داۋىسسىز «ن» مەن «ڭ»
ساباقتىڭ تاقىرىبى: داۋىسسىز «ن» مەن «ڭ»
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. داۋىسسىز «ن» مەن «ڭ» دىبىستارىنىڭ ايتىلۋى مەن جاسالۋ جولدارىمەن تانىسۋ، سوزدەردىڭ ماعىناسىنا ءمان بەرۋ؛
2. جاتتىعۋلار مەن تاپسىرمالار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن، ويىن، قيالىن دامىتۋ؛
3. وقۋشىنىڭ، ءوز ويىن دالەلدەپ سويلەۋگە، جانۋارلاردى قورعاۋعا تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، سلايدتار.
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
پسيحولوگيالىق دايىندىق.
جارقىراپ كۇن دە شىعادى،
اينالاعا نۇر شاشىلدى.
قايىرلى كۇن! ءبىز كوڭىلدى بالامىز،
قايىرلى كۇن! سالەمدەسىپ الامىز.
ءاربىر ادام؟ دوسىم، سىنىپتاسىم
ءاربىر ساباق؟ ۇيرەنۋ، وقۋ، ىزدەنۋ.
ءاربىر ءىسىڭ؟ تىرلىك، تىرەك، ادالدىق،
ءاربىر ءسوزىڭ؟ شىندىق، بىرلىك، ادالدىق.
ەندەشە، بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزعا ساتتىلىك تىلەيمىز!
ءىى. جاڭا ماتەريال
بالالار، ءبىز بۇگىن داۋىسسىز «ن» مەن «ڭ» دىبىستارىنىڭ ەملەسىن وقىپ، تانىسامىز.
دىبىستايىق: ن ڭ ن ڭ ن ڭ ن ڭ ن ڭ
«ن» مەن «ڭ» دىبىستى سوزدەر ايتايىق.
وقۋشىلاردىڭ كەلتىرگەن مىسالدارىنان ن، ڭ دىبىستارى ءسوزدىڭ باسىندا، ورتاسىندا كەلەتىندىگى انىقتالادى. وقۋشىلاردىڭ ايتقان سوزدەرىن بۋىنعا ءبولدىرۋ. مىسالى: قاڭ - ب ا ق، قو - ڭىز. كەيبىر وقۋشىلار قوڭ - ىز دەپ بۋىنعا ءبولۋى مۇمكىن. وسىعان بايلانىستى وقۋلىقتاعى «ەسىڭدە بولسىن» بەلگىسىمەن بەرىلگەن ەرەجەمەن تانىستىرۋ. ڭ دىبىسى ەكى داۋىستى دىبىستىڭ ورتاسىندا كەلگەن جاعدايدا سوزدەردى بۋىنعا بولگەن كەزدە، ڭ دىبىسى كەلەسى بۋىننىڭ باسىندا كەلەتىندىگى تۇسىندىرىلەدى. تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن بىرنەشە ءسوزدى تاقتاعا، وقۋشىلاردىڭ داپتەرلەرىنە تاسىمالداتىپ جازعىزۋعا بولادى.
قازاق ءتىلىنىڭ ءتول «ڭ»دىبىسىنا نازار اۋدارايىق. ڭ ءۇندى، مۇرىن جولدى، ءتىل ارتى. شۇعىل داۋىسسىز. بىرىنشىدەن، «ڭ»دىبىسى قازاق تىلىندە ءسوز باسىندا كەزدەسپەيدى، ەكىنشىدەن،»ڭ» دىبىسى جابىق بۋىندا انىق ەستىلەدى.
129 - جاتتىعۋ
سوزدەردى سالىستىر. ماعىناسىن ايت.
ون - وڭ تون - توڭ
شىن - شىڭ مەن - مەڭ
كۇن - كۇڭ سەن - سەڭ
وي تۇجىرىمداماسى:
«ن» مەن «ڭ» دىبىستارى وزگەرگەندە ءسوز ماعىناسى دا وزگەرەدى.
«ن» مەن «ڭ» ەكەۋى ەكى باسقا ءارىپ، ەكى باسقا دىبىس.
