InfoHub Logo

زەرتەۋشى عالىمدار ابايدىڭ ۇلگى-ونەگەلىك مەكتەبىن-ادەبيەت مەكتەبى دەپ اتاعانى بەلگىلى. اباي اتامىزدىڭ بالالىق شاعىنان ۇلگى-ونەگە ۇيرەنىپ، وسىپ-ونگەن ورتاسى، ازامات بولىپ، اقىل-ويىنىڭ كەمەلدەنگەن شاعىندا، بار قازاققا باس ۇستاز بولعان داۋىرىندەگى قۇنانباي اۋلەتىندە جۇمىستاعان مەكتەپتەردىڭ جالپى اتاۋىن «دانا مەكتەبى»-دەپ اتاپ وتىرمىز. سەبەبى، سول كەزەڭدە، وسكەنبايدان ۇلاسقان قاراشاڭىراق اقساقالدار مەكتەبى (قۇنانبايدىڭ ءوزى باس بولعان)، انا مەكتەبى (سارى اپا، زەرە، بوتانتاي ت.ب.)، ساۋات اشۋ مەكتەبى (عابيتحان، اۋەز اتا باستاعان)، اقىندىق مەكتەبى (اباي باستاعان) قاتارلى اۋلەت مەكتەبىنىڭ بارلىق ءتۇرى تولىققاندى جۇمىس جاساعان. بۇل مەكتەپتى جۇمىستاتقان ۇستازداردىڭ بارلىعى دا دارىندى ادامدار ەدى. سوندىعى بولار، مەكتەپ تۇلەكتەرى ىلعي دانالار بولىپ شىققان. الايدا، دانا مەكتەبى-دانالاردى دايىنداۋ ءۇشىن قۇرىلعان جوق. اۋىل ورەندەرىن، جاس وسپىرىمدەردى وقىتىپ، ءبىلىم بەرۋ، قاتارداعى ادام ساناتىنا ولاردى قوسۋ نيەتىنىڭ ناتيجەسىندە وسىنداي جاندار قالىپتاسقان. اللانىڭ جازعانى سولاي بولعان شىعار، قۇنانباي اۋلەتىنە، دانا ۇستازداردىڭ توپتاسۋى تەگىننەن-تەگىن ەمەس ەكەن، دانا مەكەتەبىنەن، شىنىندا اقىلگوي دانا، اقىن، ونەرلى ۇرپاقتار مولىنان دايىندالعان. دالىرەك ايتقاندا، اۋلەت مەكتەبىنىڭ دانا ۇستازدارى تاعدىردىڭ توعىستىرۋىنان ءبىر اۋلەتكە توپتاسسا، دانالار تاربيەلەۋگە تولىق مۇمكىندىك بار ەكەنىن ايقىن اڭعارتادى.          

