InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: ساندىك قولدانبالى ونەر
ساباقتىڭ ماقساتى:
وقۋشىلاردى ساندىك قولدانبالى ونەر تۋىندىلارىمەن تانىستىرۋ. ۇلتتىق ونەر ەرەكشەلىكتەرىنىڭ سەزىنۋ قابىلەتتەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتۋ.
كورنەكىلىگى: سلايدتار، قولونەر بۇيىمدارىنىڭ فوتوسۋرەتتەرى، جۇمىس داپتەرى، ءسوزجۇمباقتار، قولونەر بۇيىمدارى

ءتۇرى: ارالاس ساباق، بىلىك داعدى قالىپتاستىرۋ ساباعى
ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، ءوز بەتىمەن جۇمىس. ساباق بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
وتكەن تاقىرىپتى قايتالاۋ
جاڭا تاقىرىپ ءوتۋ
قورىتىندىلاۋ
وقۋشىلار ۇيگە نە بەرىلدى؟
قانداي تاقىرىپ وتتىڭىزدەر؟
ءمۇسىن ونەرى
مۇسىندەۋ - كوركەمونەردىڭ ءبىر ءتۇرى. مۇسىندەۋدىڭ گرافيكامەن كەسكىندەمەدەن ايىرماشىلىعى فورمانىڭ بارلىق كولەمىن انىق كورسەتۋىندە.

سۇراقتار:
1 - مۇسىنشىلەر ءمۇسىندى نەدەن جاسايدى؟
(ءمارمار تاستان، گرانيتپەن) اعاشتان، سازبالشىقتان نەمەسە ەرمەكسازدىڭ كولەمىن ۇلعايتا وتىرىپ جاسايدى.
2 - مۇسىندەۋدىڭ نەگىزگى وبەكتىسى كىم؟
مۇسىندەۋدىڭ نەگىزگى وبەكتىسى ادام.
3 - بيۋست، ءمۇسىن، توپتىق ءمۇسىن دەگەنىمىز نە؟
بيۋست -(ادامنىڭ كەۋدەدەن جوعارى بەينەسى)
ءمۇسىن -(فيگۋرانىڭ تۇتاس بەينەسى)
توپتىق ءمۇسىن -(بىرنەشە ادامنىڭ بەينەسى)
مۇسىندەۋ - بارلىق جاعىنان قاراۋعا بولاتىن جۇمىر جانە رەلەفتى بولىپ ەكىگە بولىنەدى.
رەلەف - جازىقتىق بەتىندە ورنالاسادى.
مونۋمەنتتىك مۇسىندەۋ - بۇل ۇلى ادامدارعا نەمەسە تاريحي وقيعالارعا ورناتىلادى. تۇرمىستا شاعىن ءپىشىندى مۇسىندەۋ كەڭ تاراعان. بۇل ءار - ءتۇرلى ماتەريالداردان فارفوردان، اعاشتان، سۇيەكتەن، پلاستماسسادان جاسالعان شاعىن كولەمدى مۇسىندەر. قازاقستاننىڭ ەجەلگى ءمۇسىن ونەرى تاس داۋىرىندە پايدا بولعان. ول كەزدە تاس ءمۇسىن بالبال تاستاردان جاسالىپ، سوپاق تاستار ىرىكتەلىپ الىنعان. ونداي تاستار ورتالىق قازاقستان مەن جەتىسۋ وڭىرىندە كوپ كەزدەسەدى. ال ءبىزدىڭ ماڭعىستاۋ مەن ۇستىرتتەن تابىلعان تاس مۇسىندەردىڭ باسىم كوپشىلىگى اكتاستان ويىلعان. سونىمەن بالالار وتكەن «ءمۇسىن ونەرى» تاقىرىبىمىزدى اياقتايمىز.
جاڭا تاقىرىپ ءوتۋ.
