InfoHub Logo

ءال فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى  
ءدىنتانۋ ماماندىعىنىڭ 4 كۋرس ستۋدەنتى
ءدىلتاي ج.س.
جەتەكشى اعا وقىتۋشى تۋنگاتوۆا ۋ.ا.

http://www.kaznu.kz

ءدىنتانۋ ءدىننىڭ پايدا بولۋى، تاريحى، دامۋى، الەۋمەتتىك جانە مادەني ءرولى تۋرالى عىلىم رەتىندە XIX عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا قالىپتاستى.

ءدىنتانۋ عىلىمىنىڭ دەربەس ءبىلىم سالاسى رەتىندە قالىپتاسۋىنىڭ العىشارتتارى

1) ەۋروپالىق تەوريالىق ويدىڭ دامۋى بارىسىندا ءدىن فيلوسوفياسى دەپ اتالاتىن فيلوسوفيالىق ءبىلىمنىڭ مامانداندىرىلعان ءبولىمى قالىپتاستى. ءدىننىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرى گەراكليت، پلاتون، اريستوتەل، سوفيستەر، ەۆگەمەر، سيسەرون، لۋكرەسيي، سەنەكا، ماركۋس اۆرەليي جانە باسقالار سياقتى ويشىلداردىڭ ەجەلگى ىلىمدەرىندە دامىدى. ورتاعاسىرلىق تەولوگيالىق ويدا قۇدايدى تانۋ، اياننىڭ گەرمەنيەۆتيكاسى، سەنىم مەن ءبىلىمنىڭ اراقاتىناسى ماسەلەلەرىنە ۇلكەن ءمان بەرىلدى. قازىرگى زاماننىڭ فيلوسوفيالىق جۇيەلەرىندە ءدىن فيلوسوفياسى تەوريالىق ءبىلىمنىڭ تاۋەلسىز سالاسى رەتىندە قالىپتاسادى. قازىرگى زاماننىڭ كوپتەگەن ءىرى فيلوسوفتارى (ب.سپينوزا، ي. كانت، د. يۋم، ف. شلەيەرماحەر، گ. گەگەل، دجي. فەيەرباح، ك. ماركس، س.كەركەگارد) ءبىلىم مەن سەنىم كوزدەرىنىڭ، ءدىني تاجىريبەنىڭ، ءدىن مەن شىركەۋدىڭ الەۋمەتتىك ءرولىنىڭ، دىندەردىڭ تيپولوگياسى مەن تاريحي دامۋىنىڭ ماسەلەلەرىنە جۇگىندى. ءدىن فيلوسوفياسى ءدىنتانۋ مەن فيلوسوفيا اراسىنداعى شەكارادا داميدى، ءبىلىم مەن ءدىني سەنىم، فيلوسوفيالىق سىن نەمەسە ءدىني يدەيالاردى نەگىزدەۋ، ءدىني ءتىلدى لوگيكالىق تالداۋ، قۇدايدىڭ بار ەكەندىگى مەن ونىڭ اتريبۋتتارىن دالەلدەۋ، ءدىني انتروپولوگيا، ەرىك-جىگەر، زۇلىمدىق تابيعاتى، ءدىننىڭ مورالعا جانە مادەنيەتتىڭ باسقا سالالارىنا اسەرى ماسەلەلەرىن قاراستىرادى.

2) ءدىنتانۋ عىلىمىنىڭ قالىپتاسۋىنىڭ ماڭىزدى العىشارتتارىنىڭ ءبىرى XIX عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنداعى ەۋروپالىق عىلىمدا الەۋمەتتىك-گۋمانيتارلىق تانىم ادىستەرىن دامىتۋ بولدى.ءدىنتانۋ عىلىمىنىڭ قالىپتاسۋىنا پسيحولوگيا، سالىستىرمالى لينگۆيستيكا، الەۋمەتتانۋ جانە ءبىلىمنىڭ باسقا سالالارىنداعى جەتىستىكتەر اسەر ەتتى.

3) ءدىندى سالىستىرمالى تاريحي زەرتتەۋدىڭ كوپتەگەن مەكتەپتەرىنىڭ قالىپتاسۋى تەولوگيانىڭ اسەرىنەن بولدى. كوپتەگەن دىندەردى زەرتتەۋ ورتالىقتارى گوللانديا، گەرمانيا، شۆەسيا جانە باسقا ەلدەردىڭ ءدىني وقۋ ورىندارىندا اشىلدى. 

