كەلەلى ماقسات - كەڭ تىنىس
وسى كىتاپتىڭ ەڭ سوڭعى رەداكسياسى قارالىپ بىتكەن شاق ءبىزدىڭ وتانداستارىمىز، قالا بەردى ءدۇيىم دۇنيە حالىقتارى ايلار بويى اسىعا كۇتكەن اسا زور وقيعامەن تۇستاس كەلدى. سوۆەتتىك قۇرىلىستىڭ ءبىرىنشى ەلۋجىلدىعىنا ەپيلوگ، ەكىنشى ەلۋجىلدىعىنا پرولوگ سانالاتىن وسىناۋ الدا تۇرعان بەس جىل ءبىزدىڭ ۇرپاق، ءومىرىنىڭ تاعى ءبىر ەپوپەياسىن، ۇلى سيمفونياسىن، جاڭا ءبىر شەجىرەسىن جازدىرماق. ەندىگى وچەرك، پۋبليسيستيكا، سۋرەتتەمەلەردىڭ كەيىپكەرلەرى — قاتارىمىزدا بىرگە جۇرگەن قاھارمان دوس، تۋىستارىمىز كۇنى ەرتەڭ-اق كوپ-كوپ جاڭا قىرلارىمەن كورىنەرى ءسوزسىز. ساعاتى سوققاندا ونى دا ءوز الدىنا كىتاپ ەتىپ ۇسىنارمىز. سوعان دەيىن جازۋشىعا دا، وقۋشىعا دا قاتىسى بار مىنا ءبىر تومەندەپ سىرلاردى شەرتۋمەن شەكتەلە تۇرالىق.
وسىدان از-اق، ۋاقىت بۇرىن الماتىداعى كوممۋنيست پروسپەكتى جايلى ءوز سەزىمىمدى ولەڭ تۇرىندە جازىپ، ونىڭ جارقىن وزگەرىستەرىنە جانىممەن تەبىرەنگەن ەدىم. «مەنىڭ كوشەمنىڭ تىنىسى» دەپ اتاعام-دى ونى. سول كوشەم ءقازىر تاعى دا وزگەرىپ كەتتى. وتە شۇعىل وزگەرىپ كەتتى. گازوندار پۇشپاققا قاراي كوپ-كوپ ىعىسىپ، اسفالت ارناسى الشاقتاپ، بۇرىن دا دارحان كوشە ودان بەتەر داڭعىلدانا ءتۇستى. شەشەن دومبىرانىڭ ىشەگىندەي سىڭعىرلاپ، ەكى بەتكەيدە جارىسىپ جاتقان ءمولدىر بۇلاقتار جۇيەسى دە بىر-بىرىنەن ءسال قاشىقتاپ، قويۋ قوزعالىسقا ورتالارىنان مول ورىن قالدىردى.
ومىرىمىزدەگى كۇندەلىكتى وزگەرىستەردىڭ ۇلكەن دە، ءۇردىس قيمىلدىڭ بارلىق كورىنىسى وسىعان ۇقساس. وتكەن مارت پەن وسىناۋ اپرەل ەل تىرشىلىگىنىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق، عىلىمي-مادەني تاراپتارىنا دا كوكتەمنىڭ نۇر، شۋاقتارىن كوپ سەبەلەپ تاستادى. بۋسانا بورىتكەن جەر ۇستىندەگى كۇن جىلۋىنداي، تەپە تەبىندەپ، بىردەن تۇتانعان بالعىن گۇل، بالاپان كوكتەي، جۇلگە-جۇيەگە جامىراي جۇگىرگەن ءمولدىر بۇلاقتارداي كوڭىل اشار، شابىت شاقىرار وقيعالار وسى ءبىر ەكى ايدا ەرەسەن كوپ كورىنىس بەردى.
