سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 3 كۇن بۇرىن)
تۋعان ولكەم - جاڭاجول
"ع. مۇسىرەپوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبى" كمم
گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
يسكاكوۆ ەلۋباي ساگيتوۆيچ

زەرتتەۋ جوبانىڭ نەگىزگى ماقساتى: ءوزىمنىڭ كىندىك قانىم تامعان جەرىم – جاڭاجول اۋىلىنىڭ اسەم تابيعاتىن ايالاۋ، كوركەيتۋ، اتا - بابامىز مۇرا ەتىپ قالدىرعان كەڭ جاسىل ولكەنى ودان ءارى گۇلدەندىرىپ ساۋلەتتەندىرە ءتۇسۋ، بوياما ءتۇر بەرگەننەن گورى تابيعي سۇلۋلىعىن ارلەندىرۋ بۇگىنگى ۇرپاقتاردىڭ پارىزى ەكەنىن ۇعىنۋ.
ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن الدىما مىنانداي مىندەتتەر قويدىم:
1. زەرتتەۋ تاقىرىبى بويىنشا جاڭاجول اۋىلىنىڭ تابيعاتى تۋرالى ادەبيەتتەردەگى مالىمەتتەردى تالداۋ.
2 اۋىلدىڭ تاريحىمەن، مادەنيەتىمەن تانىسۋ.
3 گەوگرافيالىق جاعدايىن باقىلاۋ.
4. تۋعان ولكە تابيعاتىنىڭ ساقتالۋ ماڭىزى، ولاردىڭ قورعالۋ جولدارىن ۇسىنۋ.
زەرتتەۋدىڭ ادىستەرى: تالداۋ، بايقاۋ، باقىلاۋ، اقپارات جيناۋ، سۇراۋ

زەرتتەلەتىن تاقىرىپ: جاڭاجول تاريحى، تۋعان ولكە تابيعاتى، حالقى، مادەنيەتى.

زەرتتەۋدىڭ ناتيجەلەرى: مەنىڭ تۋعان ولكەمنىڭ اسەم تابيعاتى، كەلەر ۇرپاققا ساقتالىپ جەتسە، ول مەن ءۇشىن ۇلكەن باقىت. ويتكەنى ءبىز تابيعاتى، مادەنيەتى، تاريحى ارقىلى كەز كەلگەن ەلدى مەكەندى تانىپ بىلە الامىز. وسى مەنىڭ تۋعان ولكە تابيعاتىن ساقتاپ قالۋ، كوزىمنىڭ قاراشىعىنداي ەتىپ ساقتاۋ، ۇرپاقتان - ۇرپاققا جەتكىزۋ – ول ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز.

«جاھاندانۋ جانە كۇردەلەنە تۇسكەن الەمدىك باسەكەلەستىك جاعدايىندا، قازاقستاندىقتار ادام دامۋىنىڭ باستى سالدارىنداعى تازا اۋىز سۋ جانە تابيعاتتى قورعاۋ، ماسەلەلەرىن شەشۋ ادامدىق جانە ادامزاتتىق بورىشى ەكەندىگىن، ادامگەرشىلىك قاسيەتپەن سەزىنۋى ءتيىس»
ن. ءا. نازاربايەۆ

