InfoHub Logo

الجير جۇرتىنىڭ پاتشاسى باۋاقاس دەگەن قول استىنداعى قالالاردىڭ بىرەۋىندە ءبىر دانىشپان قازى بار، ونان وتىرىك ايتىپ ەشكىم قۇتىلا المايدى، داۋگەردىڭ قايسىسىنىڭ ءىسىنىڭ اق ەكەنىن ايتپاي تابادى دەپ ەسىتىپ، راس پا ەكەن بىلەيىنشى دەپ، ءبىر كوپەس كەسكىندى كيىنىپ، قازىعا قاراي ءجۇردى دەيدى. قالاعا كىرە بەرگەندە، ءبىر اياعى جوق اقساقتىلەنشى قايىر سۇرادى. باۋاقاس قايىر بەرىپ وتەيىن دەپ ەدى، تىلەنشى ەتەگىنەن ۇستاپ ايرىلمادى.

— مەن قايىر بەرگەنىم جوق پا، ەندى نە كەرەك؟ — دەدى باۋاقاس.

تىلەنشى ايتتى:

— قايىر بەردىڭ، ءبىراق تاعى ءبىر قايىر قىل، مەنى مىنگەستىرىپ، ورام ورتاسىنا جەتكىزىپ تاستا، ايتپەسە بازاردا ات پەن تۇيەلەر باسىپ كەتە مە دەپ قورقامىن، — دەدى.

باۋاقاس تىلەنشىنى مىنگەستىرىپ، ورام ورتاسىنا جەتكەن سوڭ، تىلەنشىنى تۇسىرەيىن دەپ توقتادى. تىلەنشى تۇسپەدى.

باۋاقاس ايتتى:

— ەندى نەگە تۇرسىڭ، ءتۇس، ورام ورتاسىنا جەتتىك قوي.

تىلەنشى ايتتى:

— نەگە تۇسەيىن، ات مەنىكى، اتىما داۋ ەتكىڭ كەلسە، قازىعا ءجۇر.

توڭىرەكتەگى حالىق جيىلىپ، بۇلاردىڭ داۋسىن ەسىتەدى، ءبارى دە ايتتى:

— قازىعا بارىڭىز، ول قايسىڭنىڭ اق-قاراڭدى تابار، — دەپ.

باۋاقاس تىلەنشىمەن قازىعا كەلىستى. كەلسە، قازىنىڭ الدىندا بۇرىنىراق كەلىپ تۇرعان دا داۋگەرلەر بار ەكەن. قازى رەتپەن سۇراپ وتىرىپ، ءبىر مولدا مەن مۋجيكتى شاقىردى. بۇل ەكەۋى ءبىر قاتىنعا تالاسىپ، مولدا مەنىڭ قاتىنىم، مۋجيك مەنىڭ قاتىنىم دەيدى. سوزدەرىن تىڭداپ بولىپ، ولارعا قازى ايتتى:

— قاتىندى مۇندا قالدىرىپ، وزدەرىڭىز ەرتەڭ كەلىڭىز.

ولاردان سوڭ رەت ءبىر قاساپشى مەن ماي ساتۋشىعا كەلدى.

قاساپشىنىڭ تۇلا-بويى قان، مايشىنىڭ ءۇستى-باسى ماي. قاساپشىنىن قولىندا ۇستاعان اقشاسى بار، مايشى سول اقشا ۇستاعان كولىنان ۇستاپ جىبەرمەي تۇر. قاساپشى ايتادى:

— مەن بۇل مايشىدان ماي ساتىپ الىپ، اقشاسىن بەرۋگە قالتامدى شىعارىپ ەدىم، مايشى اقشاڭنىڭ ءبارىن تارتىپ الامىن دەپ قولىمنان ۇستادى. سول ۇستاعان قالىبىمەن اقشانى تارتىپ الا الماعان سوڭ، ساعان بالە سالامىن دەپ سىزگە كەلدى.

مايشى ايتتى:

— بۇل ءسوزى وتىرىك، قازى. قاساپشى ماعان ماي ساتىپ الۋعا كەلگەن سوڭ، ءبىر باقىراش ماي قۇيىپ بەردىم. سوندا قاساپشى ايتتى: ءبىر التىن ايىرىپ بەرەيىن، — دەپ.

مەن: ايىرىپ بەر، — دەپ قالتاسىمەن اقشامدى شىعارىپ، الدىمىزداعى تاقتايعا قويعانىمدا، قاساپشى اقشانى الىپ قاشايىن دەپ ەدى، قولىنان ۇستاي الىپ، جىبەرمەي سىزگە كەلتىردىم، — دەدى.

تىڭداپ بولىپ، قازى ايتتى:

— اقشانى مۇندا قويىپ، وزدەرىڭىز ەرتەڭ كەلىڭىز. ەندى كەزەك باۋاقاس پەن تىلەنشىگە كەلدى. باۋاقاس باستان اياق ءىستىڭ ءمانىن ايتىپ ەدى، تىلەنشى داۋىستادى:

— مۇنىڭ ءسوزى وتىرىك. مەن اتقا ءمىنىپ، قالاعا كەلە جاتىر ەدىم، بۇل كوپەس جەردە وتىر ەكەن، قالاعا جەتكىزىپ تاستا دەپ ءوتىندى. سونان سوڭ، اتىما مىنگىزىپ، قالاعا كەلتىرگەن سوڭ، ءتۇس دەسەم، اتتان تۇسپەي، ات ءتىپتى وزىمدىكى دەپ اۋرە ەتىپ جۇرگەنى، — دەدى.

