InfoHub Logo

ءال فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى 
فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتى ءدىنتانۋ ماماندىعىنىڭ 4 كۋرس ستۋدەنتى امانگەلدى ج.ب
جەتەكشى اعا وقىتۋشى تۋنگاتوۆا ۋ.ا

مەن ءدىنتانۋشى بولعاننان كەيىن كوپ ادامدا: “ول قانداي ماماندىق؟ نەنى زەرتتەيدى؟ ءمانىسى نەدە؟”، – دەگەن سىندى سۇراقتار تۋىنداپ جاتادى. جالپى ءدىنتانۋ دەگەن ءبىر باعىتتى عانا عىلىم ەمەس. ءدىني ىلىمدەر تاريحىن جانە ءدىني ءومىردىڭ ينستيتۋسيالىق فورماسىن دىني-مادەني مۇرا، ءدىني ونەر، ءدىني جازبا ەسكەرتكىشتەرىن، ءدىني ءبىلىم جانە عىلىمي زەرتتەۋ قىزمەتى، دىنگە ءتان قۇقىقتى، دىندەر تاريحىنىڭ ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەرىن، ءتۇرلى ءدىني ىلىمدەر مەن ءدىني ۇيىمدار اراسىنداعى ءوزارا قاتىناس تاريحى مەن قازىرگى احۋالىن زەرتتەيدى.وزىندە تاريح، ەكونوميكا، ادەبيەت، فيلولوگيا، ءدىن، ەتنوگرافيا جانە سولارعا ۇقساس سالالاردى بىرىكتىرەدى.مەن ءوزىم بالا كەزدەن ءار قازاقتىڭ بالاسى سياقتى زاڭگەرگە قىزىعىپ، ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسەر كەزدە دە سونى ماقسات ەتكەن بولاتىنمىن. الايدا، جۇرەك قالاۋىمەن، ءدىنتانۋ دەپ اتالاتىن ماماندىققا تاعدىر جەلى ايداپ كەلدى . ءبىر كەزدەردە دۇرىس جاسالعان شەشىم – بۇگىنگى قايىرلى حالگە الىپ كەلدى. ومىردە قاتەلەسپەۋ كەرەك ەكى نارسەنى ايتادى عوي: 1. ماماندىق تاڭداۋ؛ 2. جار تاڭداۋ. سەبەبى ەكى تاڭداۋدىڭ دا ناتيجەسى ءومىر بويى اداممەن بىرگە بولادى ءوزىم ءۇشىن بالا كەزدەن ۇستانىم قالىپتاستىرعانمىن. قاتەلەسىپ، قايتا كورە بەرەتىن ءومىرىم ۇزاق ەمەس. سول ءۇشىن قازىردەن ويلاندىم، وكىندىرمەيتىن تاڭداۋلار جاساۋدى ۇيرەندىم ،تاڭداۋدان قاتەلەسپەدىم. ەندى، ءدىنتانۋ تۋرالى ءدىنتانۋ – دىندەردى تۇبەگەيلى زەرتتەۋمەن اينالىساتىن كەشەندى عىلىم. ول ادەتتە بۇكىل الەمدى ايماقتارىنا قاتىستى دىندەردى تانىپ ونى سارالاپ زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى،  جالپى ءدىن جونىندەگى ءىلىم. ءدىن ءارقاشاندا زەرتتەۋ نىسانى بولدى. بۇل فەنومەندى بىردە-بىر ويشىل ەلەمەي كەتپەيدى. ولاردىڭ كوبىسى وزدەرىنىڭ بارلىق عۇمىرلارىن ءدىن مەن دىنشىلدىكتى زەرتتەۋگە ارنايدى. 

ءدىن ادامنىڭ ۇياتىندا، ارىندا، ياعني ونىڭ يمانىندا. ساياسات بولسا، ول ادامداردىڭ قاۋىمداسىپ، ۇلت، حالىق بولىپ، مەملەكەت قۇرىپ ءومىر سۇرۋدەگى ءتاسىلى. ءدىن ساياساتقا جاناسىپ كەتسە-اق، ءوز ءقادىرىن جوعالتا باستايدى. سوندىقتان اسىلى ءدىن مەن ساياسات بولەك-بولەك بولعانى ابزال.

دىندەردىڭ بارلىعى «ادىلدىك پەن ماحاببات» جولىنا ۇندەيتىنىدىگى اقيقات. ءبىراق، سول ادىلدىك پەن ماحابباتقا ءبىلىمسىز جەتۋ مۇمكىن ەمەس. ءدىني ءبىلىم تۋرالى مۇسىلمان ءدىنتانۋشىسى ابۋ حاميد مۇحاممەد يبن مۇحاممەد ءال-عازالي (1059-1111) بىلاي دەگەن: «پايدالى بىلىممەن شۇعىلدانۋ بۇكىل باسقا ىستەرگە قاراعاندا الدەقايدا جاقسى. پايدالى ءبىلىم – دۇنيەنىڭ جاماندىعىن، اقىرەتتەگى جاعدايدىڭ قاۋىپتىلىگى مەن قورقىنىشتىلىعىن تۇسىندىرەتىن ءبىلىم. دۇنيەگە بەرىلىپ، اقىرەتتەن بەت بۇرعان ادامداردىڭ ناداندىعى مەن اقىماقتىعىن، ولاردىڭ بويىنداعى وركوكىرەكتىك، كۇنشىلدىك، ەكىجۇزدىلىك، ءوزىن-وزى سۇيۋشىلىك، اتاققۇمارلىق پەن مانساپقۇمارلىق، دۇنيەگە قۇشتارلىق سياقتى جۇرەك دەرتتەرىنىڭ داۋاسى نە ەكەندىگىن بىلدىرەتىن ءبىلىم – پايدالى ءبىلىم».

رۋحاني بىرلىك پەن كەلىسىم اياسىندا ءومىر ءسۇرۋ ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن وركەنيەتتىلىگىمىز بەن ازاماتتىق قوعام رەتىندەگى مادەني دامۋىمىزدىڭ جوعارعى دەڭگەيى بولىپ تابىلاتىن تولەرانتتىلىق (وزگەگە توزىمدىلىك، قامقورشىلىق، جۇمساقتىلىق، كىشىپەيىلدىلىك، مەيرىمدىلىك تانىتۋ) قاسيەتىمىزدى ساقتاي ءبىلۋىمىز كەرەك. قوعامنىڭ تولەرانتتىلىعى وزدىگىنەن پايدا بولاتىن نارسە ەمەس. ول – تاربيە ارقىلى قالىپتاساتىن قوعامدىق مىنەز. ال مىنەزدىڭ نەگىزى دىندە. ءدىن ءبىلىم ارقىلى كەلەدى.

---