زەرە اجە (1785-1873) ابايدىڭ اجەسى زەرەنىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى توقبالا.زەرەنى ىرعىزباي تۇقىمدارى، بارشا اۋىل ادامدارى «كارى اجە» دەپ اتاعان. قارتايعان شاعىندا قۇلاعى ەستىمەي قالعان. زەرە نەمەرەلەرىنە دۇعا وقىتىپ، ۇشكىرتەدى ەكەن. اقىلدى، زەيىندى، مەيىرىمدى زەرە نەمەرەلەرىنىڭ ىشىندە يبراhءيمدى ەرەكشە جاقسى كورىپ، ونى اباي دەپ ەركەلەتكەن. ىزگى جۇرەكتى، ۇلكەنگە قامقور، كىشىگە پانا بولا بىلگەن زەرە اجە اباي ومىرىنە، اقىندىعىنا يگى اسەرىن تيگىزگەن. « – ە-ە…بۇلدىر-بۇلدىر كۇن وتكەن. بۇرىنعىدان كىم وتكەن؟» دەپ باستالاتىن ابايدىڭ اجەسى - زەرەنىڭ ۇلاعاتتى ءاڭ­گىمەلەرىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى دەسەڭىزشى؟! م.اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومان-ەپوپەياسىنىڭ «قايت­قاندا» دەيتىن تاراۋىندا: «اباي بيىل عانا انىق باعالادى. بۇ­نىڭ اجەسى ءبىر ءتۇرلى شەبەر اڭگى­مەشى ەكەن. قىزىق سويلەيدى. ءاڭ­گىمە­ءسى­ءنىڭ بارلىق جەرىن ءدامدى عىپ، قى­زىقتىرىپ ايتادى. …اجەسى اۋەلدە كوپ-كوپ ەرتەكتەر ايتقان. «ەدىل – جايىق»، «جۇپار قو­رىعى»، «قۇلا مەرگەن» – ءبارى دە اي­تىلدى. ونىڭ اڭگىمەلەرىن تۇستە دە، كەشكە دە، ءتىپتى كوش بويى دا اباي ايتقىزا بەرەتىن بولدى. بەرتىن كەلە، ءتاۋىر بولىپ العان سوڭ، اجەسىنەن تاعى ءبىر اڭگىمەلەر تاپتى. ول وسى ەل ءىش­ءىن­دە زەرەنىڭ جاسىنان بەرگى كور­­گەنى، ەستىگەنى جايىنداعى اڭگى­مە­لەر. ەل مەن ەلدىڭ شابىسى، تا­لاسى جايىندا ءبىرتالاي كۇندەر ايتتى. وسىدان جيىرما-وتىز جىل بۇرىن ناي­مان­نىڭ وسى ەلگە، وسى اۋىلعا شاپ­قانىن، سوندا بوستانبەك دەگەن ءوزىنىڭ اسىران­دى بالاسى ولگەنىن جانە نايمان قولىنان وسى اۋىلعا تۇتقىنعا ءتۇسىپ، جىل جارىمداي كىسەندە جاتقان قوجام­بەردى دەگەن اقىن جايىن ايتادى. سونىڭ كوپ ولە­ءڭىن شۇبىرتادى. باس­قا دا «قا­را­شور شاپقان» سي­ياقتى شابىستى، جورتۋىلدى ايتا­دى. تاعى ءبىر كۇن­دەر مامىر، ەڭ­لىك­تەي قىز­دار­دىڭ قايعىلارىن دا ايتىپ بەردى. اباي قاجىماي، جا­لىق­پاي ىلعي عانا ىنتىعا تىڭدايتىن. زەرە ەل شابىسىن اڭگىمە ەتكەن­دە، سول ىستەردىڭ ءبارىن ەل با­سىنا الەك سالعان، ۇلارداي شۋ­لات­قان كەسەل كۇندەي ايتاتىن. كىش­كەنتاي كۇنىنەن ەرتەك-اڭگى­مەنى كوپ سۇيە­ءتىن بالا وسى جازدا، ءتىپتى كوپ ەسىتىپ، كوپ ءبىلىپ ال­عان سياقتى» دەپ كەلەتىن جولدار بار عوي.       

بۇل بالا ابايدىڭ دانا ابايعا اي­نالۋىنا اسەر ەتكەن مىسالدىڭ بىرەگەيى دەسەك تە بولادى.. وسى مىسالدىڭ ءوزى-اق، «اجە» تۇلعا­سى­نىڭ قوعام­دا­عى ءرولىن ايشىقتاپ، جەرىنە جەتكىزە بەينەلەپ تۇر. م.اۋەزوۆتىڭ اتاقتى «اباي جولى» رومانىنا سوعىس جىلدارى ب.مومىش ۇلى جوعارى باعا بەرە وتىرىپ بىلاي دەگەن ەكەن: «زەرە مەن ۇلجان ابايدىڭ ەمەس، بارلىق حالىق اناسى.انالىق سەزىمى مول، ەلدىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جىرىن جىرلاعان انالار بولىپ اقيقات كورسەتىلگەن».    

وسكەمباي ءبيدىڭ بايبىشەسى، قۇنانباي قاجىنىڭ اناسى، ابايدىڭ ۇلى شەشەسى زەرە 1785 جىلى بەكتەمىر وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى نايمان ىشىندەگى ماتايدىڭ قويگەل رۋىنان شىققان ەلىنە سىيلى، ءقادىرلى ادام بولعان.         

