دامىتا وقىتۋ ارقىلى ستۋدەنتتەردى ويلاۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋ
دامىتا وقىتۋ ارقىلى ستۋدەنتتەردى ويلاۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋ
ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ ەڭسەسىن تىك ۇستاپ، ەل مەرەيىن ۇستەم ەتىپ، ونى دامۋشى ەلدەرمەن تەرەزەسى تەڭ دارەجەدە دامىتاتىن بۇگىنگى وقۋشى – ەرتەڭگى مامانعا سەنىم ارتاتىندىقتان، ساپالى ءبىلىمدى، سانالى مامان تاربيەلەۋ ءىسى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىنىڭ ەنشىسىندە.
ەلباسىمىز نۇرسىلتان نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا ارنالعان جولداۋىندا «ححI عاسىردا ءبىلىمىن دامىتا الماعان ەلدىڭ تىعىرىققا تىرەلەتىنى انىق» دەگەن پىكىرى ايتىلعان. بۇگىنگى ءبىلىم ءىسىنىڭ ماقساتى – تەك ءبىلىم، بىلىك داعدىلارىن مەڭگەرۋ عانا ەمەس، ءوزىن - ءوزى دامىتۋعا ۇمتىلاتىن، اقىلدى، العىر، وي - ءورىسى كەڭ، اقپارات كوزدەرىن ءوز بەتىمەن قولدانا الاتىن، قابىلەتتى دە تالانتتى جاڭا عاسىر ۇرپاقتارىن تاربيەلەۋ.
پەداگوگ عالىم ۆ. بەسپالكو ءوزىنىڭ « سلاگاەموە پەداگوگيچەسكوە تەحنولوگيا» اتتى ەڭبەگىندە بىلاي دەيدى: «پەداگوگيكالىق جۇيە – ءبىر - بىرىمەن بايلانىستى ادىستەر پەداگوگيكالىق پروسەستەر جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋعا اسەر ەتەتىن ناقتى ماقساتتى، باعىتتى پەداگوگيكالىق اسەر» (م. پەداگوگيكا 1993ج 192 بەت).
ۇنەمى دامىپ وزگەرىپ وتىراتىن وقۋشىنىڭ ىشكى بولمىسى مەن تابيعاتىن قالىپتاستىرۋدا وقىتۋشىنىڭ ىقپالى ەرەكشە.
ۇلتتىق تاريحقا مادەنيەتكە دەگەن رۋحاني سۇرانىستارعا وراي تاريح ءپانىن وقىتۋ دا جاڭا باعىت ىزدەۋ ۇستىندە، ول ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى باستى پاندەردىڭ ءبىرى. سەبەبى وقۋشىلاردى دامىتا وقىتۋ ارقىلى ءوز بەتتەرىمەن ويلاندىرۋعا، وقيعانى تەرەڭ پايىمداپ، بەرىلگەن تاريحي دەرەكتەردى شىعارماشىلىقپەن قابىلداي ءبىلۋ، ىزگى مۇراتتارعا عانا ۇمتىلىستارىن قالىپتاستىرۋ – وسى ءپاننىڭ نەگىزگى مىندەتى. سوندىقتان ونىڭ الدىنا قوياتىن ماقساتى دا پانگە قويىلاتىن تالاپتار دەڭگەيىنە ساي بولۋ كەرەك.
قوعام ىلگەرى دامىعان سايىن ءبىلىمنىڭ دە اتقارار جۇگى اۋىرلاي تۇسەرى ءسوزسىز. سوندىقتان ءبىلىم بەرۋ ساپاسى وزگەرىپ، ءبىلىم مازمۇنىندا جاڭا كوزقاراستار قالىپتاسادى، سولجاڭالىقتارعا ساي پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالاردىڭ ومىرگە كەلۋى دە زاڭدى قۇبىلىس. دەگەنمەن، ول وقىتۋدىڭ مۇلدەم جاڭاشا جولدارىن اكەلدى دەپ تۇسىنبەگەن ءجون سياقتى، ول بۇرىنعى وقىتۋداعى پەداگوگيكالىق جۇيەنىڭ جەتىلدىرىلگەنى دەپ قابىلداعان دۇرىس بولار.
