InfoHub Logo

وقو شاردارا اۋدانى شاردارا قالاسى
№16 كوللەدج
ە-45 توپ ستۋدەنتى تاڭىربەرگەن ازامات قالدىبەك ۇلى
جەتەكشىسى: ە-45 توپتىڭ وندىرىستىك وقىتۋ شەبەرى اليپوۆ قالماحان

جەل قوندىرعىلاردا جەل اعىنىنىڭ كينەتيكالىق ەنەرگياسى گەنەراتور روتورلارىنىڭ اينالۋ پروسەسى كەزىندە ەلەكتر ەنەرگياسىنا اينالادى. كونسترۋكسياسى جاعىنان جەلقوندىرعىلاردىڭ گەنەراتورلارى ەلەكتروستانسياداعى وتىن جاققاندا توك وندىرەتىن گەنەراتورلارعا ۇقسايدى. XX عاسىردىڭ باسىندا ن.ە. جۋكوۆسكيي جەل دۆيگاتەلى تەورياسىنىڭ نەگىزىن قالادى، وسى تەوريانى نەگىزدەي وتىرىپ ءالسىز جەلدىڭ ىرعاعىنان جۇمىس ىستەلەتىن جوعارى ءونىمدى جەتىلدىرىلگەن جەلاگرەگاتتاردىڭ كونسترۋكسيالارى جاسالىندى، بارلىق ەلدىڭ عالىمدارى مەن سامولەت جاساۋشى كونسترۋكتور ماماندارى ءوز ۇلەستەرىن قوستى.

بارلىق جەل دۆيگاتەلىنىڭ جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى بىرەۋ-اق،وندا جەلدىڭ اسەرىنەن قوزعالاتىن جەلدوڭعالاعىنىڭ قالاقشالارىنىڭ قوزعالىسى ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەتىن گەنەراتورىنىڭ اينالىپ تۇراتىن بىلىگىنە بەرىلەدى.
جەلدوڭعالاعىنىڭ ديەماترى ۇلكەن بولعان سايىن سوققان جەلدىڭ ۇلكەن اعىسىن قامتيدى جانە اگرەگات تۇرلەرىنە قاراپ نەعۇرلىم ۇلكەن ەنەرگيا وندىرەدى. جەل دۆيگاتەلىن ەكى توپقا بولەدى:
1. تىك وسپەن اينالاتىن جەل دۆيگاتەلى،ولارعا كارۋسەل تيپتەس، قالاقشالى، ورتوگونالدى.
2. گوريزونتال وسپەن اينالاتىن جەل دۆيگاتەلى (قاناتتى دەپ اتالادى – قاناتتارىنىڭ سانىنا بايلانىستى).

قالاقشالى جەل دۆيگاتەلىنىڭ اينالۋ جىلدامدىعى ولاردىڭ قالاقشالار سانىنا كەرى پروپورسيونال، سوندىقتان اگرەگاتتىڭ قالاقشالارىن ۇشتەن ارتىق جاسامايدى. گوريزونتال اينالدىرۋ ءوسى بار ەكى نەمەسە ءۇش قالاقشادان تۇراتىن مۇنارانىڭ باسىنا بەكىتىلگەن قوندىرعىلار – جەلقوندىرعىلاردىڭ ەڭ كوپ تاراعان ءتۇرى بولىپ تابىلادى. گوريزونتال اينالدىرۋ ءوسى بار تۋربينانىڭ روتورىنىڭ باسقارۋشى بىلىگى دە كولدەنەڭ ورنالاسقان. ال كوپ قالاقشالاردان تۇراتىن گوريزونتال ءوسى بار مودەلىن مونوليتتىك دەپ اتايدى. بۇل قوندىرعىلار تومەنگى جىلدامدىقتا جۇمىس ىستەيتىندىكتەن، سۋ تارتۋ ناسوسىندا پايدالانادى.