ساندىك قولدانبالى ونەرىندە كيىز ءۇيدىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. كيىز ءۇي قازاقتىڭ شاعىن مۇراجايى. ەڭ ءبىرىنشى وقۋشىلار قازاقتىق ۇلتتىق بۇيىمدارى دەگەنىمىزدە ۇلتتىق اعاش ۇيىمىزگە توقتالماي كەتۋ مۇمكىن ەمەس.
ۇلتتىق اعاش ءۇيىمىزدى تۇرعىزۋ ءۇشىن، وقۋشىلاردان ولاردىڭ قۇرىلىسىن سۇرايمىن، جانە ولارعا تۇسىنىك بەرەم. كيىز ءۇي - قازاق حالقىنىڭ شاعىن مۇراجايى. «اق ءۇي»، «اق وردا»، «اق بوز ءۇي» دەپ اتالادى. كيىز ءۇيدىڭ سۇيەگىن قۇرايتىن «ءۇي اعاشتى» التى اي نەمەسە ءبىر جىل بۇرىن دايىندايدى. كيىز ءۇي قۇرىلىمدىق نەگىزىنە، ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى سۇيەگى جانە جابۋى دەپ بولىنەدى.
كيىز ءۇيدىڭ جابۋى: تۋىرلىق، كەرەگەنىڭ ىرگەسىنەن ۋىقتىق ورتا شەنىنە دەيىنگى جەردى: ۇزىكتىڭ كەرەگە باسىنان شاڭىراق شەڭبەرىنە دەيىنگى ارالىقتى: تۇندىك شاڭىراقتى: كيىز ەسىك سىقىرلاۋىقتى جاۋىپ تۇرادى. كيىز ەسىكتىڭ سىرتقى كيىز اراسى شي، استارى جارعاق تەرىدەن جاسالادى، ءتۇرىپ قويۋعا ىڭعايلى. كيىز ءۇيدىڭ كەڭەيۋى ونىڭ كەرەگە سانىنىڭ وسۋىنە بايلانىستى. باس ارقان، بەلبەۋ، شاشا ۋىقتارىن قوزعالماۋ ءۇشىن ءارى تۋىرلىقتىڭ كەرەگە باسىنا ۇيكەلمەۋى ءۇشىن ۋىقپەن كەرەگەنىڭ تۇيىسكەن جەرىن سىرتىنان باستىرىپ تۇراتىن جالپاق قۇر. ءبىز تاقىرىبىمىز تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن كيىز ءۇي تۇرعىزامىز. كيىز ءۇيدى تۇرعىزۋ ءۇشىن تاپسىرمالاردى ورىندايمىز.
1 - تاپسىرما: ۇلتتىق قولونەر بۇيىمدارىن اتاڭىزدار:
ولارعا (بىلەزىك، موسى، ساماۋرىن، كەبەجە، توستاعان، تاعا، ۇرشىق، تەگەنە، تورسىق، تون، كوسەۋ، ەر - توقىم) ت. ب جاتادى.
2 - تاپسىرما: اتالعان بۇيىمداردى جىكتەپ تەرىپ جاز
1 - تەرىدەن جاسالعان بۇيىمداردى جىكتەپ جاز.
2 - اعاشتان جاسالعان
3 - تەمىردەن جاسالعان بۇيىمدار
3 - تاپسىرما: ۇلتتىق توسەنىش تۇرلەرىن اتا، بۇل تاپسىرمانى ورىنداۋ ءۇشىن ءسوزجۇمباق شەشەمىز.
جاستىق
ق ۇستوسەك
سىرماق
تەكەمەت
شي
كىلەم
كيىز
وقۋشىلار نەگىزى اعاش ونەرىمەن اينالىساتىن شەبەرلەر 4 توپقا بولىنەدى.
1 - ءۇيشى، 2 - بالتاشى(بۇلار كيىز ءۇي قۇرالدارىن دايىنداپ، ءۇي سۇيەگىن جاسايتىن ادام.)
3 - توقۋشى(شي توقۋ)، 4 - ويماشى(سىقىرلاۋىققا ويىپ ويۋلار سالۋ.)
