داندەر
كۇن جىلىنىپ، جەر دەگدىدى. اق ادىرلاردىڭ قىرتىسىن ادامدار اۋدارىستىرا باستادى. كوكجيەكپەن قابىسقان وسى ءبىر ۇلان-عاي̆ىر جازىق دالاعا تۇڭعىش رەت ءدان سەبىلدى. بيداي̆ ۇرىعىنىڭ مۇندا سەبىلگەن باداناداي̆ داندەرى تىڭ جەر قۇشاعىنان قۋات تاۋىپ، جاي̆قالا ءوستى. جالپاق جازىقتاعى ەگىستىڭ شيراتىلعان جاسىل تولقىنى كۇزگە قاراي̆ رەڭىن وزگەرتتى دە، سارى تەڭىزدەي̆ شاي̆قالىپ، شيرىعا ىرعاتىلدى. جەل ۇرلەسە ۇكىدەي̆ بۇلعاڭداپ، كۇنگە شاعىلىسا تەربەتىلەدى. ەتەگى قۇمداق جاعالاۋعا سوقتىققان بالاڭ تولقىنداي̆ جىبىرلاي̆ تولقيدى. بوي̆شاڭ ساباقتار جەل ىعىن باعىپ، قالاي̆ شاي̆قاسا، سولاي̆ قاراي̆ ماي̆ىسادى، قاسقاي̆ىپ قاسارىسپاي̆دى. «ۋاقىتى تولدى عوي̆. ەندى قاۋىزداعى اسىل داندەرىم توگىلىپ كەتپەسە ەكەن» دەپ تىلەگەندەي̆، اي̆نالاسىنا جاۋتاڭ-جاۋتاڭ قاراسادى.
— شىداڭدار، بالاپاندارىم، از عانا كۇنگە شىداي̆ تۇرىڭدار! — دەي̆ءدى باسقالارىنان بوي̆شاڭداۋ ءبىر ساباق ءباي̆ەك بولىپ. بۇل تىڭ جەرگە العاش قونىس تەپكەن اتا ساباق ەدى. ول شاناق قاۋىزىنان اتقىپ شىعىپ، دومالاي̆ جونەلگىسى كەلگەندەي̆، قاۋىز ساعاسىنان تۇمسىقتارى جىلت-جىلت ەتىپ، قىلتيا كورىنگەن داندەرىنە باسۋ اي̆تىپ، سابىر تىلەي̆ءدى: «اسىقپاڭدار، بوبەكتەرىم! اسىعىستىق ارانداتادى!».
— كەڭ دۇنيەگە شىعاتىن مەزگىلدەرىڭ دە تايادى، — دەپ قوستاي̆دى تاعى ءبىر بوي̆شاڭ ساباق.
— مىناۋ قۇنارلى ولكەنىڭ ءنارىن ەمىزىپ، جەتىلدىردىك سەندەردى. اسىلىمىز، تۇڭعىش ءدانىمىز، قۋانىشىمىز سەندەرسىڭدەر! كورەتىن قىزىقتارىڭ الدا!
— سوندا نە بولادى؟ — دەپ شۋىلداسا سۇراي̆دى شاناق قاۋىزىنداعى داندەر تاڭدانىسىپ.
— سول كۇن جەتكەندە دەنەلەرىڭ كۇن ساۋلەسىنىڭ ىستىق تابىنا قاقتالادى دا، قوڭىرقاي̆لانىپ شىعا كەلەسىڭدەر. التىنعا مالعانداي̆ جالتىلداي̆سىڭدار. سىركىرەگەن جاڭبىردىڭ جىلى تامشىلارىنا شومىلاسىڭدار.
— وي̆، قانداي̆ قىزىق! — دەپ، قۇشتارلانا جامىراسادى داندەر تىپىرشىپ. — تەز شىقساق ەكەن، سىرتقا!
— ءجا، ءجا!.. اسىقپاڭدار وعان! ءار ءىستىڭ ءوز كەزەگى، مەزگىلى بولادى.
— سىرتقا شىققاننان كەي̆ءىن كورەتىن قىزىعىمىز قانداي̆؟ — دەپ، قارىستاي̆-قارىستاي̆ سالالى ماساقتاردىڭ قاۋىزدارىن سىقىرلاتتى ءبىر توپ ءدان دابىرلاپ.
— ەڭ الدىمەن ءبىزدى باپتاپ-باۋلىپ، وسى حالگە جەتكىزگەن ادامداردىڭ ايالى الاقانىنا تۇسەسىڭدەر.
— ونان سوڭ شە؟..
— سونان سوڭ با، ادام ناعىز قۋانىشقا باستاي̆دى.
— ال ادام قاشان كەلەدى؟
— از عانا شىداڭدار. جاقىن ارادا كەلىپ قالار...
— نەگە اسىقپاي̆دى؟.. — دەپ تىقىرشىدى شاناقتاعى داندەر.
— سونشا ۇزاق كۇتتىرگەنى نەسى ەكەن؟..
— سەندەر بوسقا اپتىقپاڭدار. ادام ءار ءىستىڭ ۋاقىتىن بىلەدى.
سەندەردىڭ وسىپ-ونگەن كۇندەرىڭنىڭ ءبارىن ەسەپتەپ ءجۇر. مەزگىلى تولعان سوڭ جەتىپ كەلەدى.
— ادامنىڭ قامقورلىعى قانداي̆ بولادى؟
— ادامسىز ءدان اتاۋلى ونگەنىمەن، قىزىقتى كۇن كورە الماي̆دى. ەگەر ونىڭ قولىنا جەتپەي̆، دالادا قالساڭ، قۇرىعانىڭ. كۇزدىڭ سۋىق جاڭبىرى شىلقىعان سۋعا مالشىتادى دا، ىزعارلى قىس كەلگەن سوڭ ۇسكىرىك ۇرىپ، جالاڭاش دەنەڭدى اياز قاريدى. سىرەسىپ، قاتقان تەرىدەي̆ سوپيىپ، قاڭعىرلاي̆سىڭ. ءسوي̆ءتىپ جاتقانىڭدا كۇن جىلىنىپ، شۋاعى مول كوكتەم كەلەدى. بۇل كەزدە بوي̆ىڭدا باسىڭدى كوتەرەرلىك ءالىڭ دە قالماي̆دى. قارا توپىراقتىڭ جىلى قۇشاعىنا قاي̆تا كىرگەنىڭمەن، دىڭكەڭ قۇرىپ، قىبىرلاي̆ دا الماي̆سىڭ. لاي̆ساڭ باتپاققا باتاسىڭ دا، ءسۇي̆ەگىڭ ءشىريدى.
— وي̆، سۇمدىق-اي̆!.. — دەي̆ءدى داندەر تىكسىنە، دەنەلەرى تىتىركەنىپ. — ەندەشە، ادامدى كۇتەي̆ىك اسىقپاي̆!
ۇرەي̆ءى ۇشقان داندەر قاۋىزدارىن ورانىپ، بۇعا تۇسەدى.
— ءيا، ءتوزىم كەرەك، — دەي̆ءدى ماساتى قارىستاي̆ بوي̆شاڭ ساباق ىرعالا شاي̆قالىپ.
— سەندەردىڭ اسىل قاسيەتتەرىڭدى كوزىنىڭ قاراشىعىنداي̆ ساقتاپ، ايالاي̆تىن — ادام عانا.
كۇندەر ءوتىپ جاتتى. ابدەن تولىسىپ، باداناداي̆ تورسيعان ءداندى ەگىس القابى وزدەرىن باپتاعان ادامدى تاعاتسىز كۇتتى.
ءبىر كۇنى تاڭسارىدە جەر سولقىلداتقان جوي̆قىن ءدۇبىر ەستىلدى. ماناۋراتقان ۇي̆قى قۇشاعىندا جاتقان القاپ ورە تۇرەگەلدى. راۋانداپ سۇزىلە اتقان تاڭنىڭ نۇرى مول. جەر ءۇستى بالبىراعان تىنىشتىققا بولەنگەن ەدى. بوي̆شاڭ ساباقتار موي̆ىندارىن سوزىپ، جان-جاعىنا وزەۋرەي̆ قاراسادى.
— بۇل نە؟ بۇل نە؟ — دەسىپ، ۇرپيىسە دەگبىرسىزدەنەدى توسىن دۇبىردەن شوشىپ ويانعان داندەر.
— ءا، مەزگىل دە جەتكەن ەكەن! شوشىماي̆-اق قوي̆ىڭدار، بۇل جاقسىلىقتىڭ نىشانى! — دەي̆ءدى بوي̆شاڭ اتا ساباق قۋانىشپەن جاي̆راڭداپ. — مىنە، بىزگە ادام كەلە جاتىر!