1. كىرىسپە ءبولىم.
اڭداتپا
قازىرگى ۋاقىتتا مەكتەپتىڭ الدىندا تۇرعان نەگىزگى ماقسات - وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن جان - جاقتى دامىتۋ، ولارعا قازىرگى زامان تالابىنا ساي ءبىلىم بەرۋ جانە تاربيەلەۋ. ال وقۋشىنى جان - جاقتى دامىتۋ دەگەنىمىز، سونىڭ تەك قانا دەنە ءبىتىمى جاعىنان ونى جەتىلدىرۋ ەمەس، سونداي - اق بالانىڭ جان دۇنيەسىن، رۋحاني ءوسۋىن، قابىلەتى مەن دارىنىنىڭ انىقتالىپ كەڭ ورىستەۋى، پاراساتتى وي مەن ادامگەرشىلىك كوزقاراسىنىڭ قالىپتاسۋى بولىپ تابىلادى. وقۋشىلاردى تۋعان ولكە تاريحىمەن تانىستىرۋ. تۋعان ولكە توپىراعىن اتا - بابا سۇيەگى جاتقان قاسيەتتى جەر قۇرمەتتەۋگە، ولكە تاريحىن ۇيرەتۋگە باۋلۋ. جەر، سۋ اتتارى ادامنىڭ قانىن تاسىتاتىن، ماقتانىش سەزىمگە بولەيتىن ۇعىم ەكەنىنە كوز جەتكىزۋ. اتامەكەن تاريحى، ەڭ الدىمەن، وتكەننىڭ شەجىرەسى، اتا - بابانىڭ وتكەن ۇزاق جىلى دەپ قۇرمەتتەۋ، سەزىمدەرىن وياتۋ. ءاربىر ادامنىڭ كىندىك قانى تامعان جەردى قاستەرلەپ، ونى ايالاپ قورعايدى. بەسىك جىرىنىڭ ءالدي اۋەنىندە بالانىڭ تۋعان جەرگە، ولكەگە ءارقاشان ساعىنىشى ورىن الادى. «تۋعان ولكەم - جاڭاجول» تاقىرىبى وقۋشىلاردىڭ تۋعان ەلگە قۇرمەتىنىڭ، بالالىق ماحابباتىنىڭ ءبىر بولشەگى ىسپەتتى. ءبىزدىڭ ءىسىمىز، تابيعاتپەن قارىم - قاتىناسىمىز بەن ونى ايالاپ، تابيعي اسەمدىگىن ساقتاۋعا ۇيرەتۋ، بابا وسيەتىن قاستەرلەۋ ماقساتىندا وسى جۇمىستى ۇيىمداستىردىق. قازىرگى تاڭدا تابيعاتقا جانە تاريحي جەرلەرگە ايرىقشا ءمان بەرىلىپ، كوڭىل بولىنۋدە. وسى تۇرعىدان مەن وي قوزعاپ، تۋعان ولكەمنىڭ اسەم تابيعات، دەمالۋ ورتالىعى، جەرلەرى جايىندا بولماق. سەبەبى، ەلىمىزدە وسىنداي تابيعات پەن اسا ماڭىزدى جەرلەر بارىن اركىم بىلە بەرمەيدى. جۇمىستىڭ ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن ۇلكەن كىسىلەرمەن اڭگىمەلسىم، ءار ءتۇرلى باسىلىمداردان، عالامتوردان ماتەريالدار جينادىم، انىقتادىم، تاجىريبە جيناستىردىم.

2. نەگىزگى ءبولىم. «تۋعان ولكەم - جاڭاجول»
2. 1. اۋىل تاريحى.
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، جامبىل اۋدانىنا قاراستى «جاڭا جول» اۋىلى XءىX عاسىردىڭ ورتاسىندا ەسەنەي اۋىلى اتانسا، XX عاسىردىڭ شيرەگىندە اتاندى.
اۋىل وبلىستىڭ باتىسىندا قوستاناي وبلىسىنىڭ شىعىس شەكاراسىندا ورنالاسقان. وبلىس ورتالىعىنان 200 شاقىرىم، اۋداننان 60 شاقىرىم، سەلولىق وكرۋگتەن (مايبالىق، اتالادى - سۆياتودۋحوۆكا سەلوسى، ءسابيت مۇقانوۆ كەڭشارىنىڭ ورتالىعى) 22 شاقىرىم، باۋمان تەمىرجول ستانساسىنان 26 شاقىرىم، قوستانايدان 285 شاقىرىم جەرگە ورنالاسقان.
اۋىلدىڭ سولتۇستىگىندە قارامەن اعاشى، سولتۇستىك شىعىسىندا اققۇساق، وڭتۇستىگىندە بەكباي تومارى اتتى جەرلەر بار. ايتۋعا قاراعاندا ولار نۇرالى رۋىنان شىققان، XءىX عاسىردىڭ ورتاسىندا ولارعا دەيىن وسى جەرلەردە تۇرعان كىسىلەردىڭ اتتارى، كەيىن ەسەنەي ۋاقىتىندا قوستاناي وبلىسىنىڭ وڭتۇستىگى مەن باتىسىنا كوشكەن. قاراەمەن اعاشىنان ءارى ەسەنەي ەستەمەسوۆ قۇسمۇرىن دۋانىنىڭ سۇلتان - پراۆيتەلى بولعاندا اۋىلى سۋ الاتىن «تاسىبەك» كولى ەسەنەي بۇركەۋىنەن جالعاسادى. قاراعايلى، قايىڭدى، تەرەكتى سول بۇركەۋ بىرنەشە شاقىرىم جەرگە جاعالاي ورلانعان. ەسەنەي قايتقاننان كەيىن ۇلپان شارۋا باسقارىپ تۇرعان. بۇركەۋ ىشىندە 60 - 70 جىل بولعان جالعىز شىرشا ءوسىپ تۇر. 1978 جىلى عابەڭ سونى كورىپ، تاماشالاپ ول جالعىز بولماۋى كەرەك دەگەن ەكەن. كەيىنىرەك كەڭشار ديرەكتورى توقىشيەۆ توبىل تايگادان بالا شىرشا العىزىپتى. ءقازىر ەكەۋ. ول شىرشاعا ارنالعان ءان جانە ولەڭ دە بار. ءانى جولامان تۇرسىنبايەۆتىكى، ءسوزى ماقسۇت اۋباكىروۆتىكى.
سول بۇركەۋدىڭ شىعىسىندا ۇلكەن بەيىتتە ەسەنەي، جۇبايى ۇلپان، قىزى بىجىكەن، كۇيەۋ بالاسى بولىس تورسان جەرلەنگەن. زيراتتىڭ شىعىس - وڭتۇستىگىندە عابەڭ تۋعان جالدانا بىتكەن اعاش «ەلتىنجال» بار. بۇل جەردى عابەڭنىڭ ۇلى اتاسى مۇسىرەپكە ەسەنەي بەرگەن ەكەن.