قۇنانباي وسكەنباي ءبيدىڭ جاسى 26-عا تاقاعاندا تۋعان.احات شاكەرىم ۇلىنىڭ دەرەكنامالارىندا زەرە قۇنانبايدى كوتەرگەندە ەرەكشە ءتۇس كورگەن. تۇسىندە وسكەنباي التىن ساقا ءيىرىپ وتىر ەكەن. زەرە ءتۇستى جاقسىعا جوريدى. مەزگىلى جەتكەندە وزگە بالالاردان دارا، كەسەك تۇلعالى قۇنانبايدى تۋادى. بۇل كەزدە زەرەنىڭ جاسى 18-دەردە عانا كورىنەدى. وسى جاسىنىڭ وزىندە زەرە انانىڭ يمانى وتە كۇشتى بولعان. تەكتىلىگى، يماندىلىعى، تازالىعى، مەيىرىمدىلىگى سونشالىق - قۇنانبايدى دارەت الىپ، كەۋدەسىن جۋماي ەمىزبەگەن ەكەن.

1850 جىلى 72 جاسىندا وسكەنباي بي قايتىس بولىپ، ەل بيلەپ، ەل باسقارۋ ءىسى قۇنانبايعا وتەدى. ەل باسقارۋدا قۇنانباي الدىڭعى اتالارىنان ىلگەرى بولىپ، اقىل-ويىندا، قاجىر-قايراتى مەن باتىرلىعىن دا پايدالانا بىلگەن. زەرە جالعىز ۇلى قۇنانبايدىڭ بالالى بولىپ، ءوسىپ-ونىپ كەلە جاتقانىنا قاتتى قۋانادى. اسەرەسە، ۇلجاننان تۋعان ەكىنشى نەمەرەسى يبراھيمگە ەرەكشە ىقىلاسى ءتۇسىپ، قاتتى ەلجىرەيدى. اسىل انا نەمەرەسىنىڭ حالقىنا قالاۋلى، ۇلى اقىن بولاتىنىن سەزگەندەي اسا مەيىرلەنەدى. ءيبراھيمدى اباي اتاندىرعان دا اجەسى. «ءالدي، ءالدي ابايىم، اتقا توقىم جابايىن. تىستا جۇرگەن اناسىن، قايدان ىزدەپ تابايىن،»-دەپ ۇنەمى ولەڭمەن ۋاتىپ، قولىنان تۇسىرمەيدى ەكەن. «تاربيە باسى تال بەسىك». اباي جاستايىنان اجەسى ايتاتىن بەسىك جىرلارىنا، قىزىقتى اڭگىمەلەرىنە ءارى قانىعا، ءارى قۇنىعا، ءارى قىزىعا وسەدى. تاربيەنىڭ كۇشتىلىگى، انانى، ۇلكەندى سىيلاۋ مادەنيەتىنىڭ ءبىر عانا كەپىلى «اباي جولىندا اباي وقۋدان قايتىپ، اۋىل ايماقپەن امانداسىپ، اناسىنا كەلگەندەگى «...ۇلجان كوپ ۇستاعان جوق. اجەڭە بار، انەكي! دەپ ۇلكەن ءۇيدىڭ الدىنا قاراي بۇرىپ جىبەردى» دەگەن جولداردان انىق كورىنەدى.

زەرە انا بولاشاق اقىننىڭ اقىن بولىپ قالىپتاسۋىنا زور سەپتىگىن تيگىزگەن. بالا ابايلدى جاقسى مەن جاماندى ايىرىپ، حالقى ءۇشىن قىزمەت ەتۋگە، جارلى مەن پاناسىزدى قورعاۋعا شاقىرعان.     