جاڭا بەسجىلدىق ديرەكتيۆالارىنىڭ جوباسى جالپىنىڭ قالىڭ قۇپتاۋى مەن قاپىسىز تالعام-تالقىسىنان تۋعان ورتاق ويلاردى، بۇكىل دالا-قالا جۇرتتارىنىڭ دانالىعىن بويىنا ءسىڭىردى. وداقتاس رەسپۋبليكالاردا سوۆەت كوممۋنيستەرىنىڭ فورۋمدارى ءبىرىڭعاي بيىك ءوتىپ جاتتى. سول ساناتتا قازاقستان كوممۋنيستەرىنىڭ XII سەزى دە ۇلى ءداۋىردىڭ ۇرانىن كوتەردى، وتكەن شاقتىڭ تۇگەل تابىسىن تۇيىندەدى، كەمسىن جايلاردى دا باتىل سىنادى. ءسويتىپ، شىندىعىمىزدى شىنىقتىرا ءتۇستى، الدىمىزدى ايقىنداپ، جۇك-مىندەت، قارىز-پارىزىمىزدى جول-جونىمەن جوسپارلاپ بەردى.
بۇل تۇستا قوعامداعى كۇللى كوللەكتيۆ لەنين پارتياسىنىڭ XXIII سەزىنە تاپ سوناۋ اي سپۋتنيگىن دايارلاعان. الەم ساياحاتىنا اتوم سۇڭگۋىر قايىقتارىن دايارلاعان قاۋىمدارداي-اق قام ىستەدى. داڭقتى سەحتار مەن دالا قوستارىندا قانشا ميلليون قاقپا، شاتىرلار ۇستىندە جارىس تۋى جالىنداي شالقىپ، كوكىرەكتەگى بەرىك سەزىمدەر سەرتكە ۇلاسىپ جاتتى. ەجەلگى لەنينشىلدەر ءداستۇرى قانىنا سىڭگەن حالقىمىز قۇرمەتتى ەڭبەك ۆاحتاسىنا تۇردى. الەمدەگى بىردەن-بىر ريەۆوليۋسياشىل پارتيانىڭ گيمنى «ينتەرناسيونال» ەڭ اۋەلى وسىلايشا وتانىمىزداعى 232 ميلليون جاسامپاز جاندار اتىنان، ونىڭ ون ەكى ميلليون جاساقتى كوممۋنيستەرى اتىنان دۇنيە كوورديناتتارىن ءدۇر سىلكىنتىپ سوناۋ الىستاعى اي توڭىرەگىنە سونسوڭ باردى-اۋ!
مىنە، كپسس XXIII سەزى قارساڭىندا وتان وسىلايشا كەمەڭگەر كوكىرەگىن كەرە تىنىستادى، بەكىپ تە بولماعان بەسجىلدىق ونىمدەرى كوكتەمگى تاۋ دارياسىنداي تاسىپ شالقىپ، قۇت-بەرەكە تەڭىزىنە قۇيىلىپ جاتتى.
داڭقتى وكتيابر پلەنۋمىنىڭ، ودان كەيىنگى مارت، سەنتيابر پلەنۋمدارى اتالعان كوممۋنيست فورۋمداردىڭ قارار-شەشىمدەرى بارلىق سالادا سالتانات قۇرىپ، عىلىم مەن پراكتيكاداعى قاھارماندىق، ءازىز ءامىرشى جۇرەكتىڭ ىنتا-جىگەرى قايرات-كۇشى قاناتىن كەڭ جايىپ كەلدى. وسىندايدا ابزال حالقىمىزدىڭ تەڭدەسى جوق تەرەڭدە، بيىك ۇلىلىعىن ۇققان ۇستىنە ۇعىپ-اق قالاسىڭ!.. كوپتەن كۇتكەن 29 مارت موسكۆا ساعاتىنا وندى سوقتىردى. ونىڭ ءۇنى دۇنيەدەگى وڭ، تەرىس تىلەكتى كۇللىنىڭ قۇلاعىنا كۇمبىرلەپ ەركىن ەستىلدى. ەفيردى جاياۋ بوراسىنداي جايلاپ العان «الا-قانشىق»، ءتۇرلى-تۇرلى بولجال-توپشىلاۋلار توقتالا قالدى. مارتەبەلى كرەملدەگى سەزدەر سارايىنىڭ سىرتى مەن ءىشى الەمدەگى ءارقيلى باقىلاۋشىنىڭ كوز الدىنا كەلىپ تۇتاسىمەن تۇرىپ الدى. تەليەۆيزورمەن ۇزاق ۋاقىت ءۇنسىز بەتتەسىپ، تەبىرەنگەن دوس تا، كورنەۋ كوكىرەگىن قارسى ايىرعان قاس تا كوپ بولعانى قاق.