«ن»- ءتىل ۇشى دىبىسى
«ڭ» - ءتىل ارتى دىبىسى
كوركەم جازۋ
/مەن ءبىر زاتتى جۇمباقتاپ ايتام، سەندەر جاۋابىن تاۋىپ، سول ءسوزدى كوركەم ەتىپ جازاسىڭدار./
1. مەنىڭ ءبىر جولداسىم بار. جولداس بولعاندا ءبىر ءتۇرلى. قايدا بارسام دا قاسىمنان قالمايدى. مەنسىز ەشقايدا بارمايدى. تۇرسام تۇرادى، جۇرسەم جۇرەدى. ءبىراق ۇندەمەيدى. جارىقتا قاسىمدا جۇرەدى، قاراڭعى بولسا عايىپ بولادى. سەندەردە سونداي جولداس بار ما؟ ول نە؟ / كولەڭكە/
2. سەنى كىشكەنتايدان جارىق دۇنيەگە اكەلىپ، ءوسىرىپ باققان ەدى. سەنى ەركەلەتكەن ەدى. ساعان تاماق بەرىپ، ۇيىقتاتقان ەدى. ول كىم؟ / انا/
3. ولار جابايى. دالادا جۇرەدى. جىرتقىش. ولەكسەمەن قورەكتەنەدى. كەيبىرەۋى تاماعىن وزدەرى تابادى.
جۇگىرەدى، سەكىرەدى. ول نە؟ / اڭ/
4. اس اتاسى. ونى جەرگە تاستاۋعا بولمايدى. قيقىمىن شاشپاڭدار، جەردە جاتسا قاستەرلەپ، تورعايلارعا تاستاڭدار. / نان/
كولەڭكە، انا، اڭ، نان
شىعارماشىلىق تاپسىرما: سۋرەتتىڭ اتتارىن قاتەسىز جاز.
قوڭىراۋ، شاڭعى، جاڭعاق، قويان، قايىڭ، ەلتاڭبا، كۇن
ويىن: «جاسىرىنعان ءسوز» بەرىلگەن سوزدەردىڭ كەز - كەلگەن بۋىنىن الىپ، جاڭا ءسوز قۇرا.
قايىڭ ساراڭ قا - راڭ - عى شاڭعى
130 جات. ولەڭدى مانەرلەپ وقى.
قاڭباق، جاڭعاق، اڭ، شىڭ، جەڭ،
جاڭبىر، قايىڭ، تاڭ، تىڭ، سەڭ -
ڭ - نان ءسوز جوق باستالعان -
ڭ - ۇلەستەن بوس قالعان.
«ڭ» - ءتىل ارتى دىبىسى
131 - جاتتىعۋ. ڭ دىبىستى سوزدەردى تاۋىپ، ماعىناسىن ايت، قاتەسىز جاز.
اماندىق، اڭعارعىش، ەنجارلىق، جوڭقا، زاڭعار، قانت، پەرزەنت، شوڭاينا، تاڭداي، جاڭقا، جايىن، قۇ - لىنشاق، سۇڭقار.
ءوز بەتىنشە جۇمىس: ڭ دىبىستى سوزدەر جاز.
نە؟
. ڭ /اڭ/
.. ڭ /سوڭ/
... ڭ /قولاڭ/
.... ڭ /ساراڭ/
نە ىستەدى؟
... /شاڭداتتى/
... /بۇلاڭدادى/
... / جەڭدى/
... / توڭدى/
قانداي؟
تە... ءبىل
بويشا...
قى... ىر
كۇرە...
سەرگىتۋ ءساتى. ماڭ - ماڭ باسقان، ماڭ باسقان،
شۋدالارىن شاڭ باسقان.
ءتورت اياعىن تەڭ باسقان،
ەكى وركەشىن قوم باسقان. (تۇيە)
ڭ دىبىستى ءسوزدى اتا.
توپتاستىرۋ: تۇيە
سلايد. سۋرەتتەگى زاتتاردىڭ اتاۋىن تومەندەگى سوزدەرمەن سايكەستەندىرىپ، بىرنەشە سويلەم قۇراستىر.
قويان - ورعىدى
قوڭىراۋ - سوعىلدى
جايىن - ءجۇزدى
دوڭگەلەك - دوڭگەلەدى
ءىىى. قورىتىندى: ءبىز بۇگىنگى ساباقتا نە بىلدىك؟
ءىV. باعالاۋ.
