InfoHub Logo

«وقىتۋ تۋرالى سىندارلى تۇسىنىك وقۋشىعا ناقتى ءبىلىم بەرۋدى ماقسات تۇتقان ءمۇعالىمنىڭ ءوز ساباقتارىن وقۋشىنىڭ يدەياسى مەن بىلىم-بىلىكتىلىگىن دامىتۋعا ىقپال ەتەتىن مىندەتتەرگە ساي ۇيىمداستىرۋىن تالاپ ەتەدى. مۇنداي مىندەتتەر وقۋشىلاردىڭ وقىعان تاقىرىپ بويىنشا بىلىمدەرىن ءوز دەڭگەيىندە كورسەتىپ، كەيبىر بولجامدار بويىنشا كۇماندى ويلارىن بىلدىرە الاتىنداي، پىكىر-كوزقاراستارىن ناقتىلاپ، جاڭا ۇعىم-تۇسىنىكتەرىن ورىستەتۋگە ورايلاستىرىلىپ قۇرىلادى.» (مان، 7 بەت) 

جاڭا ءادىس- تاسىلدەردى وقىپ مەڭگەرۋ بارىسىندا مەكتەپتەگى ىس-تاجىربيە كەزەڭىندە ورتا مەرزىمدى جوسپارلاۋعا سايكەس وتكىزگەن تىزبەكتەلگەن ساباقتارىمنىڭ توپتاماسىندا باعدارلامانىڭ  جەتى ءمودۋلىنىڭ قامتىلۋىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولدىم. ساباقتىڭ قۇرىلىمىنا كۋرستان العان تەوريالىق ءبىلىم نەگىزىندە تۋىنداعان جاڭاشا سيپاتتاعى ءبىلىم الۋدىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىراتىن ستراتەگيالاردى قولدانا  وتىرىپ، ساپالى ءبىلىم بەرۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىن قاراستىردىم. مەملەكەتتىك وقۋ باعدارلاماسىنىڭ ستاندارتىنا سايكەس جازىلعان كۇنتىزبەلىك جوسپارىمنان وسپانحان اۋباكىروۆتىڭ «ارا مەن شىبىن» مىسالىن الدىم. مىسالداعى باستى كەيىپكەرلەر ارا مەن شىبىننىڭ ارەكەتىن سالىستىرىپ، وقۋشىلار وزدەرىنە جاعىمدى  قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋدى ماقسات ەتتىم. وسىعان وراي تاقىرىپتى ەركىن مەڭگەرىپ، مازمۇنىن اشا بىلەدى .

ساباقتىڭ ماقساتى: وسپانحان اۋباكىروۆ تۋرالى دەرەك بەرۋ. مىسالدىڭ رولىندەگى جاندىكتەردىڭ ۇنامدى جانە ۇنامسىز قاسيەتتەرىن  سيپاتتاپ، سالىستىرۋعا ۇيرەتۋ

كۇتىلەتىن ناتيجەلەر: وسپانحان اۋباكىروۆ تۋرالى دەرەكپەن تانىستى. مىسالدىڭ رولىندەگى جاندىكتەردىڭ ۇنامدى جانە ۇنامسىز قاسيەتتەرىن  سيپاتتاپ، سالىستىردى.