ۇمىت-سەنىمنىڭ ۇلكەن حارتياسىنا ءوز ەلىمىزدەن باسقا سەكسەننەن استام ەلدىڭ اق، تىلەۋلى ارداگەر ۇل-قىزدارى قادىرمەندى قوناق سيپاتىندا قاتىستى ەمەس پە. قۇرلىقتاردىڭ بارشاسىنان قۇتتىقتاۋ تاسقىنىن تەلەتايپ، تەلەگرافتار ءمىنسىز، مىگىرسىز قۇپتادى. سەزد ءوز جۇمىسىن باياعىشا بايسالدى باستاپ كەتتى. وراسان ويشىل، كورەگەن كوسەم دە، شەشەن كۇندەر شەرۋلەپ، بىرىنەن سوڭ ءبىرى ءوتىپ جاتتى.
ەلىمىز ەكى اپتا بويىنا سوزىلعان وسى سەزگە ءوز وكىلدەرىن تانا ەمەس، بۇكىل ارمان-تىلەگىن اپاردى. بەس مىڭعا جۋىق دەلەگات سوڭىنان توقسان مىڭ قۇتتىقتاۋ، حات-حابار، ۇسىنىس، راپورتتار سەزگە بارشا تاراپتان بارىپ جاتۋى وسى جايدى ايقىن اڭعارتتى.
...ءوزىن شىن وتان مەن پارتيا پاتريوتى سانايتىن جازۋشى، جۋرناليست، ورتاق ويلى قالامداس دوس وسىناۋ بولعان ۇلى جيىننىڭ جارقىن يدەياسىن جالپىعا ناسيحاتتاۋ جولىندا ىركىلمەي ىزدەنەدى، الىپ شىندىعىمىزعا ارقا سۇيەپ وتىرىپ، تولىپ جاتقان تولعانىستارعا ۇيىپ بەرەدى. سودان بارىپ شىن ءسوز تۇگەل تۇرىمەن جۇرەككە جول تابادى.
ارينە، سەزد اسەرىنەن سوڭ ىلە-شالا تۋىپ جاتقان ازىرگى كۇندەر قالام يەسىن قايتادان ءبىر ءىس بارلاۋعا بارعىزادى. كۇن پروبلەمالارىنىڭ كۇللى زۆەنوسىمەن قان-جىگەرىن قارۋلاندىرادى: ادەتتە ەڭ اۋەلى اسەرگە ءسوز بەرىلەتىنى زاڭ. بۇل ماقالا دا سول ازىرگى اسەر ۇشقىنى بولماق.
سوۆەت كوممۋنيستەرىنىڭ ححIII سەزىنە مەزگىل ءۇش اعايىندى بولىپ قاتىستى دەۋ ابدەن ورىندى. ءورشىل، وندىرگىش وتكەن شاق بولىپ جاتقان بارشا قوزعالىستىڭ بارومەترى بۇگىنگى كۇن مەن كەمەڭگەر كەلەشەك بۇل سەزگە شەشۋشى داۋىسپەن تەگىس، تەڭ پراۆولى قاتىستى. ءۇش مەزگىلدىڭ ۇجىم ۇيعارىسىمەن ەستافەتاعا ءسوز بەرىلدى.
تۋعان جەردىڭ بەت-بەدەرىندە ارعى كەزەڭدەر سياقتى وتكەن جەتى جىلدىڭ دا ورنەگى ءوز بوياۋىمەن ءبىر ۇداي، قايتالانبايتىن گەوگرافيالىق كارتا بولدى. قاشىققا شالقايماي-اق، قازاقستانعا كوز جۇگىرتسەڭ دە ول ساعان وتتان ىستىق، ايدان ايقىن كورىنەدى. بارلىق اتىراپ تا الگى ءبىر ءسوز باسىنداعى الماتى كوشەسىندەي كوركەيە وزگەرىپ، جاسارىپ كەلىپ، ەندىگى مەزگىلگە تولىق ەسەپ بەردى.