ديالەكتيكا زاڭى بويىنشا كەز كەلگەن قۇبىلىس ءوزىنىڭ جەتكەن دارەجەسىنە قاناعاتتانىپ تۇرىپ قالماي، ولاردى تەرىسكە شىعارۋ ارقىلى جاڭا ساپاعا كوشەدى.
«دامۋ» ۇعىمىنىڭ پسيحولوگيالىق انىقتاماسى جاڭارۋ پروسەسى، جاڭانىڭ ومىرگە كەلىپ، ەسكىنىڭ جويىلۋى دەگەن ماعىنانى بەرەدى.
دامىتا وقىتۋ پەداگوگيكالىق جۇرتشىلىقتىڭ ساناسىنا سىڭگەنىن جانە بۇكىل ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە اسەرىن تيگىزىپ جاتقانىن بىلەمىز.
بارلىق ىستەرىمىزدى ل. س. ۆىگوتسكيي، ل. ۆ. زانكوۆ، ۆ. ۆ. داۆىدوۆ، د. ب. ەلكونين ويلارىنا نەگىزدەۋ. ويلاۋعا ۇيرەتەتىن بارلىق پاندەردىڭ ساباقتارىن دامىتا وقىتۋ ساباقتارى دەپ بىلەمىز.
- دامىتا وقىتۋدى ۇيىمداستىرۋ وقۋشىعا اقىل - وي ارەكەتىن مەڭگەرتۋگە جاعداي جاساۋ دەپ قاراستىرۋ كەرەك.
- دامىتا وقىتۋ ساباقتارى ەرەكشە اقۋال، ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىنداعى ەرەكشە قارىم - قاتىناس.
وقىتۋشى بۇل جاعدايدا دايىن ءبىلىمدى ءتۇسىندىرىپ قويۋشى، باقىلاۋشى، باعالاۋشى ەمەس، تانىمدىق ءىس - ارەكەتتى ۇيىمداستىراتىن ۇجىمدىق ىستەردىڭ ۇيىتقىسى.
وقۋشى ويىنىڭ بىلمەۋدەن - بىلۋگە، شالا بىلۋدەن ءدال بىلۋگە كوشۋ پروسەسىن دامىتادى. تەك وسىنداي وقىتۋ عانا وقۋشىنىڭ ينتەللەكتىسىنىڭ كوزىن اشىپ شىعارماشىلىعىن دامىتادى.
دامىتا وقىتۋ ۇلى نەمىس پەداگوگى ا. ديستەرۆيگتىڭ ايگىلى «نەمىس مۇعالىمدەرىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ىسىنە باسشىلىق» اتتى ەڭبەگىنىڭ دە نەگىزى بولىپ تابىلادى. دامىتا وقىتۋ دەپ ول بالانىڭ ءبىلىم الۋعا ارەكەت ەتۋىن ۇيىمداستىراتىن وقىتۋدى اتاعان. «جامان ءمۇعالىم اقيقاتتى ءوزى ايتىپ بەرەدى، ال جاقسى ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ ءوزىن ىزدەنۋگە جەتەلەيدى» - دەگەن.
ول ءۇشىن، الدىن الا ساباق جۇيەلى تۇردە جوسپارلانۋ قاجەت.
ءاربىر ءپان مۇعالىمدەرى ءوز ساباقتارىندا وقۋشىلار ويىن دامىتۋ ءۇشىن ىزدەنۋ سۇراقتارىن بەرە وتىرىپ، وي قوزعاپ ساباقتاعى وتىلەتىن تاقىرىپتى وقۋشىلارمەن بىرگە تالداۋدى قاجەت دەپ ويلايمىن.
