق، تەنگە، جەبە، بۋدا، وكىل، ەتەنە، جاپقىشجابا، جاستىقتاي، يبالى، ناۋرىز، ءۇرت(تەز، كىلت)
ساباقتى قورىتىندىلاۋ
اناسىزدار - اق ەدىل، جايىقسىزدار،
جۇزە المايدى وتىندە قايىقسىزدار.
مازداتاتىن جۇرەكتە وت لاۋلاتىپ
ءار ءۇيدىڭ كۇنى دەسە، لايىقسىزدار.("انا تۋرالى جىر"حورمەن ورىنداۋ)
ۇيگە تاپسىرما: 1. ەرەجە جاتتاۋ. 2. انالارعا تىلەك ارناۋ، قۇرامىنان اشىق، تۇيىق، بىتەۋ بۋىن سوزدەردى تالداۋ.
وقۋشى ءبىلىمىن باعالاۋ.
اتىراۋ وبلىسى، اتىراۋ قالاسى،
اباي اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى پاندەرى ءمۇعالىمى:
ساليحوۆا ايىمگۇل ءمادي قىزى
You Might Also Like
