اشىلماي جاتىپ، جابىلعان سەركە…
بۇل ماقالامدا نە تۋرالى ءسوز قوزعاعالى جاتقانىم، تاقىرىپتان-اق كورىنىپ تۇرعان بولار، ءسىرا. ءيا، راسىندا 1907 جىلى وكىمەت قوشتاۋىمەن پەتەربۋرگتە جارىق كورگەن «سەركە» گازەتىنىڭ عۇمىرى تىم قىسقا بولدى. گازەتتىڭ ەكى باسىلىمنان كەيىن بىردەن جابىلىپ قالۋىنا نە سەبەپ دەپ ويلايسىزدار؟ وعان سەبەپ، قازاقتىڭ نامىسىن وياتقان، حالىقتىڭ قامىن جەگەن ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ «ءبىزدىڭ ماقساتىمىز» اتتى ماقالاسى ەدى. ال وسى تۇستا ءبىرىنشى ويىمىزعا كەلەتىنى، گازەتتىڭ جابىلۋىنا سەبەپ بولاتىنداي گازەتتە نە جازىلىپ، پاتشا وكىمەتىن اشۋلاندىراتىنداي ول جەردە نە ايتىلعاندىعى.ەندەشە، كوڭىلگە كوپ سۇراق قوندىرعان ماقالانىڭ ۇزىندىسىمەن بولىسەيىن. «ەڭ الدىمەن قازاق حالقى – روسسياعا تاۋەلدى حالىق... ونىڭ ەشقانداي پراۆوسىنىڭ جوقتىعى ىزا مەن كەك تۋدىرادى» دەگەن سوزىنەن وقىپ وتىرعان وقىرمانعا باتىلدىق پەن نامىستىڭ رۋحى سەزىلەتىنى انىق. ءبىز ماقالادان ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ پاتشا وكىمەتىنىڭ وزبىرلىعىنا، قازاق ەلىن زات سەكىلدى كورىپ، ەلەمەۋىنە دەگەن وكپە-رەنىشىن بايقامىز.
ماقالانىڭ استارىندا پاتشا وكىمەتىنە قارسى ساياسي ءمان بار. ناقتىراق ايتسام، رەسەي وتارلاۋ ساياساتىنىڭ تىم شەكتەن شىققاندىعى مەن قازاق حالقىنىڭ قالاي جوقتىڭ كۇيىن كەشىپ، قيىن كۇندەردى باستان وتكەرىپ جۇرگەنىن اشىق تۇردە پاتشا وكىمەتىنە جولداي وتىرىپ جازعان. سول جىلدارداعى چينوۆنيكتەر، ستراجنيكتەر مەن ۋريادنيكتەردىڭ قازاق جەرىن اكەسىنىڭ تورىندەي كورىپ، ەمىن-ەركىن ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن، ال ءبىزدىڭ قازاقتار نە ىشەرگە تاماعى جوق، نە جاتار جەرى جوق، ءوز جەرىندە وزدەرى كۇن كورە الماي جۇرگەندىگىن قىنجىلا بىلدىرەدى.
ماقالانىڭ ەڭ وزەكتى تۇسى – وتارلاۋ ساياساتىنىڭ سالدارىنان تۋعان رەسەي بوداندىعىنىڭ اياۋسىز كورىنىسىن سيپاتتاۋىندا. چينوۆنيكتەردىڭ قازاق دالاسىنا مۇجىقتاردى جەر اۋدارىپ، قارا حالىقتىڭ جەرىن تالان- تاراجعا سالىپ، ەش سەبەپسىز تارتىپ الىپ جاتقانىن، اۋىلداردى توناپ ۇرىپ سوعىپ، مۇجىقتاردىڭ قاناۋمەن وتكەن كۇندەرىن، ەڭ سوراقىسى ءدىني كىتاپتارعا تىيىم سالعانىن جازعان تۇسى بولدى.
ماقالا اراسىندا دۋما دەپۋتاتتارىنا جاساعان ادىلەتسىزدىكتى دە تىلگە تيەك ەتە كەتكەن. ءوز ماقالاسىن قالامگەر تۋعان جەرىم دەپ جانىن سالىپ ەڭبەك ەتكەن ەلىمىزدىڭ مىقتىلارىنىڭ دەرەۋ جازالانىپ، ءولىم جازاسىنا كەسىلىپ جاتقاندىعىمەن «بۇل سوتتاردىڭ شەشىمدەرى بويىنشا جانىمەن، تانىمەن تۋعان حالقىنا بەرىلگەن ازاماتتار اسىلىپ، اتىلىپ كەتتى. ءقازىردىڭ وزىندە مىڭداعان ەرلەرىمىز شالعاي جەرلەردە ءجۇر نەمەسە تۇرمەلەردە وتىر...» دەگەن سوزىمەن اياقتادى.
سويلەم سوڭىنداعى مىنا ءبىر ەرەكشەلىكتى بايقادىڭىز با؟ كوپ نۇكتە. بۇل كوپ نۇكتە قالامگەردىڭ ءالى دە رەسەي وتارلاۋىنا قارسى ايتىلاتىن سوزدەرىنىڭ بىتپەگەندىگىن كورسەتىپ تۇر. ال بۇگىنگى تاڭدا ءدال وسىلاي حالىقتىڭ قامىن جەيتىن قالامگەرلەر بار ما، ماقالالارىمىزدىڭ سوڭى كوپ نۇكتەمەن اياقتالۋدا ما..؟
باينازاروۆا ارۋجان
You Might Also Like
-
قازاق ەلىن XIX عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا پاتشالى رەسەي بوداندىق بۇعاۋىن مىقتاپ سالىپ، تولىقتاي باسىپ العان كەزەڭىندە ورىنبور، تاشكەنت سەكىلدى ءبىرقاتار ءىرى قالالاردا ۇلت تىلىندەگى گازەتتەرىمىز جارى...