اباي تۇڭعىش ولەڭىن اجەسىنە ارناعان. كارى اجەسى جاسى ۇلعايىپ، قۇلاعى ەستىمەي قالعاندا: «ۇشادى بوزشا تورعاي كودەنى ىقتاپ، باساسىڭ اياعىڭدى نىقتاپ-نىقتاپ. كارى اجەم ەستىمەيدى، نانا بەرسىن، بەرەيىن ولەڭىممەن شىن ۇشىقتاپ،»-دەپ ولەڭدەتىپ ۇشكىرگەن بولادى ەكەن.          

زەرە انانىڭ بۇكىل بولمىسى، ءور تۇلعاسىمەن قاتار جۇرەتىن مەيىرىمى، جۇمساق مىنەزى، اقىل-پاراساتى، دانالىعى مەن يماندلىعى – ونى،- «ەل اناسى» اتاندىرعان. وسكەمباي شاڭىراعى - جەكە قۇنانبايعا عانا ەمەس سول ەلدىڭ باس باسپاناسى - قاسيەتتى ورداسىنا اينالۋىنا زەرە اجە ۇلكەن ۇلەس قوسقان. زەرە اجە 1873 جىلى جيدەباي قىستاعىندا ۇلجان مەن سۇيىكتى نەمەرەسى ابايدىڭ قولىندا كوز جۇمادى.زەرە انا جيدەباي قىستاعىنا جەرلەنىپ،1886 جىلى باسىنا كەسەنە ورناتىلادى.       

ۇلجان انا (1810-1887) قۇنانبايدىڭ ەكىنشى ايەلى، ابايدىڭ اناسى ارعى اتاسى ورتا ءجۇز قاراكەسەكتەن تارايتىن شانشاردىڭ نۇربيكە دەگەن ايەلىنەن تۋعان. بەرتىس بيدەن: موشكە، بيتەن، شيتەن دەگەن نەمەرەلەرى ءوربيدى. بيتەننەن قانتاي، تونتاي، تۇرپان، ءتۇرپاننان-اپالى-سىڭلىلى ۇلجان، مولقارا دۇنيەگە كەلەدى. ۇلجاننان: تاڭىربەردى، يبراھيم (اباي)، ىسقاق، وسپان تۋادى. ۇلجان وتە سابىرلى، كەڭ مىنەزدى، سوزگە ۇستا، تاپقىر، شەشەن كىسى بولعان. اباي اناسىنىڭ وسىنداي اسىل قاسيەتتەرىن جاستايىنان بويىنا ءسىڭىرىپ وسكەن. م. اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» ەپوپەياسىندا ۇلجاننىڭ بەينەسى تاماشا جاسالعان. قۇنانبايدىڭ ەكىنشى ايەلى ۇلجانمەن تاعدىرلاس بولۋى دا اللانىڭ جاساعان كەرەمەتى دەرسىڭ. ۇلجاندى العاش قۇنانبايدىڭ ءىنىسى قۇتپانبەتكە اتاستىرادى. قۇتپانبەت رۋ اراسىنداعى ءبىر قاقتىعىستا نايزاعا ءتۇسىپ ولەدى دە قالىڭدىعى ۇلجان وڭ جاقتا قىز كۇيىندە قالعان سوڭ، ەكىنشى ايەل قىپ قۇنانباي الادى. اقىلدى كەلىن ۇلجان ەنەسى زەرەمەن اسا ءبىر ىنتىماقتاستىقتا عۇمىر كەشكەن. جەر داۋىنا بايلانىستى وقتىن-وقتىن تۇتانىپ وتىراتىن توبىقتىنىڭ ءوز ىشىندەگى باس ارازدىق وسى زەرە-ۇلجان اۋىلىندا ءبىتىم تاۋىپ جاتاتىندى.    

