C-وقىتۋ مەن وقۋدا وزگەرىس ەنگىزىلگەنىن جانە ول باسقارىلعانىن راستايتىن تىزبەكتەلگەن ساباقتار توپتاماسى وتكىزىلگەنى تۋرالى رەفلەكتيۆتىك ەسەپ
ءقازىر ءححى-عاسىر جاڭا تەحنولوگيالار، كومپيۋتەر زامانى دەپ اتالادى. قاراپ وتىرساق، كۇندە ءبىر وزگەرىس ومىرىمىزگە ەنىپ جاتىر.
سوندىقتان زامان اعىمىنا قاراي ادام دا، ونىڭ كوزقاراستارى دا ۇنەمى دامۋ ۇستىندە. مەنىڭ وسى كەمبريدج باعدارلاماسى بويىنشا وقۋعا كەلۋىمنىڭ وزىدە وزگەرۋگە بەت بۇرۋىم دەپ بىلەمىن.
مەكتەپ جۇمىسى مەن وقۋشى جەتىستىكتەرىن ورىستەتۋدەگى نەگىزگى تۇلعا – ءمۇعالىم. (Strong Ward & Grand).
مەن ءوزىمنىڭ «1-بەتپە بەت» كەزەڭىندە العان ءبىلىمىمدى مەكتەپتەگى ىس-تاجىريبەمدە جالعاستىرۋ ءۇشىن ءوزىم قىزمەت جاسايتىن سايرام اۋدانىنداعى №103 جالپى ورتا مەكتەپتە وتكىزدىم. سوندىقتان الدىمەن مەكتەپتەگى ارىپتەستەرىمە كۋرستان العان اسەرىمدى جەتكىزدىم. ءوقۋ-ىسى مەڭگەرۋشىسىنە زەرتتەۋ جۇمىسىمدى جۇرگىزۋ ماقساتىندا كومپيۋتەرمەن جابدىقتالعان ياعني ينتەراكتيۆتى تاقتاسى بار كابينەت سۇرادىم. ءىس -تاجىريبەمدى ءوزىم ساباق بەرەتىن 4 «ا» سىنىبىندا وتكىزدىم. مەنىڭ سىنىبىمدا 22 وقۋشى بار. ونىڭ 12 ۇل بالا، 10 قىز بالا. بۇل سىنىپتاعى وقۋشىلاردىڭ مىنەز-قۇلقى، ەستە ساقتاۋى ءار ءتۇرلى. ۇزدىكتەر-6، ەكپىندىلەر-9، ورتالار-7. مەن وزگەرىستەر ەنگىزۋ ءۇشىن الدىما مىناداي ماقسات قويدىم: باعدارلاماداعى 7 ءمودۋلدى ءتيىمدى قولدانا وتىرىپ وقىتۋ؛ تەوريادا العان ءبىلىمىمدى ىس-تاجىريبەدە قولدانۋ؛ تەوريا مەن پراكتيكانى بايلانىستىرىپ، ناتيجەلى قورىتىندى شىعارۋ؛ وقۋدى قالاي جاقسارتۋعا بولاتىنى تۋرالى سەنىمىمدى نىعايتۋ؛ ءاربىر وقۋشىمەن شىنايى قارىم-قاتىناس ورناتۋ. ءوزىم ساباق بەرەتىن سىنىپتاعى وقۋشىلار مەنى ەرەكشە ساعىنىشپەن، ىقىلاسپەن قارسى الدى. وقۋشىلارىما ەندى بىرلەسىپ جۇمىس جاسايتىنىمىزدى، ىنتىماقتاسىپ، توپپەن اقىلداسىپ، جۇمىس جۇرگىزۋ كەرەك ەكەنىن ايتتىم. ولاردا مەنىڭ اكەلگەن جاڭالىعىما قاتتى قۋانىپ، بارىنە دايىن ەكەندىگىن ايتتى. وقۋ ۇدەرىسىن زەرتتەۋ جۇرگىزۋدە الدىمەن وقۋشىلارىمدى ترەنينگ ارقىلى توپتارعا ءبولىپ، بىرلەسىپ توپ ەرەجەسىن قۇرۋعا تاپسىرما بەردىم. ءار توپ وزدەرى قۇرعان ەرەجەلەرىن ورتاعا شىعىپ قورعادى. سودان كەيىن سىنىپتىڭ ورتاق ەرەجەسىن قۇردى. ساباقتا وقۋشىلار ەندى ءبىر- ءبىرىن تىڭداۋعا، اركىمنىڭ ويى قۇندى ەكەنىن، ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداۋدا ۇنەمى سىنىپتاستارىنا كومەك بەرۋىن ءتۇسىندى. باعدارلامانى وقىپ – ۇيرەنۋ جانە ءوز تاجىريبەمە ەنگىزۋدە سىني تۇرعىدان ويلاۋ، باعالاۋدىڭ تاسىلدەرىن جەتىلدىرۋ، اكت–نى قولدانۋ ،جاس ەرەكشەلىكتەرىنە ساي ءبىلىم بەرۋ، ديالوگتىك تاسىلدەر بويىنشا جۇمىس ىستەدىم.
بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ باعدارلاماسىنىڭ مازمۇنى جەتى ءمودۋلدى قامتيدى :1) «ءبىلىم بەرۋ مەن ءبىلىم الۋداعى جاڭا تاسىلدەر» مودۋلىندە ءبىلىم بەرۋ كەڭىستىگىندەگى تاسىلدەردى كوپتىگىنە قاراماستان «ديالوگ ارقىلى وقىتۋ» جانە «قالاي وقۋ كەرەكتىگى» عانا قاراستىرىلعان. ديالوگ نەگىزىندە وقىتۋدىڭ ەرەكشەلىگى وقۋشىلاردىڭ ءوزارا سۇحباتتاسۋى جانە ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىناداعى ديالوگتىڭ شاكىرتتەردىڭ وزىندىك وي - پىكىرىن جۇيەلەۋى مەن دامىتۋىنا كومەكتەسەتىن امال ەكەندىگىندە. سىنىپتاعى ديالوگتىك اڭگىمەنىڭ 3 ءتۇرى بار: 1. اڭگىمە - دەبات: 2. زەرتتەۋشىلىك: 3. توپتىق اڭگىمە. ال «قالاي وقۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتۋدىڭ» نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى «مەتاتانۋ» بولىپ تابىلادى. وقۋشىلاردىڭ وقۋدى ءوز بەتىنشە جالعاستىرا الاتىن ءبىلىم جيناۋ جاۋاپكەرشىلىگىن تۇسىنۋگە جانە ونى قاداعالاۋ، باعالاۋ، باقىلاۋ قابىلەتىن وزگەرتۋدى تۇسىنەمىز.
ءمۇعالىم وقۋشىلاردىڭ زەر سالىپ تىڭداۋىن، العان ءبىلىمدى ەسىندە جاقسى ساقتاپ قالۋ ماقساتىندا جۇمىستى بارىنشا كۇردەلى جانە ءار ءتۇرلى بولۋىن قاداعالايدى. ماتەريالدى «ەستە ساقتاۋ» جانە «ءتۇسىنۋ» ۇعىمدارىنىڭ ءارتۇرلى ادىستەرى بار ەكەنىن ءتۇسىنىپ، ماعىناسىن اجىراتا الۋعا ۇيرەنەدى.
مەن ساباقتارىمدا كوبىنە ديالوگ ارقىلى وقىتۋ ءمودۋلىن پايدالاندىم. وتىلگەن مودۋلدەردىڭ قاي-قايسىسىن الساق تا ديالوگپەن تىعىز بايلانىستا تۇرادى. سەبەبى ساباق بارىسىندا وقۋشى مەن وقۋشى، ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىندا مىندەتتى تۇردە ديالوگ جۇرەدى. مىسالى: «حالىق اۋىز ادەبيەتى» تاراۋىنان («اققۋ، شورتان ءھام شايان»، «ارا مەن شىبىن»، «ارىستان مەن تىشقان» جانە «اراشا») مىسالدارى تاقىرىبىندا ساباقتار وتكىزدىم. باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارى بولعاندىقتان جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى ەركىن سويلەپ، ەركىن جازۋعا قابىلەتتەرى جەتپەي جاتادى. وقۋشىلاردىڭ سويلەۋ قابىلەتتەرىن وسى «ديالوگ ارقىلى وقىتۋ» ءمودۋلى ارقىلى دامىتۋعا بولادى. ديالوگ ارقىلى ءبىلىم بەرۋ مەن ءبىلىم الۋ وقۋشىلاردىڭ ءوزارا سۇحباتتاسۋى جانە وقۋشى مەن ءمۇعالىم اراسىنداعى ديالوگتىڭ شاكىرتتەردىڭ وزىندىك وي – پىكىرىن جۇيەلەۋى مەن دامۋىنا كومەكتەسەتىن ءادىس رەتىندە ۇسىنىلعان. ساباقتا وقۋشىلاردىڭ ءوزارا ديالوگقا ءتۇسۋى ولاردىڭ سويلەۋ مادەنيەتىنىڭ جەتىلۋىنە، بىرەۋدىڭ پىكىرىن تىڭداۋ، ءوزى پىكىر ءبىلدىرۋ، شەشىم قابىلداۋ، وي ءتۇيۋ داعدىلارىنىڭ دامۋىنا وڭ ىقپال ەتەتىنى انىق. ال وقۋشى مەن ءمۇعالىمنىڭ اراسىنداعى ديالوگ ساباقتى دەموكراتيالاندىرۋعا، تۇسىنبەۋشىلىكتىڭ بولماۋىنا جاقسى ىقپال ەتەدى. «قالاي وقۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتۋ» نەمەسە وقۋشىلارعا وقۋدى ءوز بەتىنشە جالعاستىرا الاتىن ءبىلىم جيناۋ جاۋاپكەرشىلىگىن تۇسىنۋگە جانە ونى ءوزى مويىنداۋىنا وڭ اسەرىن تيگىزەدى. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، ءبىلىم الۋشى ءوز بەتىمەن ىزدەنۋ (ءوز بەتىمەن وقۋ، ينتەرنەت رەسۋرستارىن پايدالانۋ ت.ب)، العان ءبىلىمىن تاجىريبەدە قولدانۋ ارقىلى ءبىلىمنىڭ پايداسىن، ناتيجەسىن كورە الۋى. ءبىلىم تەك ءسوز جۇزىندە ەمەس، ومىرگە قاجەتتىلىگى تۇسىنىكتى بولعان جاعدايدا عانا وقۋشى ءوزىنىڭ وقۋىنا جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە الادى.
