ديىرمەندەگى كەدەي جۇمىسشى مەن مىسىق
ەرتە زاماندا ديىرمەندە ءبىر كارى ديىرمەنشى ءومىر ءسۇرىپتى. ونىڭ ايەلى، بالا-شاعاسى جوق ەكەن. قولاستىندا ءۇش جۇمىسشىسى بار ەكەن. ۇشەۋى كوپ جىل بويى ديىرمەنشىنىڭ جۇمىسىن ادال ىستەپ ءجۇرىپتى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى ديىرمەنشى ولاردى شاقىرىپ الىپ بىلاي دەيدى:
— مەن قارتايدىم. ماعان ەندى پەشتىڭ ۇستىنە شىعىپ الىپ جاتۋدان باسقاعا شامام كەلمەس. ال سەندەر ەندى جەر دۇنيەنى شارلاۋ ءۇشىن جولعا شىعىڭدار. ماعان وسى الەمدەگى ەڭ جاقسى اتتى تاۋىپ اكەلىپ بەرسە وسى ديىرمەندى سوعان بەرمەكپىن. ءسويتىپ وسى ديىرمەنگە يە بولعانىڭ ماعان ولە-ولگەنشە قامقورلىق جاسايسىڭ دەگەن شارتىم بار.
ءۇشىنشى جۇمىسشى ديىرمەنگە ءدان قۇيۋشى بولىپ ىستەيدى ەكەن. ونى باسقالارى قولىنان تۇك كەلمەيتىن اقىماق دەپ سانايتىن ەدى. سوندىقتان ديىرمەنگە ول يە بولۋى مۇمكىن-اۋ دەپ ەشكىم ويلاعان جوق. جانە گانستىڭ ءوزى دە وعان سونشالىقتى نيەتتى ەمەس ەدى. ءسويتىپ ۇشەۋى بىردەي الىس جولعا شىعىپتى. ءبىر اۋىلعا تاياپ قالعاندا انا ەكەۋى اقىماق گانسكە بىلاي دەيدى:
— سەنىڭ وسىندا قالعانىڭ دۇرىس بولار. ءومىر بويى ىزدەسەڭ دە قارعىس اتقىر سول ماستەككە قولىڭ جەتپەيتىنى ايدان انىق. اۋرە بولماي-اق قوي.
ءبىراق گانس ولارعا ەش ءۇن قاتپاستان ەرىپ جۇرە بەرەدى. اقىرى كۇن باتىپ، ءتۇن بولعان كەزدە ۇشەۋى ءبىر ۇڭگىرگە كەلىپ جەتەدى. سول ۇڭگىردىڭ ىشىنە تۇنەپ شىقپاق بولادى. ەكى اقىلدى گانس اقىماقتىڭ ۇيىقتاۋىن كۇتىپ وياۋ وتىرادى. اقىرى گانس تەرەڭ ۇيقىعا باتقان كەزدە ەكەۋى ورنىنان تۇرادى دا، كەتە بارادى. بۇلار گانستى ۇىڭگىردە جالعىز قالدىرىپ كەتىپ بارا جاتقان كەزدە ءبارىن دە ساتىمەن جاسادىق دەگەن ويدا ەدى. ءبىراق وسى قىلىقتارى ءۇشىن الدا قانداي ۋاقيعالار بولاتىنى ولار قايدان ءبىلسىن! ءسويتىپ تاڭ اتىپ، كۇن كوتەرىلگەن كەزدە گانس ۇيقىسىنان ويانادى. تەرەڭ ۇڭگىردە جالعىز جاتىر ەكەن. جان جاعىنا ۇرەيلەنە قاراپ ايقاي سالادى:
— قۇدايىم-اۋ، مەن قايدا جاتىرمىن؟ قايداسىڭدار؟
ءسويتىپ ول ورنىنان تۇرىپ، ۇڭگىردىڭ سىرتىنا شىعادى دا ورمان ىشىمەن العا قاراي جۇرە بەرەدى. ءجۇرىپ كەلە جاتىپ ول: «انا ەكەۋى مەنى جالعىز قالدىرىپ كەتىپ قالدى. ەندى الگى اتتى قالاي تابار ەكەنمىن؟» — دەپ ويلاۋمەن بولادى. ول وسىلايشا اۋىر ويدىڭ جەتەگىندە، ءىلبي باسىپ كەتىپ بارا جاتاتى. ءسويتىپ كەلە جاتقاندا الدىنان ءبىر كىشكەنتاي تارعىل مىسىق كەزدەسەدى. الگى تارعىل مىسىق جاعىمدى ۇنمەن ءتىل قاتىپ، گانستى سوزگە تارتادى:
— ءيا، گانس، قايدا جول تارتىپ بارا جاتىرسىڭ؟
— وي، بارا جاتقان ماقساتىمدى ايتسام سەنەن قانداي قايىر-كومەك بولار دەيسىڭ!