2. 2. اۋىل تاريحى
وسى اتالعان اعاش، كولدىڭ ماڭىنا 1929 جىلى ەكى كولحوز ۇيىمداسىپتى. «اققۇساق»، ماڭىنا «جاڭاجول» كولحوزى، العاشقى باسقارما تاباناقوۆ باتقۇل. ەكىنشى كولحوز سول ماڭدا «قاراەمەن» اعاشى باۋىرىنا «جاڭا اۋىل» اتتى بولىپ ورنالاسىپتى. العاشقى باسقارماسى ەرەجەپوۆ رامازان.
سودان كەيىن ەكى كولحوز 1931 جىلى «جاڭاجول» اتىمەن بىرىكتى. قازىرگى اۋىل تۇرعان جەرگە تۇسكەن. بۇل اتاۋدىڭ اتالۋىنا سەبەپكەر بولعان ءشايىن تىلەگەنوۆ - ءسابيت مۇقانوۆتىڭ العاشقى ۇستازى.
بەيبىت ءومىر باستالعاننان 5 جىل وتكەسىن، 1950 جىلى جاڭاجول، ءسابيت، وكتيابر، جالتىرشا كولحوزدارى بىرىكتىرىلىپ ىرىلەنگەن ءسابيت مۇقانوۆ اتىنداعى كولحوز بولدى. ىرىلەنگەن كولحوزدىڭ ءبىرىنشى باسقارماسى بولىپ، سابەڭنىڭ نەمەرە ءىنىسى مۇستافين شاكەن سايلاندى.
1957 جىلى جاڭاجول اۋىلى «وزەرنىي» كەڭشارىنىڭ بولىمشەسى بولدى. 1966 - 1975 جىلعا دەيىن اۋلىمىز س. مۇقانوۆ كەڭشارىنىڭ بولىمشەسى بولدى. جوباسى اۋىلىمىزدىڭ وبلىس «بۇرىن قوستاناي وبلىسىنا قارايتىن)، اۋدان (بۇرىن پرەسنوگوركوۆ)، كەڭشار ارالارىنا اۋىسا بەرۋى بولا بەردى.
تەك 1975 جىلى عابيت ەلگە كەلگەننەن كەيىن عابيت اتامىز ۇكىمەت الدىندا ماسەلە كوتەرۋ ناتيجەسىندە جاڭاجول، وكتيابر، جالتىرشا اۋىلدارى بولەك «جاڭاجول» كەڭشارىنا اينالدى. بولەك كەڭشار بولعان سوڭ اۋىل العا باسا باستالدى. جاڭا ۇيلەر بوي كوتەردى. جاڭاجول تۋرالى ۇستاز بولعان جانتاس بازاربايەۆ اعامىز انگە دە قوسقان: «جاڭاجول جاستارىنىڭ ءۆالسى»
سۇيىكتى اۋىلسىڭ جاڭاجول
جاستارعا تانىسسىڭ جاڭاجول
العاشقى ءبىلىمدى سەن بەرىپ،
ۇشىردىڭ وزىڭنەن جاڭاجول.
قايىرماسى: ءبىلىمنىڭ قاينارى،
جاستارىڭ جايدارلى.
عالىم دا ينجەنەر،
ءمۇعالىم، دارىگەر
بولاتىن جاستارىڭ بار ءالى.
مەكتەبىم ريزامىز ءبىز ساعان،
قۇدىرەتتى الىپقا ۇقساعان.
نۇر قۇيىپ جاستارعا جىل سايىن،
بولاشاق ومىرگە نۇسقاعان.
قايىرماسى.
ۇل - قىزىڭ ماۋەلى جەمىسىڭ،
ءانىمىز اۋەلەر سەن ءۇشىن.
عابيت پەن ءسابيتتى وقىتقان،
مەكتەبىم قانداي ەدى يگى ءىسىڭ.

نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما