دەنساۋلىعىم باقىتىم
تاقىرىبى: دەنساۋلىعىم باقىتىم
بەزەندىرىلۋى: ورتاعا ءتورت ۇستەل قويىلادى. كەشتىڭ الدىندا 1 - 4 – كە دەيىن نومىرلەنگەن جەتوندار تاراتىلىپ بەرىلەدى جانە وسى سانداردىڭ رەتىنە قاراي كەشكە قاتىسۋشىلار توپ – توپقا ءبولىنىپ وتىرعىزىلادى.
«ارىڭدى جاسىڭنان ساقتا»، «اراق پەن ەسىرتكى جانە شىلىمعا – ءبىزدىڭ ارىمىزدا جول جوق!» دەگەن پلاكات ىلىنەدى. «اراق، تەمەكى جانە ەسىرتكىنىڭ جەتەگىندە كەتۋ - ءوز ەركىمەن جىندانۋ» دەگەن كىتاپ كورمەسى ۇيىمداستىرىلادى.«كەلەشەك ۇرپاق تەك سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالايدى» اتتى كورمە ۇيىمداستىرىلادى. كەشتى وتكىزبەس بۇرىن الدىن الا «ەسىرتكىگە ەلىتۋدەن ساقتاندىرۋ ءۇشىن مەن دوسىما قانداي كەڭەس بەرەمىن» دەگەن شىعارما بايقاۋى وتكىزىلەدى. مۋزىكا ءۇنى. ( قايىر اينابەكوۆتىڭ «وسيەت» اتتى تەرمەسى اۋەنىمەن)
1 - جۇرگىزۋشى: سالەمەتسىزدەر مە! سىزدەردەي جاڭا عاسىردىڭ جاس بۋىن وكىلدەرى، جاڭالىققا جانى قۇمار، ىزدەنىمپاز جاستارمەن كىتاپحانامىزدا كەزدەسىپ وتىرعانىمىزعا وتە قۋانىشتىمىز! ادامنىڭ جاستىعى دەگەنىمىز – تاماشا، ساۋلەتتى كوكتەم، ول ومىردە ءبىر - اق رەت بەرىلىپ جانە قايتىپ كەلمەيتىن ادام بالاسىنىڭ وتە ءبىر ەستەن كەتپەس باقىتتى شاعى
2 – جۇرگىزۋشى: جاستىق شاق – ادام ءومىرىنىڭ ەڭ ءبىر بەلسەندى، ەڭ ءبىر ءونىمدى كەزەڭ. ادامنىڭ بويىنداعى ەڭ اسىل قاسيەتتەر وسى جاستىق داۋرەنىندە بۇرشىك اتادى، ومىرىندەگى ەڭ تاماشا نارسەلەر ءدال وسى شاقتا جۇزەگە اسادى. بولاشاق بۇگىننەن باستالادى دەسەك، ەرتەڭگى ءبىزدىڭ كەلەشەگىمىزدى جالعاستىرۋشى جاس ۇرپاقتىڭ قوعامدا ويى تازا، ساناسى سەرگەك، زامانىمىزدىڭ قازىرگى تالابىنا ساي عىلىم مەن تەحنيكاسىن مەڭگەرگەن قىزدار مەن جىگىتتەردىڭ باسقاراتىنى ءسوزسىز.
1 - جۇرگىزۋشى: ەلىمىزدەگى ءاربىر ادام ءوز قالاۋىنشا ءومىر سۇرۋگە قۇقىلى. دەگەنمەن، ءومىر تۋرالى باسقالار قالاي ويلايدى، سونى بۇگىنگى كەزدەسۋىمىزدە تالاپ، ويىمىزدى ورتاعا سالساق. نەلىكتەن كەشىمىزدىڭ تاقىرىبىن «ءوز ەركىمەن جىندانۋ» دەپ اتاعانىمىزدى كەش بارىسىندا تۇسىنە جاتارسىڭدار. ال، ەندى ءومىر تۋرالى، دەنساۋلىق تۋرالى ويلاپ كورەيىكشى. ادام ءومىرى عاجايىپ نارسە بولعانىمەن، قاس – قاعىم ساتكە عانا سوزىلادى. ال سونى الكوگولدىك، ناركوتيكالىق ۋمەن قالاي عانا ويلانباستان ۋلاۋعا، ءوزى كەلتە عۇمىردى ودان سايىن قىسقارتۋعا بولادى؟! جانە بۇنى جاستىق جۇرەگىڭ جالىنداپ، وي – قيالىڭ جەر – كوكتى شارىقتاپ، ءوزىڭدى ادامزاتتىڭ يگىلىگى جالىنداعان كۇرەسكە ارنايتىن شىعىندا ىستەيتىندەي نە زور كەلدى؟
1 - جۇرگىزۋشى «ءبىر جاس جىگىت شاڭدى جولمەن ءجۇرىپ كەلە جاتىپ، اياق استىنان التىن تەڭگە تاۋىپ الادى. جەردەن تەڭگەنى كورىپ الىپ، ارى قاراي كەلەسى تەڭگەنى ىزدەۋگە ءجۇرىپ كەتەدى. راسىمەن، جىگىتكە اندا – ساندا ءوز جولىندا التىن تەڭگە كەزدەسىپ تۇردى. وسىلايشا تەڭگە سوڭىندا جۇرگەنىندە ءومىرىنىڭ قالاي ءوتىپ كەتكەنىن اڭعارماي قالادى. ءدام – تۇزى تاۋسىلىپ، قارتتىقتىڭ شاڭىنا شىققان قاريادان «ءومىر دەگەن نە؟» دەپ سۇرايدى. سوندا قاريا: «ءومىر - اندا – ساندا جولىندا التىن تەڭگە كەزدەسەتىن شاڭدى، كىر جول» دەگەن ەكەن. ال ەندى بارلىعىمىز وسى سۇراقتى قويىپ كورەيىكشى: «ءومىر دەگەن نە؟»
(جۇرگىزۋشى كەمەنىڭ سۋرەتى بار قاعازداردى تاراتىپ بەرەدى.) جاۋاپتارىڭدى الدارىڭداعى پاراققا جازۋلارىڭا بولادى. ويلانۋعا 3 مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى. (بالالار جاۋاپ بەرەدى.)
2 – جۇرگىزۋشى: مەن ەندى بارلىقتارىڭنىڭ بەرگەن ويلارىڭدى جيناقتاپ، قورىتىندىسىن شىعارىپ كورەيىن. ادام بالاسىنا ءبىر – اق رەت بەرىلەتىن ءومىر، بۇل – ب ا ق، بايلىق، بەرەكە. اركىم ءوزىنىڭ ءومىرىن قانداي ءمان – مازمۇنمەن تولتىرسا، سولاي ءومىر سۇرەدى. اربىرەۋىڭ ويشا ءوز كەمەلەرىڭدى ءومىر تەڭىزىنە جىبەرىپ كورىڭدەرشى، ءار قايسىڭدا الدا ۇلكەن ارمان جەلكەندەرى كۇتىپ تۇرعانى ءسوزسىز.
1 – جۇرگىزۋشى: سونىمەن، ادام ۇلكەن كەمە دە، ءومىر – تەڭىز! وسى ۇلكەن تەڭىزدىڭ اساۋ تولقىندارىندا، كۇشتى داۋىلدارىندا اداسىپ قالماۋ ءۇشىن ءومىرىمىزدى نەدەن باستاپ، قالاي ءومىر ءسۇرىپ، قالاي اداسىپ قالماۋىمىز كەرەك؟ جاستىق شاق – ادام ومىرىندەگى ايرىقشا شاق. بۇل كەزەڭدە ونىڭ ءارى كۇردەلى، ءارى اقىرىنا دەيىن ءتۇسىنىپ بولماعان ءوزىن قورشاعان ورتامەن، ادامدارمەن بايلانىسى باستالادى. الدىندا كۇتىپ تۇرعان كوپتەگەن ساۋالدارىنىڭ باسىن اشىپ، قايتكەن كۇندە دە وعان جاۋاپ تابۋعا تىرىسادى.
2 – جۇرگىزۋشى: ءومىر - ولەڭدەتىپ وتە شىعاتىن داڭعىل جول ەمەس، ول – ماڭگى – باقي كۇرەس.«قانداي جاعىمسىز كەمىستىكتەر مەن زياندى ادەتتەر ادامنىڭ ادەمى دە ۇزاق ءومىر سۇرۋىنە كەدەرگى كەلتىرەدى»؟ دەگەن سۇراققا جازباشا جاۋاپ بەرىپ كورىڭدەرشى 3مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى.
(بالالار جاۋاپ بەرەدى)
1 - جۇرگىزۋشى: ويلارىڭدى قورىتىندىلاپ، جيناقتاي كەلە ايتارىم، ماسكۇنەمدىك، ناشاقورلىق ءتارىزدى زياندى ادەتتەر قازىرگى زاماندا بارشا قوعامنىڭ قايعى – قاسىرەتىنە اينالىپ وتىر. الايدا «ادەت» دەگەن ءسوز دە بۇل جەردە ءدال ماعىناسىن بەرىپ تۇرعان جوق. ءادىلىن ايتساق، ۇشەۋمىز دە قايعىلى جاعدايعا سوقتىراتىن قۇمارلىق قوي. بۇل تاجالدار از بولعانداي، سپيد دەپ اتالاتىن تاعى ءبىر ىندەت جەر جۇزىنە جايىلىپ كەلەدى. بۇل عالامدىق كولەمدە شاڭ بەرگەن كەسەلدى اپاتتاردىڭ جولىنا توسقاۋىل قويىپ، قالاي ساقتانۋعا بولادى؟ بۇگىنگى اڭگىمەمىز وسىلار تۋرالى بولماق. ءبىر جۇتىم اراق، ءبىر سورىم تەمەكى جانە ەسىرتكىنىڭ ءدامى...
2 - جۇرگىزۋشى: قور بولعان تەمەكىگە قايران جىگىت،
تۇرادى - اۋ تاناۋىنان ءتۇتىن شىعىپ.
ساسىعى ىق جاعىنان جۇرگىزبەيدى،
جاعىمسىز كوڭسىرەگەن ءيسى شىرىك!
ۋلانعان تەمەكىمەن قايران قىزدار،
تارتقاندا قىز – كەلىنشەك دەنەڭ مۇزدار.
ءتىپتى دە ۇيلەسپەيدى نازىك جانعا،
كورگەندە وسىندايدى جۇرەك مۇزدار...
كىتاپحاناشى:
تەمەكى ءتۇتىنى قۇرامىنداعى 200 - دەن استام حيميالىق زات دەنساۋلىق ءۇشىن ءقاۋىپتى، ال ولاردىڭ 50 - گە جۋىعىنىڭ اسا ءقاۋىپتى ەكەنى انىقتالعان. ولاردىڭ قاتارىندا نيكوتين، كومىرقىشقىل گازى، ازوت قىشقىلى گازى، اممياك، ۆيسمۋت، ەفير مايى سىركە قىشقىلى ت. ب بار. نيكوتين ارەكەت ەتۋىنىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە قان جانە تىنىس الۋ ورتالىقتارىن قوزدىرادى. ەكىنشى كەزەڭىندە كەرىسىنشە ولاردى قالجىراتادى. ەگەر شىلىم شەگەتىن ادامنىڭ تامىرىن باسىپ كورسەك، وندا ءتۇتىندى ءبىرىنشى جۇتقان كەزدە جۇرەكتىڭ سوعۋى باسەڭدەيدى دە، سوعۋى جيىلەي باستايدى.
شىلىم شەگۋدىڭ كەسىرىنەن ءتىس ەمالىنىڭ بۇزىلۋى ءتىستىڭ بەتىنە قارا مايدىڭ جينالۋىنا سەبەپشى بولادى. تۇتىندەگى ۋلى زاتتار سىلەكەيگە ءوتىپ، اسقازاننىڭ كىلەگەيلى قابىقشاسىنا اسەر ەتەدى، ال بۇل ءىزسىز قالمايدى.
سونىمەن، سيگارەت ءتۇتىنىن جۇتقان سايىن ورگانيزمىنىڭ وتتەگىن ءسىڭىرۋ جانە وسى ارقىلى ەڭ ماڭىزدى فيزيولوگيالىق پروسەس
بەزەندىرىلۋى: ورتاعا ءتورت ۇستەل قويىلادى. كەشتىڭ الدىندا 1 - 4 – كە دەيىن نومىرلەنگەن جەتوندار تاراتىلىپ بەرىلەدى جانە وسى سانداردىڭ رەتىنە قاراي كەشكە قاتىسۋشىلار توپ – توپقا ءبولىنىپ وتىرعىزىلادى.
«ارىڭدى جاسىڭنان ساقتا»، «اراق پەن ەسىرتكى جانە شىلىمعا – ءبىزدىڭ ارىمىزدا جول جوق!» دەگەن پلاكات ىلىنەدى. «اراق، تەمەكى جانە ەسىرتكىنىڭ جەتەگىندە كەتۋ - ءوز ەركىمەن جىندانۋ» دەگەن كىتاپ كورمەسى ۇيىمداستىرىلادى.«كەلەشەك ۇرپاق تەك سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالايدى» اتتى كورمە ۇيىمداستىرىلادى. كەشتى وتكىزبەس بۇرىن الدىن الا «ەسىرتكىگە ەلىتۋدەن ساقتاندىرۋ ءۇشىن مەن دوسىما قانداي كەڭەس بەرەمىن» دەگەن شىعارما بايقاۋى وتكىزىلەدى. مۋزىكا ءۇنى. ( قايىر اينابەكوۆتىڭ «وسيەت» اتتى تەرمەسى اۋەنىمەن)
1 - جۇرگىزۋشى: سالەمەتسىزدەر مە! سىزدەردەي جاڭا عاسىردىڭ جاس بۋىن وكىلدەرى، جاڭالىققا جانى قۇمار، ىزدەنىمپاز جاستارمەن كىتاپحانامىزدا كەزدەسىپ وتىرعانىمىزعا وتە قۋانىشتىمىز! ادامنىڭ جاستىعى دەگەنىمىز – تاماشا، ساۋلەتتى كوكتەم، ول ومىردە ءبىر - اق رەت بەرىلىپ جانە قايتىپ كەلمەيتىن ادام بالاسىنىڭ وتە ءبىر ەستەن كەتپەس باقىتتى شاعى
2 – جۇرگىزۋشى: جاستىق شاق – ادام ءومىرىنىڭ ەڭ ءبىر بەلسەندى، ەڭ ءبىر ءونىمدى كەزەڭ. ادامنىڭ بويىنداعى ەڭ اسىل قاسيەتتەر وسى جاستىق داۋرەنىندە بۇرشىك اتادى، ومىرىندەگى ەڭ تاماشا نارسەلەر ءدال وسى شاقتا جۇزەگە اسادى. بولاشاق بۇگىننەن باستالادى دەسەك، ەرتەڭگى ءبىزدىڭ كەلەشەگىمىزدى جالعاستىرۋشى جاس ۇرپاقتىڭ قوعامدا ويى تازا، ساناسى سەرگەك، زامانىمىزدىڭ قازىرگى تالابىنا ساي عىلىم مەن تەحنيكاسىن مەڭگەرگەن قىزدار مەن جىگىتتەردىڭ باسقاراتىنى ءسوزسىز.
1 - جۇرگىزۋشى: ەلىمىزدەگى ءاربىر ادام ءوز قالاۋىنشا ءومىر سۇرۋگە قۇقىلى. دەگەنمەن، ءومىر تۋرالى باسقالار قالاي ويلايدى، سونى بۇگىنگى كەزدەسۋىمىزدە تالاپ، ويىمىزدى ورتاعا سالساق. نەلىكتەن كەشىمىزدىڭ تاقىرىبىن «ءوز ەركىمەن جىندانۋ» دەپ اتاعانىمىزدى كەش بارىسىندا تۇسىنە جاتارسىڭدار. ال، ەندى ءومىر تۋرالى، دەنساۋلىق تۋرالى ويلاپ كورەيىكشى. ادام ءومىرى عاجايىپ نارسە بولعانىمەن، قاس – قاعىم ساتكە عانا سوزىلادى. ال سونى الكوگولدىك، ناركوتيكالىق ۋمەن قالاي عانا ويلانباستان ۋلاۋعا، ءوزى كەلتە عۇمىردى ودان سايىن قىسقارتۋعا بولادى؟! جانە بۇنى جاستىق جۇرەگىڭ جالىنداپ، وي – قيالىڭ جەر – كوكتى شارىقتاپ، ءوزىڭدى ادامزاتتىڭ يگىلىگى جالىنداعان كۇرەسكە ارنايتىن شىعىندا ىستەيتىندەي نە زور كەلدى؟
1 - جۇرگىزۋشى «ءبىر جاس جىگىت شاڭدى جولمەن ءجۇرىپ كەلە جاتىپ، اياق استىنان التىن تەڭگە تاۋىپ الادى. جەردەن تەڭگەنى كورىپ الىپ، ارى قاراي كەلەسى تەڭگەنى ىزدەۋگە ءجۇرىپ كەتەدى. راسىمەن، جىگىتكە اندا – ساندا ءوز جولىندا التىن تەڭگە كەزدەسىپ تۇردى. وسىلايشا تەڭگە سوڭىندا جۇرگەنىندە ءومىرىنىڭ قالاي ءوتىپ كەتكەنىن اڭعارماي قالادى. ءدام – تۇزى تاۋسىلىپ، قارتتىقتىڭ شاڭىنا شىققان قاريادان «ءومىر دەگەن نە؟» دەپ سۇرايدى. سوندا قاريا: «ءومىر - اندا – ساندا جولىندا التىن تەڭگە كەزدەسەتىن شاڭدى، كىر جول» دەگەن ەكەن. ال ەندى بارلىعىمىز وسى سۇراقتى قويىپ كورەيىكشى: «ءومىر دەگەن نە؟»
(جۇرگىزۋشى كەمەنىڭ سۋرەتى بار قاعازداردى تاراتىپ بەرەدى.) جاۋاپتارىڭدى الدارىڭداعى پاراققا جازۋلارىڭا بولادى. ويلانۋعا 3 مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى. (بالالار جاۋاپ بەرەدى.)
2 – جۇرگىزۋشى: مەن ەندى بارلىقتارىڭنىڭ بەرگەن ويلارىڭدى جيناقتاپ، قورىتىندىسىن شىعارىپ كورەيىن. ادام بالاسىنا ءبىر – اق رەت بەرىلەتىن ءومىر، بۇل – ب ا ق، بايلىق، بەرەكە. اركىم ءوزىنىڭ ءومىرىن قانداي ءمان – مازمۇنمەن تولتىرسا، سولاي ءومىر سۇرەدى. اربىرەۋىڭ ويشا ءوز كەمەلەرىڭدى ءومىر تەڭىزىنە جىبەرىپ كورىڭدەرشى، ءار قايسىڭدا الدا ۇلكەن ارمان جەلكەندەرى كۇتىپ تۇرعانى ءسوزسىز.
1 – جۇرگىزۋشى: سونىمەن، ادام ۇلكەن كەمە دە، ءومىر – تەڭىز! وسى ۇلكەن تەڭىزدىڭ اساۋ تولقىندارىندا، كۇشتى داۋىلدارىندا اداسىپ قالماۋ ءۇشىن ءومىرىمىزدى نەدەن باستاپ، قالاي ءومىر ءسۇرىپ، قالاي اداسىپ قالماۋىمىز كەرەك؟ جاستىق شاق – ادام ومىرىندەگى ايرىقشا شاق. بۇل كەزەڭدە ونىڭ ءارى كۇردەلى، ءارى اقىرىنا دەيىن ءتۇسىنىپ بولماعان ءوزىن قورشاعان ورتامەن، ادامدارمەن بايلانىسى باستالادى. الدىندا كۇتىپ تۇرعان كوپتەگەن ساۋالدارىنىڭ باسىن اشىپ، قايتكەن كۇندە دە وعان جاۋاپ تابۋعا تىرىسادى.