سول كەزدەگى اتا ءداستۇر بويىنشا ۇلجاننىڭ بار بالاسى ءوز قولىندا تاربيەلەنبەگەن. اۋەزوۆتىڭ ايتۋىنشا ۇلكەن ۇلى تاڭىربەردى جاس كەزىندە وسكەنباي ءبيدىڭ قولىندا بولسا، ىسقاق كۇڭكەنىڭ تاربيەسىندە بولعان. اباي مەن كەنجە ءىنىسى وسپان زەرە مەن ۇلجاننىڭ تاربيەسىندە بولىپ، اباي جاسىنان ءبىر اۋىل بوپ وتىرعان قۇنانبايدىڭ ءۇشىنشى ايەلى ايعىزبەن ءوز ءۇيىنىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ تەلقارا اتانعانى بەلگىلى. جالپى اباي تاربيە العان ەل انالارىنىڭ ەسىمدەرىن ارىدەن باستاۋعا بولادى.         

سوناۋ ابايدىڭ ءتورتىنشى اتاسى ايدوستىڭ ايەلى ايپارا ءسوز باستاعان شەشەن، ەل باستاعان كوسەم بولعان. كەيىننەن ءتورت رۋلى ەل بولعان ءتورت بالاسىنىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى ءتورت-اق اۋىز سوزگە سىيعىزعان اۋزى دۋالى ەل اناسى. بەرتىنگى قۇنانبايدىڭ قارىنداسى تايبالا ءوزىنىڭ ەشكىمگە ۇقساماس ورلىگىمەن، اقىل-دىلىعىمەن قالىڭدىق بوپ تۇسكەن ەلىندە سىيلى بولادى.     

قۇنانبايدىڭ اسىراپ العان بالاسى ءىزعۇتتىنى بالا ەتىپ ەلىنە جىبەرگەن توسىن شەشىمى ەل اۋزىندا ساقتالعان. از عانا ءسوزى "اباي جولى" ارقىلى جەتكەن سارى اپاڭ دەيتىن اقىنجاندى انامىزدىڭ ءتالىمى ابايعا از اسەر ەتپەگەنى انىق. دەرەكتەرگە جۇگىنسەك: "سارى اپاڭ - توبىقتى ىشىندە توعالاق، تايسويماس دەگەننىڭ قىزى. ۋاق ەلىنىڭ ناشار ادامىنا اتاستىرىلىپ، كۇيەۋىمەن ەكى جىلداي تۇرعان سوڭ، ءبىر توقتىسىن سويىپ، اۋىل اقساقالدارىن جيناپ بىلاي دەپتى: - مەن ارۋاقتى سىيلاپ كەلدىم. ەكى جىل تۇردىم، ەندى باسىما رۇقسات بەرسەڭىزدەر ەكەن. توركىنىمە بارىپ، مال جيىپ الىپ، مىنا كۇيەۋىمە قالىڭ تولەپ، ايەل الىپ بەرىپ، سودان سوڭ كەتەم، - دەپتى. سوندا اقساقالدار ءارى ويلاپ، بەرى ويلاپ، اقىرىندا رۇقسات بەرىپتى. سارى اپاڭ ايتقانىن ورىنداپ، كۇيەۋىنە ايەل الىپ بەرىپ توركىنىنە كەلىپتى. وسىدان كەيىن سارى اپاڭ كۇيەۋگە شىقپاپتى. ەل ىشىندە سۋىرىپ سالما، تاپقىر، ايتقىش بولىپ قۇرمەتكە بولەنگەن ادام".