ءدىنتانۋدىڭ قالىپتاسۋى مەن ادىستەمەسى  

ءدىنتانۋ تاريحىندا ءارتۇرلى كەزەڭدەر مەن باعىتتاردى ءبولىپ كورسەتۋگە بولادى. ءدىنتانۋ عىلىمىنىڭ دەربەس ءبىلىم سالاسى رەتىندە دامۋىنىڭ بۇكىل كەزەڭىندە عالىمدار ءارتۇرلى زەرتتەۋ تاسىلدەرىن قولداندى، ءارتۇرلى عىلىمي تۇجىرىمدامالار مەن باعدارلامالار قولدانىلدى. حح عاسىرداعى ءدىنتانۋدىڭ نەگىزگى تۇجىرىمدامالارىنىڭ قالىپتاسۋىنا فيلوسوفيالىق-گۋمانيتارلىق ويدىڭ ءارتۇرلى باعىتتارى اسەر ەتتى (مادەني انتروپولوگيا، اناليتيكالىق فيلوسوفيا، فەنومەنولوگيا، گەرمەنيەۆتيكا، سترۋكتۋراليزم، پسيحواناليز جانە پوستسترۋكتۋراليزم).

ءدىنتانۋدىڭ العاشقى باعىتتارىنىڭ ءبىرى ارحايكالىق دىندەردى انتروپولوگيالىق زەرتتەۋ مەكتەبى بولدى (ە. تايلور، دج. فرەزەر، ە. مارەتت، ە. لانگ، ل. ك. تيلە، ن. زەدەربلوم، ر. وتتو، گ. ۆان دەر لەۋ، ف. شىعارمالارىندا ءدىننىڭ تيپولوگيالىق جانە فەنومەنولوگيالىق زەرتتەۋلەرىنىڭ دامۋى ماڭىزدى بولدى. ءدىننىڭ كلاسسيكالىق الەۋمەتتانۋى ە. ديۋركگەيم، م. ۆەبەر، ب. مالينوۆسكيي، ا. ءدىن پسيحولوگياسىنىڭ قالىپتاسۋى شىعارمالارمەن بايلانىستى ۆ. دجەيمس، ز. فرەيد، ك. يۋنگ، ە. فرومم.

الەۋمەتتىك-گۋمانيتارلىق ءبىلىمنىڭ ءارتۇرلى باعىتتارىنىڭ ءادىسناماسىن قولدانۋ نەگىزىنەن كەشەندى عىلىمي ءپان رەتىندە دامىپ كەلە جاتقان قازىرگى ءدىنتانۋدىڭ تەوريالىق قۇرىلىمدارى مەن عىلىمي باعدارلامالارىن انىقتادى.

ءدىنتانۋ ءبىلىمىنىڭ نەگىزگى باعىتتارى

1) ءدىن تاريحى ءدىني داستۇرلەردىڭ تاريحي جانە سالىستىرمالى اسپەكتىلەرىن قاراستىرادى.

2) ءدىن پسيحولوگياسى ءدىني داستۇرلەردىڭ جەكە تۇلعانىڭ قالىپتاسۋى مەن ومىرلىك كورىنىستەرىنە، ءدىني توپتارداعى تۇلعاارالىق قاتىناستاردىڭ سيپاتىنا اسەرىن زەرتتەيدى.

3) ءدىن الەۋمەتتانۋى ءدىني قاۋىمداستىقتار مەن قۇندىلىق جۇيەلەرىنىڭ الەۋمەتتىك پروسەستەرگە اسەرىن تالدايدى.

4) ءدىن فەنومەنولوگياسى دۇعا، ءراسىم، قۇرباندىق جانە ت. ب. سياقتى امبەباپ ءدىني قۇبىلىستاردىڭ قۇرىلىمى مەن ناقتى تاريحي كورىنىستەرىن انىقتايدى.

ءدىن انتروپولوگياسى دىندەردىڭ بەينەلى-سيمۆولدىق جۇيەلەرىن زەرتتەيدى، ءدىني داستۇرلەردىڭ مادەنيەتتىڭ ءارتۇرلى قۇبىلىستارى مەن تەندەنسيالارىنا اسەرىن كورسەتەدى.

---