InfoHub Logo

 

 

       «گازەت – حالىقتىڭ كوزى، قۇلاعى ءھام ءتىلى». ءتىل ۇستارتىپ، ادامعا تاربيە بەرۋشى قۇرال. ءاليحان بوكەيحان ايتتىپ كەتكەن گازەتتىڭ نەگىزگى  باستى 4 قاعيداسى بار. «ءبىرىنشى: گازەت – حالىقتىڭ كوزى، قۇلاعى، ءتىلى. ەكىنشى: گازەت – جۇرتقا قىزمەت ەتەتىن قۇرال. ءۇشىنشى: گازەت – حالىققا ءبىلىم تاراتۋشى. ءتورتىنشى: گازەت – حالىقتىڭ جوقتاۋشىسى».

       عالامتور جەلىسى ءتيىمدى بولىپ، ونى ماقتاساق تا، ول گازەت پەن جۋرنالداي  بولا المايتىنىنا سەنىمدىمىن. «دالا ءۋالاياتىنان» باستاپ ءوسىپ-ونىپ كەلە جاتقان بۇگىنگى قازاق گازەتتەرىنىڭ ايتار ءسوزى، جەتكىزەر ويى بارشىلىق.

      جالپى قازاق  پۋبليسيستيكاسىنىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلكەن اسەر ەتكەن باسىلىم - «دالا ۋالاياتىنىڭ گازەتى». قازاق تىلىندەگى ەكىنشى اتاۋلى باسىلىم بولىپ تانىلدى. 1888 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ جارىق كورە باستادى.العاشقى قازاق مەرزىمدى باسىلىمنىڭ  پايدا بولۋى مادەنيەتتىڭ دامۋىنداعى تۇبەگەيلى بەتبۇرىس بولدى.گازەت اشىلىپ، پاتشا ۇكىمەتىنىڭ بۇيرىق ، جارلىعىن عانا جاريالاپ وتىرسا، گازەتتەن كەلىپ كەتەر پايدا از بولار ەدى. ۇلتتىق مەرزىمدى ءباسپاسوزدىڭ پايدا بولۋى – دىنمۇحامەد سۇلتانعازين پەن ەشمۇحامەد ابىلايحانوۆ سىندى سول كەزدەگى قازاق حالقىنىڭ وزىق ويلى ۇلدارىنىڭ ەڭبەگى.سول كەزدەگى قازاق زيالىلارى ونى حالىق ساناسىن وياتۋعا، ىشكى-سىرتقى ساياساتتان مول حاباردار ەتۋگە پايدالاندى.ماڭىزدى ءبىراق ءقاۋىپتى جۇمىس بولاتىن. گازەتەگى باسىلعان شىعارمالار ءتۇرى، قۇرىلىمى، جانرى جاعىنان الۋان ءتۇرلى باعىتتاردا جاريالانىپ تۇردى.

         جاسىنان ءبىلىم مەن عىلىمعا جانى قۇمار - قاليجان نۇرعوجا ۇلى بەكحوجيننىڭ «دالا ۋالاياتى – قازاقتىڭ تۇڭعىش گازەتى» دەگەن كانديداتتىق ديسسەرتاسياسى قاتتى سىنالادى. ول كوزىنىڭ تىرىسىندە قازاق مەرزىمدى ءباسپاسوزىنىڭ تاريحىنا ارناپ 60-تان استام عىلىمي ماقالا مەن «قازاق ءباسپاسوزىنىڭ دامۋ جولدارى» اتتى مونوگرافيالىق ەڭبەك جازعان عالىم. قازاق  ولكەسىندەگى العاشقى باسىلىم «دالا ۋالاياتىنىڭ» كاسىبي تۇرعىدان زەرتتەلۋى دە جۋرناليستيكا سالاسىنداعى  قايىرجان بەكحوجين سياقتى ۇلتجاندى اعالارىمىزدىڭ قولى جەتە الماعاندارىن زەرتتەپ، ايتا الماي قۇسا بولىپ كەتكەندەرىن كەيىنگى ۇرپاققا جەتكىزۋ كەيىنگى تولقىن ءبىز سەكىلدى جاستاردىڭ قولىندا. عۇمىرى عيبارتقا تولى عالىمنىڭ  قيىن-قىستاۋ جىلداردا باسىن ولىمگە تىگىپ، تاريحتىڭ قويناۋىن اقتارىپ، شىندىقتىڭ تۇبىنە جەتۋگە تىرىسقان ونەگە ەتەر مۇرالارىنىڭ ماڭگى جاسايتىندىعى اقيقات.

      باستى  ماقساتى جەرگىلىكتى حالىقتى ۇكىمەت جارلىقتارىمەن تانىستىرىپ، پاتشا اكىمشىلىگى مەن جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ ولكە اكىمشىلىگىنە قاتىستى جارلىقتارى، قاۋلىلارى جانە باسقا دا قۇجاتتارى جاريالاۋ. گازەت ورىس عالىمدارى مەن جازۋشىلارىنىڭ جەرگىلىكتى حالىقتاردىڭ تاريحىنا، ەتنوگرافياسىنا، مادەنيەتىنە قاتىستى ەڭبەكتەرىنە دە نازار اۋداردى. اينالىمىنىڭ  ازدىعىنا قاراماستان گازەت قازىرگى قازاقستاننىڭ بارلىق اۋماعىنا دەرلىك تارادى.  قازاقستاننىڭ ورتالىق عىلىمي كىتاپحاناسىندا، سيرەك كىتاپتار بولىمىندە گازەتتىڭ كوشىرمەلەرى ساقتالعان.

 

---