ءبىز قازاقستاندا كوپتەگەن زور-زور ءوندىرىس وشاقتارى ەتەك-جەڭىن ەلسىز جاپان ۇستىنە دە جايىپ جىبەرگەنىن كوردىك. رەسپۋبليكادا سوڭعى جەتى جىل ىشىندە جەتى جۇزدەن استام ipi-ipi جاڭا كاسىپ ورنى پايدا بولعان دەسەك، سولاردىڭ اربىرەۋىنە مەزگىل تىڭ مەكەن دە تاۋىپ بەردى. بۇرىنعى ۇلكەن-ۇلكەن، الىپ دەگەندەرىمىز دە ءۇردىس وزگەرىپ، 535 جانا سەح سول بۇعان دەيىنگى ىرىلەر قاناتىنان ىرگە تەپتى. ءسويتىپ، يندۋستريانىڭ اعا بۋىنى سانالاتىن العاشقى وشاقتارى دا قۋاتىنا قۋات قوستى. بۇل — ونىڭ جىرى دا وزگەرىپ كەتتى دەگەن ءسوز.
ال، تۇرعىن جايلار اقۋالى شە؟.. تىڭ قونىستىڭ ءۇي-جايلارى ءوز الدىنا... قارت زامان قالدىعى — سامان لاشىق، قۇجىرا تامدار جەتى جىل ىشىندە قۇددى باسقا ءبىر بەلگىسىز جاققا جەر اۋىپ كەتكەندەي، كوشە-كوشەدەن اۋماق-جۇماعىمەن الىنىپ تاستالدى. 42 ميلليون شارتى مەتر كومفورتقا قازاقستاننىڭ كوپشىلىك جۇرتى كوشىپ قوندى. مىسال ءۇشىن ايتا كەتەيىن، ونداعان جىلدار بويى وزگەرۋدىڭ ءبىر ورايىن كەلتىرە الماي، باياعى باز قالپىندا كۇزگى، كۇيىك بەتەگەدەي جەرمەن-جەكسەن تىربيىپ كەپ جاتاتىن ءبىر قالاشىق بولۋشى ەدى. ارعى زاماننىڭ جوق-جىتىك بالىقشى، پادرەتشى، الىپ-ساتارى ساۋداگەر، جالداپ-جاتاقتارى مەن سۇرگىندەگى قاراشەكپەندەر سالعان وڭشەڭ ءبىر توزعىن، توقال ۇيشىكتەر جۇرەگىمىزدى جۇدەتىپ-اق ءبىتىپ ەدى. وزگەلەر وزگەرىپ، جاڭارىپ جاتسا دا، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، وسى ءبىر بىجىرقاي ءمىز باقپاۋشى ەدى. ءبىر كەزدە ەل اۋزىندا ۇيشىك اتانعان، جايىقتىڭ ەۋروپا تاراپىنداعى كونە گۋريەۆتى ايتىپ وتىرمىن. بىلتىر بارعاندا سونىڭ دا تىنىشى كەتە باستاعانىن كورىپ، تىنىسىم ءبىراز كەڭەيىپ قالدى. ءسويتىپ، بۇرىنعى كونە كۆارتالدار دا اتىن قالدىرىپ، زاتىن وزگەرتىپ العان. وسى ماڭايدا ءبىر ءسات ويلانىپ وتىرساڭىز، جاس جەتىلىپ، قارت جاسارىپ، تالاي ۇرپاق تابىسىپ جاتقانداي تاماشا ءبىر جايلار عوي بۇل ءوزى!..
جوعارىداعى ءبىر سوزىمىزدە دالالار ەسەبىنەن قالالار كوبەيدى دەدىك تە، سول ءار قالانىڭ وزىندىك سىرىن سيپاتتامالىق. شويىن، كوكس، تيتان، ماگنيي، سينتەتيكالىق كاۋچۋك، گلينوزەم، اسبەست، كارتون، كۇردەلى مينەرالدىڭ تىڭايتقىشتار — سايىپ كەلگەندە وسىنىڭ ءارقايسىسى ءوز الدىنا ءبىر قالا. تەمىر قالاسى، مۇناي قالاسى، ءدان-داقىل قالاسى، اۋىل شارۋاشىلىق ماشيناسىن جاسايتىن قالا، ەكونوميكاداعى «ا»، «ب» كاتەگوريالارىنىڭ باسقا دا تولىپ جاتقان تۇلعالى وشاقتارى — مۇنىڭ ءبارى ءار قالا تۇرعىندارىنىڭ وزگەدەن وزىندىك ماماندىعىن دا ايقىن اڭعارتادى. ءبىر كومپلەكستى ماماندار قاۋىمىنىڭ تىرلىگىنەن تىس ونداي شاھاردا تۇرۋ، تۇرعىندار تىزىمىنە تىركەلۋ ۇيات.
