InfoHub Logo

قازاقستان وسى ۋاقىت ارالىعىندا كوپتەگەن كۇردەلى وزگەرىستەر مەن سىندارلى شاقتاردى باستان كەشىرىپ كەلدى. ءوز باسىنا وتاۋ تىگىپ، ىرگەلى مەملەكەت بولۋ جولىندا ساياسي، ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، رۋحاني دامۋدىڭ ءتۇرلى رەفورمالارى جاسالىپ، جاقسىلى-جاماندى جەتكەن جەتىستىكتەرى دە از ەمەس. دەي تۇرعانمەن، كەيبىر مۇددەلى توپتار (سىرتقى حالىقارالىق دەڭگەيدە قازاقستاننىڭ دامىپ، وركەندەۋىنە قارسى الپاۋىت كۇشتەردەن باستاپ قارا باسىنىڭ قامىن كۇيىتتەپ اقشا تابۋ جولىنا تۇسكەن الاياقتارعا دەيىن) وركەنيەت ساتىسىنان قالعىسى كەلمەگەن قازاقستاندى اياقتان شالىپ، ەتەكتەن تارتاتىن كەزدەرى دە از ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى، ءدىن اتتى رۋحاني قۇندىلىقتىڭ اتىن جامىلىپ، سول قۇندىلىقپەن ايرانداي ۇيىپ وتىرعان حالىققا ىرىتكى سالۋدى كودەيتىن توپتاردىڭ ەل اۋماعىندا ارەكەت جاساۋى. بۇل ارەكەتتەر ادەتتە داستۇردەن تىس ءدىني اعىمداردىڭ وكىلدەرى تاراپىنان جۇرگىزىلىپ، وزىندىك ءبىر مۇددەگە نەگىزدەلىپ قۇرىلادى. ونداي ءدىني اعىمداردىڭ باستى سيپاتتارىنىڭ ءبىرى ميسسيونەرلىك بولىپ، ماقساتتارى بويىنشا مىنانداي تۇرلەردەن قۇرىلادى:

1. ساياسي،

2. يدەولوگيالىق،

3. ەكونوميكالىق.

بۇل ماقساتتارلىڭ ءارقايسىسى دەڭگەيلەرى ءارتۇرلى بولسا دا، قوعام مەن مەملەكەت تۇرعىسىندا قاتەرلى بولىپ تابىلادى. ساياسات - بيلىك پەن وكىم جۇرگىزۋ ءۇشىن ءدىندى قۇرال رەتىندە پايدالانعىسى كەلسە، يدەولوگيالىق تۇرعىدا بەيعام جاتقان جۇرتقا ءدىني ارازدىق سالىپ، ولاردىڭ ءوزارا قىرقىسقانىن قامتاماسىز ەتۋ بەلگىلى ءبىر مۇددەلى توپ ءۇشىن تيىمدىلىكتەردى جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ال ەكونوميكالىق مۇددە، حح عاسىردىڭ ورتا شەنىندە امەريكادا ساەنتولوگيا شىركەۋىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ر. حاببارد «ەگەر بايىعىڭ كەلسە ءدىن ويلاپ تاپ» دەپ ايتقانداي – ءدىننىڭ اتىن جامىلىپ، نارىق زامانىندا اقشا مەن پايدا تابۋدى بىلدىرەدى. وسى قۇبىلىستاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە، ءدىن اتىن جامىلعان كەيبىر كەرتارتپا كۇشتەردىڭ ءدىن تاراتۋداعى تەحنولوگيالارى مەن تاسىلدەرىن ساراپتاپ كورەيىك.

2. داستۇردەن تىس ءدىني اعىمداردىڭ ءدىن تاراتۋىنىڭ نەگىزگى ساتىلارى

سانانى مانيپۋلياسيالاۋ (سانانى باسقارۋ) ادامنىڭ ەركىن، ونىڭ ساناسىن، ويىن، سەزىمىن باسىپ-جانشىپ باسقارۋ. توپتان شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قارجىلاي، جەكە جانە قوعامدىق رەسۋرستاردان ايىرىلىپ، قۇلعا اينالۋى.