شاكەرىمگە تالىم-تاربيە بەرگەن، ءوسىرىپ باققان، قۇدايبەردىنىڭ ەكىنشى ايەلى - بوتانتاي انا.ول - قۇنانباي اۋلەتىندە جۇمىستاعان انا مەكتەبىنىڭ اياۋلى ۇستازدارىنىڭ ءبىرى. ول - توبىقتى ماماي باتىردىڭ ءناسىلى. تولەبيكە (قۇدايبەردىنىڭ العاشقى ايەلى) كەلىن بولىپ تۇسكەن سوڭ ءۇش-تورت جىلعا دەيىن  بالا كوتەرمەي،سوندىقتان قۇنانباي قۇدايبەردىگە وسى بوتانتايدى ايتتىرىپ، الىپ بەرەدى. بوتانتاي تۇڭعىشى ءامىردى دۇنيەگە اكەلگەندە، ونى تولەبيكە باۋىرىنا سالادى. تولەبيكەدەن ءتورت ۇل؛ ومار (جاسقا تولماي شەتىنەگەن)، نۇرتازا، شاھماردان (شاكە)، شاكەرىم تۋعان. بوتانتايدان: - جىلقىايدار، ىرىز-ىقباي. جىلقىايدار ومىردەن تىم جاس كەتكەن. شاكە (1856-1901) مەن ىرىزىقباي (1866-1919) بي، بولىس بولىپ ەل جۇمىسىنا ارالاسقان ازاماتتار. بولاشاق اقىنعا انىق ءتالىم بەرگەن كىسىنىڭ ءبىرى بوتانتاي اجە تۇقىمىنا تارتقان وجەت كىسى بولىپتى. امەنگەرلىك جولمەن الامىن دەپ اۋرەلەنگەن قاينىسى تاڭىربەردىگە كونبەۋى، باسقا دا قاينىلارىن ىقتىرىپ وتىرۋى، كەيىن ەل اعاسى بولعان شاكەرىمنىڭ وزىنە دە، ايتاتىن جەردە ايتىپ ونەگە بەرەتىن، ۇرساتىن جەردە ۇرسىپ تىيىم سالاتىن بولعاندىعى وسىعان دالەل. قۇدايبەردى جاسىنان جابىسقان، وكپە ناۋقاسىنان ايىعا الماي، 1866 جىلدىڭ كوكتەمى-مامىر ايىنىڭ باسىندا 37 جاسىندا دۇنيەدەن وتكەن. قۇدايبەردى دۇنيەدەن وتكەندە تولەبيكە 36 جاستا، بوتانتاي 33 جاستا جەسىر قالعان. كۇندەس ايەلدەر اپالى-سىڭلىلەردەي ءبىر شاڭىراقتا ءتاتۋ-تاتتى عۇمىر كەشكەن ەكەن. سوندىقتان شاكەرىمنىڭ دە بال داۋرەن بالالىق شاعى ۋايىم-قايعىسىز ءوتىپ، قوس شەشەنىڭ ايالى الاقانىندا «تەلعارا» بولىپ وسەدى. (اسان وماروۆ)     

ۇلجاننىڭ اكەسىمەن بىرگە تۋىسقان اعالارى قونتاي، تونتاي قالجىڭىمەن داڭقى جايىلعان، بەلگىلى مىسقىلشىل، تاپقىش كۇلدىرگىلەر بولعان. بۇل ادەت بەرتىس، شانشار رۋىنا تۇگەل جايىلعان مىنەز. كورشى ەل، شانشاردىڭ قۋلارى دەگەندە: كىسىنى جازىم قىلىپ كەتەتىن يت-قۇستى ءسوز قىلعانداي سويلەيدى. جارمەڭكە سياقتى قالىڭ جيىنداردا، ءبىر جەردە توبىمەن جيىلىپ، كۇلىپ سويلەپ كەلە جاتقان شانشاردى كورسە، كوپ ەلدىڭ كىسىلەرى: "ويباي، شانشار كەلە جاتىر!" دەپ ورتتەن قاشقانداي دۇركىرەي قاشادى ەكەن. بۇل ادەت شانشاردىڭ مىسقىل، مازاققا ۇستا بولىپ، تاۋىپ ايتقىش وتكىر تىلدىگىنەن تۋعان نارسە. قانداي جاننىڭ بولسا دا ءمىنىن تاپپاي قويمايدى، ءمىنىن تاۋىپ السا تۇڭلىگىن ۇشىرعانداي قىلىپ سوقتىعادى. ءسوز تابۋىمەن كىمنىڭ دە بولسا ەسىن شىعارىپ، ەسەڭگىرەتىپ كەتەدى. وسى شانشاردىڭ بۇرىنعى-سوڭعى زامانعا شەيىن اۋزىنان تاستامايتىن اتاقتى "قۋى"  تونتاي بولعان. تونتايدىڭ بارلىق ءومىرى تۇتاس كۇلكى بولىپ كەتكەن. تۇگەلىمەن، باستان-اياق جەكە-جەكە كۇلكى اڭگىمەدەن قۇرالادى. سول اڭگىمەلەرگە قاراعاندا تونتايلار قالىڭ قازاق ورتاسىنىڭ ۇنەمى كوڭىلىن كوتەرىپ جۇرگەن، تاۋسىلمايتىن دۋمانى، ۇدايى قىزىق كۇلدىرگىسى.         