دامىتا وقىتۋ جۇيەسىندەگى قويىلاتىن سۇراقتار پروبلەمالى، ويلاۋدى، پايىمداۋدى قاجەت ەتەتىندەي ەتىپ بەرىلەدى. وقۋشى دا ونداي سۇراققا ءوز ويىن، ءوز پىكىرىن بىلدىرە جاۋاپ بەرۋگە داعدىلانادى.
تالداۋ – بىرلەسكەن ىزدەنىس. ىزدەنىس بارىسىندا ءمۇعالىم ءار وقۋشىنىڭ كوڭىل - كۇيىن باقىلاۋعا، وي - پىكىرىن بايقاۋعا مۇمكىندىك الادى.
تەحنولوگيا ەلدى، ۇلتتى تاڭدامايدى، ول بارلىق ەلگە، پەداگوگيكالىق جۇيەگە، ءار ءتۇرلى پانگە ورتاق، دەگەنمەن ءار ەلدىڭ ءبىلىم الەمىندە وزىندىك ىزدەنىسى، جولى بولۋى – زاڭدى دا، قاجەتتى نارسە.
بۇگىنگى تاڭدا جاس ۇرپاققا ءپاندى ءتيىمدى ۇعىندىرۋدىڭ ءبىرى جاڭا تەحنولوگيا نەگىزدەرى بولىپ تابىلادى. وسكەلەڭ ۇرپاق ونىمەن بىرگە اقپارات قۇرالدارىمەن جۇمىس ىستەي ءبىلۋى ءتيىس.
عالىم پەداگوگ ك. ءجۇنىسوۆا عالىمدار ۆ. داۆىدوۆ پەن ەلكونيننىڭ تەوريالارىن ساراپتاي كەلە 4 قىرلى دامىتا وقىتۋ يدەياسىن ءبىلىم نەگىزىنە سالدى.
«دامىتا وقىتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋ»
ءتورت قىرلى دامىتا وقىتۋ
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ ەڭسەسىن تىك ۇستاپ، ەل مەرەيىن ۇستەم ەتىپ، ونى دامۋشى ەلدەرمەن تەرەزەسى تەڭ دارەجەدە دامىتاتىن بۇگىنگى وقۋشى – ەرتەڭگى مامانعا سەنىم ارتاتىندىقتان، ساپالى ءبىلىمدى، سانالى مامان تاربيەلەۋ ءىسى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىنىڭ ەنشىسىندە.
ەلباسىمىز نۇرسىلتان نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا ارنالعان جولداۋىندا «ححI عاسىردا ءبىلىمىن دامىتا الماعان ەلدىڭ تىعىرىققا تىرەلەتىنى انىق» دەگەن پىكىرى ايتىلعان. بۇگىنگى ءبىلىم ءىسىنىڭ ماقساتى – تەك ءبىلىم، بىلىك داعدىلارىن مەڭگەرۋ عانا ەمەس، ءوزىن - ءوزى دامىتۋعا ۇمتىلاتىن، اقىلدى، العىر، وي - ءورىسى كەڭ، اقپارات كوزدەرىن ءوز بەتىمەن قولدانا الاتىن، قابىلەتتى دە تالانتتى جاڭا عاسىر ۇرپاقتارىن تاربيەلەۋ.
پەداگوگ عالىم ۆ. بەسپالكو ءوزىنىڭ « سلاگاەموە پەداگوگيچەسكوە تەحنولوگيا» اتتى ەڭبەگىندە بىلاي دەيدى: «پەداگوگيكالىق جۇيە – ءبىر - بىرىمەن بايلانىستى ادىستەر پەداگوگيكالىق پروسەستەر جەكە تۇلعا قالىپتاستىرۋعا اسەر ەتەتىن ناقتى ماقساتتى، باعىتتى پەداگوگيكالىق اسەر» (م. پەداگوگيكا 1993ج 192 بەت).
