InfoHub Logo

— كەشە كۇيەۋ بالانىڭ تۋعان كۇنىنە باردىق، — دەدى تانىس كەلىنشەك اڭگىمە ۇستىندە، — وڭكەي قايىن اپالار جينالىپپىز. جاقسىلاپ سىيلىق اپاردىق. "كۇيەۋ — دۇشپان" — دەگەن بار عوي. ءسىڭلىمىزدىڭ ميىن ءمۇجىپ جۇرەر ايتپەسە.

— نە دەدىڭ؟

— كۇيەۋ — دۇشپان، — دەيمىن.

— سوندا سەندەر كۇيەۋ بالالارىڭدى دۇشپان سانايدى ەكەنسىڭدەر عوي. وندا ءسىڭلىڭ "دۇشپانعا" قارسى "ۇرىس جۇرگىزۋشى" "جاۋىنگەر-قىز" شىعار.

كەلىنشەك سىلقىلداي كۇلدى. بۇل ءازىل-شىنى ارالاس اڭگىمە وسى قىسقا ديالوگتان كەيىن تۋىنداپ كەتىپ ەدى.

الدەبىر قارۋلى كۇشتەر بولىمىندە نەمەسە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قۇرامىندا ارنايى دايىندىقتان وتكەن ساربازدار قىزمەت ەتەدى دەسەدى. ولاردى بىلايعى جۇرت "سپەسناز" دەپ اسپەتتەپ جاتادى. مەن قىزداردى وسى "سپەسنازعا" تەڭەر ەدىم. "اۋ تەپسە تەمىر ۇزەتىن زىڭگىتتەي-زىڭگىتتەي جىگىتتەر مەن گۇلدەي مايىسقان قىزداردىڭ اراسىنان قانداي ۇقساستىق تاپتىڭىز؟ "ويتكەنى بۇلار دا ارنايى دايىندىقتان وتەدى. "ۇستازى" — اناسى. "ءدارىسحاناسى" — اس بولمە، ياكي قوناق بولمە، بولماسا داستارحان ءۇستى. "دۇشپانمەن" "سوعىسۋدىڭ" ءادىس-ايلاسىن مەڭگەرەدى. الدەبىر سوعىس جايلى كينولاردا جاۋىنگەرلەردى اناسى، اپا-قارىنداستارى مايدانعا سالتاناتتى تۇردە كەرنەيلەتىپ-سىرنايلاتىپ شىعارىپ سالىپ جاتادى. "امان بول! جەڭىسپەن ورال!" قىزداردى دا ءدال وسىدان ءبىر كەم ەمەس سالتاناتپەن شىعارىپ سالادى. تەك مۇندا "ورال" دەگەن ءسوز ايتىلمايدى. "تۇپكىلىكتى جەڭىسكە جەت!" بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسى — "باياندى باقىتىڭ ءۇشىن كۇرەس، سول جولدا جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىل" دەگەن ءسوز.

قىزدىڭ جانىنا "ۇستازى" — اناسى كەلىپ بىلاي دەيدى: "قىزىم، سەن ەندى "جاۋىنگەر" اتاندىڭ. "وقۋ-جاتتىعۋ جيىنىندا" وتكەن ءار ءبىر ساباقتى مۇقيات ەسىڭدە ساقتا، ونى تاجىريبە جۇزىندە دۇرىس پايدالانا ءبىل. سەنىمىمدى اقتا". "دۇشپان" — قاشان دا مىكتى. "ديۆەرسيالىق" ىس-ارەكەتتەرمەن اينالىسادى. بىردەڭەنى ءاماندا ءبۇلدىرىپ جۇرەدى. "جاۋىنگەر" وسىنىڭ ءبارىن قايتا قالپىنا كەلتىرىپ وتىرۋى ءتيىس. بۇل ناعىز مايدانداعى دۇشپان قيراتىپ كەتكەن تەمىر جولدار مەن كوپىرلەردى تەز ارادا قايتا قالپىنا كەلتىرىپ وتىراتىن جانكەشتى ساربازداردىڭ ەڭبەگىنەن بىردە-بىر كەم ەمەس.