ساباقتى باستاماس بۇرىن وقۋشىلار اراسىندا پسيحولوگيالىق احۋالدى رەتتەپ الۋ ءۇشىن  «مەن سەندەردىڭ بويلارىڭنان مىنا قاسيەتتەردى كورگىم كەلەدى» ترەنينگىن وتكىزدىم.. بۇل ترەنينگتىڭ ماقساتى وقۋشىلاردى ءارى توپقا ءبولۋ، ءارى وتكەن ساباقپەن (ا. بايتۇرسىنوۆ اققۋ، شورتان ءھام شايان) بايلانىستىرىپ العىم كەلدى. وقۋشىلار شەڭبەر بويىنا تۇرىپ جاتقاندا كوڭىلسىز تۇرعان وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارىپ، ماداقتاۋلار ايتتىم. بالالار كورزيناداعى ستيكەرلەردى الىپ، ونداعى ادام بويىندا كەزدەسەتىن ۇنامدى قاسيەتتەردى بىر-بىرلەپ وقىپ شىقتى. بارلىعى وقىپ بولعان سوڭ مەن سۇراق قويدىم. «كازىر سەندەر ادام بويىنداعى قانداي قاسيەتتەردى وقىپ شىقتىڭدار؟».  ولار: «بۇل ادام بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەر»- دەپ جاۋاپ بەردى. اسەل: اپاي، اباي اتامىز ايتقان بەس اسىل ءىس ( تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي، قاناعات، راحىم) سياقتى بارلىعى جاقسى قاسيەتتەر ەكەن دەدى. بەكزات: «وسەك، وتىرىك، ماقتانشاق، ەرىنشەك، بەكەر مال شاشپاق»- سياقتى قاسيەتتەردەن اۋلاق ءجۇرۋىمىز كەرەك. مەن بۇل ەكى وقۋشىمدى ءفورماتيۆتى تۇردە باعالاپ، ماداقتاۋلار ايتۋدى ءجون سانادىم.

ەگەر  ساباقتا  ءمۇعالىم ديالوگتىك  ءادىستى ءتيىمدى  پايدالانا  بىلسە، وقۋشىلاردىڭ  ءتىل  بايلىقتارىنىڭ  ارتۋىنا، سويلەۋ  مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا،  سىني  تۇرعىدان  ويلاۋىنا  تيگىزەر  پايداسى  مول  دەپ  ەسەپتەيمىن.

مەرسەر مەن ليتلتون (2007) ءوز ەڭبەكتەرىندە ديالوگ ساباقتا وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋمەن قاتار، ولاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ وسۋىنە ۇلەس قوساتىندىعىن اتاپ كورسەتتى. (مان  39بەت)- دەگەندەي ءبىز وتكەن ساباعىمىزداعى تاقىرىپتى جاڭعىرتىپ، ونداعى بىرلىكتىڭ بولماۋى، ىنتىماقتاستىقتىڭ جوقتىعىنان اربا ورنىنان قوزعالماعانىن ايتىپ، ۇنەمى ءبىز كازىرگى ستيكەردەن وقىلعان جاقسى قاسيەتتەرگە ۇمتىلۋىمىز كەرەك دەپ قورىتىندى جاسادىق. وقۋشىلار قولىنداعى ستيكەر تۇسىنە بايلانىستى (قىزىل، سارى، جاسىل) توپقا ءبولىنىپ وتىردى.

ولار توپتا ءوزارا كەلىسىپ توپ باسشىلارىن، حاتشىسىن جانە ۋاقىت  قاداعالاۋشىسىن بەلگىلەپ الدى. ءار توپتا توپ باسشىلارى سايلانىپ، توپ باسشىلارى توپ مۇشەلەرىمەن بىرىگىپ، ساباق كەزەڭدەرى بويىنشا ارنايى كريتەريي ءتۇزىپ الدى. توپ باسشىلارى  ساباق بويىندا باقىلاپ، توپ مۇشەلەرىن باعالاپ وتىراتىن بولدى. وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىن ەسكەرىپ، ساباق كەزەڭدەرى بويىنشا كريتەريي تۇزۋدە ءوزىم كوشباسشى رەتىندە باعىت-باعدار بەرىپ وتىردىم.سەبەبى وقۋشىلار وسىعان دەيىن مۇنداي تاپسىرمالار ورىنداماعان.

                       

وسىدان كەيىنگى ىس-ارەكەتىم ۇيگە بەرىلگەن «بىرلىك-تۇبى تىرلىك» تاقىرىبىندا جازىلعان ەسسەلەرىن توپتا وقىپ، تالقىلاپ،ۇزدىك شىعارمانى انىقتاتۋ بولدى.

