ەدىگە بي - (اڭىز)
ءماشھۇر ءجۇسىپ: شىعارمالارىنىڭ التىنشى تومىنان الىندى.
باستاۋ
جاراتقان جوقتان باردى ءتاڭىر شەبەر...
ادامعا سانا بەرگەن،
بەرگەن ونەر.
بۇل سوزگە بىرەۋ سەنبەس، بىرەۋ سەنەر،
مۇنى ايتقان
ازۋى التى قارىس كەمەڭگەر.
بۇل ءسوزدىڭ بۇلتارتپايتىن ايعاعىنداي
كوز سالساڭ ءوزىڭ تۋعان ايماعىڭا.
وتكەنى التى الاشقا ۇلگى بولعان،
وسىندا ءوسىپ ونگەن قايماعى دا.
كوڭىل سەنىپ كوزىڭ دە جەتەر ەدى،
ۇلگىسى سەنى دە العا جەتەلەدى.
جەتكىزگەن سان عاسىرعا بيلىك ءسوزىن،
ەڭبەگىڭ ەلى ءۇشىن توككەن ەدى.
ولار دا مىنا سەندەي بالا بولعان،
وسكەندە ءبىر عاجابى دانا بولعان.
ويتكەنى جاس كۇنىندە ويناپ ءجۇرىپ،
توڭىرەگىن تىنىمسىز ويمەن شولعان.
ول كۇندە اتىمەن جوق كىتاپ دەگەن،
ءبىراق تا ۇرپاعىنىڭ قامىن جەگەن.
سوزگە ۇستا، قيساشىل شال، بىلگىر بيلەر
ءاماندا العان دەيدى ورىن توردەن.
ول تۇستىڭ ادامدارى قۇيما قۇلاق،
ءاماندا شەشەندەردى، اقىنداردى
قول قۋسىرىپ قۇدايداي تۇرار سىيلاپ.
ۇيىنە ونداي قوناق كەلە قالسا،
جاياتىن داستارحانىڭ اۋلىن جيناپ.
ادەتتە ونداي بيلەر تاق-تاق ەتىپ،
سويلەر ەدى تىنىم تاپپاي ءتىلىن بەزەپ،
بيلەرگە رەتىمەن بەرىپ كەزەك.
ساقالىن تۇتامداپ شال، بالا تىڭدار،
قۇلاعى انگە، كۇيگە سوزگە ەلگەزەك.
كىسى بولار كىسىنىڭ، كىسىمەنەن ءىسى بار،
دەگەن ءسوز سونانداعى قالعان شىعار.
ساۋلە بار جۇرەگىندە اللا بەرگەن،
ۇلگىلى اۋەلدەن-اق سوزگە ۇمتىلار.
قاعىپ اپ شەشەن ءسوزىن ساڭق-ساڭق ەتىپ،
اۋىز جاپپاي ەرتەسىن قايتالار ەد.
وسىلاي وي ساناسى ەرتە ەر جەتىپ،
اشىلىپ سالا بەرەر جان سارايى.
ويى ءوربىپ اينالاعا زەر سالادى،
ول تۇستا ءانشى، كۇيشى، باقسى بالگەر
ونەرى جاس ورەنگە وي سالادى.
كورگەنىن ساناسىنا توقىپ ءبارىن،
جىرداعى كۇڭىرەنگەن ەلدىڭ زارى.
سول جىرلار البىرت جاسقا ۇقتىراتىن،
ءومىردى سىرتى نۇرلى ءىشى سىرلى،
بيلەردى ەل بيلەگەن جۋان قارىن.
حالىقتى قان قاقساتقان حان قاھارىن،
شاريعاتتى شالا ايتار مولدالاردى.
قالىڭ ەلدىڭ ۇمىتارى
جاۋ جوقتا بەيبىت ەلدى دۇرلىكتىرىپ،
باتىردىڭ بارىمتاشىل ەلدى ءبۇرىپ .
كولەڭكەسى كولبەڭدەپ كوز الدىندا
جاتقانىن ەل ءىشىنىڭ ىشتەي ءىرىپ.
بيلەر تاريحىنان
كورە جۇرە وزىنشە ۇعىناتىن،
بىلاي دەپ دارمەنى جوق سۇعىناتىن.
بي دەگەن اتاعىنا دارداي بولىپ،
بىرەۋگە اتىن مىنگەنىنە.