"دۇشپان" كەيدە "دەسانت" بولىپ تۇسەدى. مىنە، تۇنگى ساعات ەكى، الدە ءۇش. دۇڭك-دۇڭك ەسىك قاعىلادى. دەسانتتار ادەتتە "ءبىز بارعالى جاتىرمىز" دەپ حابارلاپ، جاريالاپ بارمايدى عوي. "دۇشپان دا" سولاي ەتەدى، تۇتقيىلدان كەلەدى. ال "جاۋىنگەر" ءار قاشان ساق، ءتىپتى ول "دەسانتتىڭ" تۇسەتىنىن الدىن الا بولجاپ بىلگەن. كانىگى جاۋىنگەرلەرشە لىپ ەتىپ تۇرادى، ساقا سولداتتاردان دا جىلدام كيىنەدى. "دەسانتتى" كۇتىپ الۋ ءۇشىن باسپالاپ ەسىككە جاقىندايدى:

— بۇل-كىم؟

— مەن! كۇيەۋىڭ! "دەسانت!" "دەسانت" بولساڭ قايتەيىن، — دەدى "جاۋىنگەر" ىشىنەن. — سەن "دەسانت" بولساڭ، مەن دە "ارنايى دايىندىقتان" وتكەن "جاۋىنگەرمىن".

ەسىك اشىلادى. "دەسانت" شايقاتىلىپ تۇر. "جاۋىنگەردى" قاپى قالدىرعانىنا ءماز. ماسايراعان. "ۇرىس" "جاۋىنگەردىڭ" پايداسىنا شەشىلدى، ول "دەسانتتى" "ۇيىقتاتىپ تاستادى". قانداي ءادىس، ءتاسىل قولداندى. ول — "سپەسنازدىڭ" ءوز قۇپياسى. "جاۋىنگەر" كورشى بولمەگە وتەدى، بالالارىنىڭ كورپەسىن قىمتايدى، جەڭىل كۇرسىنەدى، قابىرعا ساعاتىنا كوز جۇگىرتەدى. "ۇرىس" بۇگىن ءبىر ساعاتقا سوزىلىپتى-اۋ. ەشتەڭە ەمەس. بۇدان دا زور "ۇرىستاردى" باستان وتكىزگەن". ەرتەڭىنە "جاۋىنگەردەن" الدەكىم قال سۇرايدى:

— قال قالاي؟

— تاماشا! — دەپ جاۋاپ بەرەدى "جاۋىنگەر".

— ءبارى جاقسى! "جاقسى "جاۋىنگەر" "اسكەري قۇپيالاردى" ساقتاي ءبىلۋ كەرەك، — دەگەن "ۇستازى". — اسىرەسە، "كورشى مەملەكەتتەرگە" سىر شاشپا". كەيدە "جاۋىنگەرلەر" "دۇشپاننىڭ" توپەلەگەن سوققىسىنىڭ استىندا قاپ قويادى. نازىك دەنە جەرگە سۇلاپ تۇسەدى. — تۇر! — "دۇشپان" تالتايىپ تۇر. "جاۋىنگەر" ءوز-وزىن ىشتەي قايراتتاندىرادى: "شىدا، "جاۋىنگەرىم"، شىدا. بۇل "دۇشپاننىڭ" ۋاقىتشا ماسايراۋى. تۇپكىلىكتى جەڭىس ءالى سەنىڭ قولىڭدا بولادى. جارالاندىم عوي دەيمىن شاماسى، وقا ەمەس، "سوعىس" جاراقاتسىز بولا ما؟ ەڭ باستىسى "كونتۋزيا" الماسام بولدى". . . — "گوسپيتالگە" باراسىز با، "جاۋىنگەر" حانىم؟ — جوق،  — دەپ تىستەنە جاۋاپ بەرەدى "جاۋىنگەر".  — "مايدان دالاسىندا" قالام. "جاۋىنگەر" سوعىس شەبىندەگى ەر جۇرەك سولداتتارشا باسىن بايلاپ العان كۇيى "مايدان دالاسىندا" قالا بەرەدى.

— قال قالاي؟

— جاقسى!

"اسكەري قۇپيانى" جاريا ەتە بەرۋگە بولماس". كەيدە "جاۋىنگەرلەردىڭ" "مايدان شەبىن" تاستاي قاشاتىن دا كەزدەرى بار. وندايدا "مەدالدارىن" قولىنا قىسقان كۇيى زىتىپ بەرەدى. "مەدال" — بالالارى. ول "سوعىسقا" ەندى ازىرلەنىپ جۇرگەن "بولاشاق جاۋىنگەرلەردىڭ" اراسىنا ۇرەي تۋعىزا كەلەدى:

— قىزدار دەيمىن، قىزدار! "سوعىس" — سۇمدىق! "دۇشپان" — مىقتى، جەڭىلمەيدى.

