مۇستافانىڭ "بىرلىك تۋىندا" اقتارعان سىرى
«كەڭەستى جەردە كەمدىك جوق. كەڭەسسىز جەردە تەڭدىك جوق». ءبارىنىڭ ءتۇپ ءمانى – بىرلىك. ال سونىڭ تۋى استىندا ەل تاريحىن تارامداساق، «بىرلىك تۋىنىڭ» ءومىربايانىن شاقتارمىز. تىرلىك بايراعىن تىلگىلەپ، تۇتاستىقتى تۇقىرتقان «الاش» پەن «ءۇش ءجۇز» ايتىسى ەدى. تارتىسقا ۇلاسقان قاستىق قارا تاڭبا قالدىردى. كەمدىك تەڭدىكتەن ءبىر ساتى بيىكتەدى. مىنەكەي، «قازاق» گازەتىنىڭ كۇنى ەڭكەيگەن سوڭ، كەلەسىسىنىڭ تاڭى اتتى. ول تاڭدى دا سىزداتقان بىرەۋ. كىم؟ مۇستافا شوقاي ۇلى.
ءسىرا، بۇل كەيىپكەر كەرەعارلىققا تولى. باسىلىم دا ءدال سونداي سارىندا. بەت بۇرار باعىتى، ساياسي كوزقاراسى ارنەشەك سۋرەتتەردەن قۇرالادى. قاي بيلىك وكىلىن دەمەيدى؟ وعان ناق ءتىل قاتۋ قيىننىڭ قيىنى. قانىق ءتۇس اۆتونوميانى جاقتاعاندىعىندا. سايىپ كەلگەندە «ۋاقىتشا وكىمەتپەن» ساپارلاس قوي. كەمە كاپيتانى شوقاي اقتاڭدىقتاردىڭ توڭكەرىسىنەن كەيىن تۇركىستان ولكەسىندە ءوز قازىعىن قاقتى. رەسپۋبليكانىڭ بەتاشار تۇسىندا تىم جاس، تىم قورعانسىز ەدى. بىلەكتەگى كۇشتى، ءبىل دەگەندەگى باستى نەندەي مۇراتقا جۇمساۋ كەرەكتىگىن سەزدى. ءبىراق ول سەزىم دە وتتى ايقاستا ازدىق ەتتى. ۋاقىت كۋا، ءبىز سىنشى. ەندەشە «مۇستاپا حاتىن» كورەلىك. شىن باعاسىن بەرەلىك.
ساكەڭ اتاڭنىڭ «تار جول، تايعاق كەشۋىن» پاراقتاساڭ شوقاي جونىندەگى تاقىرىپقا تايعانايسىڭ. مۇندا اۆتور الاشتىق مىرزالاردىڭ مىلتىق دۇمىنەن تايساقتاعان قىلىعىن سىقاق قىلدى. 34ء-شى نومىردە حاتتا بەينەلەنگەن مۇستافا كەيپىنىڭ كەم دۇنيەسىن اسپەتتەدى. وقيعانى باس ءرول سومداعان سوم قوقان ءمينيسترىنىڭ كوزىمەن ساراپتاعان وڭ. ودان سوڭ بارىپ سەيفۋليننىڭ جان سەيفىنە ۇڭىلگەن قۇپ.
قاڭتاردىڭ 31ء-شى جۇلدىزىندا قوقانت بولشيەۆيكتەرى ۋلتيماتۋم قويىپ، مامىلەنى العاشقى وقپەن-اق ءمانسىز ەتتى. ۇكىمەت ادامدارى داعدارىپ، دابىل قاعۋدان باسقا ىسكە جارامادى. باستاۋىن تاپتىق. كەيىنگى جايتتاردى دا تارقاتايىق. سول ۋاقىتتا شوقاي قىشلاقتاردى كەزەدى ەكەن. قوقانداعى ءدۇرىل تىنشىمايىنشا قايتپاق وي جوق. ءبىرى بولماسا، ەكىنشىسى. پانا ىزدەۋدەن وزگە امالى قۇرىعانداي. سوندايدا قىرسىق شالىپ، الدىنان سارت شىعادى. قازاقتى دا، بولشيەۆيكتى دە جويامىن دەپ ايبارلانادى. قايتسىن، ەندى. ونىسىنان، ءتىپتى، مۇستاپا اپەندى قاشىپ قۇتىلمايدى. يمانىن ءۇيىرىپ جاتقاندا تانىس سارت تاسالاپ كەپ قۇتقارادى. بۇدان كەيىن وتتى وق شىنىمەن-اق اتىلادى. تەك وزىنە تيمەي كەتەدى. اقىرىندا، قىشلاق بولىسى مۇستافانى ءولىمنىڭ قىل باۋىنان بوساتادى. تامۇققا اتتانا جازداعان شوقايدىڭ جازىمىشى سول بولعان عوي.
ساكەڭ اتاڭ بايانداۋشى رەتىندە بىلاي دەيدى. حالىققا قالاۋلى، كوپكە تىلەۋلى ەر وسى ما؟ وتىرىكتىڭ قۇيرىعى بۇلاڭدايتىن سىڭايلى. استە، شوقاي ۇلى تيمەسە، بولشيەۆيكتىڭ توسىننان لاڭ سالۋى سيرەك. ول قاشتى. جاۋ مازاعىنا ۇشىراپ، تۇزاعىنا ءتۇستى. وپىق جەدى دە. قۇدايعا دۇعا باعىشتاۋى اماندىعىنا سەپ تيگىزدى. ايتپەسە، كىم بىلەدى. ءبارىنىڭ ۋاقىتى ولشەۋلى عوي.
سانالارىڭدى سان ساۋال قاۋمالاعان بولار. مەنى دە كوپتەن بەرى شەر قىپ ءجۇر. دوس پەن قاستىڭ اراسىن ايىرۋ وڭاي ەمەس. ساكەڭ اتاڭ ءبۇي دەيدى. شوقاي اتاڭ ءوي دەيدى. بىرلىك، تۋ، گازەت. ءۇش-اق ۇعىم ءبىر ءماندى بەرەدى. ءداپ سونداي زيالىلارمەن. ەكەۋى دە ۇلتىنا ب ا ق پەن عۇمىر تىلەدى. تاڭىردەن سۇرادى. ارەكەتپەن ايعاقتادى. جولدارى ءارتۇرلى. تاعدىرى اۋىر. قايتەيىك، ءبىزدى نە كۇتىپ تۇر؟...
اعىبايەۆا ارۋجان وراز قىزى
You Might Also Like
-
1888 جىلى قۇرىلعان «دالا ءۋالاياتى» گازەتىنىڭ قازاق باسپاسوزىندەگى الار ورىن ەرەكشە نە دەگەنمەن «تۇركىستان ءۋالاياتى» گازەتىنەن كەيىنگى وزىندىك تاريحىمەن ەرەكشەلەنەتىن گازەتتەرد...