سانانى باسقارۋ ادىستەرى ادامنىڭ تۇلعالىق قاسيەتتەرىن فيزيكالىق (تويىپ تاماقتانباۋ، ۇيقى قانباۋ، اۋىر جۇمىس جانە ت.ب.)، پسيحيكالىق (تۇلعانىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىنىڭ جويىلۋى، ىس-ارەكەتتەگى جانە وي-ورىستەگى سىني پىكىردىڭ بولماۋى)، اقىل-پاراسات (داستۇردەن تىس ءدىني اعىمدارعا قاتىسى جوق باسقا بىلىمدەردىڭ تۇتاسىپ بولەكتەنۋى) جانە الەۋمەتتىك (قارىم-قاتىناس جاساۋعا دەگەن قابىلەتتىڭ جويىلۋى، قوعامعا قاتىستى دۇشپاندىق قارىم-قاتىناستىڭ ورنىعۋى) تۇرعىدان جويۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى.

داستۇردەن تىس ءدىني اعىمداردىڭ ءدىن تاراتۋىنىڭ نەگىزگى ساتىلارى ءتورت بولىمنەن قۇرالادى جانە ءار كەزەڭنىڭ شارتتى تۇردە ءوزىنىڭ ماقساتى، پسيحولوگيالىق ادىس-تاسىلدەرى بولادى :

1. ءوز قاتارلارىنا تارتۋ.

قامقورلىق كورسەتۋ، كوڭىل ءبولۋ، كۋردەلى سۇراقتارعا قاراپايىم، ءارى تۇسىنىكتى  جانە قىزىقتىرىپ جاۋاپ بەرۋ (ءومىر، ءولىم، اۋرۋ جانە ت.ب.). كوپتەگەن ۋادەلەردى (باقىتقا كەنەلۋ، بوستاندىق، ءبىلىم جانە ت.ب.) ۇيىپ-توگىپ بەرە وتىرىپ، سىرتقى الەمنىڭ قاتىگەزدىگىنە قارسى قويادى.

2. سىني ويلاۋدى جانە تۇلعالىق سانانى بەيتاراپتاندىرۋ.

«رۋحاني» جانە فيزيكالىق جاتتىعۋلاردى ورىنداۋ ارقىلى ىزگىلىككە قول جەتكىزۋ مۇمكىندىگىن ايتۋ ارقىلى بوس ۋاقىت قالدىرماي ادامدى قاجىتادى (ۇزاق جۇمىس كۇنى، دارىستەر، ۇيلەرگە، قوعامدىق ورىندارعا بارۋ (ءدىن تارتۋ ءۇشىن)، مەديتاسيا، قۇلشىلىقتار اتقارۋ، قارجى جيناۋ (ساداقا)، دۇرىس تاماقتانباۋ، ۇيقى قانباۋ، ويلانىپ، ادامنىڭ وزىنە-وزى ەسەپ بەرۋىنە، سىني وي قادىپتاستىرۋعا كەدەرگى كەلتىرەدى).

مەديتاسيا، مونوتوندى اۋەندەر، قايتالاناتىن ارەكەتتەر ولاردى ءجيى قولدانعان ساتتە ويلاۋ پروسەسسىن باياۋلاتىپ، جوعارى دەڭگەيدەگى وزدەرىن سەندىرۋگە الىپ كەلەدى. سويلەۋ مانەرى مەن سوزدەردى قولدانۋ وزگەرىسكە ۇشىراپ سىرتقى الەمنەن وقشاۋلانادى.

3. سىرتقى الەۋمەتتىك قاتىناستاردى توقتاتۋ.

سىرتقى الەممەن قاتىناس شەكاراسى ناقتى بەلگىلەنەدى (ول قۇرۋ مەن قۇلدىراۋ ورتاسى رەتىندە سيپاتتالادى):

مەديسينا – پايداسىز؛

پسيحياتريا – ءقاۋىپتى؛

باسقا دىندەر – دالعان اداستىرۋشى؛

ساياسات – ەسكىنىڭ سارقىنشاعى؛

وتباسى مەن مەملەكەت – قۇتقارىلۋعا كەدەرگى كەلتىرۋشى جانە ت.ب. سانالىپ وسى ءدىني اعىم مۇشەلەرى ولاردان تاۋەلسىز سانالادى.