مۇنى ەستىپ ءبىر السىزدەۋ قىز ايقايلاپ جىبەرەدى:

— قۇرىسىن! بارمايمىن "سوعىسقا!" قۋ تىزەمدى قۇشاقتاپ وتكەنىم ارتىق.

وزگە "بولاشاق جاۋىنگەرلەر" الگى قىزعا جاقتىرماي قارادى. "ەسىڭ دۇرىس پا، "سوعىسقا" بارماعانى نەسى؟ "سوعىسقا" بارماساڭ "مەدالدى" قالاي تاقپاقسىڭ؟ ناعىز "جاۋىنگەر" "مەدالدى" "سوعىستا" ءجۇرىپ ابىرويمەن الادى. ەندى ءبىر قىز تىزەرلەپ وتىرا كەتىپ، تاڭىرىنە جالبارىنا باستايدى:"و، قۇدايىم! ماعان مەيرىمدى "دۇشپان" بەرە كور. ول — ينتەلليگەنت بولسىن". مۇنى ەستىپ تۇرعان قىزدار مىرس-مىرس كۇلەدى: "ينتەلليگەنت "دۇشپانداردى" وسال دەپ كىم ايتتى ساعان؟" ال "جاۋىنگەرلىك ازىرلىگى" مىقتى قىزدار سىر بەرمەي ءۇنسىز قالدى: "كورىپ الدىق!" كەيدە "دۇشپاندار" "پسيحولوگيالىق سوعىس" جۇرگىزەدى. بۇل — "جاۋىنگەردىڭ" جۇيكەسىنە تيەتىن، ءتوزىمىن سىنايتىن "سوعىس". بۇل "سوعىستى" "دۇشپان" "جاۋىنگەردىڭ" جانىنا جاقىنداماستان-اق الىستا جاتىپ جۇرگىزە بەرەدى. مىنە "دۇشپان" ەكى قولىن باسىنا جاستانعان كۇيى كەرەۋەت ۇستىندە جاتىر. ەسىكتەن كىرىپ كەلگەن "جاۋىنگەرگە" العاشقى سوققىنى باعىتتادى:

— قايدان كەلدىڭ؟

— اجەتحانادان كەلدىم، — دەدى "جاۋىنگەر".

— جوق، سەن اجەتحانادان كەلگەن جوقسىڭ. سەن بىرەۋمەن كەزدەسىپ كەلدىڭ.

"جاۋىنگەردىڭ" مىنا سوققىدان كەيىن جۇيكەسىنىڭ سىر بەرمەۋى ەكىتالاي ەدى. كوزى قاراۋىتتى. "پۋلەموتتەردى" ساقىلداتىپ قويا بەرۋى دە مۇمكىن ەدى. ءبىراق كوز الدىنا "ۇستازى" كەلدى. "سابىر، ءار نارسەگە بايىپپەن قارا". لەزدە بويىن جيىپ الا قويدى دا بىلاي دەدى:

— كىممەن كەزدەسەيىن. اجەتحانادان كەلدىم، ارىستانىم.

"دۇشپان" كۇتپەگەن سوققىدان ەسەڭگىرەپ قالدى. ول سوققىنى باسقا جاقتان كۇتكەن ەدى: "ەندى تۋالەتكە دە بارعىزبايسىڭ با، وڭباعان؟" "دۇشپاننىڭ" "تاكتيكالىق جوسپارى" بۇزىلدى. ىرگەگە قاراي اۋناپ ءتۇستى دە كۇڭك ەتە قالدى. "پالەسىن كوردىڭ بە ءوزىنىڭ. ابدەن ىسىلعان "جاۋىنگەرگە" اينالىپتى. ارىستانىم دەۋىن قاراي كور. جوق، "جاۋىنگەرىم"، "ۇرىستىڭ" سوڭى بۇل ەمەس". مۇنى "جاۋىنگەر دە" ىشتەي انىق سەزەدى. "مەيلى، "مايدان دالاسىن" تاستاي قاشاتىن "جاۋىنگەرىڭ" مەن ەمەس". "دۇشپان" تاڭەرتەڭ تۇرىپ ورىندىق ارقالىعىندا ۇقىپتالىپ وتەكتەلگەن كۇيى تۇرعان كويلەك، شالبارىن كوردى. "جاۋىنگەر" "دۇشپانعا" ەكىنشى سوققىنى دا بەرىپ ۇلگەرگەن ەكەن.