2)«سىني تۇرعىدان ويلاۋعا وقىتۋ» باعدارلامانىڭ ءون بويىندا ەكى ماعىنادا قاراستىرىلادى. وقۋشىلاردى سىني تۇرعىدان ويلاۋعا ۇيرەتۋ جانە مۇعالىمدەردى سىني تۇرعىدان ويلاۋعا ۇيرەتۋ. وقۋشىلارعا قاتىستى سىني تۇرعىدان ويلاۋ ولاردىڭ جوبالاۋ، بولجاۋ، سينتەزدەۋ ، اقپاراتتاردى سالىستىرۋ قابىلەتىنىڭ ارتۋىن كوزدەسە، مۇعالىمدەر ءۇشىن سىني تۇرعىدان ويلاۋ ءوزىنىڭ جۇمىس تاجىريبەسىن، جاڭا تاسىلدەردى قولدانۋ جانە باعالاۋ ارەكەتتەرىن سىني تۇرعىدان باعالاۋدى قامتيدى.
كەمبريدج باعدارلاماسىنىڭ 2ء-مودۋلى وقۋشىلاردى سىني تۇرعىدان ويلاۋ- وقۋشىلاردى جوعارى ويلاۋ، سىناي ويلاۋ دەڭگەيىنە جەتكىزەدى. باستاۋىش سىنىپ وقۋشىسى جاڭالىققا جانى قۇمار، بىلمەگەنىن بىلگىسى كەلىپ تۇرادى. وسى كۋرس بويىندا ۇيرەنگەنىمدى ءوز تاجىريبەمدە قولدانىپ، سىني تۇرعىدان ويلاۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ بىلىمگە دەگەن سەنىمىن نىعايتىپ، ىسكەرلىگى مەن دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىردىم، ىنتاسىن ارتتىردىم. ساباقتاعى باستى وزگەرىس- وقۋشىلاردىڭ جاپپاي تىلدىك ارەكەتكە ءتۇسۋى. وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ دەڭگەيى الدەقايدا جوعارىلادى. ءار تاقىرىپتىڭ يدەياسىن وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنىڭ اشۋى، كەيىپكەرگە اينالۋ، كەيىپكەرمەن بىرگە قۋانۋ ساباقتا جاعىمدى ەموسيا، اسەر قالدىراتىنداي جاعدايعا جەتتى.
اسىرەسە توپتىق جۇمىستاردا بالالاردىڭ جاندارى جاقىنداسىپ، بىرگە جاساعان ىستەرىنىڭ ناتيجەسىن كورۋ، ولاردى جوعارى ەموسيونالدىق جاعدايعا اكەلەتىندىگى بايقالدى. ساباقتا وزدەرىن ەركىن ۇستاپ، ءبىلىم الۋعا دەگەن قۇشتارلىقتارى مەن قىزىعۋشىلىقتارى ارتتى. العان ءبىلىمىن كەڭەيتۋ ءۇشىن وزدىگىنەن وقىپ، توپتا، جۇپتا جۇمىس جاساۋعا قالىپتاسا باستادى.