وسى ساتى بارىسىندا ەڭ الدىمەن تەرىستەلەتىنى ول ادامنىڭ ءوزى قورشاعان ورتاسى، وتباسىسى، تۋىستىراى مەن جاقىن دوستارى (ءدىني سەنىمدى ۇستانباعانى ءۇشىن اتا-انانى ءدىنسىز دەپ تانىپ ودان جەرىنۋ، ءدىني كەمەلدەنۋگە كەدەرگى كەلتىرەدى دەپ بالا-شاعاسىنان، جاقىندارىنان باس تارتۋ جانە ت.ب.)

سىرتقى الەمدى ناقتى ەكى پوليسكە، اق پەن قارا، زۇلىمدىق پەن جاقسىلىق، دوس پەن دۇشپاندەپ اجىراتۋ ارقىلى ءوزىنىڭ سەنىمىندەگىنى دوس تۇتىپ، سەنىمدەگى ەمەس باسقالاردى دۇشپان قىلۋعا باعدار بەرۋ جۇرگىزىلەدى.

سىرتتان كەلەتىن بارلىق اقپارات تەرىستەلىپ، كۇمانعا ۇشىرايدى. بارلىق سەكتانى تەراىستەيتىندەر قارالانىپ، ءقاۋىپتى سانالادى. ادام وسىعان دەيىنگى بارلىق قۇندىلىقتاردان اجىراتىلادى (وتباسى، دوستارى، ۇلتى، ءداستۇرى، سەنىمى، مەملەكەتتىك ۇستانىمى جانە ت.ب.).

4. قوعامعا قايتا ورالۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگى. قايتار جول جوق!!!

ادامنىڭ بۇتىندەي العاندا ءدىني اعىمعا تاۋەلدى بولىپ قالۋى. قاتاڭ ءتارتىپ ارقىلى، اشىق جانە سەنىم تۇرعىسىنان قاتەرلەر ءتوندىرۋ ارقىلى، جازالاۋ مەن ماراپاتتاۋ جولىمەن، ءاردايىمعى كىنالىلىك پەن قورقىنىش سەزىمى ارقىلى ادامداردى باسقارۋى، سىرتقى الەمنەن وقشاۋلانۋىمەن توپ الدىنداعى كۇنالىلىك جاۋاپكەرشىلىگى، ءوزىنىڭ تۇككە تۇرعىسىزدىعىن سەزىنۋ ولاردىڭسول سەنىمدە قالىپ، قاتاردا ءجۇرۋىن قامتاماسىز ەتەدى.

باقىت، بوستاندىق، بايلىق پەن ءبىلىم ەگەر ادام سول جولدا قالسا، ۋاقىتشا زاردابىن شەكسە ءسوزسىز بولاتىندىعىن ۋادە ەتەدى. انە مىنە دەپ ساعىم ءتارىزدى سەنىمگە ادامداردى بايلاپ قويادى.

وسىنداي 4 كەزەڭ بارىسىندا ادام ساناسىن ۋلاپ، سەكتالىق سەنىمگە ادامداردى بايلاپ قويادى.

3. داستۇردەن تىس ءدىني اعىمداردىڭ دىنگە تارتۋ تەحنولوگيالارى

جوعارىدا كورسەتىلگەن دىنگە كىرگىزۋ ساتىلارىنىڭ بارىسىندا ءدىني اعىمدى تاراتۋشىلار ءوز تاراپىنان ءارتۇرلى تەحنولوگيالاردى، سانانى وزگەرتۋدىڭ، ونى باسقارۋدىڭ نەشەمە ءتۇرلى ادىستەرىن قولدانادى.

1. نەيرولينگۆيستيكالىق باعدارلامالاۋ. ءارتۇرلى ادەبيەتتەر، بروشيۋرالار، دارىستەر، ۆيدەولار بارىسىندا ادام ساناسىنا اقپاراتتى تىكەلەي بەيسانالىق تۇرعىسىنان جەتكىزۋگە باعىتتالعان تاسىلدەر.

