ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە!
ىشىنە شىنتاق اينالمايتىن،
ەجىرەي دەگەن ۇلىڭ بولادى.
اقىل ايتساڭ اۋىرىپ قالاتىن،
بەدىرەي دەگەن قىزىڭ بولادى.
الدىڭنان كەس-كەستەپ وتەتىن،
كەكىرەي دەگەن كەلىنىڭ بولادى.موڭكە بي
«زامانىنا قاراي ادامىنىڭ» كەبىن كيدىك پە، الدە، «تارتىپكە باعىنعان قۇل بولمايدىنى» ەستەن شىعارىپ الدىق پا، ايتەۋىر، قازىرگى تاڭدا ۇيدەگى ءتارتىپ، تۇزدەگى تاربيە جاعى اقساڭداپ تۇرعانعا ۇقسايدى. كوپكە توپىراق شاشۋدان امانمىن تەك، كەيبىر جاستاردىڭ كەي نارسەلەرىن كورىپ، قارىنىڭ اشادى. «جاس ۋاقىتتا كوڭىل-گۇل» ارينە، ءبىراق سول گۇل كوڭىل ءومىردى گۇلدەندىرە الماسا ونىسىنان نە پايدى؟ الدىڭعى تولقىنداعى اعالارىمىز، اجەلەرىمىز جاستارعا قاراپ سۇيسىنە المايدى ما دەپ قورقامىن. كەزىندە موڭكە ءبيىمىز بولجاعان زامان اقىر تۋدى ما، الدە؟
دومالاق-دومالاق ءدارىڭ بولادى،
جاستارعا بيلىگى جۇرمەيتىن كارىڭ بولادى.
ەرتەڭىنە سەنبەيتىن كۇنىڭ بولادى،
بەتىڭنەن الىپ تۇسەتىن ءىنىڭ بولادى.
الاشۇبار ءتىلىڭ بولادى،
ءدۇدامالداۋ ءدىنىڭ بولادى.
جالعان دەيىن دەسەڭ، ءتىلدىڭ شۇبارلانعانىن ەستىپ، كورىپ جاتامىز. ءدىننىڭ ءدۇدامالداۋ سىقپىتىن حيدجاپ كيگەن قىزدارعا ۇقساتىپ بەتىن جاپقىلاساق تا جاسىرا المايمىز. زامان تۇلكىگە اينالدى ما، الدە، اباي اتىمىز ايتقانداي «قۇيرىعى-شايان، بەتى-ادام» جاندار كوبەيدى مە، بىلە المايسىڭ. قوسىمشا ءتىلدى قىزىمەتكە ەمەس، انا ءتىلىنىڭ ءقادىرىن بىلمەگەندىكتەن سويلەگەندى دارەجە كورەتىن قازاق ءۇشىن قايتسەك انا ءتىلىنىڭ قۇدىرەتىن تۇسىندىرە الامىز؟ يماندى ادام دەگەنمىز قارا جامىلعاندار مەن بالاعى كەسىلگەندەر ەمەس، يمان ءار ادامنىڭ جۇرەگىنىڭ تورىندە ەكەنىن قايتسەك جەتكىزە الامىز؟ «اللا» دەگەندەردىڭ بارلىعىنا اۋىزى اڭقيىپ قاراپ وتىراتىندارعا «اللا دەگەن ءسوز جەڭىل، اللاعا اۋىز جول ەمەس» ەكەنىن كىم ۇعىندىرا الادى؟ بۇل ءبىر مەنى عانا تولعانتاتىن ماسەلە ەمەس، ارينە، كوپتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ۇلكەن سۇراق!
جاستاردىڭ ۇلتجاندىلىق سەزىمىنىڭ تىم تومەندىگى. ەش جەردەن، ەشقاشان شىن نيەتىمەن وڭ قولىن سول جاق جۇرەك تۇسىنا قويىپ گيمنىمىزدى شىرقاعان جاستى مەن ءالى كورە قويعان جوقپىن. مۇمكىن، كوزىمە تۇسە قويماعان دا شىعار، دەگەنمەن، بۇل ءسوزىمدى ەشكىم تەرىس دەي قويماس. «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگىنەن» گورى «ماحاببات جوق، سەزىم ولگەنى» كوپ اندەردى تىڭداپ ۇيىقتاعاندى ءتاۋىر كورەتىن جاسوسپىرىمدەر اركىمنىڭ ۇيىندە بارىنا داۋا جوق.
«قىزعا قىرىق ۇيدەن تيىم» بۇل مەنىڭ ەمەس، قازاق اتامنىڭ ايتقان ءسوزى. ءبىر قولىمەن بەسىك، ءبىر قولىمەن الەمدى تەربەبەتىن ارۋلارىمىزدىڭ دا سيقى ءماز ەمەس-اۋ، ءسارى. «ايەلدەردى جاماندايىن دەسەم، ىشىندە مەنىڭ ءباتيمامدا كەتەدىنىڭ» كەبى، قىزداردى داتتاسام تاياقتىڭ ءبىر ۇشى وزىمە تيەدى...