وقۋشىلار جازان شىعارمالارىن وقىپ، توپتا تالقىلاپ، اراسىنان توپتاعى ۇزدىك شىعارمالارىن وقىدى. وسىنداي ءادىستىڭ ناتيجەسىندە ولاردىڭ اراسىندا پىكىرتالاس تۋدى. مىسالى. دياس پەن ەلامان  «مەنىڭ دە شىعارمام ۇزدىك شىعارما»   دەپ بىر-بىرىمەن كەلىسپەي  قالدى. سەبەبى ەكەۋى دە ۇلگەرىمى جاقسى وقۋشىلار بولاتىن

«بارنس (1976) پەن مەرسەردىڭ (2000) ايتۋىنشا، زەرتتەۋشىلىك اڭگىمە –مۇعالىمدەردىڭ وقۋشىلاردى اڭگىمەگە تارتۋ كەزىندە دامىتۋ قاجەت بولىپ تابىلاتىن اڭگىمەنىڭ ءتۇرى»-دەگەندەي مەن ءوزىم بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن كوشباسشى رەتىندە ەكەۋىنە دە جازعان شىعارمالارىن  وقىتىپ، سىنىپپەن تالقىلاۋدى ۇسىندىم. وقۋشىلار اراسىندا اڭگىمەنىڭ زەرتتەۋشىلىك ءتۇرى ورىن الدى.  بيبولات: «ەكەۋىنىڭ دە شىعارماسى جاقسى جازىلعان» دەسە، ارۋجان: «جوق، دياسقا قاراعاندا ەلاماننىڭ شىعارماسىنىڭ ءمانى تەرەڭدەۋ، قورىتىندى رەتىندە دوستىق تۋرالى  ماقالمەن اياقتاعان. سول سەبەپتى ەلاماننىڭ شىعارماسى جاقسى جازىلعان».  وقۋشىلار ءوزارا كەلىسىمگە  كەلىپ  ءفورماتيۆتى باعا بەردى. ءبىز وسى كۋرسقا دەيىنگى ءداستۇرلى ساباقتارىمىزدا ديالوگتى وقىتۋدى پايدالانعانىمىزبەن  ءمۇعالىمنىڭ ءرولى باسىمىراق، ياعني ءوزىمىز ۇستەمدىك جۇرگىزىپ وقۋشىلاردىڭ سويلەۋىنە، ءوز ويلارىن جەتكىزۋىنە مۇمكىندىك بەرمەيتىنىمىزدى ءتۇسىندىم. ويتكەنى ساباقتا تەك ءبىز سويلەيمىز، سۇراق قويامىز، نۇسقاۋ بەرۋ ءۇشىن تاقتاعا جازامىز، تۇسىندىرەمىز، كورسەتەمىز جانە ولاردان تىنىشتىقتى تالاپ ەتەمىز. وسىلايشا ءبىز وقۋشىلاردىڭ وزىنە دەگەن سەنىمىن جوعالتۋىنا  جانە بەلسەندىلىگىنىڭ كەمۋىنە سەبەپشى بولادى ەكەنبىز.  «ءبىرىنشى تەزيس: جاڭا نارسەنى وقىتۋ ادامنىڭ نەنى بىلەتىنىمەن جانە تۇسىنەتىنىمەن بايلانىستى» (مۇعالىمدەرگە ارنالعان نۇسقاۋلىق،  35بەت)- دەپ كورسەتىلگەندەي جاڭا ساباققا بايلانىستى وي قوزعاۋ ماقساتىندا  3 توپقا سۇراق قويدىم.  بۇل تاپسىرمانىڭ ماقساتى ساباقتىڭ نەگىزگى يدەياسىن اشۋ بولاتىن.