تالايى بۇل ومىردەن كوشكەن ەدى،
تۇلعا جوقتا سۇلبالار بيلىك ايتىپ،
ناعىز بيلەر كەلمەستەي ەندى قايتىپ،
كورىنىپ ەل تۇڭىلە باستاعاندا
قازاقتى زاڭ جولىنا باستاپ كەلگەن،
تەڭەگەن تەرەزەسىن پاتشالى ەلمەن.
ايعاقتاپ مەملەكەت ەكەندىگىن،
ءساتى ەدى كەلەر كۇننەن ۇمىتتەنگەن،
ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى،
ونان سوڭ قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى
ۇزارتقان كادىمگىدەي بيلەر قولىن.
تاۋكە حان «جەتى جارعى» مۇنان كەيىن،
تانىتقان سول بيلەرگە وڭى-سولىن.
ءنار العان مايقى ءبيدىڭ باستاۋىنان،
بيلىككە ارالاسقان تالاي قىران.
اسا الماي بيلىك شىڭنىڭ اسقارىنان،
تۇلكىنىڭ قۇيرىعىنداي ەتكەن بۇلاڭ.
اينىماعان بي شاماسى ەد ادىلدىكتەن،
كوبىنىڭ وڭەشىنە تۇيە جۇكپەن.
وتكەنىن كوزى كورگەن بىلەتىن ەل،
ايرىلارداي بولعاندا ەل ءتىپتى ۇمىتتەن.
جىلجىعان زامان كوشى تولاستاماي،
جىلداردا جاراتۋشى توككەن اراي.
ارعىننىڭ ارۋاعى اسقان تۇس ەد،
بەلەستەن اسقان اسقار تالاي-تالاي.
ايدابول سول تايپانىڭ رۋلى ەلى،
ەل وندا سىرداريا جەرىندە ەدى.
ايدابول تولەبايدىڭ شاڭىراعىندا
ومىرگە ەدىگە اتتى ءبىر ۇل كەلدى.
ەدىگە ايدابولدىڭ شوبەرەسى،
بابانىڭ كەڭەيدى دەپ كەرەگەسى.
قۋاندى تولەبايدىڭ اينالاسى،
نە كۇتىپ تۇرعاندىعىن ءسابيدى وسى.
ەشكىم دە بىلمەگەنى انىق ەدى،
ال ءومىر بىردە جۇماق،
بىردە تامۇق
كۇندە ەرتەڭ وسى بالا باعى جانىپ.
بي بولار دەگەن دامە ەشكىمدە جوق،
جورگەكتە جاتتى وراۋلى ءبىر جالىن شوق.
ەدىگە وسى ەدى جورگەكتەگى،
اناسى ءسۇيدى، قۇشتى، وبەكتەدى.
قازاقتا شىققان ەكەن ون سەگىز بي،
دەگەنىن ماشەكەڭنىڭ كوڭىلىڭە ءتۇي.
اركىمدەر ءوز باباسىن بي بولعاندار،
ەلىگىپ، ەل سوزىنە اشىتپا مي.
سولاردىڭ ساناتىنا قوسىلاتىن،
سان بيلەر قارسى ۋاجدەن توسىلاتىن.
اۋزىن اشسا گۋلەگەن ول ءبىر كورىك،
بايگەگە كۇنى جاقىن قوسىلاتىن.
سويلەيىك اسىقپاي دا، اپتىقپاي دا،
بابىمەن بايىبىمەن توسىپ ارتىن.
ءتۇرت سايتان
كوپ ەدى قازان بۇزار ەلدە تەنتەك،
ويى شولاق بوپ كەلەر ءىسى انتەك.
ءار اۋىلدا ءبىر تەنتەك سودان قالعان،
ايبىنىن اسىراتىن قامشى، كەلتەك.
اۋىلعا جول-جونەكەي تۇسە قالىپ،
وندايلار شۋ شىعارىپ الەك سالىپ.
بوقتاعان ۇلكەندەردى تۇگىن قويماي،
كەزىكسە جىگىت- جەلەڭ
باسىن جارىپ.
بولماسا قىز-قىرقىندى
شالىپ قالىپ،
وزدەرى تۇرادى ەكەن ماساتتانىپ.
الدەكىم قارسى شىعىپ اۋزىن اشسا،
تالقان قىپ كەتەدى ەكەن ويران سالىپ.
تۇششى ەتكە اششى تاياق تيگەن ەلدىڭ،
قورعانۋى زاڭدى عوي قارۋ الىپ.
