ەلدىك زاڭىنان تولعانىس
وسىناۋ ءبىر وزىق داۋىردە بەدەلى اسا جوعارى، مەرەيى مەيلىنشە ۇستەم بولعان ۇلى وكتيابر وتانىندا مەرەكەلى كۇندەر كوپ. ايەلدەر مەن بالالاردىڭ، اسكەري ادامداردىڭ، كومىرشى، مۇنايشى مەن تەمىرجولشىنىڭ بالىقشى مەن ءمۇعالىمنىڭ، ميليسيانىڭ، باسپا ءسوز بەن راديونىڭ — ءبارىنىڭ دە ارنايى، سالتاناتتى كالەندارى بار. ءاربىر ۇلت رەسپۋبليكاسىنىڭ تۋىن، گەربىن كوتەرىپ، گيمنىن ويناتىپ، جاھانعا ازاتتىق اتىنان جار سالاتىن كۇندەرىمىز جانە بار. بۇل ايتىلعان تورقالى تويلاردىڭ كۇللىسىنەن سوۆەت ادامدارىنىڭ بىردە-بىرى تىسقارى قالمايدى، كۇللىسىن بۇكىل حالىقتىڭ سايران-ساۋىعىنا، سالتاناتىنا اينالدىرامىز. ويتكەنى الگى كۇندەردىڭ ءار ءبىرى، تۇپتەپ كەلگەندە، ازات ادام مەن ەركىن ەڭبەكتىڭ مەرەكەسى كوپتىڭ باقىتىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي قورعاۋدىڭ سالتاناتى، دوستىق پەن تۋىسقاندىقتىڭ دەمونستراسياسى. ەندەشە، مۇنىڭ ءوزى ەرەكشە ەلدىگىمىزدىڭ نەگىزگى زاڭىنان تۋعان شىندىق. ال، ءبىز ەرەكشە ەلدىگىمىزدىڭ نەگىزگى زاڭى دەپ سوۆەت كونستيتۋسياسىن ايتامىز.
كالەنداردىڭ التىنمەن اپتالعان بۇگىنگى بەتى الگى سالتاناتتاردىڭ ءازىز اناسى — سوۆەت كونستيتۋسياسىنىڭ وزىنە باعىشتالعان. بۇل — بىزدەر ءۇشىن ەرەكشە ارايلى، اسا شىرايلى كۇن. مۇنى ءاربىرىمىز-اق باقىتىمىزدىڭ تۋعان كۇنى دەپ اتايمىز. ءار جىلدىڭ وسىناۋ بەسىنشى دەكابرىنە جاقىنداعان سايىن كىسى وزىنشە ءبىر وي تولعاعىنا بەرگىزەدى، جەكە پاتريوتتىڭ ic-قيمىلىندا، تۇتاس قوعام قوزعالىسىندا بايقالاتىن تۇرلىشە جاي-كۇيگە اركىم-اك، ءوز تاراپىنان ولشەم-مەعدار جاسايدى. سوعان سايكەس ءوز ءىسى مەن سىرىن دا سىناقتان ەتكىزەدى. ءوز باسىم، كوبىنشە، ءبىزدىڭ كونستيتۋسياداعى قاسيەتتى قاعيدالاردىڭ ورتاق ءبىر تابيعاتىنا جىل سايىن وي جۇگىرتىپ، سونىڭ توڭىرەگىندە قىزىعا قيالدايمىن. ول — ءوسۋ ەسەبىنەن وزگەرۋ زاڭى. جوعارعى سوۆەتتىڭ سەسسيالارىندا نەگىزگى زاڭنىڭ قاي ستاتياسى ءومىر مەن ءوز اراسىندا قانداي قوزعالىستار جاسايدى؟ مەن وسىعان ءۇڭىلۋ ارقىلى، ءوز مىندەتىن اتقارىپ بولعان شارالاردى، ونىڭ، ورنىنا تۋرا قالعان كەلەلى ماقساتتاردى قىزىعا باقىلايمىن. ءوسۋ ەسەبىنەن وزگەرۋ زاڭى دەپ وتىرعانىم وسى. كۇن ساۋلەتتى كونستيتۋسيامىزدىڭ قۇدىرەتتى كۇنى دە وسىندا. ول ءوزىنىڭ ۇلىلىعىن ءبىر ورنىنان عانا پاش وتەتىن تاۋ ەمەس. ول ۇنەمى قوزعالادى دا، ءومىر ۇنەمى قوزعالتادى.