-قوناق دەپ كىمدى ايتامىز؟

-«قوناقجاي» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟

-قوناقتىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟

وقۋشىلار 1مينۋت ىشىندە توپتا سۇراقتى تالقىلاپ، ارسىنان ءبىر وقۋشى جاۋاپ بەرۋ تاپسىرىلدى.  2-توپتاعى وقۋشىلار سۇراققا دۇرىس جاۋاپ بەرە المادى. ولار «قوناقجاي» دەگەن ءسوزدى تۇسىندىرگەندە: « قوناق كەلگەندە وتىراتىن جاقسى ورنى، جايى»-  دەپ قىسقا عانا قايىردى. «كىسى ۇيىنە كەلگەن قوناق اسىنا ەمەس، ءۇي يەسىنىڭ قاس-قاباعىنا قارايدى. كەلگەن قوناقتى جىلى شىرايمەن كۇلىپ قارسى العان ادامدى قوناقجاي دەيمىز»- سىندى جاۋاپ كۇتكەن ەدىم، ايتكەنمەن دۇرىس جاۋاپ بولمادى. مەن سۇراقتى باسقا توپتاعى وقۋشىلارعا قايتا باعىتتاپ: «كومەكتەسە الاتىندار بار ما؟» دەپ سۇراق قويدىم. باسقا توپتاعىلاردا وسى جاۋاپتى ايتتى. مەن ءوزىم كوشباسشى رەتىندە وقۋشىلارعا قوناقجايلىلىق» تۋرالى تۇسىنىكتىڭ ماعىناسىن بىرلەسىپ اشۋ ماقساتىندا  «قوناق كۇتۋ جانە قوناققا بارۋ ادەبىن» ەستەرىنە ءتۇسىردىم. «قوناق كەلگەندە قانداي ادەپتىلىك ساقتايمىز»؟  وقۋشىلار لەزدە «قوناق كەلگەندە سالەم بەرۋ كەرەك، قولىنا سۋ قۇيۋ كەرەك، كورپەشە توسەۋ كەرەك».

«وسى ارەكەتتىڭ بارىندە قوناققا قانداي كوڭىل-كۇيىمىزدى بىلدىرەمىز»؟ وسى كەزدە ايان اتتى وقۋشىم تۇرىپ: «قوناقتى مەيلىنشە كۇلىپ قارسى الىپ، كۇلىپ شىعارىپ سالامىز»-دەدى. وسى كەزدە مەن كوشباسشى رەتىندە ويدى قورىتىندىلاپ «مىنە، وسى ايتىلعان سوزدەردى ءبىر جۇيەگە كەلتىرسەك، قوناقجايلىلىق تۋرالى بىلەمىز»-دەپ ايتتىم. وسىدان سوڭ وقۋشىلار ايتىلعان سوزدەردى سىن تۇرعىسىنان سارالاپ، «قوناقتى جاقسى كوڭىل-كۇيىمىزبەن، جىلى جۇزبەن كۇتەمىز»-دەپ قورىتىندىلاپ، ءتۇيىندى ويدى ايتتى.  3-توپتاعى دارىندى وقۋشىم سىمبات ءوزىنىڭ كوشباسشىلىعىن تانىتىپ، قوناقتىڭ ارتۇرىنە توقتاپ، ءتۇسىندىرىپ ءبارىمىزدى تاڭقالدىردى.

ساباق بارىسىندا اكت-نى ءتيىمدى پايدالانۋ ءمۇعالىمنىڭ جۇمىسىن ەداۋىر جاقسارتاتىنىن ءبىلدىم. ويتكەنى الدىڭعى ساباقتارىمدا جاڭا ساباقتى تۇسىندىرەردە  اۆتور تۋرالى تەك اۋىزشا ماعلۋمات بەرەتىن ەدىم. بۇل وقۋشىنىڭ العان اقپاراتىنىڭ تەك 10%-عانا ەسىندە قالادى ەكەن. ال اكت ارقىلى سۋرەتتەرى مەن دەرەكتەردى كورسەتۋ ارقىلى 30% ەسىندە ساقتالادى. “اكت وقۋشىلارعا عىلىمي ۇعىمداردى ءتۇسىندىرۋدى جانە ولاردىڭ قابىلداۋىن، ءتۇسىنۋىن جەڭىلدەتۋگە مۇمكىندىك بەرىپ، مۇعالىمدەرگە ساباق بەرۋدە كومەكتەسەتىن ماڭىزدى قۇرال بولىپ وتىر» (مۇعالىمدەرگە ارنالعان نۇسقاۋلىق، 61-بەت) وسى ماقساتتا ينتەراكتيۆتى تاقتا Power Point پرەزەنتاسياسى ارقىلى وسپانحان اۋباكىروۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جايلى وقۋشىلارعا ماعلۋمات بەرۋ ماقساتىندا  دەرەكتەر مەن سۋرەتتەرىن كورسەتتىم. وقۋشىلاردىڭ دەرەكتەردى ەسىندە كوبىرەك ساقتالعانىن ساباقتىڭ قورىتىندى بولىمىندە اڭعاردىم.