كوپ جەرلەردەن كورىپ-بىلىپ جۇرەسىڭ دە ويلاناسىڭ، «ساۋىپ ىشەر ءسۇتى جوق» اقشاعا قۇمار تەك قازاعىمنىڭ قىزدارى ما ەكەن دەپ؟! كىمنىڭ كولىگى كوپ كورىكتى قىزدار سولاردىڭ سوڭىندا، كىمنىڭ اقشاسى، التىنى اسىپ-تاسىپ جاتادى ارۋ قىزدارىمىز سولاردىڭ كوڭىلدەسى. جاساندى بەت-الپەت، جاساندى مىنەز، جاساندى ءسوز. سوندا، شىنايىلىق قايدا؟ بەس كۇندىك قىز عۇمىرىن وسىنداي جاساندىلىققا ارناسا، ونىڭ جاستىعىنان نە پايدا؟ «ورالىڭنىڭ بارىندا وينا دا كۇل» دەگەندى تەرىس ۇعىنادى ما ەكەن، الدە؟! دوس كورمەي، شىنايى ماحابباتتى سەزىنبەي، ەڭبەكپەن تاۋىپ تاتقان ناننىڭ ءتاتتى ەكەنىن بىلمەي وتكەن ءومىر، ءومىر مە؟ قىزدىڭ اتىن شىعاراتىن ونىڭ جاساندى اجارى ەمەس، قىزدىڭ انادان كورگەن تاربيەسى، ءجۇرىسى، تۇرىسى، ءبىر سوزبەن بۇقار جىراۋشا ايتقاندا، «قىز قىلىقتى بولماسا، شىرايىنان نە پايدا؟»، ياعني، ەڭ باستىسى - قىلىعى!
ەجىرەي دەگەن ۇلدىڭ، بەدىرەي دەگەن قىزدىڭ، كەكىرەي دەگەن كەلىننىڭ بولاتىن زامانى وسى شىعار. ءسالت-داستۇردى بىلمەيتىنى بىلاي تۇرسىن، مىنەزگە دە جارىماعان سياقتىمىز. ەركەگىمىز ۇساقتالىپ ۇرىسقا ساقاداي ساي تۇرادى، قىزدارىمىز ودان وتپەي، ءقايتسىن؟ قيىندىق تۋا قالسا، جىگەرلەرى جاسىپ، قايراتىنا قايتا مىنەر قايسارى تاۋسىلىپ، ىشىمدىكتى جولداس كورىپ، سولارمەن سىرلاسادى. بۇنداي جاعداي تەك جاستاردىڭ ەمەس، وردا بۇزار وتىزدان اسقان اعالارىمىزدىڭ دا بويىنان تابىلىپ جاتادى. سوندا ەلدى ۇستايتىن ەر ازاماتتارىمىز ءسال قايعىعا قارسى تۇرا الماي، كوشە-كوشەدە ءسۇرىنىپ جاتىرسا، كەنەتتەن جاۋ شابا قالسا كىمنىڭ ارتىنا بارىپ تىعىلامىز. سونى اقىل ەتىپ ايتقان اناسىنا قارسى شىعىپ، اقىلىن ارامدىق ەسەبىندە كورىپ، تۋعان شەشەسىنە دە قول جۇمساپ جاتقاندى كوزىمىز كورمەسە دە قۇلاعىمىز شالىپ جاتادى.
«قىز قىلىعى تۇزدە» كىم كورىنگەنمەن ۇرىسىپ، كوشە جاعالاي قالسا اۋىزى تولى لاس سوزدەردى ايتىپ جۇرەتىن بيكەشتەرىمىزدى دە كەزدەستىرىپ جاتامىز. انانىڭ ايتقانىن اقىل دەمەي، اكەنىن ايتقانىن ەلەمەي «ءوزىم بىلەمگە» سالىپ، بىلگەنىن ىستەپ جۇرگەن ءجۇرىسى سول. ءدال وسىنداي بەدىرەي دەگەن قىزىڭ بولماسا، كەكىرەي دەگەن كەلىننىڭ بولماسى انىق ەدى. كەلىن دەگەنگە اڭگىمە ايتىپ كورمەگەن حالىقپىز. ايتقىمىز كەلگەندى «قىزىم ساعان ايتامىن، كەلىنىم سەن تىڭدا» دەگىزىپ. دەگەنمەن ايتقانىمىز ءجون شىعار. كورشىمەن بولسىن، اعايىن-تۋمامەن بولسىن تابىستىراتىن دا، شاتىستىراتىن دا – كەلىن. ءبىراق قازىرگى تاڭدا كەلىننىڭ دە قۇنى كەتتى مە دەپ قورقامىن. ىرىمنان حابارى جوق جاستارىمىز بىلدەي وتباسىعا بىلدەي كەلىن بولىپ ءتۇسىپ جاتادى. ونىسى جاقسى-اۋ، ارينە، ءبىراق، «ۇلى ءسوزدىڭ ۇياتى جوق» جاس بوسانعان كەلىنشەكتەرىمىز شاشىمنىڭ ءسانى بۇزىلادى دەي مە، ورامال تاعۋدى ءجون دەپ سانامايدى. بالا كەزىمىزدە انامىزدان ەستىپ وتىراتىنبىز «بوس ەسىكتى تەربەتپە»، «جاڭا تۋىلعان بالاعا ايدىڭ ساۋلەسىن تۇسىرمە»، «جاڭا بوسانعان انالار باسىنا ورامالىن تارتىپ ءجۇرۋ كەرەك، جىن-شايتاننىڭ ءبارى سولاردى تورۋىلداپ جۇرەدى» تاعى دا باسقا وسىنداي تيىمدار. بالا بولعاندىقتان با ونى ىرىم ەكەن دەپ ويلامايتىنبىز، جانامىزداعى بالا «نەگە؟» دەپ سۇراسا «سول بولمايدى دەيدى» دەيمىز دە وتىرا بەرەتىنبىز. ىرىم ەكەنىن بىلمەسەك تە بولمايتىنىن ءبىلىپ وسەمىز، ولدا جاقسى ەدى.