بالالار بۇل كيىز ءۇيدىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، ۇلتتىق قولونەر بۇيىمى وجاۋدىڭ سۋرەتىن سالامىز. ءبىرىنشى وجاۋدى كومەكشى سىزىقتار ارقىلى كورسەتەمىز. ەكىنشى بوياۋ تۇسىمەن سۋرەت سالىپ ۇيرەنۋ. وقۋشىلارعا سۋرەت سالۋعا ۋاقىت بەلگىلەپ، سالعان سۋرەتتەرىن تاقتاعا ءىلىپ كورسەتۋ. وجاۋ قايىڭمەن قاراعايدان جاسالادى. وقۋشىلار سۋرەتىمىزدى سالا وتىرىپ، ساندىك قولدانبالى ونەرگە توقتالامىز. ساندىك قولدانبالى ونەر دەپ - تەك قانا پراكتيكالىق جاعىنان ەمەس، ەستەتيكالىق ءمانى جاعىنان دا ماڭىزدى دايىندالعان جانە كوركەم جاسالعان وندىرىستىك نەمەسە قولونەر ارقىلى ومىرگە كەلگەن تۋىندى جاساۋدى ايتادى. ساندىك قولدانبالى ونەر زاتتارى كوبىنە ۇلتتىق سىزبالارمەن كوزگە تۇسەدى. وسى ارقىلى ءبىز حالقىمىزدىڭ ەرەكشەلىگىن كورە الامىز. قازاقتىڭ ساندىك قولدانبالى ونەرىنە ويۋ - ورنەكتەردىڭ قوساتىن ۇلەسى زور. ويۋ - ورنەك دەگەنىمىز - قايتالاناتىن ريتميكالىق ەلەمەنتتەردەن تۇراتىن ناقىش.

ۇلتتىق ويۋ - ورنەك تۇرلەرى شىعۋ تەگىنە قاراي ەكى توپقا بولىنەدى.
1 - قازاق حالقىنىڭ وزىنە ءتان، ەرتەدەن كەلە جاتقان ۇلتتىق ويۋلارى
2 - باسقا حالىقتاردان اۋىسقان جاڭا ينتەرناسيونالدىق ويۋ - ورنەكتەر.
قازاق ويۋ - ورنەگى دامىپ، وزگەرىسكە ۇشىرادى جانە جەتىلدى. ءقازىر ونىڭ 200 - دەن استان ءتۇرى مەن اتاۋى بار. ويۋ - ورنەك اتاۋلارىن ماعىناسىنا قاراي مىناداي توپتارعا بولۋگە بولادى.
1. كوسموگونيالىق (اي، كۇن، جۇلدىزداردى بەينەلەيتىن ورنەكتەر)
2. زوومورفتى (اڭ، مال، اتاۋلارى مەن ولاردىڭ دەنە مۇشەلەرىنە بايلانىستى تۋعان ورنەكتەر)
3. وسىمدىك بەينەلى ورنەكتەر: «قىزعالداق گ ۇلى»، «رايحان گ ۇلى»، «جەتى گۇل» ت. ب
4. گەومەتريالىق فيگۋرالارعا ۇقساس ورنەكتەر: شارشى، رومب، ءتورتبۇرىش، ءۇشبۇرىش ت. ب
5. قارۋ - جاراقتار مەن تۇرمىستىق كەرەك - جاراقتارعا بايلانىستى تۋعان ورنەكتەر: «بالتا»، «تۇيمە»، «وجاۋ»، «تاراق»، «بالداق»، «قوس تۇمارشا» ت. ب
ورنەكتەردىڭ تۇستەرى مەن بوياۋلارى
ويۋ - ورنەكتەردىڭ ورنالاسۋىنىڭ زور ءمانى بار. ءاربىر ءتۇس بەلگىلى ءبىر تارتىپپەنەن كەزەكتەسىپ وتىرماسا، ورنەك ءالسىز ناشار بولىپ وتىرادى. بوياۋ مەن ءتۇستى تاڭداپ پايدالانۋدا قازاق حالقىنىڭ ەتنوگرافيالىق تاريحىمەن لوگيكالىق ۇعىمى وتە تەرەڭ.
