InfoHub Logo

ءال فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
ءدىنتانۋ ماماندىعىنىڭ 4 كۋرس ستۋدەنتى ءدىلتاي ج.س.
جەتەكشى اعا وقىتۋشى تۋنگاتوۆا ۋ.ا.

نەكە دەگەنىمىز ەرلى- زايىپتىلار اراسىنداعى مۇلىكتىك جانە مۇلىكتىك ەمەس جەكە قاتىناستاردى تۇعىزاتىن، وتباسىن قۇرۋ ماقساتىمەن زاڭداردا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن تاراپتاردىڭ ەرىكتى جانە تولىق كەلىسىمى جاعدايىندا جاسالعان ەركەك پەن ايەلدىڭ اراسىنداعى تەڭ قۇقىقتى وداق. ال وتباسى دەپ نەكەدەن، تۋىستىقتان، بالا اسىراپ الۋدان نەمەسە بالالاردى تاربيەگە الۋدىڭ وزگە دە نىساندارىنان تۋىندايتىن مۇلىكتىك جانە مۇلىكتىك ەمەس جەكە قۇقىقتار مەن مىندەتتەرگە بايلانىستى جانە وتباسى قاتىناستارىن نىعايتۋ مەن دامىتۋعا جاردەمدەسۋگە ءتيىستى ادامدار توبىن ايتامىز.نەكە ازاماتتىق حال اكتىلەرىن تىركەۋ (احاج) ورگاندارىندا رەسىمدەلگەندە زاڭدى دەپ تانىلادى جانە بەلگىلى ءبىر قۇقىقتىق سالدارلار تۋعىزا الادى. شىركەۋلەردە، مەشىتتەردە نەكەنى قيۋعا زاڭ تيىم سالمايدى، ءبىراق ولاردىڭ قۇقىقتىق كۇشى جوق.نەكەگە تۇرۋ ءۇشىن زاڭ نەكەگە تۇرۋدىڭ جاعىمدى جانە جاعىمسىز جاقتارىن بەلگىلەيدى. نەكە تۇرۋدىڭ جاعىمدى جاقتارىنا: نەكەگە تۇرۋشى ەركەك پەن ايەلدىڭ ءوزارا ەرىكتى كەلىسىمى جانە ولاردىڭ نەكە جاسىنا جەتۋى جاتادى.ايەلدەر تازا بولۋى كەرەك. ازعىندىق پەن زيناقورلىققا قاتىسى بار ايەلدەرمەن نەكەگە تۇرۋعا تىيىم سالىنادى. بۇرىن ايتىلعانداي، ايەل بۇل اداممەن ماحرامدار ساناتىنا جاتپاۋى كەرەك، ولاردىڭ ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ۇيلەنۋىنە تىيىم سالادى. سونداي-اق، ەر ادامعا ءبىر ۋاقىتتا اكەسىنىڭ نەمەسە اناسىنىڭ ايەلىمەن جانە ونىڭ اپكەسىمەن نەمەسە تاتەسىمەن نەكەگە تۇرۋعا تىيىم سالىنادى. اللانىڭ ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): "ەگەر بىرەۋ سىزگە كەلسە جانە ءسىز ونىڭ ءدىنى مەن مىنەزىنە ريزا بولساڭىز، وعان (ايەلگە) ۇيلەنىڭىز"،-دەدى (تيرميزي، 1084؛ يبن ماييا، 1967). نەكەگە تۇرۋدى شەشكەن ەركەك پەن ايەل يسلامدا كامەلەتكە تولۋى كەرەك جانە ونىڭ سەبەپتەرى بولۋى كەرەك، ياعني ەرەسەك ومىرگە سانالى تۇردە دايىندالۋ جانە وتباسىلىق ءومىردى ەر ادامعا جۇكتەيتىندەي بولۋ كەرەك. ۇيلەنۋ – شاريعاتتا بار دۇنيە.

يسلام نەكەنى جارامدى دەپ تانۋ ءۇشىن ورىندالۋى كەرەك بەلگىلى ءبىر شارتتاردى العا تارتادى. يسلام بويىنشا نەكەنىڭ ءبىرىنشى شارتى-كۇيەۋ جىگىتتىڭ قالىڭدىققا بەرۋى كەرەك ۇيلەنۋ توي سىيلىعى  نەمەسە ماحر. ماحردى ورتا ازيالىق ءداستۇر بويىنشا قالىڭدىقتىڭ وتباسىنا تولەنەتىن قالىڭ مالمەن شاتاستىرۋعا بولمايدى. ماحر كاليم سياقتى اكەسىنە نەمەسە تۋىستارىنا ەمەس، قالىڭدىققا سىيلىق. ماحر سىيلىقتارى مىندەتتى تۇردە اقشالاي سىيلىقتار ەمەس، قۇندى سىيلىقتاردا بولا الادى. مۇحاممەد پايعامبار دا «ەي، جاستار قاۋىمى! كىمنىڭ مۇمكىندىگى جەتسە دەرەۋ ۇيلەنسىن. سەبەبى ۇيلەنۋ كوزدى حارامنان، ابىرويدى جويىلۋدان ەڭ جاقسى قورعايتىن نارسە» دەپ وتباسىن قۇرۋدىڭ جەكە ادام ءۇشىن دە، قوعام ءۇشىن دە پايدالى نارسە ەكەنىنە، ادامدى جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەيتىنىنە نازار اۋدارادى. بۇل جاعدايدا قۇراننىڭ قاسيەتتى كىتابىنىڭ سۇرەلەرى ماحر رەتىندە ارەكەت ەتە الادى. قۇراندا نيكاحتى شىنايى دەپ ساناۋ ءۇشىن ماحردى ساقتاۋ كەرەك دەلىنگەن. نەكەنىڭ ەكىنشى شارتى-مۇسىلمان قالىڭدىقتارى "كيەلى كىتاپ ادامدارىنا"، ياعني ەۆرەيلەرگە نەمەسە حريستياندارعا تيەسىلى بولۋى مۇمكىن، ءبىراق مۇسىلماندار پۇتقا تابىنۋشىلارمەن نەمەسە پوليتەيستەرمەن نەكەگە تۇرا المايدى. مۇسىلمان ايەلدەر تەك مۇسىلماندارعا ۇيلەنە الادى. نەكەنىڭ ءۇشىنشى شارتى: كۋاگەرلەر نەكە قيۋ كەزىندە قاتىسۋى كەرەك. حانافي مازحابىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل ەكى ەر ادام نەمەسە ءبىر ەر ادام جانە ەكى ايەل بولۋى مۇمكىن. حانافي تەولوگتارىنىڭ پىكىرىنشە، ەگەر كۋاگەرلەر رەتىندە تەك ايەلدەر بولسا، وندا مۇنداي نەكە جارامسىز دەپ تانىلادى.

---