2 – جۇرگىزۋشى: ءومىر - ولەڭدەتىپ وتە شىعاتىن داڭعىل جول ەمەس، ول – ماڭگى – باقي كۇرەس.«قانداي جاعىمسىز كەمىستىكتەر مەن زياندى ادەتتەر ادامنىڭ ادەمى دە ۇزاق ءومىر سۇرۋىنە كەدەرگى كەلتىرەدى»؟ دەگەن سۇراققا جازباشا جاۋاپ بەرىپ كورىڭدەرشى 3مينۋت ۋاقىت بەرىلەدى.
(بالالار جاۋاپ بەرەدى)
1 - جۇرگىزۋشى: ويلارىڭدى قورىتىندىلاپ، جيناقتاي كەلە ايتارىم، ماسكۇنەمدىك، ناشاقورلىق ءتارىزدى زياندى ادەتتەر قازىرگى زاماندا بارشا قوعامنىڭ قايعى – قاسىرەتىنە اينالىپ وتىر. الايدا «ادەت» دەگەن ءسوز دە بۇل جەردە ءدال ماعىناسىن بەرىپ تۇرعان جوق. ءادىلىن ايتساق، ۇشەۋمىز دە قايعىلى جاعدايعا سوقتىراتىن قۇمارلىق قوي. بۇل تاجالدار از بولعانداي، سپيد دەپ اتالاتىن تاعى ءبىر ىندەت جەر جۇزىنە جايىلىپ كەلەدى. بۇل عالامدىق كولەمدە شاڭ بەرگەن كەسەلدى اپاتتاردىڭ جولىنا توسقاۋىل قويىپ، قالاي ساقتانۋعا بولادى؟ بۇگىنگى اڭگىمەمىز وسىلار تۋرالى بولماق. ءبىر جۇتىم اراق، ءبىر سورىم تەمەكى جانە ەسىرتكىنىڭ ءدامى...
2 - جۇرگىزۋشى: قور بولعان تەمەكىگە قايران جىگىت،
تۇرادى - اۋ تاناۋىنان ءتۇتىن شىعىپ.
ساسىعى ىق جاعىنان جۇرگىزبەيدى،
جاعىمسىز كوڭسىرەگەن ءيسى شىرىك!
ۋلانعان تەمەكىمەن قايران قىزدار،
تارتقاندا قىز – كەلىنشەك دەنەڭ مۇزدار.
ءتىپتى دە ۇيلەسپەيدى نازىك جانعا،
كورگەندە وسىندايدى جۇرەك مۇزدار...
كىتاپحاناشى:
تەمەكى ءتۇتىنى قۇرامىنداعى 200 - دەن استام حيميالىق زات دەنساۋلىق ءۇشىن ءقاۋىپتى، ال ولاردىڭ 50 - گە جۋىعىنىڭ اسا ءقاۋىپتى ەكەنى انىقتالعان. ولاردىڭ قاتارىندا نيكوتين، كومىرقىشقىل گازى، ازوت قىشقىلى گازى، اممياك، ۆيسمۋت، ەفير مايى سىركە قىشقىلى ت. ب بار. نيكوتين ارەكەت ەتۋىنىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە قان جانە تىنىس الۋ ورتالىقتارىن قوزدىرادى. ەكىنشى كەزەڭىندە كەرىسىنشە ولاردى قالجىراتادى. ەگەر شىلىم شەگەتىن ادامنىڭ تامىرىن باسىپ كورسەك، وندا ءتۇتىندى ءبىرىنشى جۇتقان كەزدە جۇرەكتىڭ سوعۋى باسەڭدەيدى دە، سوعۋى جيىلەي باستايدى.
شىلىم شەگۋدىڭ كەسىرىنەن ءتىس ەمالىنىڭ بۇزىلۋى ءتىستىڭ بەتىنە قارا مايدىڭ جينالۋىنا سەبەپشى بولادى. تۇتىندەگى ۋلى زاتتار سىلەكەيگە ءوتىپ، اسقازاننىڭ كىلەگەيلى قابىقشاسىنا اسەر ەتەدى، ال بۇل ءىزسىز قالمايدى.
سونىمەن، سيگارەت ءتۇتىنىن جۇتقان سايىن ورگانيزمىنىڭ وتتەگىن ءسىڭىرۋ جانە وسى ارقىلى ەڭ ماڭىزدى فيزيولوگيالىق پروسەس
You Might Also Like