— تاماعىڭدى ءىش.

"دۇشپانعا" ءۇشىنشى سوققى كەتىپ قالدى جانە بۇل سوققى ەڭ تالماۋ جەردەن تيگەن ەدى. "دۇشپان" ويلاندى: "مىنا تۇرىمەن مەنى الماي قويماس". "دۇشپان" تاماعىن ءىشىپ الىپ، قويقاڭداپ كوشەگە شىعادى. انىعىندا بۇل "سوعىستا" العان "مەدال" "دۇشپاندا دا" بار. ءبىراق "دۇشپان" كىشىپەيىل، قاراپايىم كورىنگىسى كەلەدى مە، كەيدە "مەدالدارiنiڭ" بارىن جاسىرادى. مىنە "بولاشاق جاۋىنگەر" قىز "دۇشپانعا" سۇراق قويدى:

— قانشا "مەدالىڭىز" بار؟

"دۇشپان" تاڭعالا سۇرادى:

— قايداعى "مەدالدى" ايتاسىز؟ مەن ءتىپتى ءالى "سوعىسقا دا" ارالاسا قويعام جوق قوي.

"بولاشاق جاۋىنگەر" بۇعان اۋەلدە سەنىپ قالادى. ادەمى كىرپىكتەرىن كوتەرىپ "دۇشپانعا" قارادى: "سىمباتتى جىگىت ەكەن، "مەدال" سىيلاپ جىبەرسەم بە ەكەن؟" سونان-سوڭ كوز الدىنا اس بولمە — "ءدارىسحاناداعى" "ۇستازى" ەلەستەدى. "ۇستازى" قولىنا وقتاۋدى الىپ تۇرىپ بىلاي دەگەن ەدى: "بولاشاق جاۋىنگەر"، ءبىز بۇل تاقىرىپقا بىرنەشە ساعاتىمىزدى ارنايمىز. بۇل "دۇشپاننىڭ ايلا-شارعىسى" دەپ اتالادى. "دۇشپان" ادەتتە ۇنەمى وڭمەڭدەپ، بەتپە-بەت كەلە بەرمەيدى. كەيدە ءىشى-باۋىرىڭا ەنىپ، ءوز ادامىڭداي بولىپ كورىنەتىنى بار. سوندىقتان ءارقاشان ساق بول". "بولاشاق جاۋىنگەر" ويلانىپ قالدى. "جوق، الدىن-الا "بارلاۋ جۇمىستارىن" جۇرگىزۋ كەرەك ەكەن. "قۇپيا قۇجاتتاردى" قولعا ءتۇسىرۋ كەرەك. مىنا "دۇشپان" الدەقانداي "مايداندا" "سوعىسقان با"، جوق پا، ال "سوعىسسا" نەشە "مەدالى" بار؟" كەيدە "جاۋىنگەرلەر دە" بۇل "سوعىستان" شارشايدى. ولار "تۇپكىلىكتى جەڭىسكە" قاشان جەتەر ەكەنبىز؟" دەپ ويلانادى. بۇل "سوعىستا" "تۇپكىلىكتى جەڭىسكە" جەتكەن جان بار ما ءوزى؟ بار، نەگە بولماسىن. مىنە "تۇپكىلىكتى جەڭىسكە" جەتكەن "سوعىس ارداگەرى" "جاس جاۋىنگەرلەرگە" "اسكەري-پاتريوتتىق" تاربيە ساباعىن وتكىزىپ وتىر. جانى تولعان شۇپىرلەگەن "مەدال". بۇلار "سوعىس ارداگەرىنىڭ" "مەرەكەلىك مەدالدارى". "جەڭىستىڭ" پالەن جىلدىعىنا"، "جەڭىستىڭ" تۇگەن جىلدىعىنا" دەپ ۇل-قىزدارى تارتۋ ەتىپ وتىرعان.