ۇنەمى دامىپ وزگەرىپ وتىراتىن وقۋشىنىڭ ىشكى بولمىسى مەن تابيعاتىن قالىپتاستىرۋدا وقىتۋشىنىڭ ىقپالى ەرەكشە.
ۇلتتىق تاريحقا مادەنيەتكە دەگەن رۋحاني سۇرانىستارعا وراي تاريح ءپانىن وقىتۋ دا جاڭا باعىت ىزدەۋ ۇستىندە، ول ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى باستى پاندەردىڭ ءبىرى. سەبەبى وقۋشىلاردى دامىتا وقىتۋ ارقىلى ءوز بەتتەرىمەن ويلاندىرۋعا، وقيعانى تەرەڭ پايىمداپ، بەرىلگەن تاريحي دەرەكتەردى شىعارماشىلىقپەن قابىلداي ءبىلۋ، ىزگى مۇراتتارعا عانا ۇمتىلىستارىن قالىپتاستىرۋ – وسى ءپاننىڭ نەگىزگى مىندەتى. سوندىقتان ونىڭ الدىنا قوياتىن ماقساتى دا پانگە قويىلاتىن تالاپتار دەڭگەيىنە ساي بولۋ كەرەك.
قوعام ىلگەرى دامىعان سايىن ءبىلىمنىڭ دە اتقارار جۇگى اۋىرلاي تۇسەرى ءسوزسىز. سوندىقتان ءبىلىم بەرۋ ساپاسى وزگەرىپ، ءبىلىم مازمۇنىندا جاڭا كوزقاراستار قالىپتاسادى، سولجاڭالىقتارعا ساي پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالاردىڭ ومىرگە كەلۋى دە زاڭدى قۇبىلىس. دەگەنمەن، ول وقىتۋدىڭ مۇلدەم جاڭاشا جولدارىن اكەلدى دەپ تۇسىنبەگەن ءجون سياقتى، ول بۇرىنعى وقىتۋداعى پەداگوگيكالىق جۇيەنىڭ جەتىلدىرىلگەنى دەپ قابىلداعان دۇرىس بولار.
ديالەكتيكا زاڭى بويىنشا كەز كەلگەن قۇبىلىس ءوزىنىڭ جەتكەن دارەجەسىنە قاناعاتتانىپ تۇرىپ قالماي، ولاردى تەرىسكە شىعارۋ ارقىلى جاڭا ساپاعا كوشەدى.
«دامۋ» ۇعىمىنىڭ پسيحولوگيالىق انىقتاماسى جاڭارۋ پروسەسى، جاڭانىڭ ومىرگە كەلىپ، ەسكىنىڭ جويىلۋى دەگەن ماعىنانى بەرەدى.
دامىتا وقىتۋ پەداگوگيكالىق جۇرتشىلىقتىڭ ساناسىنا سىڭگەنىن جانە بۇكىل ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە اسەرىن تيگىزىپ جاتقانىن بىلەمىز.
بارلىق ىستەرىمىزدى ل. س. ۆىگوتسكيي، ل. ۆ. زانكوۆ، ۆ. ۆ. داۆىدوۆ، د. ب. ەلكونين ويلارىنا نەگىزدەۋ. ويلاۋعا ۇيرەتەتىن بارلىق پاندەردىڭ ساباقتارىن دامىتا وقىتۋ ساباقتارى دەپ بىلەمىز.
- دامىتا وقىتۋدى ۇيىمداستىرۋ وقۋشىعا اقىل - وي ارەكەتىن مەڭگەرتۋگە جاعداي جاساۋ دەپ قاراستىرۋ كەرەك.
- دامىتا وقىتۋ ساباقتارى ەرەكشە اقۋال، ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىنداعى ەرەكشە قارىم - قاتىناس.