— مەن سەنىڭ نەنى كوكسەپ كەلە جاتقانىڭدى جاقسى بىلەمىن، — دەيدى سوندا مىسىق، — سەن اسەم ءمۇسىندى اتتى تاۋىپ السام كەلە جاتقان جوقسىڭ با؟ ەندەشە، مەنىڭ سوڭىمنان ەر. ماعان جەتى جىل بويى ادال قىزمەت كورسەتىپ جۇمىس ىستەسەڭ، اقىسىنا سول ءوزىڭ مىنا ومىردە ءالى كورمەگەن سونداي عاجاپ اسەم تۇلپاردى تاۋىپ بەرەتىن بولامىن.
«مىناۋىڭ ءوزى ءداۋ دە بولسا سيقىرلى مىسىق شىعار، — دەپ ويلايدى گانس، — نەسى بار، مۇنىڭ ايتىپ تۇرعانى وتىرىك پە، راس پا دەگەندى نەگە تەكسەرىپ كورمەسكە». ءسويتىپ ول مىسىقپەن ەرىپ جۇرەدى. ءجۇرىپ وتىرىپ ءبىر كىپ-كىشكەنتاي سيقىرلى ۇيشىككە كەلىپ جەتەدى. مۇندا تەك قانا مىسىقتار تۇرادى ەكەن. جانە وسى مىسىقتاردىڭ بارلىعى دا وز-وزىنە ءدان ريزا، كوتەرىڭكى كوڭىل كۇيدە باسپالداقپەن ابىر-جۇبىر جوعارى-تومەن كوتەرىلىپ-تۇسىپ، مىنا مىسىققا قىزمەت ەتىپ جۇرەدى ەكەن. كەشكە تامان ءبارى ۇستەل باسىنا وتىرعان كەزدە ءۇش مىسىق مۋزىكالىق اسپاپتارىن قولىنا الادى: بىرەۋى كونتراباسس، ەكىنشىسى سكريپكا تارتىپ، ال ءۇشىنشىسى كەرنەيدە بار كۇشىمەن ۇرلەپ وينايدى ەكەن.
بارلىعى كەشكى استارىن ىشكەن سوڭ ۇستەل جينالادى. وسى كەزدە مىسىق جىگىتكە بىلاي دەيدى:
— ال، گانس، ەندى ەكەۋىمىز بيلەيتىن بولامىز!
— جوق، — دەيدى ول، — مەن مىسىقپەن بيلەي المايدى ەكەنمىن. مۇنى ومىرىمدە جاساپ كورمەپپىن.
— جارايدى، ەندەشە ونى جاتىن بولمەسىنە الىپ بارىڭدار، — دەيدى تارعىل مىسىق وزگە مىسىقتارعا.
جاتىن بولمەسىنە ەرتىپ اپارعان سوڭ مىسىقتاردىڭ بىرەۋى كەرەۋەتتىڭ جانىندا شام جاعادى، ەكىنشىسى كەبىسىن شەشەدى، ال ءۇشىنشىسى شۇلىعىن تارتىپ، تاعى بىرەۋى جارىقتى سوندىرەدى. بۇلار تاڭەرتەڭ ەرتە وسىلايشا كىرىپ كەلەدى دە، گانستىڭ ورنىنان تۇرىپ كيىنۋىنە كومەكتەسە باستادى: بىرەۋى شۇلىعىن كيگىزدى، ەكىنشىسى كەبىسىن جاقىنداتىپ بەردى، ءۇشىنشىسى باۋىن بايلادى، ەندى بىرەۋى بەتى-قولىن جۋىپ بەردى، تاعى ءبىرى ونى جەلپىپ قۇرعاتتى. «مۇنىڭ ءبارىن ەپپەن، باپپەن اتقارا بىلەدى ەكەن»، — دەگەندى ويىنا ءتۇيىپ ۇلگەردى گانس.