قاراعاندى وبلىسى، نۇرا اۋدانى،
ق. شايمەنوۆ اتىنداعى جوببم
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
جاعالبايلى رايحان وسپان قىزى
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. داۋىسسىز «ن» مەن «ڭ» دىبىستارىنىڭ ايتىلۋى مەن جاسالۋ جولدارىمەن تانىسۋ، سوزدەردىڭ ماعىناسىنا ءمان بەرۋ؛
2. جاتتىعۋلار مەن تاپسىرمالار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن، ويىن، قيالىن دامىتۋ؛
3. وقۋشىنىڭ، ءوز ويىن دالەلدەپ سويلەۋگە، جانۋارلاردى قورعاۋعا تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، سلايدتار.
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
پسيحولوگيالىق دايىندىق.
جارقىراپ كۇن دە شىعادى،
اينالاعا نۇر شاشىلدى.
قايىرلى كۇن! ءبىز كوڭىلدى بالامىز،
قايىرلى كۇن! سالەمدەسىپ الامىز.
ءاربىر ادام؟ دوسىم، سىنىپتاسىم
ءاربىر ساباق؟ ۇيرەنۋ، وقۋ، ىزدەنۋ.
ءاربىر ءىسىڭ؟ تىرلىك، تىرەك، ادالدىق،
ءاربىر ءسوزىڭ؟ شىندىق، بىرلىك، ادالدىق.
ەندەشە، بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزعا ساتتىلىك تىلەيمىز!
ءىى. جاڭا ماتەريال
بالالار، ءبىز بۇگىن داۋىسسىز «ن» مەن «ڭ» دىبىستارىنىڭ ەملەسىن وقىپ، تانىسامىز.
دىبىستايىق: ن ڭ ن ڭ ن ڭ ن ڭ ن ڭ
«ن» مەن «ڭ» دىبىستى سوزدەر ايتايىق.
وقۋشىلاردىڭ كەلتىرگەن مىسالدارىنان ن، ڭ دىبىستارى ءسوزدىڭ باسىندا، ورتاسىندا كەلەتىندىگى انىقتالادى. وقۋشىلاردىڭ ايتقان سوزدەرىن بۋىنعا ءبولدىرۋ. مىسالى: قاڭ - ب ا ق، قو - ڭىز. كەيبىر وقۋشىلار قوڭ - ىز دەپ بۋىنعا ءبولۋى مۇمكىن. وسىعان بايلانىستى وقۋلىقتاعى «ەسىڭدە بولسىن» بەلگىسىمەن بەرىلگەن ەرەجەمەن تانىستىرۋ. ڭ دىبىسى ەكى داۋىستى دىبىستىڭ ورتاسىندا كەلگەن جاعدايدا سوزدەردى بۋىنعا بولگەن كەزدە، ڭ دىبىسى كەلەسى بۋىننىڭ باسىندا كەلەتىندىگى تۇسىندىرىلەدى. تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن بىرنەشە ءسوزدى تاقتاعا، وقۋشىلاردىڭ داپتەرلەرىنە تاسىمالداتىپ جازعىزۋعا بولادى.
قازاق ءتىلىنىڭ ءتول «ڭ»دىبىسىنا نازار اۋدارايىق. ڭ ءۇندى، مۇرىن جولدى، ءتىل ارتى. شۇعىل داۋىسسىز. بىرىنشىدەن، «ڭ»دىبىسى قازاق تىلىندە ءسوز باسىندا كەزدەسپەيدى، ەكىنشىدەن،»ڭ» دىبىسى جابىق بۋىندا انىق ەستىلەدى.
129 - جاتتىعۋ
سوزدەردى سالىستىر. ماعىناسىن ايت.
ون - وڭ تون - توڭ
شىن - شىڭ مەن - مەڭ
كۇن - كۇڭ سەن - سەڭ
وي تۇجىرىمداماسى:
«ن» مەن «ڭ» دىبىستارى وزگەرگەندە ءسوز ماعىناسى دا وزگەرەدى.
«ن» مەن «ڭ» ەكەۋى ەكى باسقا ءارىپ، ەكى باسقا دىبىس.
