قۇستار ءبىزدىڭ دوسىمىز
تاقىرىبى: «قۇستار ءبىزدىڭ دوسىمىز»
ماقساتى: ديداكتيكالىق ويىندار ارقىلى بالالاردىڭ ءبىلىم جانە بىلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، ويىندار ارقىلى بالانىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزۋ جانە اقىل - وي بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ. ساۋساق جاتتىعۋلارى ارقىلى قول مەن ساۋساق ۇشتارىنىڭ قيمىلدارىن دامىتۋ
ءادىس - تاسىلدەرى: ءتۇسىندىرۋ، كورسەتۋ، ويىن، ساۋساق جاتتىعۋلارى، قۇستار دىبىسى
قاجەتتى قۇرالدار: گرافوپروەكتور، ۇيشىك، قىستىرعىش،
بارىسى: گرافوپروەكتور ارقىلى بۇركىتتىڭ اۋەلەپ ۇشقان سۋرەتى كورسەتىلىپ، شاڭقىلداعان بۇركىتتىڭ دىبىسى ەستىلەدى.
تاربيەشى قاز كەيىپىندە كيىنىپ، بالاپاندارىن (بالالاردى) بۇركىتتەن قورعاپ قاناتىنىڭ استىنا الادى.
- بالاپاندارىم، سەندەر جاڭاعى شاڭقىلداعان قۇستىڭ داۋسىن ەستىدىڭدەر گوي، داۋىسى قانداي قورقىنىشتى. بالاپاندارىم ونىڭ قانداي قۇس ەكەنىن بىلەسىڭدەر مە؟
ول جىرتقىش قۇس – بۇركىت. ول جىرتقىش بولعاندىقتان اڭداردى، قۇستاردى جانە ت. ب. تىرناقتارىمەن ءبۇرىپ ۇستاپ تۇمسىعىمەن جۇلىپ جەيدى.
بالاپاندارىم سەندەر ءالى كىشكەنتايسىڭدار، مەن سەندەرگە وسى كەزگە دەيىن كوپتەگەن قۇستار تۋرالى اڭگىمەلەپ كەلەمىن. بۇگىن ەندى قۇستار تۋرالى نە بىلەتىندەرىڭدى كورۋ ءۇشىن بىرنەشە ويىندار وينايىق.
قيمىلدى ويىن: «جاپالاق»
مازمۇنى: تاربيەشى «كۇن» دەپ، اتاعاندا جاپالاق الاڭنىڭ ءبىر شەتىندە ۇيىقتاپ جاتادى. قوڭىزدار مەن كوبەلەكتەر (بالالار) ۇشىپ جۇرەدى. تاربيەشى «ءتۇن» دەگەندە، قوڭىزدار مەن كوبەلەكتەر سول ورنىندا قاتىپ قالادى. جاپالاق شىعىپ ءوز جەمىن ىزدەيدى. قوڭىزدار مەن كوبەلەكتەر اراسىمەن ۇشادى. ەگەردە قوڭىزدار ورنىنان قوزعالىپ قالسا، سول قوڭىزدى ۇستاپ الادى.
- بالاپاندارىم ويىنعا جاقسى قاتىستىڭدار، قيمىلدارىڭ شيراق ەكەن. جارايسىڭدار بالاپاندارىم!
قاز (تاربيەشى) قاناتىن جايىپ:
- بالاپاندارىم، مەنىڭ سەندەرمەن ءتۇرلى ويىندار ويناعىم كەلىپ تۇر. مەنىڭ قاناتىمنىڭ استىنداعى ءار قالتادا ءارتۇرلى ويىندار بار. مىنا قالتانى كورەيىكشى، قانداي ويىن بار ەكەن. ماعان قالتانى اشۋعا كومەكتەسىڭدەر؟ (بالالارعا تۇيمەلەنگەن قالتانى اشقىزۋ)
ديداكتيكالىق ويىن: «ءار قۇسقا ءوز ورنى»
ماقساتى: ءار قۇستىڭ ءوزى مەكەندەيتىن ورنى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
مازمۇنى: ۇيشىك ەتىپ دايىندالعان ماكەت ىشىندە قۇستاردىڭ مەكەن ەتەتىن سۋرەتتەرى كورسەتىلگەن، سول سۋرەتكە سايكەستەندىرىپ، قۇستار سۋرەتىن ورنالاستىرادى.