— ادام دەگەن سونشاما الىپ پا؟ بۇكىل جەر-دۇنيەنى سولقىلداتىپ جىبەردى عوي̆؟
— ءيا، ادامنان قۋاتتى، ادامنان اسقان الىپ جوق! — دەدى اتا ساباق باسىن جوعارى كوتەرىپ، شالعاي̆عا كوز جۇگىرتىپ. — ەندى، اسىل داندەرىم، سەندەردى سول مەي̆ءىرىمدى ادام جيناۋعا كىرىسەدى. ءبىزدىڭ بىر-بىرىمىزدەن اجىراسار شاعىمىز جەتتى. ءوز بەتتەرىڭمەن ەڭبەك ەتەتىن كۇندەرىڭ تۋدى!
— سەندەرسىز ءبىز نە ىستەي̆ الار ەكەنبىز؟.. — دەپ مۇڭاي̆ىستى قاۋىزداعى داندەر.
— ءۇي̆رەنەسىڭدەر! تىرشىلىك زاڭى سولاي̆، بالاپاندارىم! ءبىزدىڭ ورنىمىزدى سەندەر باساسىڭدار. الا جازداي̆ اپتاپقا كۇي̆دىرمەي̆، اڭىزاققا سوقتىرماي̆ ساقتادىق.
— ەندى ءبىزدىڭ نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ — دەسىپ، قاۋىزدى سىقىرلاتا ابىرجىعان داندەرگە ساباقتار ءجون سىلتەپ، تۇسىنىك بەرىپ جاتىر.
— سەندەردى مەي̆ءىرىمدى ادامنىڭ قولىنا تاپسىرامىز. ادام باپتاي̆دى، ماپەلەي̆ءدى. تەك ءوز قاسيەتتەرىڭدى بوي̆لارىڭدا ساقتاڭدار. سوندا عانا قۇنارلى نان بولاسىڭدار! سول ارقىلى ادامعا كۇش-قۋات دارىتاسىڭدار. ءسوي̆ءتىپ، اداممەن بىرگە ءومىر سۇرەسىڭدەر. ءبىر ءتۇي̆ءىر ءدان جەردە قالماي̆دى، قادىرلەرىڭ ارتادى، ەل ارداقتاي̆دى.
— سولاي̆شا، ءبىز ماڭگى ءومىر سۇرەمىز بە؟.. نان بولماعانىمىز شە؟..
— ال جاۋىن ءتيىپ، سۋ وتپەي̆ءتىن قامباعا بارعاندارىڭ، كوكتەمدى كۇتىڭدەر! قار ەرىپ، جەر سىزى دەگدىگەن سوڭ، ادام قاي̆تادان جەر قۇشاعىنا سەبەدى. قارا توپىراققا تامىر جاي̆ىپ، قاي̆تادان قاۋلاپ ونەسىڭدەر دە، ۇرپاق وربىتەسىڭدەر. ءبىر ءتۇي̆ءىرىڭ مىڭعا، مىڭىڭ ميلليونعا اي̆نالاسىڭدار. ءبىز دە و باستا ءبىر-بىر ءتۇي̆ءىر ءدان ەدىك...
— ءبىزدى وسىردىڭدەر عوي̆! — دەپ ەركەلەي̆ داۋىستادى داندەر.
— ميلليارد-ميلليارد شوعىرمەن سەندەر ءوسىپ شىقتىڭدار. ادام ميلليارد دەپ ات قوي̆دى سەندەرگە. بۇدان بىلاي̆ دا ادامنىڭ باپتاۋىمەن بىردەن-بىرگە اۋىسىپ، ماڭگىلىك ءومىر سۇرەسىڭدەر. قۋاتتارىڭ سارقىلماي̆دى.
جەر سولقىلداتقان ءدۇبىر جاقىنداي̆ بەردى. تاڭنىڭ قىزىل اراي̆ شۇعىلاسىنا بولەنگەن سارى بيداي̆ جاپىرلاي̆ ورە تۇرەگەلىپ، ادام توبىن قارسى الدى. الىپ كومباي̆نداردان قارعىپ-قارعىپ تۇسكەن ادامدار تولقىندانا شاي̆قالعان بيداي̆دىڭ شەتىنە كەلىپ، قارىستاي̆-قارىستاي̆ ماساقتاردى ايالاي̆ سيپاپ-سيپاپ قوي̆دى.