"سوعىس ارداگەرى" سويلەيدى: "ويبۋي، قاراقتارىم، "سوعىس" دەگەن قاشان دا وڭاي بولماعان. سەندەر قايتا "سوعىسقا" بەرتىندە ءتۇسىپ جۇرسىڭدەر عوي، مەن جيىرماعا جەتپەي تۇسكەم. "ۇستازىم" مىقتى بولدى مەنىڭ، ايتپەسە مەنىڭ دە "دۇشپانىم" وسال بولعان جوق. وتكەندە "شتاب" — زاگس-تىڭ مالىمەتتەرىن تىڭداپ وتىرسام، ءقازىر "مايدان دالاسىن" تاستاپ كەتەتىن "جاۋىنگەرلەر" سانى ارتىپ بارا جاتىرعان كورىنەدى. وسىنىڭ ءبارى "سوعىسقا ازىرلىك" ساباعىنىڭ دۇرىس جۇرگىزىلمەۋىنەن بە ەكەن دەپ تە ويلايمىن كەيدە. "تاجىريبەسىز ۇستازدار" كوبەيدى مە ەكەن. بۇرىنعى "ۇستازدار" "سوعىستىڭ" وتى مەن سۋىنا شىڭدالعان جاندار ەدى. ومىراۋلارى "مەدالدان" كورىنبەيتىن. ءقازىر "سوعىسقا ازىرلىك" ساباعىنىڭ باعدارلاماسىنا دا جات ەلدىڭ "اسكەري تاسىلدەرىن" اكەلىپ كىرگىزەتىن بولىپتى. ول "ادىس-تاسىلدەر" ءبىزدىڭ قارادومالاق "دۇشپاندارعا" جۇرمەيدى، قۇلىندارىم. بار قۇندىلىق مىنا اياقتارىڭنىڭ استىنداعى توپىراقتا جاتىر"....

"سوعىس ارداگەرىنە" وڭاشا بولمەدە "جاس جاۋىنگەر" شاعىم ايتۋدا:

— اپا، دەيمىن، مەنىڭ "دۇشپانىم" مىقتى، شىداي الار ەمەسپىن، اپا.

— "دۇشپان" قاشان دا مىقتى قۇلىنىم. باياعىدا باتىر بابالارىڭ "دۇشپانىم مىقتى بولسا ەكەن" دەپ تىلەيدى ەكەن. ايىزى قانىپ سوعىسقىسى كەلدى مە ەكەن جارىقتىقتار.

— امالىم تاۋسىلدى، اپا. شەگىنەم، اپا، شەگىنەم.

— شەگىنەسىڭ، نەگە شەگىنبەيسىڭ. شەگىنىپ ءجۇرىپ "سوعىساسىڭ". شەگىنۋدىڭ ءوزى — "اسكەري ونەر". "ءبىر قادىم كەيىن، ەكى قادىم ىلگەرى" دەگەن. كوزسىز باتىرلىقتىڭ كەرەگى جوق، قۇلىنىم.

"سوعىس ارداگەرى" "جاس جاۋىنگەردىڭ" ارقاسىنان قاقتى. كورشى بولمەدەن ءبىر توپ "سوعىس ارداگەرىنىڭ" اندەتە سالعان داۋسى ەستىلەدى: جەڭدىك قوي جاۋدى ارمان نە، قۇربىم، كۇركىرەپ كۇندەي ءوتتى عوي سوعىس...

كوشەدە قوس قۇربى جايراڭ قاعىپ كەلە جاتىر. جۇزدەرىنەن جاستىققا ءتان شاتتىق لەبى بىلىنەدى، قارا كوزدەرى ۇشقىن اتادى. بۇلار — "اسكەري مەكتەپتىڭ" تۇلەكتەرى.

— قال قالاي، قىزدار؟

— تاماشا! — قوس قۇربى قاتارلاسا جاۋاپ بەردى.

— ازىرلىك قالاي؟

— دايىنبىز. "دۇشپاننىڭ" ءتىلىن تاۋىپ، جەڭىسكە جەتۋدىڭ بارلىق ءادىس، ايلا، امال، تاسىلدەرىن مەڭگەرگەنبىز.

— توي قاشان؟

— كۇزدە دەپ وتىرمىز.

— جاڭا جىل قارساڭىڭدا.

— باقىتتى بولىڭدار، قىزدار!

— راحمەت! ايتقانىڭىز كەلسىن!

قىزدار اياقتارىن ساپتاعى سولداتتارشا بiر لەكپەن الىپ، ادىمداپ ءجۇرiپ كەتتi. اسفالتقا قادالعان بيiك وكشە تۋفليدىڭ تىق-تىق ەتكەن دىبىسى ولاردى بەينە بiر باياندى باقىت جولىنا باستاپ بارا جاتىرعانداي.

عابيدەن قوجاحمەت، قىزىلوردا قالاسى

---