ءبىراق گانستىڭ تارعىل مىسىق ءۇشىن تەرلەپ جۇمىس ىستەۋىنە تۋرا كەلدى. ول كۇن سايىن ۇپ-ۇساق قىلىپ مول وتىن جاردى. وتىن جارۋ ءۇشىن بەرگەن بالتاسى تازا كۇمىستەن ەكەن. ءتىپتى قاققان سىناسى دا، كەسەتىن اراسى دا كۇمىستەن، ال سۋ قۇياتىن استاۋى جەزدەن جاسالعان ەكەن. وسىلايشا ول وتىن جارۋمەن كۇن وتكىزىپ مىسىقتىڭ ۇيىندە تۇرىپ جاتتى. ىشىپ-جەمى دە ويداعىداي، تەك تارعىل مىسىق پەن ونىڭ كوپ قىزمەتشىلەرىنەن وزگە ەشبىر جان يەسىن كورمەپتى. ءبىر كۇنى تارعىل مىسىق گانسكە بىلاي دەيدى:
— بۇگىن مەنىڭ ءۇيىمنىڭ الدىنداعى شالعىندى شابۋعا كىرىس، شابىلعان ءشوپ مال ازىعى بولسىن! مىسىق وسىلاي دەپ بۇيىرادى دا گانسكە كۇمىس شالعى ۇستاتادى. سويتسە بۇل شالعىنىڭ قايراعى سوم التىننان ەكەن. وسىلاردى قولىنا ۇستاتادى دا، جۇمىستى اياقتاعان سوڭ وزىنەن قالاي الدى، سولاي اقاۋسىز تاپسىرۋدى بۇيىرادى. گانس ءسويتىپ ءشوپ شابۋعا شىعادى، وزىنە قالاي بۇيىردى، سولايشا تولىق ىستەپ شىعادى. جۇمىسىن اياقتاعان سوڭ ول شالعى مەن قايراقتى ۇيگە الىپ كەلەدى. كەلەدى دە مىسىقتان: «وسىعان دەيىن اتقارعان جۇمىستارىم ءۇشىن اقى تولەمەيسىڭ بە؟» — دەپ سۇرايدى.
— جوق، — دەيدى مىسىق، — سەن مەن ءۇشىن ءالى دە ءبىراز شارۋالاردى تىندىرۋىڭ كەرەك. سەن اناۋ جەردە جينالعان كۇمىس شاتىر تىرەۋىشتەرى مەن بورەنەلەردى جانە اعاش شەبەردىڭ بالتاسىن، بۇرىشتىق ۇستاتقىشتار مەن بىرىكتىرگىشتەردى — قىسقاسى، جۇمىسقا قاجەتتىلەردىڭ بارلىعىن پايدالان. ولاردىڭ ءبارى تازا كۇمىس. ساعان وسىلاردان وزىمە ارناپ كىشكەنتاي ۇيشىك سالدىرىپ السام با دەپ ەدىم.
ءسويتىپ گانس ىسكە كىرىسەدى. مىسىققا الگى ۇيشىگىن سالىپ بەرەدى دە، بۇگىنگە دەيىن وزىنە تاپسىرىلعاننىڭ ءبارىن تولىق ورىنداعانىن، ءبىراق وزىنە ۋادە ەتكەن اتتى ءالى كۇنگە دەيىن كورمەگەنىن ايتادى. وسىلايشا جۇمىس ىستەپ جۇرگەندە بەينە جارتى جىلداي-اق سياقتانىپ، ۋادەلى جەتى جىل دا وتە شىققان ەكەن. اقىرى ءبىر كۇنى مىسىق گانستەن ءوزىنىڭ قوراسىنداعى اتتاردى كورگىڭ كەلە مە، جوق پا دەپ سۇرايدى.
— ارينە، كورگىم كەلەدى، — دەپ جاۋاپ بەرەدى گانس. مىسىق ۇيشىكتىڭ قاقپاسىن اشىپ جىبەرگەن كەزدە قاراسا — گانس الدىندا تۇرعان ون ەكى اتتى كورەدى. بۇل تۇلپارلار بىرىنەن-بىرى وتكەن اسەم ءمۇسىندى، ادەمى تۇكتەرى جالت-جۇلت ەتكەندە جۇرەكتى ەرىكسىز قۋانىش كەرنەيدى ەكەن!
وسىدان كەيىن تارعىل مىسىق گانستى جاقسىلاپ تويدىرىپ تاماقتاندىرعان سوڭ وعان بىلاي دەيدى:
— ال، ەندى ۇيىڭە قايت. ساعان بەرەتىن اتتى ءقازىر بەرە المايمىن. ونى ءوزىم ساعان ءۇش كۇننەن كەيىن جەتكىزىپ بەرەمىن.