«ن»- ءتىل ۇشى دىبىسى
«ڭ» - ءتىل ارتى دىبىسى
كوركەم جازۋ
/مەن ءبىر زاتتى جۇمباقتاپ ايتام، سەندەر جاۋابىن تاۋىپ، سول ءسوزدى كوركەم ەتىپ جازاسىڭدار./
1. مەنىڭ ءبىر جولداسىم بار. جولداس بولعاندا ءبىر ءتۇرلى. قايدا بارسام دا قاسىمنان قالمايدى. مەنسىز ەشقايدا بارمايدى. تۇرسام تۇرادى، جۇرسەم جۇرەدى. ءبىراق ۇندەمەيدى. جارىقتا قاسىمدا جۇرەدى، قاراڭعى بولسا عايىپ بولادى. سەندەردە سونداي جولداس بار ما؟ ول نە؟ / كولەڭكە/
2. سەنى كىشكەنتايدان جارىق دۇنيەگە اكەلىپ، ءوسىرىپ باققان ەدى. سەنى ەركەلەتكەن ەدى. ساعان تاماق بەرىپ، ۇيىقتاتقان ەدى. ول كىم؟ / انا/
3. ولار جابايى. دالادا جۇرەدى. جىرتقىش. ولەكسەمەن قورەكتەنەدى. كەيبىرەۋى تاماعىن وزدەرى تابادى.
جۇگىرەدى، سەكىرەدى. ول نە؟ / اڭ/
4. اس اتاسى. ونى جەرگە تاستاۋعا بولمايدى. قيقىمىن شاشپاڭدار، جەردە جاتسا قاستەرلەپ، تورعايلارعا تاستاڭدار. / نان/
كولەڭكە، انا، اڭ، نان
شىعارماشىلىق تاپسىرما: سۋرەتتىڭ اتتارىن قاتەسىز جاز.
قوڭىراۋ، شاڭعى، جاڭعاق، قويان، قايىڭ، ەلتاڭبا، كۇن
ويىن: «جاسىرىنعان ءسوز» بەرىلگەن سوزدەردىڭ كەز - كەلگەن بۋىنىن الىپ، جاڭا ءسوز قۇرا.
قايىڭ ساراڭ قا - راڭ - عى شاڭعى
130 جات. ولەڭدى مانەرلەپ وقى.
قاڭباق، جاڭعاق، اڭ، شىڭ، جەڭ،
جاڭبىر، قايىڭ، تاڭ، تىڭ، سەڭ -
ڭ - نان ءسوز جوق باستالعان -
ڭ - ۇلەستەن بوس قالعان.
«ڭ» - ءتىل ارتى دىبىسى
131 - جاتتىعۋ. ڭ دىبىستى سوزدەردى تاۋىپ، ماعىناسىن ايت، قاتەسىز جاز.
اماندىق، اڭعارعىش، ەنجارلىق، جوڭقا، زاڭعار، قانت، پەرزەنت، شوڭاينا، تاڭداي، جاڭقا، جايىن، قۇ - لىنشاق، سۇڭقار.
ءوز بەتىنشە جۇمىس: ڭ دىبىستى سوزدەر جاز.
نە؟
. ڭ /اڭ/
.. ڭ /سوڭ/
... ڭ /قولاڭ/
.... ڭ /ساراڭ/
نە ىستەدى؟
... /شاڭداتتى/
... /بۇلاڭدادى/
... / جەڭدى/
... / توڭدى/
قانداي؟
تە... ءبىل
بويشا...
قى... ىر
كۇرە...
سەرگىتۋ ءساتى. ماڭ - ماڭ باسقان، ماڭ باسقان،
شۋدالارىن شاڭ باسقان.
ءتورت اياعىن تەڭ باسقان،
ەكى وركەشىن قوم باسقان. (تۇيە)
ڭ دىبىستى ءسوزدى اتا.
توپتاستىرۋ: تۇيە
سلايد. سۋرەتتەگى زاتتاردىڭ اتاۋىن تومەندەگى سوزدەرمەن سايكەستەندىرىپ، بىرنەشە سويلەم قۇراستىر.
قويان - ورعىدى
قوڭىراۋ - سوعىلدى
جايىن - ءجۇزدى
دوڭگەلەك - دوڭگەلەدى
ءىىى. قورىتىندى: ءبىز بۇگىنگى ساباقتا نە بىلدىك؟
ءىV. باعالاۋ.
قاراعاندى وبلىسى، نۇرا اۋدانى،
ق. شايمەنوۆ اتىنداعى جوببم
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
جاعالبايلى رايحان وسپان قىزى
You Might Also Like
-
گرافيكالىق رەداكتور – گرافيكالىق بەينە تۇرىندەگى سۋرەتتەردى سالۋعا جانە ولاردى وڭدەۋگە ارنالعان ارنايى باعىتتاعى پروگرامما. قازىرگى كەزدە گرافيكالىق رەداكتوردىڭ كوپتەگەن تۇرلەرى بەلگىلى. سونىڭ ءىشىن...