كوزىندە قۋانىش ۇشقىنى وي̆ناعان كومباي̆نشى وراق سالدى. جاي̆قالعان بىتىك بيداي̆دىن توپ-تولىق ساباقتارى كومباي̆ن وراعىنا قاراي̆ تالاسا-تارماسا جاپا-تارماعاي̆ لاپ قوي̆ىستى. داندەر توردان بوساعان تورعاي̆داي̆ قاۋىزدارىنان ىرشىپ-ىرشىپ شىعىپ، وي̆ناق سالىپ شورشىپ ءجۇر. جوتالارى كۇن ساۋلەسىنە شاعىلىسىپ، مارجانداي̆ جالت-جۇلت ەتەدى.
— جولدارىڭ بولسىن، جولدارىڭ بولسىن! — دەسىپ، قۇشاقتاسا ءوبىسىپ، قوشتاسادى بىر-بىرىمەن. داندەر كەڭ دۇنيەگە قۇلاش ۇرعانداي̆ توپىرلاسا دۇرلىگەدى. وزدەرىنىڭ جاڭا ءومىرىن باستاعاندارىنا ءماز. قۋانىش تاسقىنىندا جاي̆قالىسادى:
— راقمەت، التىن ساباقتار! ۇمىتتەرىڭدى اقتاي̆مىز! — دەسەدى داندەر ۇزاعان ساي̆ىن داۋىستارىن كوتەرە اي̆قاي̆لاسىپ.
ءتۇس اۋا كەزەك كەلىپ، كومباي̆ن وراعىنا جانتايا كەتكەن اتا ساباق ءوز قۇشاعىنان اتىپ شىققان داندەردىڭ ارقاسىنان قاعىپ-قاعىپ قوي̆ىپ:
— ال، قوش بولىڭدار، اسىل بالاپاندارىم! — دەدى شاتتانا داۋىستاپ. سۋسىلداعان سابان قۇشاق-قۇشاعىمەن دۋدارلانا سىقىرلاپ بارىپ، كومباي̆ننىڭ شومەلەگىشىنە ءتۇستى دە: «ۋھ!» — دەپ، راقاتتانا دەم الدى. ەركە داندەر جاي̆پاق تاقتاي̆دى دۇبىرلەتە وي̆ناق سالادى. كۇن نۇرىنا كەۋدەلەرىن توسا، التىنداي̆ جالتىلداپ، كومباي̆ن شاناعىنا قۇي̆ىلادى.
ادامدار دا ءماز، جەر دە ءماز. كومباي̆ن شۇمەگىنەن سۋداي̆ ساۋلاعان مىڭ سان داندەر ماشيناعا تيەلىپ، ۇلكەن قىرمانعا قۇي̆ىلادى. سول جەردە ءبارى توعىسىپ، ءبىرىن-بىرى قۇتتىقتاي̆ قۇشاقتاسادى. سۋسي جىلىسىپ، وي̆ناق سالادى، شاتتانا اندەتىپ، سىقىلىقتاپ كۇلىسەدى.
قازاق دالاسىنىڭ ۇلان-عاي̆ىر تىڭ ءتورىنىڭ ارشىن توسىندە ميلليارد پۇتپەن سانالاتىن داندەر تۇقىمى تۇڭعىش رەت جارىق دۇنيەگە وسىلاي̆شا ەندى دە، كەڭ دالادا وسىلاي̆شا ءوربىپ، جىل ساي̆ىن مولايا بەردى، مولايا بەردى.
You Might Also Like
-
انەبiر جىلى قۇس قاناتى تالىپ ارەڭ جەتەتiن قاراقۇمنىڭ سوناۋ بiر الىس قويناۋىندا شاعىن عانا اقشاڭداق سوردىڭ جيەگiندە كۇزەۋدە وتىرعانبىز. ويپاڭداعى وردىڭ اينالاسىن بۇل ماڭنان مۇلدە كەزiكپەيتiن اق...
-
تال تۇستە بالىق تاڭەرتەڭگى كەزدەي ەمەس، از تۇسەدى، ءتىپتى كەيدە قارماعىڭدى قاپپايدى دا. كەشە مەن بالىققا تاڭنان بارسام دا، قۇر الاقان قايتتىم. ءبارى دوسان ىنىشەگىمنىڭ الەگى.