وقىتۋشى بۇل جاعدايدا دايىن ءبىلىمدى ءتۇسىندىرىپ قويۋشى، باقىلاۋشى، باعالاۋشى ەمەس، تانىمدىق ءىس - ارەكەتتى ۇيىمداستىراتىن ۇجىمدىق ىستەردىڭ ۇيىتقىسى.
وقۋشى ويىنىڭ بىلمەۋدەن - بىلۋگە، شالا بىلۋدەن ءدال بىلۋگە كوشۋ پروسەسىن دامىتادى. تەك وسىنداي وقىتۋ عانا وقۋشىنىڭ ينتەللەكتىسىنىڭ كوزىن اشىپ شىعارماشىلىعىن دامىتادى.
دامىتا وقىتۋ ۇلى نەمىس پەداگوگى ا. ديستەرۆيگتىڭ ايگىلى «نەمىس مۇعالىمدەرىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ىسىنە باسشىلىق» اتتى ەڭبەگىنىڭ دە نەگىزى بولىپ تابىلادى. دامىتا وقىتۋ دەپ ول بالانىڭ ءبىلىم الۋعا ارەكەت ەتۋىن ۇيىمداستىراتىن وقىتۋدى اتاعان. «جامان ءمۇعالىم اقيقاتتى ءوزى ايتىپ بەرەدى، ال جاقسى ءمۇعالىم وقۋشىنىڭ ءوزىن ىزدەنۋگە جەتەلەيدى» - دەگەن.
ول ءۇشىن، الدىن الا ساباق جۇيەلى تۇردە جوسپارلانۋ قاجەت.
ءاربىر ءپان مۇعالىمدەرى ءوز ساباقتارىندا وقۋشىلار ويىن دامىتۋ ءۇشىن ىزدەنۋ سۇراقتارىن بەرە وتىرىپ، وي قوزعاپ ساباقتاعى وتىلەتىن تاقىرىپتى وقۋشىلارمەن بىرگە تالداۋدى قاجەت دەپ ويلايمىن.
دامىتا وقىتۋ جۇيەسىندەگى قويىلاتىن سۇراقتار پروبلەمالى، ويلاۋدى، پايىمداۋدى قاجەت ەتەتىندەي ەتىپ بەرىلەدى. وقۋشى دا ونداي سۇراققا ءوز ويىن، ءوز پىكىرىن بىلدىرە جاۋاپ بەرۋگە داعدىلانادى.
تالداۋ – بىرلەسكەن ىزدەنىس. ىزدەنىس بارىسىندا ءمۇعالىم ءار وقۋشىنىڭ كوڭىل - كۇيىن باقىلاۋعا، وي - پىكىرىن بايقاۋعا مۇمكىندىك الادى.
تەحنولوگيا ەلدى، ۇلتتى تاڭدامايدى، ول بارلىق ەلگە، پەداگوگيكالىق جۇيەگە، ءار ءتۇرلى پانگە ورتاق، دەگەنمەن ءار ەلدىڭ ءبىلىم الەمىندە وزىندىك ىزدەنىسى، جولى بولۋى – زاڭدى دا، قاجەتتى نارسە.
بۇگىنگى تاڭدا جاس ۇرپاققا ءپاندى ءتيىمدى ۇعىندىرۋدىڭ ءبىرى جاڭا تەحنولوگيا نەگىزدەرى بولىپ تابىلادى. وسكەلەڭ ۇرپاق ونىمەن بىرگە اقپارات قۇرالدارىمەن جۇمىس ىستەي ءبىلۋى ءتيىس.
عالىم پەداگوگ ك. ءجۇنىسوۆا عالىمدار ۆ. داۆىدوۆ پەن ەلكونيننىڭ تەوريالارىن ساراپتاي كەلە 4 قىرلى دامىتا وقىتۋ يدەياسىن ءبىلىم نەگىزىنە سالدى.
«دامىتا وقىتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن جەتىلدىرۋ»
ءتورت قىرلى دامىتا وقىتۋ
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
جامبىل وبلىسى، مەركى اۋدانى،