سونداي ءبىر شۋلاعاندا بىرەۋ ءولىپ،
قالعانى تۇرا قاشتى كۇڭىرەنىپ.
سول ساتتە الاياقتىڭ كۇنى تۋىپ،
تەپسىنىپ شىعا كەلدى جەردى تەۋىپ.
-مىنا مارقۇم ەدى،- دەپ،- اتالاسىم،
ىشىندە اتالاستىڭ اسىل تاسىم.
قۇنىن داۋلاپ، بيلىك ايتۋ مەنىڭ ءجونىم،
تىڭداڭدار بيلىگىمدى مىنا مەنىڭ.
ولگەن باۋىرىم تىرىلمەس
مۇنىم انىق،
اتتانام بۇل اۋىلدان قۇنىن الىپ.
التى جاقسى ءجۇز جىلقى قۇن بەرمەسەڭ،
باتىرلارىڭ كەتەدى ەلدى شاۋىپ.
سول ساتتە الدەبىرەۋ توقتاي قالىپ:
ء-ولتىر!- دەپ قالعان ەدى ايعاي سالىپ.
قۇن داۋلاپ، ەكىلەنىپ تۇرعان نەمە،
سول ساتتە تۇرا قاشىپ بولدى عايىپ.
تۇز سەبەر جارالىنىڭ جاراسىنا،
وتشاشار اعايىننىڭ اراسىنا.
وسىنداي ءتۇرت سايتاندار ءالى دە بار،
كۇن جاۋماي باتىپ جۇرەر قارا سۋعا.
ەردىڭ قۇنىن ەكى اۋىز سوزبەن
سول قۇندى جوقتايتىن دا كۇن كەپ جەتتى،
بۇل حابار سارىارقانى ەلەڭدەتتى.
ارعىننان ەدىگەگە ءجۇز كىسى ەرىپ،
مەجەلى كۇن شۋعا دا كەلىپ جەتتى.
ۇلى ءجۇز ون كىسىگە ءبىر ءۇي تىگىپ،
كىشى ءجۇز ەلەڭ ەتكەن قۇلاق تىگىپ.
ات ءىزىن ولارداعى سالعان ەدى،
بەتكە ۇستارلار وتىردى تىزە بۇگىپ.
ءۇش ءجۇزدىڭ ىسكە تاتىر باسشىلارى
بويىندا شۋ وزەننىڭ باس قۇرادى.
ەشكىم دە اماندىقتان ءارى اسپادى،
داۋ-شارعا ءتىرى پەندە باس بۇرمادى.
-نامازدىگەر بوپ قاپتى،-دەدى ءبىرى،
سول ساتتە ۇلى جۇزدەن سويى ءىرى
نار جۇنىنەن توقىلعان شەكپەن كيگەن.
كەلىستى قارا كىسى
ورتا جۇزگە قاراتا،
جايناپ ءتۇسى
ىركىلمەگەن توكەلەپ توگىپ كەتكەن،
وزگەدەن ءتىلى جاتىق ءۇنى وكتەم.
تۇرعانداي اق مارجاننان شاشۋ شاشىپ،
-وپىر-اۋ، نە دەپ كەتتى، نە دەپ كەتتى؟!
كور كەۋدە كەرگەنگە ءماز كوكىرەكتى
استارلى ءسوزدى ۇعا الماي تۇرعان ساسىپ.
تۇرعانداردى قالدىرىپ ءوز جايىنا،
ءسوزىنىڭ ۇڭىلەيىك ورايىنا.
ول بىلاي تولعاپ تۇردى:
-التى اتاسىن ارقالاپ جۇرگەن بار ما ەكەن،
جەتى اتاسىن جەتەلەپ جۇرگەن بار ما ەكەن؟
الماسىڭ بولسا مويىنىم بار،
اسىلىڭ بولسا قويىنىم بار.
بۇل ءسوزىمدى ويلاي بەر،- دەپ،
اياعىن العا باسقان تۇستا ەدىگە:
-اقساقال، كىشكەنە موينىڭىزدى بۇرىڭىز،
بىزگە دە ءبىر ءسات قۇلاق ءتۇرىڭىز.
«كيىز كىمدىكى بولسا، بىلەك سونىكى،
اۋىز كىمدىكى بولسا ءسوز سونىكى».
كەن شىققان جەرىنە قايتىپ سىيمايدى،
ءسوز شىققان جەرىنە قايتىپ سىيمايدى.
