InfoHub Logo

اڭگىمەسىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بۇل ادام وتكەن عاسىردىڭ جەتپىسىنشى جىلدارىندا سەكسەن جاس شاماسىندا قايتىس بولعان. ورتا ءجۇزدىڭ كەرەي رۋىنان شىققان دۇيسەنبىنى ەل-جۇرتى ءازىلقوي، جامپوزدىعىنىڭ وزىمەن-اق توبەسىنە كوتەرسە، ونىڭ ات ەمەس-اۋ، ادام سىنايتىن عاجايىپ قابىلەتىنە تاڭ قالعان. «دۇيسەنبى ايتىپتى» دەگەن سىن ومىرلىك باسقان تاڭباداي بولىپ، ەلگە تۇتاس تاراپ كەتەتىندىكتەن، باتىلدىعى مەن باتىرلىعى جەتكەندەر بولماسا، كوبى سىناتا بەرمەيدى ەكەن. وزگەنى قويىپ، ءوز بالاسى دىلدەبايدى جۇرت «سىناڭىزشى» دەپ تىلەك ەتكەندە دۇيسەمبى:

— وزدەرىڭ كورىپ وتىرىپ، ماعان نەسىنە سىنا دەيسىڭدەر. ءمۇيىزى تۇسكەنشە سۇزىسۋدەن قايتپايتىن «قارا بۇقا» دەگەن جىگىت وسى ەمەس پە؟ — دەگەن ەكەن. جۇرت دۋ كۇلىپ، ريزا بولادى. بالاسى اكەسىنە ىزا بولىپ، ۇيدەن شىعا جونەلەدى. دىلدەباي راسىندا موينى تۇپ-تۇتاس بۇقا تۇلعالى، الىپ قايراتتىڭ يەسى — باتىر ادام ەكەن. ءبىراق دۇيسەمبى بالاسىنىڭ اقىل يەسى ەمەس، قارا كۇشتىڭ يەسى بولعانىنا ريزالىعى جوق.

دۇيسەمبىگە بىردە ومار دەگەن كىسى ون ەكى جاسار بالاسى ساعىندىقتى سىناتۋعا اكەلىپتى. الدىمەن قوزىسىن سويىپ، قىمىزىن قۇيىپ، زامانداسىن كۇتىمگە الادى. ەكەۋى اۋەلى بالا سىناۋ جايىندا ەمەس، وتكەن-كەتكەن وقيعالار جايىندا ءماسليحاتتاسىپ وتىرادى. ارا-كىدىك دۇيسەمبى بالانىڭ وتىرىس-تۇرىسىن، بارلىق قيمىلىن، اڭگىمەگە قۇلاق قويىسىن قاداعالاۋدان جازبايدى. ويتكەنى بۇل بالانى سىناۋعا اكەلگەنىن بىلەدى.

اڭگىمە اراسىندا:

— ومەكە، مىناۋ بالاڭ قۋلىق بيەنىڭ قۇلىنى سياقتى، قۇس بولسا، ۇياباسار دەيتىندەي قاعىلەز دە شىمىر، تىنىمسىز با قالاي؟ — دەپ ءبىر قالادى.

قوزىنىڭ ەتى جەلىنىپ، اتتانار شاق بولادى.

— «ايران سۇراي كەلىپ شەلەگىڭدى جاسىرما» دەگەن عوي، دۇيسەكە. اۋزىڭ دۋالى، كوزىڭ قىراعى ەدىڭ. بۇل بالامدى سىزگە سىناتقالى كەلىپ ەدىم، — دەيدى ومار.

— مەنىڭ كورىپكەلىم جوق، باقسى ەمەس ەكەنىمدى ءوزىڭ بىلەسىڭ، ومار. كورگەنىمدى ايتسام، كوڭىلىڭ قالسا، قايتەمىن. بالاڭ ءۇشىن مەنەن جاقسى ءسوز ەستىگەلى كەلگەنىڭدى جاسىرا الاسىڭ با؟

— جاسىرا المايمىن، دۇيسەكە. ءبىراق كورگەنىڭىزدى ايتپاساڭىز، مەن دە ءسىزدى قايتىپ كورمەيمىن، — دەپ جاراتىلىسىنان جالعان نامىستى بىلمەيتىن ومار مورت كەتەدى.

— ايتايىن، باتىر، ايتايىن، — دەپ دۇيسەمبى كەڭك-كەڭك كۇلىپ الادى دا، بالاعا سۇستانا قاراپ كوپ وتىرادى.

— تۇمسىعى شاقپاقتاي، قۇلاعى جارعاقتاي، ەرنى قايماقتاي ەكەن ءوزىنىڭ. بۇل سىلدىر كومەي، جەز تاڭداي، سيىر جورعا، قۋ تاياق دەگەن جىگىت. لاقتى، ەشكىلىك داۋدى اتقا ساتىپ الىپ، ءومىرى وزىنە دە، وزگەگە دە تىنىشتىق بەرمەي وتەتىن، ەلدى ۇيىتۋشى ەمەس، ءىرىتۋشى ادام بولادى، — دەپ باعا بەرەدى.

ومار رەنجىمەيدى. راحمەت ايتادى. اتتانىپ كەتەدى. ساعىندىقتى كەيىن كوزبەن كورىپ، ۇزەڭگىلەس بولعان ادامدار ونىڭ تاپ وسىنداي جان بولىپ وتكەنىن ايتادى.