ۇلجان سابىرلى مىنەزدى كىسى بولعان. اباي - بالالىق شاعىن ءسوز قىلعاندا ءوز شەشەسىنە قاتتى ىرزا بولىپ، ايعىزعا ءىشى رەنجىڭكىرەيدى ەكەن. اناۋ كۇندەستىكتى كوپ سىرتقا شىعارىپ، بىلدىرمەسە دە، ايعىز سول جاعىنان بەلگى بەرگىش بولسا كەرەك. بۇنىسى - وزگەمەن بىرگە كوپ ايەلدى اۋلەتتىڭ ءزارىن تاتىپ وسكەندىگىن دە سەزدىرەدى. ۇلجاندا تۇقىمىنىڭ تاۋىپ ايتقىش قالجىڭشىلدىعى ابدەن بولعان. اندا-ساندا الدەقالاي ايتىپ قالعان سوزدەرى قالجىڭ بولىپ، ەل ەسىندە ۇمىتىلماي ساقتالىپ قالعان. تونتاي ولەرىندە ماڭايىنا جيىلىپ كەلىپ وتىرعان قوجا-مولدالارعا قاراپ: "جازىلا، جازىلا قوجا-مولدالاردان دا ۇيات بولدى، ەندى ولمەسەك بولماس" دەپ ايتتى دەگەن ءسوز، ەكىنىڭ ءبىرى بىلەتىن ماتەل ءسوز سياقتى بولىپ كەتكەن. وسىنداي تاپقىشتىق جانە بىرەۋدىڭ ءمىنىن اششى تىلمەن قاتتى تۇيرەگىشتىك، ناعاشىسى مەن شەشە جاعىنان ابايعا دا مول كەلگەن.          

قۇنانباي جاننىڭ بارىنە سۋىق بولعان قالپىندا، ءوزىنىڭ بالالارىنا دا قاتتى، ءزىلدى بولعان. سول قاتالدىق، ءزىلىن، اۋىر ءومىر بۇيرىعىن جاس شاعىندا ەرىكسىز ورىنداپ، اباي دا اكە مىنەزىنىڭ اۋىرتپالىعىن كوپ كورەدى، باسىنان كوپ كەشەدى. ال ۇلجان مىنەزدى ادام بولعاندىقتان ورايى كەلگەندە، ءوزىنىڭ بالا، باۋىر، قايىن سياقتىلارىنا مىسقىل ءازىلدى ايتا بەرەدى ەكەن. قالجىڭمەن جاۋاپتاسۋدى ابايعا بالا كۇنىنەن ءوزى دە ەككەن سياقتى. وسىنىڭ ءبىر مىسالى: ابايدى سۇندەتكە 8-9-عا ءىلىنىپ، ەرەسەك بولىپ قالعاندا وتىرعىزسا كەرەك. سوندا اباي قاشىپ جىلاپ "قۇداي، بۇيتكەنشە قىز قىپ جاراتپاعان ەكەنسىڭ!" دەپتى. ۇلجان وعان: "بالام-اۋ، قىز بولساڭ بالا تاپپاس پا ەڭ، سودان قيىن بوپ پا"،-دەيدى. اباي: "ءا، ونىسى تاعى بار ما ەدى!"-دەپ قۋانادى ەكەن. قۇنانباي: بايبىشە، ءۇي سەرىگىم عانا ەمەس، ءومىر سەرىگىم ەدىڭ. ۇزاق كەشكەن تىرلىكتە قاي بەلدىڭ استىندا جۇرسەم دە، ارتىمدا وتىرعان ءبىر بەل ءوزىڭ ەدىڭ. وزىمە تاعدىر ب ا ق بەرگەن جانمىن دەۋشى ەم. ايتىسپاساق تا، جەر تانىتىپ وتىراتىن قاباق پەن جۇرەك بار ەدى، سوعان سەنۋشى ەم دە، كەيدە شالكەس، كەيدە قيا دا باسىپ كەتە بەرۋشى ەم. باعىما ماسايىپ ەركەلەگەنىم بولسا كەرەك. ەندى قاي ءدوڭنىڭ باسىندا قالارمىز، كىم بىلەدى. سەنىڭ ايتار كىناڭ بولسا دا، مەنىڭ ساعان ارتار ءبىر تۇيىردەي نازىم جوق. ادال جۇرەك، اق بەيىلىڭ ءۇشىن بالالارىڭنىڭ باعى اشىلسىن. مەن ايتاردى ءوزىڭ ايتىپسىڭ. مەنىڭ ارمانىمدى ءوز ارمانىڭ ەتىپسىڭ. - دەدى بۇل – مەك­كە­­گە جۇرەر الدىنداعى قۇنانبايدىڭ ۇل­جانعا ايتقان ءسوزى. قالىڭ تۋىس، ءۇيىرلى اعايىن، شوعىرلى بالا-شاعا، دوس-جاران، تا­مىر-تانىس، نەشەمە ايەلدەر ىشىنەن جالعىز ۇلجانمەن ارىزداستى.          