ساۋساق جاتتىعۋى: «قۇستار قانات قاعادى»
بالالار، بارلىعىمىز قولىمىزدى ءۇشبۇرىشتاپ جوعارى ۇستايمىز. ءبىز قۇستارعا ۇيا سالامىز، قۇس ۇيادان باسىن شىعارىپ جان - جاعىنا قارايدى.(قوسىلعان الاقاندارىن جان - جاققا بۇرادى.) قۇستىڭ ۇشقىسى كەلدى،(الاقاندارىن اشادى، الاقاندارىن قيمىلداتادى) ۇشا المادى، قۇس ۇشۋ ءۇشىن قاناتتارىن جاتتىقتىردى. الاقانىمىزدى وزىمىزگە قاراتىپ جايىپ، اشىپ - جۇمايىق، ءبىر، ەكى، ءۇش، كەرى قاراي سانايمىز ءۇش، ەكى، ءبىر. ەندى، باسبارماعىمىزدى قوزعالتايىق. الاقانىمىزدى وزىمىزگە قاراتىپ جايىپ، ەكى باسبارماقتى ايقاستىرامىز. الاقانىمىزدى قۇس قاناتىن قاققان سەكىلدى قوزعالىستار جاسايمىز. (بىرنەشە رەت قايتالاۋ)
قۇستار ۇشىپ بارادى،
كوكتە قانات قاعادى.
بارلىق قۇستار قوسىلىپ،
شيق - شيق - دەپ، ءان سالادى
قۇس ۇشىپ كەلىپ ۇياسىنا قايتا قوندى.( ساۋساقتارىن ءۇشبۇرىشتاپ جوعارى ۇستايدى.)
- جارايسىڭدار، بالالار سەندەر ءار قۇستىڭ مەكەندەرىن تابا بىلدىڭدەر.
ال ەندى كەلەسى قاپشىقتى اشىپ كورەيىك، وندا قانداي قىزىقتى ويىن بار ەكەن.
(زاموكتى اشىپ، «نەنىڭ باسى؟ نەنىڭ اياعى؟» ويىنىن الادى)
ديداكتيكالىق ويىن: «نەنىڭ باسى؟ نەنىڭ اياعى؟»
ماقساتى: ءار قۇستاردىڭ دەنە بولىگىن ساعات تىلشەگى ارقىلى دۇرىس تابا ءبىلۋ.
مازمۇنى: دوڭگەلەكتەنگەن قاعاز بەتىندەگى قۇستاردىڭ باسى مەن اياعىنىڭ سۋرەتتەرى بويىنشا ساعات تىلشەگى ارقىلى سايكەستەندىرەدى. (بۇركىت، جاپالاق، تىرنا، تورعاي)
سەرگىتۋ ءساتى: «شوجەلەرىم»
شوجەلەرىم اۋەنىمەن بي قيمىلدارى جاساۋ.
- بالاپاندارىم ءبىز جەم جەپ، سۋ ءىشىپ بويىمىزدى سەرگىتىپ الدىق، ال ەندى باسقا قۇستار نە جەيدى ەكەن؟ قۇستاردىڭ نەمەن قورەكتەنەتىندەرىن بىلەسىڭدەر مە؟ (بالالار جاۋاپتارى تىڭدالادى)
ەندەشە مەنىڭ قاناتىمنىڭ استىنداعى كەلەسى ويىن «قۇستار نەمەن قورەكتەنەدى؟» دەپ اتالادى.
ديداكتيكالىق ويىن: «قاي قۇس نەمەن قورەكتەنەدى؟»
مازمۇنى: دوڭگەلەكشە ەتىپ دايىندالعان قاعاز بەتىنە قۇستاردىڭ نەمەن قورەكتەنەتىنىن سۋرەتتەرى ارقىلى بەينەلەنگەن. قىستىرعىشتىڭ بەتىنە ءار ءتۇرلى قۇستاردىڭ سۋرەتتەرى جاپسىرىلعان. ءار قۇستىڭ نەمەن قورەكتەنەتىنىن تاۋىپ دوڭگەلەكشە بويىنا قىستىرعىشتى قىستىرادى.
- بۇل ويىن وتە كەرەمەت قىزىق بولدى يا، بالاپاندارىم. بۇل ويىن ارقىلى ءارتۇرلى قۇستاردىڭ نەمەن قورەكتەنەتىنىن بىلدىك. ال ەندى قاناتتارىمىزدى شيراتىپ، شىنىقتىرىپ الايىق.
قورىتىندى: بالالار سەندەر ويىنعا وتە جاقسى قاتىستىڭدار. مەنىڭ بۇگىن كوڭىل كۇيىم كوتەرىلىپ قالدى، قۋانىپ تۇرمىن. ءبىز بۇگىن ءتۇرلى ويىندار ويناپ، بۇركىت، تورعاي، تىرنا جاپالاق تۋرالى ءبىلىپ، ولاردىڭ قايدا مەكەندەيتىنىن، نەمەن قورەكتەنەتىنىن جانە ولاردىڭ دەنە مۇشەلەرىن اجىراتا بىلدىك. ەندى ءبىز بارلىعىمىز قۇستارعا قامقور بولىپ جۇرەيىك. قۇستار ءبىزدىڭ دوسىمىز.