بۇل تۇرعىدان العاندا، الپىس بەسىنشى جىل كوپ وزگەرىستەردىڭ كۋاسى بولدى. اۋىل شارۋاشىلىعى مەن ونەركاسىپتىڭ پايداسىنا، ءاربىر جۇمىسشى مەن شارۋالار پايداسىنا كوپتەگەن زاڭدار شىعىپ، قارارلار بەكىدى. حالىق داۋلەتىن باسقارۋ ءپرينسيپى كوپ سالادا قايتا قۇرىلدى. دەمەك نەگىزگى زاڭنىڭ تالاي ستاتياسى تاعى دا ءبىر تاماشا، جاڭاشا سويلەپ جىبەردى.
ءبىزدىڭ كونستيتۋسيادا كوممۋنيستىك پارتيانىڭ باسشىلىق ءرولى دە، ونىڭ حالىقتىق وكىمەتپەن بىتە قايناعان بىرلىگى دە اسا زور ماقتانىش پافوسىندا جارقىن ارىپتەرمەن جازىلىپ ەدى. لەنين پارتياسىنىڭ و باستا-اق قاسيەتتەپ كوتەرگەن ۇلى ۇرانى — جۇمىسشىلار مەن شارۋالار وداعى وراق پەن بالعا بەينەسىندە مەملەكەت گەربى بوپ قۇپتالىپ ەدى. سودان بەرى پارتيا مەن وكىمەت ەل ءومىرىنىڭ ەگىز سوققان جۇرەگى بوپ، جەڭىستەن-جەڭىسكە، بيىكتەن-بيىككە، سوقپاقسىز-اق سونىعا باستاپ كەلەدى. سوۆەت كونستيتۋسياسى مەن سوۆەت كوممۋنيستەرىنىڭ ۇلى پروگرامماسى — ءبىز باراتىن ءبىراق باعىتتىڭ كومپاسى عوي! كپسس ورتالىق كوميتەتىنىڭ وسى جىلعى مارت، سەنتيابر پلەنۋمدارى جاساعان شەشىمدەر مەن جوعارعى سوۆەت سەسسيالارى شىعارعان زاڭدار تاعى دا سول ەجەلگى بىرلىكتىڭ ءدال شىققان دالەلى بولدى. بۇل ەكى پلەنۋم ەكونوميكامىزدىڭ ەكى ارناسىن بۇرىنعىدان بەتەر كەڭەيتىپ قانا قويعان جوق، كوكەيدە جۇرگەن كوپ ارماندارىمىزدىڭ ۇستىنەن ءتۇسىپ، باسقارۋ جۇيەسىندەگى باعزى ءبىر ءجونسىز ايعايدىڭ اپتىعىن باستى، ادامنىڭ ىنتا مەن ساناسىنا ساليقالى كەڭەس قوستى. ءار ازامات ءوز تاراپىنان كەڭ ويلانىپ، ءونىمدى ءىس قىلۋدىڭ قاجەتتىگىن، كونستيتۋسياداعى ەركىن-دارقان پراۆولارىن كوممۋنيزم پايداسىنا باتىل، جومارت جۇمساۋ قاجەتتىگىن جىل ىشىندەگى جيىنداردا، باسپا ءسوز بەن ەفيردە بارىنشا بايسالدى ايتتى.
پراۆو تۋرالى ايتىپ قالدىق-اۋ... ءيا، پراۆو. بۇل ءسوزدىڭ دە قۋاتتى، قۋاتسىز شاقتارى تاريحقا ايان. بۇل ءسوزدىڭ ءقازىر دە ءار ەلدە ءارقيلى ءال-قۋاتى بار.
...قاناۋعا پراۆولى... قانالۋعا پراۆولى... جالا جاۋىپ تا نان تابۋعا پراۆولى... زورلىقپەن دە، ۇرلىقپەن دە كۇن كورۋگە پراۆولى... ءتانىن ساتۋعا دا پراۆولى... بالاسىن جورگەگىمەن قاراڭعى كوشەگە قالدىرىپ كەتۋگە دە پراۆولى... يششا!.. نەتكەن مەرەز جايلاعان مەزگىل ەدى، سول ءوزى؟!.. سول ءبىر الجىعان الاپەس، سايقال مەزگىل ءبىزدىڭ تۋما توپىراعىمىزدان الدەقاشان جوعالسا دا، ءالى كۇنگە شەكتى «مەنىڭ، پلانەتامدى مەكەندەپ وتىر-اۋ» دەگەن وي باسىنا كەلگەندە، ىزاڭ ىرشىپ كوزىنە ءبىر-اق شىعاتىنى بار-اۋ!..