مىنە، بۇل — دۇيسەكەڭنىڭ ادام جايلى ايتقان ءبىر عانا سىنى. ءبىراق ءبىزدىڭ ايتقالى وتىرعانىمىز دۇيسەكەڭنىڭ عالامات قالجىڭدارى جايلى.

...دۇيسەكەڭ سەكسەن جاسقا كەلىپ، جايلاۋ ۇستىندە كوكىرەك اۋرۋمەن قايتىس بولار شاعىنا جەتەدى. ەل-جۇرت اسا سىيلاپ، قاسيەتتەپ، قادىرلەيتىن قارتقا اقىلدى، اتقا مىنەر ازامات دەگەن ادامداردىڭ ءبارى جينالىپ كەلىپ، كوڭىلىن سۇرايدى. توسەكتە جاتقان دۇيسەكەڭ مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەرىپ:

— بىلەم عوي، تۋىستارىم، بىلەم عوي. ەگەر، كەرەي، قولدارىڭنان كەلسە، مەنى الاتىن قۇدايمەن سوعىسۋعا قورىقپايتىن حالىقسىڭدار عوي. ءبىراق مەن ەل-جۇرتىم سەندەرمەن قوش ايتىسار شاققا جەتتىم، بىلەم. بار تىلەگىم — قاتەلىگىم بولسا كەشىرىڭدەر، قاراقتارىم! — دەپ قارت كوزىنە جاس الادى.

— قاسيەتىڭىزدى بىلمەگەن، قادىرىڭىزگە جەتپەگەن اعاتتىعىمىز بەن اقىماقتىعىمىز بولسا، ءوزىڭىز كەشىرىڭىز، اعاەكە! — دەپ جينالعان جۇرت اعىل-تەگىل جىلايدى. اقىرى سول كەشتە ۇيلەرىنە تارار بولىپ:

— قۇدايعا تاپسىردىق، دۇيسەكە، — دەسەدى. سوندا دۇيسەكەڭ:

— جۇرتىم-اي، قىزىق ەكەنسىڭدەر. تۇبىمە تاپ سول تاپسىرىپ وتىرعاندارىڭنىڭ ءوزى جەتكەلى تۇر ەمەس پە؟ — دەپتى.

جيىلعان جۇرت كۇلىسىپ الادى دا، ءبىراق قايتىپ قايران دۇيسەكەڭدى ەستەرىنە الىپ، ەگىلىپ اتتانادى.

قارتتىڭ ءحالى ناشارلاي باستايدى.

— اجال ايلاكەر پالۋانداي ادامدى اياقتان الادى عوي، بايبىشە، اياعىمنان ورلەپ كەلەدى، — دەيدى باسىندا وتىرعان بايبىشەسىنە:

— ءومىرى نە قولىڭ، نە تىلەگىڭ ءتيىپ كورمەپ ەدى. مەنى الا كەت، دۇيسەكەم، اسىلىم! سەنەن ايرىلىپ، ارتىڭدا قالىپ قايتەمىن، — دەپ قامقا شەشەي قاتتى ەگىلىپ، جىلاپ كەتەدى. سوندا دۇيسەكەڭ:

— بايبىشە-اي، قۇدەكەڭ قوناققا سەنى ەمەس، مەنى شاقىرىپ وتىر عوي. ەكى ات جىبەرسە، بىرگە كەتپەگەندە، قايتەمىز. ال جالعىز اتقا مىنگەسىپ، بۇ دۇنيەدەن و دۇنيەگە جەتكەنشە قانشا زامان دەسەڭشى، — دەپ ساۋ كەزىندەي قارق-قارق كۇلە الماي، ەزۋ تارتىپ قانا بايبىشەسىنىڭ ارقاسىنان قاعىپتى. دۇيسەكەڭنىڭ قايسارلىعى مەن قايراتتىلىعى سونداي — وسىنداي اجال ارانىنا جەتكەنگە دەيىن «قىڭق» ەتكەن دىبىس شىعارمايدى. ءبىراق سالقىن تارتىپ بارا جاتقان قول-اياعىن قايتا-قايتا ۇستاپ وتىرعان اۋىل-ايماعى ۋاقىتتىڭ تايانعانىن ءبىلىپ جىلاي باستايدى. جالعىز بالاسى دىلدەباي ەڭكىلدەپ جىلاپ:

— قايران اكە، قاسيەتىڭىزدى ەلىڭ بىلسە دە، مەنىڭ بىلمەي قاتەلەسكەن جەرىم بولسا كەشىرىڭىز. ءسىز بولساڭىز ول دۇنيەگە كەتىپ باراسىز، ءبىز بولساق بۇل دۇنيەدە قالىپ بارامىز. اقىلسىز ۇلىڭىزعا اقىلىڭىزدى، ونەگە-وسيەتىڭىزدى ايتىپ كەتىڭىز، — دەيدى. سوندا:

— بالام-اي، سەنى بار-جوعىن، اش-توعىن ەسكەرمەيتىن باتىر دا باتىل عوي دەپ ويلاۋشى ەدىم. ساعان نە وسيەت، نە اقىل ايتايىن. سەن ءوزىڭ ايتقانداي، ءوز ەلىڭ، ءوز جۇرتىڭ، اعايىن-تۋعانىڭنىڭ اراسىندا قالىپ باراسىڭ. مەن بولسام، كورمەگەن جەرگە، كورمەگەن كور دۇنيەگە كەتىپ بارامىن. نە ىستەپ، نە قويۋىم كەرەك. قايتا اقىلدارىڭ بولسا، ءبارىڭ ماعان ايتۋلارىڭ كەرەك ەمەس پە؟ — دەگەن ەكەن.

---