كوك ءتۇس - اسپاننىڭ سيمۆولى
قىزىل ءتۇس - وتتىڭ، كۇن كوزىنىڭ سيمۆولى
سارى ءتۇس - اقىل پاراساتتىڭ سيمۆولى
قارا ءتۇس - جەردىڭ سيمۆولى
جاسىل ءتۇس - جاستىقتىڭ سيمۆولى
حالىق شەبەرلەرى وسىمدىكتەردىڭ جاپىراقتارىنان، قابىقتارىنان جانە تامىرلارىنان جاسالعان بوياۋلاردى كوپ قولدانعان. قولونەردە پايدالانىلاتىن بوياۋلاردىڭ تۇرلەرى نەگىزىنەن 3 ءتۇرى بار.
1 - تابيعاتتا دايار كۇيىندە كەزدەسەتىن بوياۋلار. بۇلار توپىراقتان، جوسادان، ءار - ءتۇرلى مينەرالدارمەن وسىمدىك جەمىستەرىنەن، مالدىڭ قانىمەن باۋىرىنان الىنادى.
2 - وسى زامانعى حيميالىق ادىستەرمەن وندىرىلەتىن الۋان ءتۇستى ۇنتاق پەن ارتىق بوياۋلار.
3 - شەبەرلەر وزدەرى قولدان جاساپ الاتىن بوياۋلار. بۇلارعا ءار - ءتۇرلى قوسپالار قوسىپ پايدالانادى.
اشەكەيلىك زاتتار: ويۋ - ورنەك اشەكەي جاساۋ شەبەرلىگى بەينەلەۋ ونەرىنىڭ ءبىر ءتۇرى. زەرگەرلەر اشەكەيلى بولۋ جاعىنا اسا نازار اۋدارادى. كومپوزيسيالىق تۇيىق ورنەكتەر دەگەنىمىز - شەڭبەر ىشىندە ءتۇرلى بۇرىشتار ىشىندە ورنالاسادى. ويۋ - ورنەكتەر رەلەفتىك جانە جازىقتىققا سالىنعان ويۋ - ورنەكتەر بولىپ بولىنەدى.
بۇيىمدى ويۋمەن اشەكەيلەۋ بارىسىندا تومەندەگى ەرەجەلەردى ساقتاۋ كەرەك.
1 - سالىناتىن ورنەك ءارقاشان بۇيىمنىڭ كولەمىمەن ونىڭ پىشىنىنە سايكەس كەلۋى ءتيىس.
2 - ورنەكتى كومپوزيسيا نەگىزگە بۇيىمنىڭ تۇستىك فونىنىڭ ورنەكتەرىنە سايكەس كەلۋى، ياعني ءبىر - بىرىمەن جاراسىمدى بولۋ كەرەك.
3 - ورنەكتەر ءبىر - بىرىمەن تەپە - تەڭدىكتە بولۋى شارت.
4 - ءتۇرلى تۇستەر ارقىلى ورنەكتى كومپوزيسيانىڭ ورتاسى، شەتى، فونى انىقتالادى.
5 - تۇيىق كومپوزيسيالىق ورنەكتەر شەڭبەر، ءۇشبۇرىش نەمەسە رومب ىشىندە ورنالاسۋى ءتيىس.

ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
1 - ۇلتتىق ويۋ - ورنەكتەر نەشە توپقا بولىنەدى؟
2 - اعاش ءۇيدىڭ سۇيەگى نەشەگە بولىنەدى؟
3 - بوياۋلاردى قانداي ادىستەرمەن الامىز؟
4 - ىسمەر دەگەن كىم؟
5 - زەرگەر دەگەن كىم؟
6 - شەبەر دەگەن كىم؟
7 - ۇستا دەگەن كىم؟

وقۋشىلاردىڭ سالعان سۋرەتتەرىن قاراپ، باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ:
ۇلتتىق بۇيىمداردىڭ سۋرەتىن سالۋ
«ساندىك قولدانبالى ونەر»تاقىرىبىنا ەسسە جازۋ.