گانس ءسويتىپ الىس جولعا دايىندالادى. مىسىق وعان ديىرمەنگە اپاراتىن جولدىڭ باعىتىن نۇسقاپ جىبەرەدى. جولعا شىعاردا وعان جاڭا كيىمدەر بەرمەدى. وسى جەرگە قالاي كەتتى، ءدال سولاي كەتتى. ياعني ءوزىڭنىڭ كونەتوز، جىرتىق-جاماۋ كۇرتەڭدى كيگەن قالپى ورالۋى كەرەك دەيدى. الايدا وسى ارادا جۇرگەن جەتى جىلدىڭ ىشىندە گانستىڭ كيىمدەرى دەنەسىنە تارايىپ، ەتەك-جەڭى شولتيىپ قالعان ەكەن. ول ءسويتىپ وسى قالپىندا ديىرمەنشىنىڭ ۇيىنە كەلىپ جەتەدى. وزگە ەكى جۇمىسشى دا ۇيگە ورالعان ەكەن. جانە ەكەۋى دە ءبىر-بىر ات جەتەكتەپ كەلىپتى. قاراسا، بىرەۋىنىكى — سوقىر، ەكىنشىسىنىكى — اقساق ەكەن. اناۋ ەكى جۇمىسشى بۇدان:
— ال، گانس، سەنىڭ اتىڭ قايدا؟ — دەپ سۇرايدى.
— ءۇش كۇننەن سوڭ كەلەدى.
ولار مۇنىڭ جاۋابىنا كۇلىپ، ابدەن مازاق ەتەدى:
— ءيا، گانس، ساعان اكەلەتىن ات بار عوي، ول ءسوزسىز كەرەمەت جاقسى ات بولارى انىق!
گانس ۇندەمەستەن ءوز بولمەسىنە قاراي بەتتەيدى. ءبىراق ديىرمەنشى وعان ۇيگە كىرىپ، وزدەرىمەن بىرگە ۇستەل باسىنا وتىرۋعا بولمايتىنىن ەسكەرتەدى. سەبەبى، ۇستىنە البا-جۇلبا جىرتىق كيىم كيگەن مۇنى سىرتتان كىرگەن بوگدە بىرەۋلەر كورسە، ۇيات بولادى ەكەن. ءسويتىپ مۇنى اۋلادا قالدىرادى، الدىنا از-مۇز تاماق اكەلىپ بەرەدى. ال ۇيىقتايتىن ۋاقىت جەتكەن كەزدە، ديىرمەنشى وعان كەرەۋەتكە جاتۋعا رۇقسات بەرمەدى. سوندىقتان دا گانستىڭ قازداردى قامايتىن ۇيشىككە كىرىپ، استىنا سوياۋداي قاتتى سابان توسەنگەن قالپى ۇيىقتاۋىنا تۋرا كەلدى.
ول تاڭەرتەڭ ۇيشىكتە ۇيقىسىنان ويانادى. ءسويتىپ تۇنەپ جۇرگەندە ءۇش كۇن وتەدى. ءدال وسى ساتتە التى ات جەككەن ادەمى كۇيمە زۋلاعان قالپى ديىرمەنشىنىڭ اۋلاسىنا كەلىپ توقتايدى. قانداي جارقىراپ جايناعان، كەرەمەت اتتار دەسەڭىزشى، ءتىپتى سۋرەتتەۋگە ءتىل جەتپەيدى، سونداي عاجاپ كورىنىس! وسى كەزدە قىزمەتشى جەتىنشى اتتى جەتەكتەپ اكەلەدى. بۇل — الگى ديىرمەننەن شىققان كەدەي جۇمىسكەرگە ادەيى ارناپ الىپ كەلگەن ات ەكەن. ءسويتىپ ءبارى تاڭدانىپ تۇرعاندا الگى كۇيمەدەن ايداي سۇلۋ پاتشايىم شىعادى دا، ديىرمەنگە كەلىپ كىرەدى. بۇل پاتشايىم — كەدەي گانس جەتى جىل بويى شىدامدىلىقپەن قىزمەت ەتكەن باياعى كىشكەنتاي تارعىل مىسىقتىڭ ءدال ءوزى بولاتىن. پاتشايىم ديىرمەنشىدەن وسىنداعى ەڭ جاس جۇمىسكەر — ءدان قۇيۋشىنىڭ قايدا ەكەندىگىن سۇرايدى. ديىرمەنشى وعان بىلاي دەپ جاۋاپ بەرەدى:
— ءيا ول وسىندا. ءۇستى-باسى البا-جۇلبا جۇپىنى بولعاندىقتان ءبىز ونى ديىرمەنگە كىرگىزبەيمىز، ول اناۋ قاز قامايتىن قورادا جاتىر!