حالىقتىڭ تۇرمىس-جاعدايى تاعى دا كەمەلدەنىپ، ءىس ادامىنا ستيمۋل (ىنتا) سىباعاسى مول بەرىلدى. ءومىرىڭنىڭ قىزىعى ءوزىڭنىڭ قيمىلىڭدا عانا. قوعام بەرەگەن قولىڭدى قاقپايدى — الاعان دا سەن بولاسىڭ.
بۇل ايتىلعاندار ەل ءومىرىنىڭ ەلگەزەك جارشىسى ناعىز اقىننىڭ نايزاعاي، راكەتا شاپشاڭدىعىمەن شالقىپ كوتەرىلەتىن، اسقاق جىرلايتىن اڭىزدان ارتىق شىندىعى. ورتالىق كوميتەتتىڭ كەشەگى ەسەبىندە جول-جونەي بولسا دا قىنجىلا اتاپ وتكەن انە ءبىر نەكەن-ساياق، نامىسسىز جازۋشىسىماق بىرەۋلەردىڭ عانا كوزى جەتپەيتىن كوكجيەك، تاپ بۇگىنگى كۇننىڭ تاماشا شىندىعى وسىلار.
ارينە، بۇلارمەن زامانداس ولقى جايلار دا جاسىرىن ەمەس. ءوسۋدىڭ دە وزىندىك كەمشىلىگى بولاتىنى ازەلدەن-اق تەمىر لوگيكا. ادىمدى قوزعالىستىڭ ءسال اعات، وقىس سەرپىنى دە اراكىدىك ىقتيمال. مىسالعا اۋىل شارۋاسىنداعى اقۋالدى الايىق. تۇتاس سالماقتاعاندا اۋىل سەكتورى بۇل تۇسقا قالا قاتارىنان ءسال كەيىنىرەك، قالىپ كەلدى. سەزد سونىڭ سەبەپتەرىن جەتىك اشتى، ءىرىلى-ۇساقتى كەمسىن، قاتەلەر قاتتى موشقالدى. داۋرىعا ماقتانۋ، ورىنسىز توبەدەن ءتۇيىلىپ اكىمسۋ، جەردى باپپەن پايدالانۋ ورنىنا بەت-الباتتى تۇبىتتەي تۇتكىزۋ، جوسپاردى ءجونسىز، جوپپەلدەم وزگەرتۋ سياقتى عىلىمعا جات عيبراتسىز قىلىقتار قىرسىعىن تۇبىرىمەن وتاعان وكتيابر پلەنۋمىنا سەزد مىنبەسىنەن بيىك باعا بەرىلدى.
سەزدە وتكەن شاقتىڭ وسىنشالىق جان-جاقتى ەسەبىن بۇگىنگى كۇنىمىز بۇلايشا قابىلداي وتىرىپ، كەلەر كۇندەردىڭ جول-جوسپارىن ايقىندادى. ەندىگى جەردە ەگىنشى، باعبان، باقتاشىلار كاسىپشىلىگىنە ەكى ەسە ءنازار-ىلتيپات، قارجى-قاراجات جۇمسالماق بەرىك كەسىم، شەشىم بوپ قۇپتالدى. ەگىن تىڭى مەن مال تىڭىن ەگىز دامىتىپ وتىرعان قازاقستان ءۇشىن بۇل ءوزى تىپتەن ايرىقشا پروبلەما. تۋرا وسى پروبلەمامەن تۋىسىپ، ەتەنە تابىسىپ الۋ قالامى قۋاتتى قايراتكەردىڭ باس پارىزىنىڭ ءبىرى بولسا كەرەك: كوزىمىز قانىققان كوپ جايلار وسى ءبىر تۇستا تۇنىپ تۇر. اۋىل تاعدىرىنا ارالاسىپ جۇرگەندەر ساناتىندا بەدەل-دوستارمەن بىرگە بەرەكەسىزدەر دە جوق ەمەس. باسشىلىق ءىسىن ارقالانباق تۇگىل گازدى سۋ مەن بالمۇزداقتى ادال ساتا المايتىن، قادىر-قاسيەتىنەن حابارسىز اۋلەكى كەيبىرەۋلەر ءالى دە كەزدەسىپ قالۋى ىقتيمال. تەك سولار عانا قادالمىش قالامعا اياۋسىز نىسانا دا، قالعان قۇبىلىستاردىڭ بارلىعى-اق جارقىن شابىتقا جالىن بەرمەك.