وسىدان سوڭ ارا مەن شىبىن تۋرالى وسىعان دەيىنگى ءبىلىمىن، جاندىكتەردىڭ بيولوگيالىق قاسيەتتەرىن انىقتاۋ ماقساتىندا كلاستەر جاساۋعا تاپسىرما

بەردىم.

وقۋشىلار ەكى جاندىك تۋرالى بىلەتىندەرىن توپتا بىر-بىرىمەن اقىلداسىپ، ەسكە ءتۇسىرىپ، توپتىق قورعاۋ جاسادى. ناتيجەسىندە وقۋشىلار تاپسىرمانى بىرلەسە وتىرىپ ورىندادى. جۇمىستى ورىنداۋ بارىسىندا توپ مۇشەلەرى تۇگەل قامتىلىپ، بارلىعى اتسالىستى. «ءۇنسىز» وقۋشىلاردا توپتا بىرگە جۇمىس جاساپ  وتىردى. 2- توپتاعى دارىندى وقۋشىم  جارىلقاسىن ارانىڭ دامتۇتىك ارقىلى اۋامەن دەمالاتىنىن، «اپيتوكسين» دەگەن سۇيىق زات بولەتىنىن ايتىپ، كوشباسشىلىق قىرىنان تانىلدى. وسى رەتتە فريماننىڭ ەڭ ۇزدىك وقۋشىلاردى انىقتايتىن مىناداي  سەنىمدى ولشەمىن اتاپ ايتقىم كەلدى.«ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ: ولار وقىتۋ ۇدەرىسىنىڭ قالاي جۇرەتىنىن باسقالاردان گورى جاقسى ءبىلىپ، وزدەرىنىڭ وقۋىن رەتتەي الادى». ۆىگوتسكيي كوگنيتيۆتى دامۋدىڭ، وقۋشىلار  وزدەرىنىڭ  (جادا)  «جاقىن  اراداعى  دامۋ  ايماعىندا»  جۇمىس  ىستەسە،  جاقساراتىندىعىن  اتاپ  كورسەتكەن  (مۇعالىمدەرگە ارنالعان نۇسقاۋلىق، 39 بەت) -دەگەندەي كەلەسى ىس-ارەكەتىمدە  وقۋشىلارعا  وقۋلىقتاعى مىسالدى وقىپ، مىسالداعى ءتۇيىندى ويدى اشۋ ماقساتىندا رولگە ءبولىپ ساحنالاۋعا تاپسىرما بەردىم. تاپسىرمانى ورىنداۋ بارىسىندا بىر-بىرىمەن ەركىن اڭگىمەلەسۋگە، مادەنيەتتى سويلەۋگە جول اشىلعانىن بايقادىم. توپ ىشىندە ىنتىماقتاستىق اتموسفەراسى ورناعانىن، انار، مەرەيدىڭ اكتەرلىك قابىلەتتەرى بايقالىپ، ءبىر قىرىنان اشىلعانداي بولدى. ساباعىمداعى وقۋشىلاردىڭ پىكىرىمەن ءوزىمنىڭ باقىلاۋىمدا بولعان  كوشباسشىلىق جاساعان وقۋشىلار بولدى. ولار  جارىلقاسىن، ەلامان، سىمبات، انار جانە  داريعالار بولدى. اتالعان وقۋشىلارىمنىڭ كوشباسشىلىعى رولدىك ويىن تاپسىرماسىندا انىق بايقالدى. دالەلدەي كەتەر بولساق جارىلقاسىن، سىمبات، داريعالار ۇنەمى ساحناعا شىعىپ جۇرگەندىكتەرىن (دومبىرا، بي ۇيىرمەلەرىنە قاتىسادى) دالەلدەپ، تاپسىرمانى ورىنداۋ بارىسىندا ەش قىسىلماستان ەركىن وينادى. جانە كەيىپكەرلەردىڭ بەينەسىن ءدال بەرۋگە تىرىستى. ساباق ءوتۋ بارىسىندا مەن  وقۋشىلاردىڭ ساباققا دەگەن كوزقاراستارى ءبىرشاما وزگەرگەنىن بايقادىم. مەرسەر ۇسىنعانداي، «ەگەر بالالارعا بىر-بىرىمەن سويلەسۋگە مۇمكىندىك بەرىلسە، ولار بىر-بىرىنە ويلارىن ايتادى جانە پىكىر الماسۋ بارىسىندا ءوز پىكىرلەرىن نەگىزدەۋگە مۇمكىندىك الادى. بۇل وقۋشىلاردىڭ جوعارى دەڭگەيدە ويلانۋىنا اكەلەدى»  (مۇعالىمدەرگە ارنالعان نۇسقاۋلىق، 40 بەت).

