قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى
قازاقستان تاريحى 10 سىنىپ
ساباق تاقىرىبى: قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى
ماقساتى
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا قازاق حاندىعىنىڭ دەربەس مەملەكەت رەتىندە قۇرىلۋىنا نەگىز بولعان حاندار مەن تاريحي وقيعالار تۋرالى ناقتى تۇسىنىك بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ تاريحي وقيعالار جونىندە ءوز كوزقاراسىن قالىپتاستىرىپ، ءوز بەتىنشە قورىتىندى جاساۋعا، ىزدەنىسكە داعدىلاندىرۋ. ءتۇرلى تىرەك - سىزبالار مەن تانىمدىق تاپسىرمالار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تاريحي تانىمىن كەڭەيتۋ، وتكەن جانە قازىرگى وقيعالارمەن سالىستىرا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ءوز ەلىنىڭ تاريحىن بىلۋگە، تۇڭعىش قازاق مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋىنا نەگىز قالاعان قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ ەڭبەگىن باعالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ، ءوز ەلىنىڭ تاريحىنا، ءوز وتانىنا دەگەن قۇرمەت سەزىمىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
“ءوز تاريحىن سىيلاماعان حالىق، ءوزىن دە سىيلامايدى ”
ن. ءا. نازاربايەۆ
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
(سىنىپتى توپقا ءبولۋ، ساباققا دايىنداۋ)
1. حاندار توبى
2. باتىرلار توبى
3. بيلەر توبى
ءىى. وتكەن ساباقتى پىسىقتاۋ.
1. قۇپيا ۇياشىقتار
“ەتنوس”
“ەتنوس” ۇعىمى
“ەتنوس” گرەكتiڭ – ەtnوs — تايپا، حالىق دەگەن ءسوزiنەن شىققان. عىلىمدا “حالىق” تەرمينiنiڭ ورنىنا “ەتنوس” تەرمينi ورىندى قولدانىلدى. بۇل تەرمين ەتنوستىڭ نەگiزگi تاريحي ءتۇرi – “تايپا”، “ۇلىس” (“نارودنوست”)، “ۇلت” ۇعىمىن تۇگەل قامتيدى. ونىڭ ءۇستiنە، “حالىق” ءسوزiنiڭ “بiر توپ ادام” (ماسەلەن، “حالىق جينالدى” دەسەك) دەگەن ماعىناسى بار ەكەنi بەلگiلi.
“ەتنونيم”
2. “ەتنونيم” ۇعىمى
ەتنونيم (گرەك. etnos – حالىق، onyma – ەسىم، اتاۋ) – رۋ، تايپا، ەل، حالىق، ۇلت اتاۋلارى. كونە داۋىرلەردە ەتنونيمدەردەر ۇران، رۋ، تاڭبا رەتىندە پايدالانىلىپ، رۋ، تايپا، ۇلىس، ەل اتتارىمەن، سولاردىڭ ىشىنەن شىققان رۋباسىلارى مەن بي، اقساقال، باتىرلاردىڭ ەسىمدەرىمەن دە اتالعان، جەر - سۋ اتتارى رەتىندە دە قولدانىلعان. ەتنونيمدەر دەربەس ماعىنالى، كوبىنەسە جيناقتاۋ، كوپتىك ۇعىمداردى بىلدىرەتىن سوزدەر.
“ەتنوگەنەز”
“ەتنوگەنەز” ۇعىمى
ەتنوگەنەز (گرەك. etnos – تايپا، حالىق جانە genozءىs – شىعۋ، تەگى) – ءار ءتۇرلى قاۋىمدىق توپتار نەگىزىندە جاڭا قۇرامداعى تۋىستاس تايپانىڭ نەمەسە حالىقتىڭ قالىپتاسۋى. ەتنوگەنەز – قانداي بولسا دا حالىقتار تاريحىنىڭ باستاماسى. ول ۇنەمى دامۋ ۇستىندە بولادى. بىردە وعان جاڭا ەتنوستىق توپتار قوسىلىپ، ونىمەن بىتە قايناسىپ، ارالاسىپ كەتسە، ەندى بىردە ودان كەيبىر توپتار ەرەكشەلەنىپ، ءبولىنىپ تە جاتادى. مىسالى: قازاقستان اۋماعىنداعى كوپتەگەن تۇركى تەكتەس كوشپەلى تايپالار بىرىگىپ، بىتە قايناسىپ، ارالاسۋ ناتيجەسىندە قازاق حالقى قالىپتاسقان.
“قازاق”
“قازاق” اتاۋى
كوپتەگەن عالىمدار «قازاق» ءسوزىنىڭ شىعۋ تەگىن ب. ز. د 7 - 6 ع ءومىر سۇرگەن ساق تايپالارىنىڭ اتىمەن «ساق»، «قاز»، «قاس - پي»، «حاز»، «قاساق» دەگەن تايپا اتتارىمەن بايلانىستىرادى.
اكادەميك ن. يا مار، چەح عالىمى ب. گروزنىي، اكادەميك ءا. ح مارعۇلان، تاريحشى
ش. اقىنجانوۆ، جازۋشى س. مۇقانوۆ، ت. ب وسى پىكىردى قولدايدى. «قازاق» اتاۋىنىڭ توركىنى «قاساق»، «كوسەك» سوزدەرى دەيدى.