جارلىق وزىڭىزدەن بولدى، جابدىق تا
وزىڭىزدەن!
-ياپىر-اي، ءسوز ۇستانىپ تۇرعان بالا،
ءىزىن باسار بيلەردىڭ بولار دانا.
ءتىل- كوزدەن ءوزىڭ ساقتا، ءتاڭىرىم،- دەپ،
تولە بي تىلەك قىلدى،
تىلەگىن قابىل قىلدى حاق تاعالا.
الدەكىم شالدىڭ ءجونىن سۇراپ جاتتى،
نامازعا شىققان ۇيدەن جاڭا عانا.
-سەن، شىراق، تولە ءبيدى بىلمەۋشى مە ەڭ،
ۇلى جۇزگە جاسىنان بولعان پانا.
سوندا ەدىگە:
ء-ۇيسىن، تولە بي، وسى بولسا ءسوزىم ءتامام،
مەن ءبىتتىم، تىندىم.
جاراتقان جەر،
جاھاندى حاق تاعالام،
تۇزەگەن ءىستىڭ بەتىن مىڭ دا شۇكىر،
ەتەدى قۇلىڭ ساعان.
كارى بي تىڭداپ تۇرعان قاسىن كەرىپ:
-سوزدەرىڭ ءبىرى جۇمباق، ءبىرى تۇسپال،
دايەك جوق مىنەكەي دەپ قولعا ۇستار.
جان ەدى داڭققۇمار ءاۋ باستان-اق،
بوس سوزگە جەلدەي ەسكەن جانى قۇشتار.
ەدىگە اشىپ بەردى جۇمباق سىرىن،
قيۋى كەلمەي جۇرگەن ءىستىڭ.
-تاڭ اتا التى اتانىڭ ۇلى ارعىنعا،
«توعىز» كەلمەك
التى ات باستان سۇيرەتكەن قىل شىلبىرىن.
ءتورت اتانىڭ ۇلى ءتورۋىلعا،
شۋداسى جەرگە شۇبالعان.
كوشپەندى قازاق قۇپ العان،
ءتورت تۇيەنى باس قىلىپ.
توعىز كەلمەك،
تاعى دا ونى مەنەن،- دەدى،- قوسا.
-«جار قۇنى»،
جالاڭاش قىز كەلەدى.
تولە بي تۇردى ءسوزدىڭ بيىگىندە،
ءباز بىرەۋلەر كەزىندە كۇيىندى دە.
ەدىگە بي وسى ارادا ۇتقىر ويلاپ،
دوس- قاستى بىلگەنى انىق سۇيىندىرە...
سول بيلىكتەن ۇرپاققا ەكى ۇلگى قالعان،
ءار كۇنى اتقان تاڭداي شىعار الدان.
سونىڭ ءبىرى: «ەردىڭ قۇنىن ەكى اۋىز سوزبەن شەشكەن»
ەكىنشىسى جاتسا بابىر ەڭبەك،
كوزى تىرىدە بۇل پايىم كەتەر مە ەستەن.
ول قىمبات التىن جيھاز جيعان مالدان،
بۇل سوزگە بابالاردان قالعان مۇرا.
تىم قۇرىسا ەسىڭە ال ارا-تۇرا،
سول ساتتە ساناڭ سەرگىپ سالا بەرمەك.
نۇر تاراپ بارا جاتار بايتاق قىرعا،
ءۇيسىن، تولە ءبيدىڭ بيلىگى قايتارعان
ەدىگەنىڭ وعان جاۋابى.
سۇلەيمەن بايازيتوۆ
You Might Also Like
-
دەنساۋلىق — ەڭ ءبىرىنشى بايلىعىمىز! وسى ءسوزدىڭ تۇپكى ماعىناسىن تولىق تۇسىنە الماي جاتامىز. قازىرگى كەزدە ءتىپتى جاڭادان تۋىلعان نارەستەنىڭ ءوزى ءتۇرلى اۋرۋلار مەن السىزدىكپەن تۋىلىپ جاتادى. ءبىزدى...
-
ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ سوڭىنا قاراي الەمدى ءبىر ءتۇرلى سىرقات ءتۇرى جايلادى. ونى «ۇيقى اۋرۋى»، باسقاشا ايتقاندا — لەتارگيالىق ەنسەفاليت دەپ اتاپ كەتتى. بۇكىل دۇنيە جۇزىندەگى م...