ساحنالاۋ اياقتالعان سوڭ، ولاردى ءفورماتيۆتى تۇردە باعالاپ، سەرگىتۋ ماقساتىندا ينتەراكتيۆتى تاقتادا كوڭىلدى-اۋەندى بي كورىنىستەرى ارقىلى سەرگىتىپ الدىم. مەن وسى سەرگىتۋدەن سوڭ «بۇرىنعى ساباقتارىمدا  نەگە وسىنداي كوڭىلدى اۋەندەرگە بيلەتپەگەنمىن» -دەگەن ويعا قالدىم. ويتكەنى  وقۋشىلارىمنىڭ بي بيلەۋگە قابىلەتى بار ەكەنىن بايقادىم.

وسىدان كەيىنگى ىس-ارەكەتىم وقۋشىلارعا مىناداي دەڭگەيلىك تاپسىرمالار بەرۋ بولدى.

ا.مىسالداعى ءتۇيىندى ويدى تاۋىپ جاز

ۆ. مىسالعا جوسپار قۇرىپ جاز

س. 5 جولدى ولەڭ قۇراپ  جاز

بۇل تاپسىرمانىڭ ماقساتى ءار وقۋشىنىڭ جەكە  قابىلەتى مەن بۇگىنگى ساباقتى مەڭگەرۋ دەڭگەيىن انىقتاۋ بولاتىن. 5 جولدى ولەڭ بويىنشا ارنايى كريتەرييلەر بەردىم جانە ولارعا باعىت- باعدار بەرۋ ماقساتىندا ينتەراكتيۆتى تاقتادان سۇراقتارىن كورسەتىپ قويدىم. ءبىراز وقۋشىلار 1 جانە 2 تاپسىرمالاردى ورىنداعان. 7-8 وقۋشى  3-تاپسىرما بويىنشا 5 جولدى ولەڭ قۇراپ جازىپتى. پەرنەبەك زەينەپتىڭ ساباقتار بارىسىندا  اۋىزشا قۇرداستارىمەن قارىم-قاتىناسقا ءجيى تۇسپەيتىن، كوپ سويلەمەيتىن ورتا دەڭگەيلى  بولعانىمەن،  ويلاۋ قابىلەتى جوعارى ەكەندىگىنە، تۇيىقتاۋ كورىنگەنىمەن ولەڭ جازۋعا قابىلەتى بار ەكەنىن بايقادىم. ونىڭ مىناداي  تاقىرىپقا ساي  ولەڭ جازۋىنان اڭعاردىم:

شىبىن

جالقاۋ، ماقتانشاق

سىزىلدى، قيىلدى، قوناققا شاقىردى

وتىرىكشى شىبىن، الدامشى شىبىن

ءوز سوزىندە تۇرمادى.

تالانتتى نەمەسە قابىلەتتى ۇنەمى ايقىنداي وتىرىپ باستاۋىش مەكتەپتەردىڭ مۇعالىمدەرى وزدەرىن «دارىندى باقىلاۋشىلار» رەتىندە كورسەتۋى ءتيىس (Eۋre and Love 2002)

(مان 72-بەت).