بۋرجۋازيا دا «دە-مو-كرا-تيا!» دەپ اۋزىن كورەدى. ونىڭ دا وزىنشە كونستيتۋسياسى بار. ءبىراق، ول — جانسىز، سالقىن، سارى تاپ بولعان جازۋ عانا. وندا جازىلعان پراۆولاردىڭ قاراپايىم ەڭبەكشىگە ەشقانداي قاتىسى جوق.
ءبىر كەزدە الاۋلاپ جالعىز تۋعان جارىق جۇلدىز — سوۆەت كونستيتۋسياسى تولا كەلە، توپ جۇلدىز بولعاندا «سونىڭ ءبىرى — بىزدىكى!» دەپ، قازاق كەدەيلەرى دە جاھان الدىندا جالبا تۋماعىن كوتەرە سويلەپ ەدى. بۇل كۇندە سول ءبىر توپ جۇلدىز كەپ جۇلدىزعا ۇلاسىپ، سوسياليزم لaگepiنiڭ نۇرلى شاپاعى كوپ ەلدىڭ ۇستىنەن كولەڭكەنى ىسىرىپ تاستادى. قازاق ەندى قاراڭعىدان جارىققا ءبىرىنشى شىققاندار ساناتىندا الەمگە ءومىر ونەگەسىن ۇسىنىپ وتىر. جاناعى جالبا تۇماقتى باقىتتىڭ العاش نۇرىمەن جۋىلعان باس كيىم رەتىندە تاريح مۋزەيىنە تابىس ەتتىك.
بۇكىل ەلىمىزدەگىدەي، قازاقستاننىڭ قالا، دالا، اۋىل-قىستاقتارىندا دا كوپ ۇلتتى تۋىسقان تۇرعىندار ءومىر تۇتقاسىن ۇستاۋعا ءبىر جەڭنەن شىققان قولداي. سول ءبىر سوم بىلەكتەر باياعى بەسجىلدىقتار تۇسىنداعىداي، جەڭىستەردىڭ سوڭعى جەتىجىلدىعىن دا كۇن استىنا كۇمبەز ەتىپ كوتەردى. بيىل — سول كۇمبەزدىڭ قالانىپ بىرەر جىلى. بۇل ءوزى شارۋاشىلىقتىڭ، عىلىم مەن مادەنيەتتىڭ تاعى ءبىر شالقىپ وسكەن، باسقا رەسپۋبليكالار سياقتى، قازاقستاننىڭ دا كارتاسىنا ەتە كوپ وزگەرىستەر ەنگىزگەن كەزەڭ بولدى. سونىمەن بىرگە سالت-داستۇرىمىزگە دە سان-قيلى جارقىن جاڭالىقتار كەلدى.
جۋىردا گازەتتەردىڭ قولعا ءبىرىنشى ىلىككەن بىرەۋىن الدىم دا، ادەيىلەپ تۇرىپ، جاڭا اقۋالدار جايلى ءسوز تىركەستەرىن تەردىم. ءبىر جەردە «وسىناۋ وبلىستىق گازەتتىڭ ىشكى ءبىر بەتىن قوعامدىق رەد-كوللەگيا دايارلايدى. ول بەتون اۆتورلارى — دەپۋتاتتار» دەسە، تاعى ءبىر ماقالادا «باسپا ءسوز بەن حات تاراتۋشى بالالار توبى — ۇلكەن قولعابىس» دەلىنگەن. «حالىقتىق باقىلاۋ»، «شوپان كۇنى»، «وندىرىستەگى قوعامدىق كومەكتەسۋ توبى»، «ناسيحاتشىلار زاۆودپەن تانىستى»، «بالالاردىڭ كوشەدەگى ءتارتىبىن باقىلايتىن ميليسيا ءبولiمشeciندe ءجاسوسپىرىم دزەرجينسكييشىلەر كەزەكتەسىپ قىزمەت كورسەتەدى»، تاعى، تاعى وسىنداي كوپتەگەن جارقىن جازبالار كوز الدىمنان تابىلا بەردى. مىنە، ءوز پراۆوڭدى كوممۋنيزم پايداسىنا جۇمساۋدىڭ تۇرلەرى دەگەن ناق وسىلاي بولىپ كەلەدى. بۇلاردى وقىعاندا جانىڭ جادىراپ، كەرەمەتتەي ءبىر كەڭ تىنىستاپ قالاسىڭ.