نە ايتساق تا ءجونىن ايتتىق، دەگەنمەن، «تاربيە باسى-تالبەسىك» مۇنداي جاعدايعا دۋشار بولماس ءۇشىن،ەڭ اۋەلى بەسىكتەگى بالامىزدى تاربيەلەۋىمىز كەرەك. قانداي بولىپ وسسە دە «اناعان ەرىپ پالەن بولدى، مىناعان ەرىپ تۇگەن بولدى» دەگەن اڭگىمەنى قىسقارتىپ، نە بولسا دا، كىم بولسا دا وزىمىزدەن كورۋىمىز كەرەك. تىلدەن دە، دىننەن دە اداستى دەيمىز. اباي اتامىز 10 قارا سوزىندە «... اۋەلى بالاڭدى ءوزىڭ الدايسىڭ «انە، ونى بەرەم، مىنە، مۇنى بەرەم» دەپ. باسىندا بالاڭدى الداعانىڭا ءبىر ءماز بولاسىڭ، سوڭارا بالاڭ الدامشى بولسا، كىمنەن كورەسىڭ؟» دەگەننىڭ اينىماسى، ولاردى اداستىڭ دەپ جازعىرامىز. قازاق تىلىنە جانى اشىمايدى دەپ كۇيىنەمىز «ەرتە، ەرتە، ەرتەدە، ەشكى ءجۇنى بورتەدە ءبىر كەمپىر مەن شال بولىپتى» دەيتىن اجەمىز بولماسا، «جىلىك شاعىپ بەرەمىن، كوك قۇتاننىڭ قۇيرىعىن جىپكە تاعىپ بەرەمىن» دەپ بەسىك تەربەتىپ جاتىپ، انت بەرەتىن انامىز بولماسا تىلگە كىمنىڭ جانى اشىسىن؟ ماقالداپ مانەرىن كەلتىرمەي، «قانشىقا»، «جالماۋىزعا» سالىپ ايعايلاساق قازاقتىڭ نەبىر كەرەمەت سوزدەرىن بالا قايدان ۇيرەنەدى. پاتريوتتىق سەزىمى جوق دەپ پاش ەتەمىز. ءار ازامات ءوز ەلىنىڭ پاتريوتى بولۋى ءۇشىن وعان «انانى جەمە دەشى» دەگەننىڭ ورنىنا ءانۇرانىڭدى ايتشى دەسەك، «پاتريوتپىن» دەپ ءتوسىن قاقپاسا دا، ەلىنىڭ ءانۇرانىن جاتقا ءبىلىپ شىعادى ەمەس پە؟ قازاقتىڭ پسيحولوگ حالىق ەكەنىن، ەل ەندى-ەندى اشىپ جاتىرعان جاڭالىقتارىن قازاق اتامىز باياعىدا-اق ايتىپ تاستاعانىن ، مىڭ سويلەم ەتىپ قۇراستىرىپ ايتا الماعان اڭگىمەلەرىن اسان قايعىلار، بۇقار جىراۋلار ءتورت شۋماق ولەڭدەرىنە سىيعىزعانىن ايتىپ، ءوز قازاعىن ءوز بالاسىنا نەگە تانىستىرماسقا!؟ «جاس وسپەي مە، كوكەيىڭدى تەسپەي مە؟» دەيدى. بۇگىنگى بالا - ەرتەڭگى جاس ازامات. ەلىمىزدىڭ بولاشاعى، سول بولاشاققا الىپ بارار كەلەشەكتىڭ تۇتقاسى جاستاردىڭ قولىندا ەكەنىن ەلباسىمىزدىڭ ءوزى دە حالىققا جولداۋىندا ايتقان بولاتىن. ەندەشە، «ەل بولامىز دەسەك، بەسىگىمىزدى تۇزەيىك!»
اككايۋوۆا مارجان
You Might Also Like
-
جۇڭگو 2025 جىلى عارىشقا اقىلى ساپارلاردى ىسكە اسىرا باستايدى، دەپ حابارلايدى حۋانسيۋ شيباو باسىلىمى.
-
يگىلىكتىڭ تويىنا بيلەت كەلدى قولىما، بيلەت ۇستاپ وتىرىپ نەلەر ءتۇستى ويىما.