ساباعىمنىڭ كەلەسى جيناقتاۋ، تۇجىرىمعا كەلۋ كەزەڭىندە ەكى جاندىكتىڭ ۇنامدى جانە ۇنامسىز قاسيەتتەرىن سىني تۇرعىدان ويلاپ، انىقتاتۋ ماقساتىندا ەكى ءبولىمدى كۇندەلىك جازۋعا تاپسىرما بەردىم.

وقۋشىلار ەكى جاندىككە مىنەزدەمە جازدى. جازعان جۇمىستارىن سىنىپتا تالقىلادى.ساباقتا قۇلىقسىز وتىراتىن  انار الينۇر  «شىبىندا بولعان جالقاۋلىق سياقتى قاسيەت ادامدار بويىندا دا بار» - دەپ مويىنداعانى مەنى تاڭ قالدىردى. وسى تاپسىرمانىڭ ناتيجەسىندە بالالار وزدەرى ۇنامدى جانە ۇنامسىز قاسيەتتەردى سالىستىردى، شىبىن مەن اراداعى ۇنامدى جانە ۇنامسىز قاسيەتتەر كەيبىر ادامدار بويىندا كەزدەسەدى دەگەن  ورتاق شەشىمگە كەلدى. «ءبىز قاي جاندىك سياقتى بولۋىمىز كەرەك؟- دەگەن سۇراققا بىردەن ويلانباستان «اراعا ۇقساۋىمىز كەرەك»- دەپ جاۋاپ بەردى. ۇيگە تاپسىرما مىسالدى رولگە ءبولىپ، وقىپ كەلۋدى جانە مىسال مازمۇنىنا سايكەس ماقال-ماتەل جازىپ كەلۋدى تاپسىردىم.

ساباعىمدا كۋرستاعى العان تەوريالىق ءبىلىمىمنىڭ نەگىزىندە باعالاۋدىڭ ەكى فورماسىن قولداندىم. ساباقتى  ءادىل باعالاۋدى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا  ارنايى باعالاۋ كريتەرييلەرى بويىنشا (وقۋشىلارمەن بىرگە تۇزىلگەن) توپ باسشىلارى توپ مۇشەلەرىن  ءفورماتيۆتى تۇردە باعا  قويىپ وتىردى.

جيىنتىق باعالاۋدا وقۋشىلاردىڭ قويعان باعالارىن ەسكەرە وتىرىپ باعالادىم. «وقۋدى باعالاۋ كەزىندە ءبىر وقۋشىنىڭ جەتىستىكتەرىن بەلگىلەنگەن نورمالارمەن نەمەسە بىردەي جاستاعى وقۋشىلار توبىنىڭ قول جەتكىزگەن دەڭگەيىمەن اراقاتىناسى سالىستىرىلعان سوڭ قورىتىندى جاسالادى»  (مان 59 بەت)                       

ساباق  بارىسىندا  زەرتەۋدەگى وقۋشىمدى باقىلادىم. ونىڭ وتكەن  باسقا ساباقتارىما  قاراعاندا  وزگەرگەنىن كوردىم. توپتا ءوزىن ەرەكشە ەركىن ۇستاۋىمەن دالەلدەندى. سەبەبى ساباق ءوتۋ ءتاسىلىم دە ءار ساباقتا وزگەرىستەرگە ۇشىرادى.(اكت، جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرۋمەن باعالاۋ،  ديالوگ، توپتىق جۇمىس، جۇپتىق جۇمىس). وسىنىڭ اسەرى بولار دەپ ويلادىم.

ءفورماتيۆتى باعالاۋداعى تومەنىرەك بال جيناعان نۇرگۋل، جاندوس، الينۇرلار جوعارى ناتيجە كورسەتە الماعانىنا ۇيالعانىن بايقادىم.  بۇل وقۋشىلارعا «كەلەسى ساباقتاردا مۇقيات بولىپ، توپتىق جۇمىستاردا اتسالىسىپ وتىرىڭدار. سەندەردىڭ دە شامالارىڭ كەلەدى» دەپ ىنتالاندىرۋدى ءجون سانادىم. ساباقتى نەعۇرلىم قىزىقتى ءوتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ساباققا تارتىلۋ دەڭگەيىن جوعارىلايتىنىن كوردىم. 