كەلەشەك جايىنا كەلسەك، قازىرگى تاڭدا ءاربىرىمىز-اق قۇرىلىس وبەكتىلەرىن جوبالايتىن ينجەنەرگە ۇقسايمىز: «پالەن جەردەگى بولاشاق سارايدىڭ ارحيتەكتۋراسى، ءىشى مىناداي، سىرت كورىنىسى مىناداي بولماق» دەگەن سۋرەتتى باسپا ءسوز بەتىنەن ءجيى ۇشىراتۋشى ەدىك قوي. سول سياقتى ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدە دە بولاشاق شىندىقتىڭ بوي-تۇلعاسى ءتىرى تىركەستەرىمەن جاتىر. بەسجىلدىق ديرەكتيۆالارىنىڭ ءار جولىنا كوزىڭىز تۇسسە-اق، كوكىرەگىڭىزدە كوپتەگەن ءبىر قىزىق قيمىلدار پايدا بولادى. جالعىز-اق دەن قويا وقي بىلسەڭىز بولعانى!..
ماسەلەن... ماسەلەن، الداعى بەسجىلدىقتا ورتا مەكتەپ مۇنشالىق كوبەيەدى، ينستيتۋتتاردىڭ، عىلىم وردالارىنىڭ سانى مۇنشالىق ارتادى دەگەن جازۋلاردىڭ ماعىناسىندا كەلەشەك سمەنامىزدىڭ (ءومىرىمىزدىڭ جارقىن جالعاسىنىڭ) وزىنەن باستاپ، ءالى كۇنگە شەكتى ايگىلى ەمەس قۇرال-جابدىقتارى مەن لابوراتوريالار كوز الدىڭىزعا ەلەستەمەي مە؟!
ماسەلەن... ماسەلەن، قول ەڭبەگىن جەڭىلدەتۋ ەتكەن ەلۋ جىلدىڭ ەڭ ءبىر ۇلىقتان ۇلىق ۇرانى بولعان ەدى. ول پروبلەما شەبەر شەشىلگەن-دى. ال، مىناۋ ديرەكتيۆالاردا اقىل-وي ەڭبەگىن جەڭىلدەتۋ ۇرانى ەڭ الدىڭعى، ەڭ ءىرى جوسپارعا قويىلعانداردىڭ، ءبىرى بولىپ، كوز، كوڭىل وبەكتيۆىن تۇگەل الىپ تۇرعان جوق پا؟!..