ماقساتى: ديداكتيكالىق ويىندار ارقىلى بالالاردىڭ ءبىلىم جانە بىلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، ويىندار ارقىلى بالانىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزۋ جانە اقىل - وي بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ. ساۋساق جاتتىعۋلارى ارقىلى قول مەن ساۋساق ۇشتارىنىڭ قيمىلدارىن دامىتۋ
ءادىس - تاسىلدەرى: ءتۇسىندىرۋ، كورسەتۋ، ويىن، ساۋساق جاتتىعۋلارى، قۇستار دىبىسى
قاجەتتى قۇرالدار: گرافوپروەكتور، ۇيشىك، قىستىرعىش،
بارىسى: گرافوپروەكتور ارقىلى بۇركىتتىڭ اۋەلەپ ۇشقان سۋرەتى كورسەتىلىپ، شاڭقىلداعان بۇركىتتىڭ دىبىسى ەستىلەدى.
تاربيەشى قاز كەيىپىندە كيىنىپ، بالاپاندارىن (بالالاردى) بۇركىتتەن قورعاپ قاناتىنىڭ استىنا الادى.
- بالاپاندارىم، سەندەر جاڭاعى شاڭقىلداعان قۇستىڭ داۋسىن ەستىدىڭدەر گوي، داۋىسى قانداي قورقىنىشتى. بالاپاندارىم ونىڭ قانداي قۇس ەكەنىن بىلەسىڭدەر مە؟
ول جىرتقىش قۇس – بۇركىت. ول جىرتقىش بولعاندىقتان اڭداردى، قۇستاردى جانە ت. ب. تىرناقتارىمەن ءبۇرىپ ۇستاپ تۇمسىعىمەن جۇلىپ جەيدى.
بالاپاندارىم سەندەر ءالى كىشكەنتايسىڭدار، مەن سەندەرگە وسى كەزگە دەيىن كوپتەگەن قۇستار تۋرالى اڭگىمەلەپ كەلەمىن. بۇگىن ەندى قۇستار تۋرالى نە بىلەتىندەرىڭدى كورۋ ءۇشىن بىرنەشە ويىندار وينايىق.
قيمىلدى ويىن: «جاپالاق»
مازمۇنى: تاربيەشى «كۇن» دەپ، اتاعاندا جاپالاق الاڭنىڭ ءبىر شەتىندە ۇيىقتاپ جاتادى. قوڭىزدار مەن كوبەلەكتەر (بالالار) ۇشىپ جۇرەدى. تاربيەشى «ءتۇن» دەگەندە، قوڭىزدار مەن كوبەلەكتەر سول ورنىندا قاتىپ قالادى. جاپالاق شىعىپ ءوز جەمىن ىزدەيدى. قوڭىزدار مەن كوبەلەكتەر اراسىمەن ۇشادى. ەگەردە قوڭىزدار ورنىنان قوزعالىپ قالسا، سول قوڭىزدى ۇستاپ الادى.
- بالاپاندارىم ويىنعا جاقسى قاتىستىڭدار، قيمىلدارىڭ شيراق ەكەن. جارايسىڭدار بالاپاندارىم!
قاز (تاربيەشى) قاناتىن جايىپ:
- بالاپاندارىم، مەنىڭ سەندەرمەن ءتۇرلى ويىندار ويناعىم كەلىپ تۇر. مەنىڭ قاناتىمنىڭ استىنداعى ءار قالتادا ءارتۇرلى ويىندار بار. مىنا قالتانى كورەيىكشى، قانداي ويىن بار ەكەن. ماعان قالتانى اشۋعا كومەكتەسىڭدەر؟ (بالالارعا تۇيمەلەنگەن قالتانى اشقىزۋ)
ديداكتيكالىق ويىن: «ءار قۇسقا ءوز ورنى»
ماقساتى: ءار قۇستىڭ ءوزى مەكەندەيتىن ورنى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
مازمۇنى: ۇيشىك ەتىپ دايىندالعان ماكەت ىشىندە قۇستاردىڭ مەكەن ەتەتىن سۋرەتتەرى كورسەتىلگەن، سول سۋرەتكە سايكەستەندىرىپ، قۇستار سۋرەتىن ورنالاستىرادى.