                                                                 

قولدانىلعان ادىستەردەن وقۋشىلار نە ۇيرەندى؟ ساباقتا وقۋشىلار  بىرىگىپ توپتىق جۇمىستى جاقسى اتقارۋ ناتيجەسىندە ءوزارا قارىم – قاتىناسى جاقساردى،  ىنتىماقتاستىق اتموسفەراسى قالىپتاستى. ساباقتا وزدەرىن ەركىن ۇستاۋعا، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى ۇيرەندى. ءبىلىم الۋعا دەگەن قۇشتارلىقتارى مەن قىزىعۋشىلىقتارى ارتتى. العان ءبىلىمىن كەڭەيتۋ ءۇشىن وزدىگىنەن   وقىپ، توپتا تالقىلاۋدى، جۇپپەن جۇمىس جاساۋدى ۇيرەندى.

وقۋشىلار ءتىل بايلىقتارىن جاڭا سوزدەر ارقىلى ارتتىرىپ، جاڭا تاقىرىپتىڭ مازمۇنىن اشۋدى، ءبىرىن-بىرى باعالاۋدى ۇيرەندى. وقۋشىلاردى ۇيرەتە وتىرىپ، مەن 7 ءمودۋلدى  قالاي، قاي كەزەڭدە ەڭگىزۋدى ۇيرەندىم.وقۋشىعا ءار ءتۇرلى سۇراقتار قويۋ ارقىلى سىندارلى وقىتۋدى، وقۋشىعا سىني تۇرعىدان ويلاۋعا مۇمكىندىك بەرۋ كەرەكتىگىن ءبىلدىم. سىنىپتا وتكىزىلگەن ترەنينگتەر، ءتۇرلى سەرگىتۋ ساتتەرى، ويىندار وقۋشىلار اراسىندا دوستىقتى، ىنتىماقتاستىقتى قالىپتاستىراتىنىنا كوز جەتكىزدىم. سىندارلى وقىتۋدىڭ ماقساتى – وقۋشىنىڭ ءپاندى تەرەڭ ءتۇسىنۋ قابىلەتىن دامىتۋ، العان ءبىلىمىن سىنىپتان تىس جەردە، كەز كەلگەن جاعدايدا ءتيىمدى پايدالانا ءبىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ ەكەنىن ۇيرەندىم. ءوزىمنىڭ ىس-تاجىريبەمدە مىناداي كەدەرگىلەرگە ۇشىرادىم: كەيبىر تاپسىرمالاردى ورىنداۋ بارىسىنداعى ۋاقىت تاپشىلىعى، العاشقى توپقا بولگەن كەزدە وقۋشىلاردىڭ ءبىر – ءبىرىن تىڭداماۋى، اقپاراتتىق –كوممۋنيكاسيالىق تەحنيكالاردىڭ اقاۋلارى. وسىنداي كەدەرگىلەردى جويۋ ءۇشىن: وقۋشىلارعا ۇنەمى توپ ەرەجەسىن ساقتاۋدى، تاپسىرمانى ورىنداۋدا ۋاقىتتى قاداعالاۋدى ەسىنە ءتۇسىرىپ وتىردىم. وقۋشىلار اراسىندا ىنتىماقتاستىق اتموسفەراسىن ورناتۋ ارقىلى قول جەتكىزدىم.

كەلەشەكتە  سىندارلى وقىتۋدى ءوز ساباقتارىما قولدانا وتىرىپ، تياناقتى جۇمىس جۇرگىزگىم كەلەدى. جەتى ءمودۋلدى ساباقتارىما ەنگىزۋ ارقىلى  بارلىق وقۋشىنى ساباققا ىنتالاندىرۋدا، ءوز ويلارىن   اشىق ايتا وتىرىپ بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋ ءۇشىن وتە ءتيىمدى ەكەندىگىنە   كوز جەتكىزدىم.

 

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق . (2012 )

---