3)« وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ جانە وقۋدى باعالاۋ» وقۋدى ءتيىمدى باعالاۋدى قاراستىرادى. ءبىلىم الۋشىلار وزدەرىنىڭ وقۋدىڭ قانداي ساتىسىندا تۇرعانىن، قانداي باعىتتا دامۋ كەرەك جانە قاجەتتى دەڭگەيگە قالاي جەتۋ كەرەك ەكەندىگىن انىقتاۋ ءۇشىن وقۋشىلار جانە ولاردىڭ مۇعالىمدەرى قولداناتىن مالىمەتتەردى ىزدەۋ جانە ءتۇسىندىرۋ ۇدەرىسى. بەرىلگەن انىقتاما ەلەمەنتتەرىنىڭ ءبىرى وقۋشىلاردىڭ دەرەكتەردى قولدانۋىنا باستى نازار اۋدارتۋ بولىپ تابىلادى. بۇل رەتتە، مۇعالىمدەر جالعىز باعالاۋشى تۇلعا بولمايتىندىعىنا نازار اۋدارىلادى. وقۋشىلار وزدەرىنىڭ سىنىپتاستارىن جانە وزدەرىن باعالاۋعا تارتىلۋى مۇمكىن باعالاۋدى بەلسەندى جۇرگىزگەن كەزدە بەلسەندى قاتىسۋى كەرەك. «ءبىلىم الۋشىلار ءوز ءبىلىمىن ارتتىرۋ ءۇشىن باعالاۋدى ۇيرەنۋى قاجەت، سوندىقتان وقۋشىلارعا ءوزىنىڭ وقۋىن جاقسارتۋ ءۇشىن كەرى بايلانىس ارقىلى الىنعان اقپاراتقا سايكەس جۇمىس ىستەۋ قاجەت. بۇل ولاردان تۇسىنۋشىلىكتى، قىزىعۋشىلىقتى جانە ىقىلاسپەن ارەكەت ەتۋدى قاجەت ەتەدى.»( مان 57-بەت.) ءبىرىنشى بەتپە-بەت كەزەڭىندە «باعالاۋ» بويىنشا العان تەوريالىق ءبىلىمىم بويىنشا ءوزىمنىڭ تىزبەكتەلگەن ساباقتارىمدا ءوزىن-وزى باعالاۋ، جۇپتىق باعالاۋ، توپتىق باعالاۋ، ماداقتاما ارقىلى باعالاۋ،ءبىرىن-بىرى باعالاۋ، الگوريتمدى باعالاۋ ت.ب تۇرلەرىن پايدالاندىم. وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋدىڭ ءمودۋلىن ساباقتار توپتاماسىنا كىرىكتىرۋدىڭ ماقساتتارى مەن ادىستەرىن نۇسقاۋلىق بويىنشا جۇيەلى تۇردە قولدانا ءبىلدىم.
مەن ساباقتارىمدا جيىنتىق باعالاۋ ادىسىنەن قاراعاندا ءفورماتيۆتى باعالاۋ ءادىسىن پايدالاندىم. جيىنتىق باعا وقۋشىعا بىلىمدىك ستاندارتتاردى مەڭگەرگەنى ءۇشىن، ال ءفورماتيۆتى باعالاۋ وقۋشىلاردىڭ ساباققا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا قويىلادى. مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلار ءۇشىن وزدەرىنىڭ قانداي ماقساتقا جەتۋدى كوزدەيتىنىن، ماقساتقا جەتۋ ولشەمدەرىن ءتۇسىنۋ نە ءۇشىن كەرەك ەكەنىن ءتۇسىنۋ ماڭىزدى. باعدارلامانىڭ ءون بويىندا باعالاۋ كريتەرييلەرى دە قاراستىرىلادى.
4)« وقىتۋدا اقپاراتتىق – كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ» اكت-نىڭ ماقساتى تۋرالى نۇسقاۋلىقتا بىلاي دەلىنگەن: -اقپاراتتىق –كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيانى وقۋ ۇدەرىسىنە ەنگىزۋ جاعدايىندا تۇجىرىمدامالىق نەگىزىن جاساۋ جانە ونى جۇيەلەۋ؛ - ءبىلىم بەرۋدى اقپاراتتاندىرۋ كەزەڭىنە پەداگوگ مامانداردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ. اكت- پەداگوگتىڭ مۇمكىندىگىن كۇشەيتەتىن قۇرال، دەگەنمەن ول ءمۇعالىمدى الماستىرا المايدى. كومپيۋتەر مۇمكىندىكتەرى پسيحولوگيا مەن ديداكتيكا تۇرعىسىنان تالدانىپ، كەرەك كەزىندە پەداگوگيكالىق تالاپتارعا ساي قولدانىلۋى كەرەك ەكەندىگىن ەسكەرەتىن بولساق، اقپاراتتىق كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى ءبىلىمدى باعالاۋ جانە پايدالانۋ جۇيەسىن رەتتەۋگە كوپ كومەگىن تيگىزە الادى.
مۇعالىمدەردىڭ كۋرستىڭ سوڭىندا ساندىق تەحنولوگيالاردى سىني تۇرعىدان سەنىمدى پايدالانۋشىلارعا اينالاتىنىن كوزدەيدى.