پاتشايىم ونى دەرەۋ وسىندا الىپ كەلۋدى بۇيىرادى. گانستى مۇندا ەرتىپ اكەلەدى. ول ءوزى بۇركەمەلەگىسى كەلگەنىمەن، جىرتىق-شوقپىت كيىمى دەنەسىن ارەڭ-ارەڭ جاسىرىپ تۇرعان ەدى. سول ساتتە قىزمەتشى قورجىنىنان ءساندى كيىمدەر شىعاردى. ولار جۇمىسشىنى جۋىندىرىپ-شايىندىرىپ، كيىندىرگەن كەزدە بۇل جىگىت كەز كەلگەن كورولدەن ادەمى بولىپ شىعا كەلدى. وسىدان كەيىن پاتشايىم انا ەكى جۇمىسكەردىڭ تاۋىپ اكەلگەن اتتارىن كورسەتۋدى سۇرادى. ءيا، ولار اكەلگەن اتتاردىڭ بىرەۋى سوقىر، ال ەكىنشىسى اقساق بولاتىن. بۇلاردى كورگەننەن كەيىن ول ءوزىنىڭ جەتىنشى اتىن مۇندا الىپ كەلۋگە بۇيىرادى. بۇل اتتى كورگەن ديىرمەنشى مۇنداي عاجاپ سۇلۋ جانۋاردىڭ ءوز اۋلاسىندا ەشقاشاندا بولماعانىن ايتادى.
— مىنە، ات دەپ وسىنى ايتادى جانە بۇل ات سەنىڭ جاس جۇمىسكەرىڭ ءۇشىن جەتكىزىلدى، — دەيدى پاتشايىم.
— ولاي بولسا ديىرمەن وسى جىگىتتىكى بولادى عوي، — دەيدى ديىرمەنشى. سوندا پاتشايىم بۇل اتتى ديىرمەنشىگە ءوزى سىيعا تارتاتىنىن جانە ديىرمەن دە ديىرمەنشىنىڭ وزىندە قالا بەرەتىندىگىن ايتادى. وسىنى ايتىپ ول ءوزىنىڭ سەنىمدى دوسى گانستىڭ قولىنان ۇستاپ، ونى كۇيمەگە قۇرمەتپەن وتىرعىزدى. ءسويتىپ ءبارى اتتانىپ جولعا ءتۇسىپ، زۋلاپ كەتە باردى.
ولار ەڭ الدىمەن باياعىدا گانس كۇمىس بالتاسىمەن سالىپ تۇرعىزعان ۇيشىككە كەلەدى. گانس كوز سالىپ قاراسا، كىشكەنتاي ۇيشىك ءزاۋلىم قامالعا اينالعان ەكەن. جانە ىشىندەگى زاتتاردىڭ ءبارى تازا كۇمىس پەن التىننان جاسالىپتى. پاتشايىم گانسكە تۇرمىسقا شىعادى.
جولى بولعان گانس وسىلايشا ومىرىنە جەتەرلىكتەي مول بايلىققا يە بولادى. ەندەشە، ءاۋ باسىندا اقىماق اتالعان ادامنىڭ مىنا ومىردە ەشقاشان جولى بولمايدى دەپ ساناۋدىڭ ءوزى دە بەكەر ەكەن عوي.
اسىلبەك بايتان ۇلى
You Might Also Like
-
ۇستەل شىراقتىڭ استىنا عانا ءتۇسىپ، اينالاسىنا تاراعان قىزعىلت-سارى ءتۇستى ەلەكتر جارىعى شاعىن بولمەنىڭ ىشىنە رومانتيكالىق ءار بەرىپ تۇر. اپپاق كورپە-جاستىقتار توسەلگەن جۇمساق توسەك ۇستىندە مەن ونىڭ سۇ...
-
تۇنگى ون ەكىلەر شاماسى. جۋرناليست قالا ماڭىنداعى جۇپىنىلاۋ جالدامالى پاتەردە الدە ءبىر قۇجاتتار مەن فوتوسۋرەتتەردى اقتارىستىرىپ، الدەنەنى جازىپ-سىزىپ، كومپيۋتەرگە ءۇڭىلىپ ۇزاق وتىرىپ، كەش جاتتى.