ۇلجاننىڭ نۇرلى بىتكەن اقشىل-قىزعىلت ءجۇزى ءىشىن توڭازىتقان سەزىمنەن كوكشىل تارتىپ، قاتتى وزگەردى. ءبىراق كوپكە شەيىن ۇندەمەي وتىرىپ، جۇرەك توقتاتتى.    

- مىرزا، اتالىق ارمانىڭدى اقتار بالاڭ بولسىن. سەن ءۇشىن دە، ءوزىم ءۇشىن دە تىلەر بار تىلەگىم وسى عانا! مىناداي ساپارىڭا كىنا تۇگىل، ناز ەرتسەم، ونىم بىلمەستىك بولار ەدى. مەنى دارداي ەتىپ كوتەرىپ ايتتىڭ. ءبىراق مەن ونداي ەمەسپىن عوي. ءار كەزدەگى ءىسىمدى ويلاسام، ءوزىمنىڭ دە كىنام كوپ. ءجون بە، تەرىس پە، بىلمەيمىن، مىرزا، - دەپ كۇيەۋىنىڭ بەتىنە سالماقپەن قارادى."

قۇنانباي اۋلەتىندە جۇمىستاعان انا مەكتەبىنىڭ اياۋلى ۇستازدارىنىڭ، ورتاق ەرەكشەلىگى:    

ولار: - ۇرپاق تاربيەلەۋ ءادىس امالىن، ۇلتتىق رۋحاني قۇندىلىقتاردى وسى اۋلەتكە كەلگەننەن كەيىن ۇيرەنىپ توقىعان جوق. امال-ايلالارىن بەكىتىپ مىعىمداپ، دامىتىپ وركەندەتكەنى داۋسىز. ەڭ باستىسى: ولار ءوز وتباسىندا، اۋلەتىندە، اۋىلىنداعى اۋلەت مەكتەبىندە وقىپ، ۇيرەنىپ، ءبىلىپ داعدىلانىپ كەلگەن. بۇل دەگەنىڭىز، قازاق-قىزدارىن ۇرپاق ءوسىرىپ، ونى تاربيەلەپ جەتىلدىرە الاتىن دارەجەدە ومىرگە دايىنداعانىن ايعاقتايدى.  

ولار:  - تاربيەلەۋ ۇلتتىق قۇرالدارى: اۋىز ادەبيەتى، ۇلتتىق عۇرىپ- سالتتارى، ويىن تۇرلەرىن، ونەرلەرىن تولىق يگەرىپ، پايدالانا الاتىن دارەجەدە ومىرگە دايىنداعانىن ايقىنداپ تۇر.

---