5)« تالانتتى جانە دارىندى بالالاردى وقىتۋ» ءمودۋلىنىڭ كوزدەيتىنى دارىندى وقۋشىلاردى تانۋدا، ولاردىڭ قاجەتتىلىكتەرىنە كوڭىل بولۋدە مۇعالىمدەرگە كومەك بەرۋ. مەن ءوزىم ساباق بەرەتىن سىنىپ وقۋشىلار اراسىنداعى وزىندىك دارىنى بار وقۋشىلارعا سەنە وتىرىپ، ناتيجەگە باعىتتالعان جاڭا ساباق ۇلگىلەرىندە كەمبريدج باعدارلاماسى ۇسىنعان تالانتتى جانە دارىندى وقۋشىلاردى وقىتۋ مودۋلىندەگى فريمان ۇسىنعان كريتەرييلەر ارقىلى جۇزەگە اسىرۋعا تىرىسىپ كوردىم.
سونىمەن دارىن دەگەن نە؟ دارىندى بالانىڭ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟ –دەگەن انىقتامالاردى نۇسقاۋلىق ارقىلى ۇيرەندىم.
جالپى كەز كەلگەن ادام ءۇش پارامەتر: مۇمكىندىك، قاجەتتىلىك جانە مۇددەلىلىك ارقىلى سيپاتتالىنادى. مۇمكىندىك-ادامنىڭ ناتيجەسى تەك ءوزى ءۇشىن عانا قاجەتتى ءىس- ارەكەتتى دۇرىس ورىنداي الۋ دەڭگەيىن كورسەتسە، قاجەتتىلىك- ونىڭ ناتيجەسى قوعامعا نەمەسە الەۋمەتتىك توپقا قاجەتتى ىس-ارەكەتتى دۇرىس ورىنداي الۋ دەڭگەيىن كورسەتەدى. ال مۇددەلىلىك – ادامنىڭ جەكە تۇلعا رەتىندەگى سيپاتتاماسى. ناتيجەسى ورىنداۋشى ادام ءۇشىن عانا كەرەك بولاتىن ءىس- ارەكەتتىڭ وقۋ ىس-ارەكەتى دەپ اتالاتىنى ءسوزسىز. ياعني، مۇمكىندىك-ادامنىڭ وقۋشۋ رەتىندەگى سيپاتتاماسى. ال قاجەتتىلىك- ادامنىڭ بەلگىلى ءبىر الەۋمەتتىك توپ مۇشەسى رەتىندەگى سيپاتتاما. مۇددەلىلىك-ادامدى دۇنيەنى تانىپ –ءبىلۋشى، عالىم رەتىندە سيپاتتاۋشى سيپاتاما.( مان 73-بەت)
دارىندى ج. اتتى وقۋشىم ءار توپقا ءبولىنۋ بارىسىندا ول ءوزىنىڭ ليدەرلىك قابىلەتىن بايقاتتى. توپتىڭ ەرەجەسىن قۇرىپ، سول ەرەجەنى ۇنەمى توپتاعىلارعا ەسكەرتىپ وتىردى. توپ مۇشەلەرىدە ونى سىيلاپ، بەدەلدى بولدى. ساباققا ەنجار قاتىساتىن وقۋشىلاردى دا توپقا بىرىكتىرىپ، ءوزىن-وزى رەتتەۋگە كومەكتەستى.
ز. اتتى وقۋشىم ساباقتار بارىسىندا تۇيىقتاۋ كورىنگەنىمەن، ولەڭ جازۋعا قابىلەتى بار ەكەن. ونى مەن ساباقتا ز. تاقىرىپقا ساي ولەڭ جازۋىنان اڭعاردىم.ونىڭ ويلاۋ قابىلەتى جوعارى ەكەن. تاربيە ساعاتىندا «ەڭ جاقىن كىم ادامعا» تاقىرىبىنا ەسسە جازۋعا تاپسىرما بەرگەن بولاتىنمىن. ەسسە جازعاندا دا ول اناسى مەن اكەسىنە ارناپ 4 قاتار ولەڭ جازىپتى. بۇدان مەن ونىڭ جۇرەگىنىڭ نازىكتىگىن بايقادىم. ول وسى تاربيە ساباعىندا جازعان رەفلەكسياسىنا بىلاي دەپ جازىپتى: « ماعان جاڭا ءادىس- تاسىلمەن وتىلگەن ساباق وتە ۇنادى. وسى ساباقتاردا اپايعا ىشكى جان-دۇنيەمىزدى جەتكىزە الامىز.» وسى زەرتتەۋ ساباقتار بارىسىندا ز. اتتى وقۋشىمنىڭ كوركەم سوزگە شەبەر ەكەندىگى بايقالدى. ءتىل بايلىعى وتە تاماشا ز. ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداعاندا، جاڭا تاقىرىپتى تالداعاندا، ەسسە جازۋ بارىسىندا جۇيەلى ويلاۋ، ناقتى پىكىرلەر ايتۋ جاعىنان ەرەكشە كوزگە ءتۇستى. ونىڭ بۇنداي قابىلەتىن بۇرىن قالاي بايقاماعانمىن دەپ تاڭ قالدىم.
ال ا. اتتى وقۋشىم ساباققا ۇلگەرىمى قاناعاتتانارلىق، ساباقتان سەبەپسىز كوپ قالاتىن وقۋشى. العاشقى ساباقتاردا توپقا ءبولىنۋ بارىسىندا ونىمەن ەشكىم وتىرعىسى كەلمەدى. بالالار «ول ءبىزدىڭ توپتى ارتقا تارتادى» دەپ نارازىلىقتارىن جاسىرمادى. ىنتىماقتاستىق اتموسفەراسىن قۇرىپ، ءتۇرلى ويىندار ارقىلى توپقا ءبولىنۋ، سەرگىتۋ ساتتەرى ارقىلى بالالار ءبىر ءۇيدىڭ بالاسىنداي بولىپ، تاتۋلاسىپ كەتتى. ا. وقۋشىمنىڭ سۋرەت سالۋعا دەگەن قابىلەتىن بايقادىم. ول سۋرەت سالۋدا بەلسەندىلىك تانىتتى. ءوزىنىڭ دە توپقا ۇلەسى ءتيىپ جاتقانىن بايقاعان سوڭ، ول ءوزىن-وزى رەتتەدى. توپ الدىنا شىعىپ سويلەيتىن بولدى. بۇرىنعى ساباقتاردا نەگە بۇل بالا ساباققا قۇلىقسىز بولدى؟- دەپ ويلاندىم. ۇيگە بارىپ تۇسىرىلگەن ۆيدەونى قاراپ وتىرىپ، ءداستۇرلى ساباقتاردا وعان از كوڭىل بولىنگەنىن بايقادىم. بۇل جەردە توپپەن جۇمىس جاساۋ بارىسىندا، ديالوگتا، جۇپپەن جۇمىس جۇرگىزگەندە بالا ەركىن قارىم-قاتىناس ورناتادى ەكەن دەگەن وي كەلدى.
6) «وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە ساي ءبىلىم بەرۋ جانە وقۋ» ءمودۋلى باسقا مودۋلدەرمەن تىعىز بايلانىستى. بۇل مودۋل تالانتتى جانە دارىندى بالالاردى وقىتۋ تاقىرىبىمەن تىعىز بايلانىستى سەبەبى بۇل ەكى مودۋل دە وقۋشىلاردىڭ قاجەتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋعا بعىتتالعان سارالانعان وقىتۋعا قاتىستى بولىپ وتىر. الايدا، بۇل مودۋل بالالار دامۋىنىڭ وقۋدىڭ قولجەتىمدىلىگى دارەجەسىن انىقتايتىن كەزەڭدەرىنە قاتىستى جانە دە «ءبىلىم بەرۋ مەن وقىتۋداعى جاڭا تاسىلدەر» مودۋلىمەن ءوزارا بايلانىستى .
7) «ءبىلىم بەرۋدى باسقارۋ جانە كوشباسشىلىق» مودۋلىندە ءبىلىم بەرۋدى باسقارۋ جانە ءمۇعالىمنىڭ كوشباسشىلىعى ءجايلى ايتىلادى. مەنىڭ پىكىرىمشە تەك ءمۇعالىمنىڭ كوشباسشىلىعىن ەمەس وقۋشىنىڭ دا كوشباسشىلىق قاسيەتىن دامىتاتىن مودۋل بولىپ تابىلادى. مىسالى: توپتىق جۇمىستاردا توپتىڭ جۇمىسىن قورعايتىن ، ءوز يدەيالارىن دالەلدەپ شىعاتىن سول توپتىڭ كوشباسشىلارى. بۇل ءمودۋلدى پايدالانۋ ارقىلى وقۋشى مەن ءمۇعالىم اراسىندا تىعىز قارىم-قاتىناس ورنايدى. .بۇل مودۋل ءبىلىم بەرۋدىڭ كەز كەلگەن جۇيەسىندەگى تۇراقتى دامۋ مەن وزگەرىستەردىڭ سىرتتان ەنگىزىلۋى مۇمكىن ەمەس، ولار ناقتى مۇعالىمدەردىڭ تاجىريبەسى مەن تۇسىنىكتەرىندەگى وزگەرىستەردەن باستاۋ الۋى كەرەك دەگەندى تۇجىرىمدايدى. باعدارلامانىڭ نەگىزگى يدەياسى سىني تۇرعىدان باعالاۋ، وزگەرۋ جانە تاجىريبە مەن ءبىلىم ساياساتىن قايتا باعالاۋ ناتيجەسىندە مۇعالىمدەر باستاماسىمەن بارلىق دەڭگەيلەردە وزگەرىستەردىڭ ىسكە اسىرىلاتىنىنا نەگىزدەلەدى. كوشباسشىلىق باعدارلامانىڭ بارلىق جەرىندە ءمۇعالىم ەنگىزەتىن وزگەرىستەر تاراپىنان قاراستىرىلادى. سوندىقتان ءمۇعالىم كوشباسشىلىعى ءار دەڭگەي قىرىنان قاراستىرىلۋ ماقساتىندا باعدارلامادا جەكە مودۋل بەلگىلەنگەن .
وسى مودۋلدە ايتىلعان كوشباسشىلىق ءتاسىل «ءمۇعالىمنىڭ كوشباسشىلىعىن دامىتۋدى» نەگىزدەيدى. ياعني وسى باعدارلاماداعى مودۋل بويىنشا ءىس تاجىربيەسىن تولىقتىرىپ وي–تۇجىرىمدارىن سارالاپ، كەيبىر وتكىزگەن تاجىربيەلەرى تۋرالى انىقتاما جاساپ، زەرتتەپ، باعالايدى، دامىتۋ شارالارىن ۇيىمداستىرادى.
ءداستۇرلى وقىتۋدا وقۋشىلار جاتتاندى ماتەريالدى بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا دەيىن عانا ەستە ساقتاپ،كەز-كەلگەن جاعدايدا ونى ومىردە پايدالانا المايتىنىن ءتۇسىندىم. ال، سىندارلى وقىتۋدىڭ ماقساتى- وقۋشىنىڭ ءپاندى تەرەڭ ءتۇسىنۋ قابىلەتىن دامىتۋ، العان بىلىمدەرىن سىنىپتان تىس جەردە، كەز-كەلگەن جاعدايدا ءتيىمدى پايدالانا ءبىلۋىن قامتاماسىز ەتەدى. پراكتيكا بارىسىندا قيىندىقتار كەزدەستى. توپقا ءبولۋ كەزىندە سىنىپتاعى جاقسى وقيتىن وقۋشىلار وزدەرى بولەك وتىرعىسى كەلدى. مەن ولاردى قابىلەتى تومەن وقۋشىلار العا قاراي ۇمتىلسىن دەپ ترەنينگ ويناتۋ ارقىلى ارالاستىرىپ وتىرعىزدىم. ءوز ويلارىن جەتكىزە المايتىن ءوز بويلارىندا وزدەرىنە دەگەن سەنىمسىزدىك قاسيەتى بار وقۋشىلاردى بايقادىم. مىسالى ج.، ن. دەگەن وقۋشىلار ۇنەمى ساباقتا ءۇنسىز وتىراتىن. ال كەلەسى ساباقتارىمدا پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى مەن بەلسەندىلىگى ءسال بولسا دا العا جىلجۋ بايقالدى. ءار ساباق سايىن وقۋشىلاردى وتەتىن ساباعىمنىڭ تاقىرىبىنا ساي توپتارعا ءبولىپ وتىردىم. زەرتتەۋ كەزىندە وسى وقۋشىلارعا ءار ءتۇرلى تاپسىرمالار بەرىپ ورىنداتۋعا تىرىستىم. بۇل زەرتتەۋ كەزىندە مەنىڭ بايقاعانىم سويلەمەي وتىراتىن وقۋشىلارىم دا كەيىنگى ساباقتاردا تاپسىرمالارعا جەڭىل قاراماي ورىنداۋعا تىرىستى. ساباققا كوپ ارالاسا بەرمەيتىن وقۋشىلارىم ساباقتا ءۇنسىز وتىراتىن ج پەن ن مەنى دە، وقۋشىلاردى دا تاڭ قالدىردى. زەرتتەۋ كەزىندە ءبىرىن ءبىرى وقىتۋعا جانە كومەك بەرۋگە ۇيرەندى. قورىتا ايتقاندا ۋاقىت تىعىزدىعىنا بايلانىستى ۋاقىتشا كەدەرگىلەر كەزدەستى. ءىس تاجىريبەمنىڭ ناتيجەسى بولۋ ءۇشىن ءتورت اپتا ۋاقىت وتە ازدىق ەتەدى. سوندىقتان كەلەسى ءىى جارتى جىلدىقتان باستاپ ساباقتى جوسپارلاۋدى قازىردەن ويلاپ ءجۇرمىن. پراكتيكا كەزىندە وتكەن ساباقتار وقۋشىلارعا ۇنادى. وقۋشىلارمەن سۇراق-جاۋاپ جۇرگىزگەن سوڭ ولارعا ەركىندىكتە ساباق ءوتۋ بارىسى كوبىرەك ۇنايتىنىن بايقادىم.
وتكىزگەن ساباقتارىمنىڭ بارلىعىندا مودۋلدەردىڭ يدەيالارى ارالاس، ءوزارا بىرلىكتە قولدانىلدى. ءوزىمنىڭ بويىمداعى وزگەرىسىم رەتىندە وقۋشىلاردى ىنتامەن تىڭداۋ، ولاردىڭ جاۋاپتارىنان باسقاشا كوزقاراسپەن قاراۋ سياقتى قاسيەتتەردى بايقادىم. «ۇستازدىق - ۇلى جول» بولسا، كۋرستى وقۋ ارقىلى ءوزىمدى- ءوزىم باعالاۋىم جاقساردى، وزگەلەردىڭ پىكىرىنە سىن كوزبەن قاراۋعا ۇيرەندىم. وسى جولدا العان ءبىلىمىمدى ارى قاراي دامىتۋ مەن جەتىلدىرۋدى جالعاستىرامىن .
وسى جەتى مودۋل نەگىزىندە وتىلگەن ساباقتاردان مەن تومەندەگىدەي وي تۇيىندەدىم. ءبىز مۇعالىمدەر وقۋشىلاردىڭ قالاي وقۋ كەرەكتىگىن ۇيرەنىپ، سونىڭ ناتيجەسىندە ەركىن سويلەي الاتىن، ىنتالى، سەنىمدى، سىني پىكىر-كوزقاراستارى جۇيەلى دامىعان، ساندىق تەحنولوگيالاردا قۇزىرلىق تانىتاتىن، ويلاۋ دەڭگەيى دامىعان، مەحانيكالىق ەستە ساقتاۋمەن شەكتەلىپ قالماعان، العان بىلىمدەرىن ومىردە كەز كەلگەن جاعدايدا پايدالانا الاتىن وقۋشى رەتىندە قالىپتاسۋىنا جول كورسەتۋىمىز قاجەت. بۇل از عانا ۋاقىتتى قامتيتىن پراكتيكادا ۇلكەن وزگەرىستەرگە جەتۋ مۇمكىن ەمەس. دەگەنمەن وقۋشىلاردا ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىق پايدا بولدى. مەكتەپكە بارعاندا جاسايتىن ىس-ارەكەتىم وسى مودۋلدەردى ءوز پراكتيكامدا ارى قاراي دامىتىپ، وقۋشىلارمەن جانە دە ارىپتەستەرىممەن بىرگە تىعىز جۇمىس جاساۋ. ءبىلىم بەرۋدەگى كەمبريدج ءتاسىلىنىڭ تەوريالىق نەگىزدەرى بويىنشا قاشىقتىقتان وقىتۋ كەزەڭىندە ءوز ىس-تاجىريبەمدە جەتى ءمودۋلدى ساباققا ىقپالداستىرا وتىرىپ، مەن ءوز ساباعىما وزگەرىستەر ەنگىزدىم. ىس-تاجىريبەمنىڭ العاشقى ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم بەرۋ ورتاسىن قۇرۋ، وقۋ ەپتىلىگىن دامىتۋعا نازار اۋدارۋ، وقۋشىلاردىڭ بىر-بىرىمەن قارىم-قاتىناسىن جاقسارتۋ ماقساتىندا ىنتىماقتاستىق اتموسفەراسىن قۇردىم. ساباقتىڭ ماقساتىندا سىنىپتا توپتىق ەرەجەنى قۇرۋدى، ءوزىن-وزى رەتتەۋدى، ىنتىماقتاستىققا ۇيرەتۋ قاراستىرىلدى. ساباق بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ ءوزىن-وزى رەتتەۋگە بايلانىستى بەلسەندىلىك دەڭگەيىن انىقتاۋ، توپتىق ەرەجەنى قۇرۋ ۇسىنىلدى. ەڭ الدىمەن سىنىپتا ىنتىماقتاستىق اتموسفەراسىن قۇردىم. ساباقتىڭ ماقساتىندا سىنىپتا توپتىق ەرەجەنى قۇرۋدى، ءوزىن-وزى رەتتەۋ، ىنتىماقتاستىققا ۇيرەتۋ قاراستىرىلادى. وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىك دەڭگەيىن توپتىق ەرەجەنى قۇرۋىنان،ءوز ويلارىن ەركىن ايتۋىنان، قىزىعۋشىلىق تانىتقانىن بايقادىم.
كەلەشەكتە سىندارلى وقىتۋدى ءوز ساباقتارىما قولدانا وتىرىپ، تياناقتى جۇمىس جۇرگىزگىم كەلەدى. جەتى مودۋل ارقىلى بارلىق وقۋشىنى ساباققا ىنتالاندىرۋدا، ءوز ويلارىن اشىق ايتا وتىرىپ بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋدا پايداسى كوپ ەكەندىگىنە كوز جەتكىزدىم.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر
1.مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق . (2012 )
2.1-بەتپە-بەت كەزەڭىندەگى رەسۋرستار.
You Might Also Like
-
«وقىتۋ تۋرالى سىندارلى تۇسىنىك وقۋشىعا ناقتى ءبىلىم بەرۋدى ماقسات تۇتقان ءمۇعالىمنىڭ ءوز ساباقتارىن وقۋشىنىڭ يدەياسى مەن بىلىم-بىلىكتىلىگىن دامىتۋعا ىقپال ەتەتىن مىندەتتەرگە ساي ۇيىمداستىرۋىن تال...