قاپشاعايدىڭ گەس، تەڭىزدەرى، قاراعاندى-ەرتىس كانالى، ايشىلىق جەردەن قۇردىمعا تارتىلعان قۇبىرلار سيپاتتى ءومىر وزەگىنىڭ جەم-سۋسىندارى قايران تۋعان جەرىڭىزدى سىزگە قايتادان ءبىر تانىستىرىپ شىقپاي ما؟!.. قازاقستان قاشان دا كەڭ-بايتاق- قاراقۇيرىق،، اقبوكەنى اسىر سالعان. ۇكى، قوياندارى ۇركە قويماعان اۋەلگى قالپىنداعى جەر ءالى دە بارشىلىق دەسەك، وسى ديرەكتيۆالاردا ونىڭ، ەرتەڭگىسى دە ءوز الدىنا ءبىر ۇداي سۇرەندى سۋرەت. جەردىڭ ۇستىڭگى قاباتىنان-اق ۇلكەن تابىلاتىن كەسەك رۋدالاردىڭ اشىق كارەرى، اق، قىزىل، جاسىل شاتىرلى جاڭا ۇيلەر، ستاديون، مونشا، كلۋبتار، بەلدەن-بەلگە جارقىراپ اسىپ جاتقان شويىن، اسفالت جولدار، ماڭدايىنا ءوز رەسپۋبليكامىزدىڭ، ءوز زاۆودىمىزدىڭ ماركاسىن جازدىرىپ الىپ، قاپتاپ جۇرگەن قازاقستان تراكتورلارى — الگى ايتىلعان كوكىرەكتەگى كوپتەگەن قىزىق قيمىلدار وسىلايشا تىزبەك-تىزبەك بولىپ كەلە بەرەدى
كوممۋنيستىك كوعام قۇرۋدىڭ ۇلى پروگرامماسىندا وتە ءدال دە، تۇجىرىمدى جازىلعان قاسيەتتى ءبىر قاعيدا بار-اۋ: «ءبارى دە ادام ءۇشىن!» دەپ، شاپاعاتتى ۇران شاشىپ تۇر عوي ول. سول ءبىر ۇلى زاڭعا بارشا تابيعاتىمەن باعىنعان ەندىگى مەزگىلىمىز ەلدىڭ جۇمىس كۇنى دە قىسقارتىپ، ونى اپتانىڭ بەس كۇنىنە ءتۇسىردى. ەكى كۇن ۇداي ەمىن-ەركىن دەمالىس دەگەنىڭىز ادامنىڭ جەكە وزىندىك، سەميالىق تاعدىرىنا — ۇلى مانىندەگى ۇياعا دەگەن پارتيا ءىلتيپاتىنىڭ، لەنيندىك گۋمانيزمنىڭ سالتاناتى.
ءبىز ءبىر سوزبەن ءۇي دەپ اتايتىن قاسيەتتى مەنشىك مەكەنىمىزدى لەنين كىشكەنە مەملەكەت دەپ تەگىننەن تەگىن ايتپاعان عوي. مۇنىڭ ءوزى دە، ءوسىپ وزگەرۋ جۇيەسى كۇردەلى، اينا-قاتەسىز مەملەكەتتىك مەحانيزم. اسىرەسە، ءبىزدىڭ وتانىمىزدا، ءدال وسى داۋىردە...
ارينە، ءۇي ىشىندەگى سان قيلى تىرشىلىكتى ساناپ جەتكىزە المايسىڭ. ءبىراق، سولاردىڭ ىشىندە ىلعي ءبىر ويىڭنىڭ ورتاسىن الىپ تۇراتىن بىرەگەي ءبىر جايلار بار-اۋ. شاكىرت بالاڭنىڭ ماڭدايىنان سيپاپ، ويىنداعىسىن ءبىلۋ، كۇندەلىگىن تەكسەرىپ، مەكتەپتەگى جەتەكشى، ۇستازدارىنا جولىعۋ، ورايىن تاپقانشا شولدەپ جۇرگەن كىتابىڭدى وڭاشا ءبىر ۇيىپ وتىرىپ وقۋ، وزگەدەن ءوزى عانا ەرەك ناق سۇيەرىڭمەن ادامعا ءبىر-اق رەت بەرىلەتىن ءازىز ءومىر جايلى ءارقيلى اڭگىمە شەرتىپ، پىكىر تۇگەندەسۋ، جان-جاراستىعى مول دوس سەميالارمەن بارىس-كەلىس، ۇعىنىس باپتارى — وسى ايتىلعانداردىڭ اربىرەۋى-اق قۇل-مەزگىلگى قۇمارىڭ ەمەس پە؟.. مىنە، ەندى مۇنىڭ دا ساعاتى ەكى ەسە ۇزارىپ وتىر. كەلەشەكتىڭ كەسكىن-تۇلعاسى ۇيدە-تۇزدە وسى سيپاتتا كورىنەدى. جالعىز-اق، ديرەكتيۆالاردى جالان كوزبەن ەمەس، جانىڭمەن وقىپ، دەن قويا، تۇگەل تۇسىنە بىلسەڭ بولعانى... سوندا سەن دە، ءوز ارىپتەسىم، ءدۇيىم دۇبىرگە ات قۇرعاتپاي ارالاساسىڭ. جىر، حيكايا، تابيعاتىنا جاڭا ءبىر وي، وبراز ورامدارى، ءتىل تىركەستەرى، ىرىقتان تىس تاماشا ىرعاق، اسەرلى اۋەندەر كەلەدى. ادەبيەتىمىز كەمەڭگەر كەيىپكەرلەرمەن تولىسا تۇسەدى.