اتىراۋ وبلىسى، قۇرمانعازى اۋدانى،
ورلى سەلوسى، ن. س. مانايەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
تاريح ءپانى ءمۇعاىلىمى تاۋپيحوۆا كلارا
سلايدتى جۇكتەۋ
ساباق تاقىرىبى: قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى
ماقساتى
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا قازاق حاندىعىنىڭ دەربەس مەملەكەت رەتىندە قۇرىلۋىنا نەگىز بولعان حاندار مەن تاريحي وقيعالار تۋرالى ناقتى تۇسىنىك بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ تاريحي وقيعالار جونىندە ءوز كوزقاراسىن قالىپتاستىرىپ، ءوز بەتىنشە قورىتىندى جاساۋعا، ىزدەنىسكە داعدىلاندىرۋ. ءتۇرلى تىرەك - سىزبالار مەن تانىمدىق تاپسىرمالار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تاريحي تانىمىن كەڭەيتۋ، وتكەن جانە قازىرگى وقيعالارمەن سالىستىرا بىلۋگە ۇيرەتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ءوز ەلىنىڭ تاريحىن بىلۋگە، تۇڭعىش قازاق مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋىنا نەگىز قالاعان قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ ەڭبەگىن باعالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ، ءوز ەلىنىڭ تاريحىنا، ءوز وتانىنا دەگەن قۇرمەت سەزىمىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
“ءوز تاريحىن سىيلاماعان حالىق، ءوزىن دە سىيلامايدى ”
ن. ءا. نازاربايەۆ
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
(سىنىپتى توپقا ءبولۋ، ساباققا دايىنداۋ)
1. حاندار توبى
2. باتىرلار توبى
3. بيلەر توبى
ءىى. وتكەن ساباقتى پىسىقتاۋ.
1. قۇپيا ۇياشىقتار
“ەتنوس”
“ەتنوس” ۇعىمى
“ەتنوس” گرەكتiڭ – ەtnوs — تايپا، حالىق دەگەن ءسوزiنەن شىققان. عىلىمدا “حالىق” تەرمينiنiڭ ورنىنا “ەتنوس” تەرمينi ورىندى قولدانىلدى. بۇل تەرمين ەتنوستىڭ نەگiزگi تاريحي ءتۇرi – “تايپا”، “ۇلىس” (“نارودنوست”)، “ۇلت” ۇعىمىن تۇگەل قامتيدى. ونىڭ ءۇستiنە، “حالىق” ءسوزiنiڭ “بiر توپ ادام” (ماسەلەن، “حالىق جينالدى” دەسەك) دەگەن ماعىناسى بار ەكەنi بەلگiلi.
“ەتنونيم”
2. “ەتنونيم” ۇعىمى
ەتنونيم (گرەك. etnos – حالىق، onyma – ەسىم، اتاۋ) – رۋ، تايپا، ەل، حالىق، ۇلت اتاۋلارى. كونە داۋىرلەردە ەتنونيمدەردەر ۇران، رۋ، تاڭبا رەتىندە پايدالانىلىپ، رۋ، تايپا، ۇلىس، ەل اتتارىمەن، سولاردىڭ ىشىنەن شىققان رۋباسىلارى مەن بي، اقساقال، باتىرلاردىڭ ەسىمدەرىمەن دە اتالعان، جەر - سۋ اتتارى رەتىندە دە قولدانىلعان. ەتنونيمدەر دەربەس ماعىنالى، كوبىنەسە جيناقتاۋ، كوپتىك ۇعىمداردى بىلدىرەتىن سوزدەر.
“ەتنوگەنەز”
“ەتنوگەنەز” ۇعىمى
ەتنوگەنەز (گرەك. etnos – تايپا، حالىق جانە genozءىs – شىعۋ، تەگى) – ءار ءتۇرلى قاۋىمدىق توپتار نەگىزىندە جاڭا قۇرامداعى تۋىستاس تايپانىڭ نەمەسە حالىقتىڭ قالىپتاسۋى. ەتنوگەنەز – قانداي بولسا دا حالىقتار تاريحىنىڭ باستاماسى. ول ۇنەمى دامۋ ۇستىندە بولادى. بىردە وعان جاڭا ەتنوستىق توپتار قوسىلىپ، ونىمەن بىتە قايناسىپ، ارالاسىپ كەتسە، ەندى بىردە ودان كەيبىر توپتار ەرەكشەلەنىپ، ءبولىنىپ تە جاتادى. مىسالى: قازاقستان اۋماعىنداعى كوپتەگەن تۇركى تەكتەس كوشپەلى تايپالار بىرىگىپ، بىتە قايناسىپ، ارالاسۋ ناتيجەسىندە قازاق حالقى قالىپتاسقان.
“قازاق”
“قازاق” اتاۋى
كوپتەگەن عالىمدار «قازاق» ءسوزىنىڭ شىعۋ تەگىن ب. ز. د 7 - 6 ع ءومىر سۇرگەن ساق تايپالارىنىڭ اتىمەن «ساق»، «قاز»، «قاس - پي»، «حاز»، «قاساق» دەگەن تايپا اتتارىمەن بايلانىستىرادى.
اكادەميك ن. يا مار، چەح عالىمى ب. گروزنىي، اكادەميك ءا. ح مارعۇلان، تاريحشى
ش. اقىنجانوۆ، جازۋشى س. مۇقانوۆ، ت. ب وسى پىكىردى قولدايدى. «قازاق» اتاۋىنىڭ توركىنى «قاساق»، «كوسەك» سوزدەرى دەيدى.
اتىراۋ وبلىسى، قۇرمانعازى اۋدانى،
ورلى سەلوسى، ن. س. مانايەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ
تاريح ءپانى ءمۇعاىلىمى تاۋپيحوۆا كلارا
سلايدتى جۇكتەۋ
You Might Also Like