2. پسيحولوگيالىق ترەنينگتىك ادىستەر. ءدارىس بارىسىندا ادام ساناسىن اۋىسپالى كۇيگە تۇسىرەتىن ءارتۇرلى پسيحولوگيالىق ترەنينگتىك ادىستەردى قولدانۋ.

3. ترانسقا ەنگىزۋ. ءارتۇرلى ءدىني ريتۋالدار، توپتىق ءدىني راسىمدەر، ريتمدىك مۋزىكا، ولەڭ ايتۋلار جانە ت.ب. ارقىلى ادامنىڭ ەسىن اۋدارۋ.

4. گيپنوز جاساۋ. ارنايى دايىندالعان ادامدار ءدىني ۇگىت جاساۋ بارىسىندا دامداردى گيپنوزعا كىرگىزۋ ارقىلى، ولاردىڭ سانالىق ەركىن باسقارۋعا مۇمكىندىك الۋى.

5. 25 قادر تەحنولوگياسى، ءبىر مەزەتتىك جارق ەتكەن كورىنىس ارقىلى ادامداردىڭ بەيسانالىق قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.

سونىمەن قاتار ادامداردىڭ ساناسىن باسقارۋعا، ولاردىڭ سىني ويلاۋ مۇمكىندىكتەرىن ازايتۋ ءۇشىن ءدىني ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزۋ بارىسىندا ءارتىرلى پسيحوتروپتى ونىمدەردى پايداالانۋ جۇرگىزىلەدى (اەروزول تۇرىندەگى اۋاعا سەبۋ، سۋعا نەمەسە تاعامعا ەسىرتكىلىك زاتتار قوسۋ، ءتۇرلى تاتتىلىك ونىمدەرگە پسيحوتروپتى زاتتاردى ارالاستىرۋ جانە ت.ب.)

2011 جىلدان باستاپ ءدىني بىرلەستىكتەرگە قاتىستى ق ر زاڭى تۇبەگەيلى وزگەرىپ، ءدىني اعىمدارعا بايلانىستى تالاپتار كۇشەيتىلگەننەن كەيىن، قايتا تىركەۋدەن وتپەگەن كوپتەگەن ءدىني اعىمدار وزدەرىنىڭ قىزمەت ەتۋ باعدارىن باسقا ارناعا وزگەرتتى. ولار ەندى ءدىن تاراتۋدىڭ باسقا جولدارىن قاراستىرا وتىرىپ،

• پسيحولوگيالىق ساۋىقتىرۋ ورتالىقتارىنا؛

• ماسكۇنەمدىك پەن ەسىرتكىلىكتەن ساۋىقتىرۋ ۇيىمدارىنا؛

• ءتىل ۇيرەتۋ كۋرستارىنا؛

• ءارتۇرلى سەمينار –ترەنينگەر وتكىزەتىن بيزنەس كۋرستارعا؛

• جازعى لاگەرلەرگە جانە ت.ب. قوعامدىق نەمەسە قايىرىمدىلىق ورتالىقتارىنا اينالا باستادى.

جوعارىدا كورسەتىلگەن قىسقاشا اقپاراتتاردىڭ كومەگىمەن، ادام ءومىرى مەن مۇلكىنە قۇرىلعان قاقپاننىڭ شىرماۋىن تانىپ بىلۋگە جانە قۇتىلۋ امالدارىن جاساۋعا مۇمكىندىك بولادى. ادامنىڭ وزىندىك بولمىسىن نىعايتۋى مەن تانىم كەڭىستىگىن ۇلعايتۋى ارقىلى بۇنداي كەرتارتپا ارەكەتتەردەن ساقتانۋعا بولادى، ول ءۇشىن ادامنىڭ كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ بولعانى ابزال.

يسماگامبەتوۆا ز.ن.، فيلوس.ع.د.، پروفەسسور كاناگاتوۆ م.ك. ءال فارابي ات. قازۇۋ 2 كۋرس دوكتورانتى

---