قازى ازىراق ويلانىپ تۇرىپ:

— اتتى مۇندا قويىپ، وزدەرىڭىز ەرتەڭ كەلىڭىز، — دەدى. كەلەسى كۇنى كوپ كىسى جيىلدى قازىنىڭ تورەسىن ەسىتەمىز دەپ. اۋەلى مولدا مەن مۋجيك كەلدى. ولارعا قازى بۇيىردى:

— قاتىن مولدانىكى، مۋجيككە ەلۋ شىبىق ۇرىڭىز. ايتقانىنشا سول جەردە-اق قاتىندى مولدا الىپ، مۋجيككە جاساۋىل ەلۋ شىبىق ۇردى.

ەكىنشى قاساپشى مەن مايشى كەلدى. قازى:

— اقشا، قاساپشى، سەنىكى، مايشىعا ەلۋ شىبىق ۇرىڭىز.

ءۇشىنشى باۋاقاس پەن تىلەنشى كەلدى. قازى باۋاقاستان سۇرادى:

— جيىرما اتتىڭ ىشىنەن اتىڭدى تانىپ الارمىسىڭ؟ باۋاقاس ايتتى:

— تانىرمىن. تىلەنشىگە تاعى:

— سەن دە تانىرمىسىڭ؟ — دەدى قازى. ول دا ايتتى:

— تانىرمىن.

سونان سوڭ «ەكەۋىڭ دە ماعان ەرىڭىز» دەپ، ات قوراعا الىپ كەلدى. قوراعا ەكەۋى باۋاقاستى كىرگىزىپ، ول كوپ اتتاردىڭ ىشىنەن تۇپ-تۋرا بارىپ ءوز اتىن ۇستادى. ونىڭ ارتىنان تىلەنشىنى كىرگىزىپ ەدى، ول دا اتتى تانىپ قاسىنا باردى. سونان سوڭ قازى ورنىنا كەلىپ وتىرىپ تورە بەردى:

— ات، كوپەس، سەنىكى، تىلەنشىگە ەلۋ شىبىق سوعىڭىز. بۇل ىستەردىڭ تورەسىن بەرىپ، ورنىنا كەلتىرگەن سوڭ، قازى ۇيىنە باردى، باۋاقاس قالماي ەرە كەلدى.

— سەن نەگە كەلەسىڭ، — دەدى قازى — الدە بەرگەن تورەمە رازى بولمادىڭىز با؟

— جوق، — دەدى باۋاقاس — تورەڭىزگە رازىمىن، ءبىراق بىلگىم كەلەدى: «قاتىننىڭ مولدانىكى ەكەنىن، اقشانىڭ قاساپشىنىكى ەكەنىن، اتتىڭ مەنىكى ەكەنىن قايدان ءبىلدىڭىز؟»

قازى ايتتى:

— قاتىن تۋراسىندا بىلگەنىم، تاڭەرتەڭ قاتىندى ۇيىمە شاقىرىپ: «قارا ساۋىتىما قارا سيا قۇي دەدىم». قاتىن جىپ-جىلدام قارا ساۋىتتى جۋىپ، سونان سوڭ قارا سيا قۇيىپ، بۇل ىسكە سونشا ەپتىلىك كورسەتتى. مۇنان كورىندى قارا سيا ساۋىتپەن اينالىسىپ كورگەن قاتىن ەكەندىگى. مۇجىق قاتىنى بولسا، ونداي ىسكە ەپتى بولا بەرمەس ەدى. وسىنان مولدانىڭ ءسوزىنىڭ راستىعى ءبىلىندى. اقشا تۋراسىندا بىلگەنىم، اقشانى كەشە كەشكە ءبىر كەسە سۋعا سالدىم دا، تاڭەرتەڭ تۇرىپ قارادىم: «سۋدىڭ بەتىنە ماي شىقپاس پا ەكەن؟» دەپ. ماي شىققان جوق. مۇنان كورىنەدى مايشىنىڭ ءسوزى وتىرىك، قاساپشىنىكى دۇرىس ەكەندىگى، نە ءۇشىن دەسەڭىز — مايشىنىڭ مايلى قولىمەن ۇستاپ تۇتىنعان اقشا بولسا، سۋ بەتىنە اقشادان ماي ءجۇزىپ شىعار ەدى. بارىنەن ءسىزدىڭ ات تۋراسىندا قيىنىراق بولدى. سەن تا-نىعان اتتى تىلەنشى دە تانىدى، ءبىراق مەنىڭ ويىمدا سەندەرگە ات تانىتۋ ەمەس ەدى، ات قايسىڭدى تانىر ەكەن دەپ اتقوراعا الىپ بارىپ ەدىم. ءسىز اتتىڭ قاسىنا بارعاندا وقىرانىپ، ات ساعان موينىن سوزدى، تىلەنشى قاسىنا بارعاندا قۇلاعىن جىميتىپ، اياعىن كوتەردى. مۇنان ات سەنىكى ەكەندىگى ءبىلىندى دەدى.

سوندا باۋاقاس ايتتى:

— مەن كوپەس ەمەس، باۋاقاس دەگەن پاتشاڭمىن. سەنىڭ تۋراڭدا جۇرتتىڭ ايتۋى دۇرىس پا ەكەن دەپ سول ءۇشىن كەلىپ ەدىم، ايتقانىنداي بار ەكەنسىڭ. ەندى تىلەگىڭ بولسا تىلە، — دەدى.

قازى:

— ماعان سىي كەرەك ەمەس. پاتشامنىڭ وسى ماقتاعانى دا جەتەرلىك سىي دەدى، — دەيدى.

---