تىك وسپەن اينالاتىن جەل دۆيگاتەلىنىڭ (ن - تيپتەس) روتورىنىڭ جەتەكشى بىلىگى ۆەرتيكال ورنالاسقان. تۋربينالارىنىڭ قالاقشالارى وتە ۇزىن، ءپىشىنى دوعا ءتارىزدى، مۇنارانىڭ ۇستىڭگى جانە استىڭعى جاعىنا بەرىك ورناتىلعان. وسىنداي جەل قوندىرعىلارىن الەمنىڭ بىرنەشە كومپانياسى عانا جاسايدى.

H – تيپتەس تۋربيناسى روتورىنىڭ ەرەكشەلىگى باسقارۋشى بىلىك ۆەرتيكال ورنالاسقاندىقتان، كەز كەلگەن باعىتتا سوققان جەلدىڭ ۇلكەن اعىسىن قامتيدى. فرانسۋز ينجەنەرى دارريۋس تىك وسپەن اينالاتىن جەل دۆيگاتەلىنىڭ تەوريا نەگىزىن قالاي وتىرىپ، كونسترۋكسياسىن جاسادى. سىرتقى تۇرلەرىنىڭ ايىرماشىلىعىنا قاراماستان گوريزونتال جانە ۆەرتيكال اينالۋ ءوسى بار جەلقوندىرعىلاردىڭ جۇمىس ىستەۋ پرينسيپتەرى بىردەي.

جەلقوندىرعىلاردىڭ نەگىزگى بولىكتەرى
جەلقوندىرعىلارى مىنانداي نەگىزگى بولىكتەردەن تۇرادى:
1. قالاقشالاردان،
2. روتوردان،
3. ترانسميسسيا (دۆيگاتەلدىڭ مەحانيكالىق ەنەرگياسىن ماشيناعا بەرۋگە ارنالعان مەحانيزمدەر جيىنى)،
4. گەنەراتوردان،
5. باقىلاۋ جۇيەلەرى .

تۋربينانىڭ قالاقشالارى ارقىلى سوققان جەلدىڭ ۇلكەن اعىسىن قامتيدى. قالاقشالار شىنى تالشىعىنان، پوليسترولدان نەمەسە كومىرپلاستيكتەن جاسالىنادى. تۋربيناناىڭ قالاقشالارى جۇمىس ىستەگەندە سول ماڭايداعى تەليەۆيزياعا كەرى اسەرىن تيگىزەدى، ءوزى قۋاتتى دىبىس تەربەلىستەرىن تۋدىرادى. سوندىقتان قالاقشالارىن بەرىك سىنبايتىن جانە يىلگىش شىنى پلاستيكادان جاسايدى (راديوتولقىنداردى شاعىلدىرمايدى، جۇتپايدى). قالاقشالاردىڭ ديامەترىنىڭ ۇزىندىعى 15 پەن 25 مەتردىڭ ارالىعىندا بولسا، سالماعى 1000 كگ بولادى.
روتور ورتالىق بىلىكپەن جالعانعان قالاقشالاردان تۇرادى. ورتالىق بىلىك باسقارۋشى بىلىككە ترانسميسسيا ارقىلى جالعانعان. ترانسميسسيا – بەلدىك ارقىلى كينەتيكالىق ەنەرگيانى گەنەراتوردىڭ باسقارۋشى بىلىگىنە بەرىپ، ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەتىن مەحانيزمدەر جيىنى.
جەلقوندىرعىنىڭ باقىلاۋ جۇيەلەرى الىستان كومپيۋتەر ارقىلى باسقارىپ جانە باقىلاپ وتىرادى. باقىلاۋ جۇيەلەرى قانداي دا ءبىر بۇرىشپەن كولبەۋ ورنااتىلعان جانە اينىمالى، ءار باعىتتا قوزعالىپ تۇرادى. سونىمەن قاتار ەلەكتروندىق باقىلاۋ جۇيەلەرى جەل جىلدامدىعى وزگەرگەن كەزدە، وندىرىلگەن كەرنەۋ شاماسىنىڭ شامادان اسىپ كەتپەۋىن رەتتەپ وتىرادى.