سوڭىندا ادەبيەت جايلى بىرەر ءسوز. ءوز باسىم حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ وزگە سالاسىنان ونەر-ادەبيەت سالاسى كەمسىن، كەنجە-نارەگەي دەگەن پىكىرمەن، كىم ايتسا دا، كەلىسە الماۋشى ەدىم. سونىڭ دۇرىستىعىنا سەزد تاعى دا كوزىمىزدى جەتكىزدى. جامان شىعارمالارىمىز جاقسىلارىمىزدى سىزىپ تاستاۋ ءۇشىن جازىلماعان عوي. ولار وعان دارمەنسىز. ونىڭ ۇستىنە، جامان شىعارما بەسجىلدىق جوسپاردا جوق. پارتيا سەزى ادەبيەتىمىزدى دە ءال-اۋقاتتى، ءونىمى بىتىك، كوپ مانىندەگى كوركەم كاسىپشىلىك دەپ بيىك باعالاپ، وعان دا ەندىگى مەزگىلدىڭ ەرەسەن سالماقتى جۇگىن جۇكتەدىڭ اسا زور سەنىم ارتتى، تازالىقتى تالاپ ەتتى. ءوز اناسىنا قور ءسوز ايتىپ، قول كوتەرمەك بولعان جەتەسىز جەكە بىرەۋلەردى ونەر يەلەرىنىڭ ساناتىنان ءوشىرىپ بەردى. مۇنىڭ ءبارى كوڭىلدى سەرگىتىپ، بەرىك سەنىمدى بەكىتە تۇسەتىن، شابىت شاقىراتىن جاندى، جالىندى مەدەت، ءاز اكەنىڭ قالتقىسىز قامقورلىعى. ءوزىنىڭ باياعى باتىل باعىتىنان اينىماس تاپشىل، ريەۆوليۋسياشىل ادەبيەتىمىزدىڭ قاسيەتتى ءداستۇرى قاشان دا داۋىرلەپ، سالتانات قۇرا بەرەدى. ءبىزدىڭ نە قيلى كۇرەستەردە شىنىققان قاھارمان سوسياليستىك رەاليزم كوممۋنيستىك قوعامنىڭ ماتەريالدىق، رۋحاني بايلىعىن دانالىقپەن دايارلاسادى.
جازۋشىلار سەزى دە جاقىن، ۇرىمتال تۇستا تۇر. ول پارتيا سەزىنىڭ جارقىن يدەيالارىمەن جاراقتانىپ، بىلگىر، بيىك ەتەدى دەگەن سەنىمگە ءاربىرىمىز يەمىز. ول سەزدە دە باردى بايسالدى باعالاپ، جوققا جول تابامىز؛ كوركەم ءىسىمىزدىڭ كولەمدى بەسجىلدىعىن ءبىر اۋىزدان قۇپتاپ الىپ، سونسوڭ تاعى دا ءبىر قۇلشىنا جازار بولارمىز. قازىرگى ۋىزداي اسەر ءالى-اق وزەندەردەن ەنگەن تەرەڭ تەڭىزدەي شەڭبەرلەنىپ بارىپ، ادامنىڭ ارتىقشا اقىلگويى، ادال دوسى — كىتاپقا كىرەر بولار!
ىسكە ءسات، ارىپتەس دوستار!
1966 جىل.
You Might Also Like
-
كوكتەم سايىن ادام كوزى گۇلگە قۇشتار بولاتىنى وزىڭە ءمالىم. سەن ەكەۋمىز ءبىرىنشى ماي كەلگەندە دە سويتەمىز: ونىڭ تاڭى قىلاڭ بەرسە بولعانى، ۇيدە تاعات تاۋىپ وتىرا الماي، دەرەۋ تەرەزەگە جۇگىرەمىز، ەرسىلى...