ساۋساق جاتتىعۋى: «قۇستار قانات قاعادى»
بالالار، بارلىعىمىز قولىمىزدى ءۇشبۇرىشتاپ جوعارى ۇستايمىز. ءبىز قۇستارعا ۇيا سالامىز، قۇس ۇيادان باسىن شىعارىپ جان - جاعىنا قارايدى.(قوسىلعان الاقاندارىن جان - جاققا بۇرادى.) قۇستىڭ ۇشقىسى كەلدى،(الاقاندارىن اشادى، الاقاندارىن قيمىلداتادى) ۇشا المادى، قۇس ۇشۋ ءۇشىن قاناتتارىن جاتتىقتىردى. الاقانىمىزدى وزىمىزگە قاراتىپ جايىپ، اشىپ - جۇمايىق، ءبىر، ەكى، ءۇش، كەرى قاراي سانايمىز ءۇش، ەكى، ءبىر. ەندى، باسبارماعىمىزدى قوزعالتايىق. الاقانىمىزدى وزىمىزگە قاراتىپ جايىپ، ەكى باسبارماقتى ايقاستىرامىز. الاقانىمىزدى قۇس قاناتىن قاققان سەكىلدى قوزعالىستار جاسايمىز. (بىرنەشە رەت قايتالاۋ)
قۇستار ۇشىپ بارادى،
كوكتە قانات قاعادى.
بارلىق قۇستار قوسىلىپ،
شيق - شيق - دەپ، ءان سالادى
قۇس ۇشىپ كەلىپ ۇياسىنا قايتا قوندى.( ساۋساقتارىن ءۇشبۇرىشتاپ جوعارى ۇستايدى.)
- جارايسىڭدار، بالالار سەندەر ءار قۇستىڭ مەكەندەرىن تابا بىلدىڭدەر.
ال ەندى كەلەسى قاپشىقتى اشىپ كورەيىك، وندا قانداي قىزىقتى ويىن بار ەكەن.
(زاموكتى اشىپ، «نەنىڭ باسى؟ نەنىڭ اياعى؟» ويىنىن الادى)
ديداكتيكالىق ويىن: «نەنىڭ باسى؟ نەنىڭ اياعى؟»
ماقساتى: ءار قۇستاردىڭ دەنە بولىگىن ساعات تىلشەگى ارقىلى دۇرىس تابا ءبىلۋ.
مازمۇنى: دوڭگەلەكتەنگەن قاعاز بەتىندەگى قۇستاردىڭ باسى مەن اياعىنىڭ سۋرەتتەرى بويىنشا ساعات تىلشەگى ارقىلى سايكەستەندىرەدى. (بۇركىت، جاپالاق، تىرنا، تورعاي)
سەرگىتۋ ءساتى: «شوجەلەرىم»
شوجەلەرىم اۋەنىمەن بي قيمىلدارى جاساۋ.
- بالاپاندارىم ءبىز جەم جەپ، سۋ ءىشىپ بويىمىزدى سەرگىتىپ الدىق، ال ەندى باسقا قۇستار نە جەيدى ەكەن؟ قۇستاردىڭ نەمەن قورەكتەنەتىندەرىن بىلەسىڭدەر مە؟ (بالالار جاۋاپتارى تىڭدالادى)
ەندەشە مەنىڭ قاناتىمنىڭ استىنداعى كەلەسى ويىن «قۇستار نەمەن قورەكتەنەدى؟» دەپ اتالادى.
ديداكتيكالىق ويىن: «قاي قۇس نەمەن قورەكتەنەدى؟»
مازمۇنى: دوڭگەلەكشە ەتىپ دايىندالعان قاعاز بەتىنە قۇستاردىڭ نەمەن قورەكتەنەتىنىن سۋرەتتەرى ارقىلى بەينەلەنگەن. قىستىرعىشتىڭ بەتىنە ءار ءتۇرلى قۇستاردىڭ سۋرەتتەرى جاپسىرىلعان. ءار قۇستىڭ نەمەن قورەكتەنەتىنىن تاۋىپ دوڭگەلەكشە بويىنا قىستىرعىشتى قىستىرادى.
- بۇل ويىن وتە كەرەمەت قىزىق بولدى يا، بالاپاندارىم. بۇل ويىن ارقىلى ءارتۇرلى قۇستاردىڭ نەمەن قورەكتەنەتىنىن بىلدىك. ال ەندى قاناتتارىمىزدى شيراتىپ، شىنىقتىرىپ الايىق.
قورىتىندى: بالالار سەندەر ويىنعا وتە جاقسى قاتىستىڭدار. مەنىڭ بۇگىن كوڭىل كۇيىم كوتەرىلىپ قالدى، قۋانىپ تۇرمىن. ءبىز بۇگىن ءتۇرلى ويىندار ويناپ، بۇركىت، تورعاي، تىرنا جاپالاق تۋرالى ءبىلىپ، ولاردىڭ قايدا مەكەندەيتىنىن، نەمەن قورەكتەنەتىنىن جانە ولاردىڭ دەنە مۇشەلەرىن اجىراتا بىلدىك. ەندى ءبىز بارلىعىمىز قۇستارعا قامقور بولىپ جۇرەيىك. قۇستار ءبىزدىڭ دوسىمىز.
You Might Also Like
-
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا قۇستاردىڭ پايداسى تۋرالى تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، قۇستاردىڭ تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ.