جەلقوندىرعىسىنىڭ باستى سيپاتتامالارىنىڭ ءبىرى بولىپ ونىڭ قۋاتى بولىپ سانالادى. جەكە ۇيگە نەمەسە كوتتەدجگە ورنالعان كىشى جەلقوندىرعى -لاردىڭ قۋاتى –100 كۆت، ال ديامەترى 15 – 40 مەترگە باراتىن، 2–3 قالاقشالارى جەلقوندىرعىسى 1 مۆت توك وندىرەدى. قازىرگى زامانعى جەلقوندىرعىلارى 690 ۆ كەرنەۋ بەرەدى، ول ترانسفورماتوردىڭ كومەگىمەن 10 – 30 كۆ-قا تۇرلەنەدى.
مىسالى، 500 كۆت–تىڭ جەلقوندىرعىسى 1 ساعاتتا 15 م/س جەل جىلدامدىعى كەزىندە 500 كۆت ەنەرگيا وندىرسە، 600 كۆت-تىڭ قوندىرعى ءبىر جىلدا جەل جىل- دامدىعى 4،5 م/س بولعان كەزدە 500000 كۆت ەنەرگيا وندىرەدى. جەلدىڭ مەحانيكالىق ەنەرگياسىن ەلەكتر ەنەرگياسىنا اينالدىراتىن ماشينانىڭ تيىمدىلىگىن سيپاتتايتىن شاما جەلقوندىرعىسىنىڭ پايدالى ارەكەت كوەففيسەنتى (پاك-ى) دەيمىز. پاك-تى ەسەپتەۋ ءۇشىن جەل قوندىرعىسىنىڭ 1 جىلعا وندىرىلگەن قۋاتى 1 جىلداعى 8760 ساعاتتاعى ماكسيمال قۋاتقا ءبولۋىمىز كەرەك. مىسالى، 600 كۆت–تىڭ تۋربانى 1 جىلدا 2 ملن. كۆت ەنەرگيا وندىرسە ونىڭ پاك-ى:
ŋ = (2000000 : 365،25) •24600 • 100 % = (2000000 : 525600 ) • 100 % =38 %
قازىرگى جەلقوندىرعىلاردىڭ پاك-ى 25-30 % اسپايدى.

قولدانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
1. كازاحستانسكايا ەلەكتروەنەرگەتيچەسكايا اسسوسياسيا. كوميتەت پو ۆوزوبنوۆلياەمىم يستوچنيكام ەنەرگيي windenergy.kz
2. پروگرامما پو رازۆيتيۋ ەلەكتروەنەرگەتيكي رەسپۋبليكي كازاحستان نا 2010 – 2014 گودى.
3. ناسيونالنايا پروگرامما رازۆيتيا ۆەتروەنەرگەتيكي ۆ رەسپۋبليكە كازاحستان دو 2015گ. س پەرسپەكتيۆوي دو 2024گ.
4. شەفتەر يا.ي، يسپولزوۆانيە ەنەرگيي ۆەترا. 2-ە يزد. پەرەراب. ي دوپ. م.: ەنەرگويزدات، 2013. 200 س.
5. بەتس ا. ەنەرگيا ۆەترا ي ەو يسپولزوۆانيە پوسرەدستۆوم ۆەتريانىح دۆيگاتەلەي: پەر. س نەم. / پود رەد. د.م. بەلەنكوگو. حاركوۆ، 2013. 53.
6. تروفيموۆ ا.، مارينۋشكين ب.، ك گەنەرالنوي سحەمە رازۆيتيا ۆەتروەنەرگەتيكي كازاحستانا. م.: جۋرنال «ەنەرگەتيكا»، الماتى. 2012.
7. پلان دەيستۆيي پو رازۆيتيۋ التەرناتيۆنىح ي ۆوزوبنوۆلياەمىح يستوچنيكوۆ ەنەرگيي ۆ رەسپۋبليكە كازاحستان ۆ 2013-2020گ.گ.، سامرۋك-زەلەنىي.
8. عالامتور جەلىسى https://kk.wikipedia

---