ەل ارالاپ، اۋىق-اۋىق ءجۇرىپ تۇرۋدى وزىنە پارىز كورەتىن جۋرناليستەر مەن جازۋشىلار ءبىراز ۋاقىت ۇيىندە وتىرىپ قالار بولسا، قوڭىلتاقسىپ، ءتىپتى قۇلازي باستايدى. وسىنىڭ ءوزى دە جايدان-جاي ەمەس: ولاردىڭ شابىتىن شىندىق شاقىرىپ ۇيرەتكەن. ءبىر توپ اقىن-جازۋشى جۋىردا گۋريەۆ وبلىسىندا بولدىق. ورتامىزدا جاسى الپىسقا جاڭا تولعان ءابۋ سارسەنبايەۆ ءجۇردى. سول كىسىنىڭ زال تولى جۇرت الدىندا ايتقان مىناداي ءبىر ءسوزى بار:
— بىزدە بىرەۋدى زاڭسىز ماداقتاۋ — ماسقارامەن تەڭ. ماعان ايتقان جىلى سوزدەرىڭىزدى مەن زامانىمىزدىڭ زاڭىنا باعىشتايمىن. جۇرەگىمدى جۇدەتپەگەن سوڭىن ەلى. ونسىز مەنىڭ ءتىلىم تيتتەي، قۇنىم قۇرتتاي. نان-تۇز كۋا، ۇيدە ءبىراز وتىرسام، ءۇنىم ءجوندى شىقپاي قالادى.
وتە ءدال ايتىلعان ءسوز.
ابۋگە پيونەرلەر توبى تاعى ءبىر جەردە:
— ازاماتتىعىڭ ارقاسىندا عانا اقىنسىڭ! — دەپ ەدى بۇل ءسوز الگى لەبىزگە وزىنەن-وزى تۇپ-تۋرا جاۋاپ بولدى دا شىقتى.
ءيا... سوۆەت ازاماتى ءوزىنىڭ كونستيتۋسياداعى پراۆولارىن جاتقا بىلەدى دەۋ از. ونىڭ پراۆولارى قان تامىرىن ارالاپ وتىرىپ، ساعات سايىن جۇرەگىنە ءجۇز رەت قۇيىلادى.
بىرەر ءسوز ۇندەۋ جايلى. زاڭىمىزدا اركىم-اق ۇندەۋگە پراۆولى. جەكە ادام سياقتى، تۇتاس كوللەكتيۆ تە ۇيىمداسىپ ۇندەۋگە پراۆولى. مىسالعا جۇگىنەيىك. سولتۇستىك قازاقستان ديحانشىلارى مەن لەنينوگور كەنشىلەرى وسى تۇستا، كوممۋنيستىك پارتيانىڭ XXIII سەزى قارساڭىندا ءمىنسىز ەڭبەك ەتەيىك دەپ، جالپىعا جار شاشىپ وتىر. بۇلار وزدەرى داۋسىز الدىنعى ساپتا بولعاندىقتان، ياعني ۇندەۋى زاڭدى، ۇلگىسى دايار بولعاندىقتان ءسويتىپ وتىر. ال، زاڭدى دۇبىرگە قاشان دا دەلەبەڭ قوزباي، قوسىلماي وتىرا المايسىڭ.
كوردىڭىز بە، ەلىمىزدە ەلەۋلى قيمىلدىڭ ءبارى دە زاڭدى پراۆولارىمەن كەلەدى دە، قورشاعان ورتاعا قوزعاۋ سالادى.
الدىمىزدا پارتيانىڭ الگى ايتىلعان تاعى دا ءبىر تاريحي سەزى تاياۋ. ول الدا تۇرعان اسقار تاۋداي مىندەتتەردى اسا كورەگەندىكپەن بەلگىلەيدى. ازامات سوعان ەڭ الدىمەن ەڭبەك جەمىسىن تارتۋ ەتىپ بارىپ، سول ارقىلى كەلەلى پارىزىن وتەۋگە ءوزىن-وزى دايارلاۋى شارت. كۇن ساۋلەتتى كونستيتۋسيامىزدى دۇنيەگە كەلتىرگەن وسىناۋ ۇلى كۇننىڭ سالتاناتىنا وراي، دوس-تۋىستارعا وزىنە باقىت، ىسىنە ءسات تىلەيمىز.
1965 جىل.
You Might Also Like
-
— كوكتەم — قاشان دا كوكتەم، ول دۇنيە-تىرشىلىكتى كوركەيتەدى، كوبەيتەدى! — دەپ باياعى زاماننان بەرى ادام بالاسىنىڭ ءبارى ايتىپ كەلەدى ول راس، ارينە. وسىدان جيىرما جىل بۇرىنعى سۇراپىل ...
