ەر اقىن، ەرەن اقىن، ەرەكشە اقىن
تاقىرىبى: «ەر اقىن، ەرەن اقىن، ەرەكشە اقىن»
ماقساتى:
اقىننىڭ ءومىرىن، ولەڭدەرىنىڭ وزىندىك تابيعاتىن دارالاي، سارالاي وتىرىپ وزگەشەلىگىنە كوڭىل ءبولۋ، ولەڭدى مانەرلەپ، جاتقا وقۋعا داعدىلاندىرۋ، وتانشىلدىققا، تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە، تابيعات اسەمدىگىن تۇسىنۋگە، قاسيەتتى نارسەلەردى ءقادىر تۇتۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: اقىن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان كورمە، اقىننىڭ پورترەتى، كەشتىڭ تاقىرىبى جازىلعان پلاكات، بۋكلەت، سلايد.
1 - جۇرگىزۋشى:
ەي، ولەڭ، ماعان تيگەن ەنشىم ەدىڭ،
بوي جازايىن، قاسىما كەلشى مەنىڭ.
مەنىڭ ساعان شامالى جاقسىلىعىم،
سەن دە ماعان، ارينە، كونشىمەدىڭ.
سانانى سارى ۋايىم سارىلتقانمەن،
تىنىستى تۇيىق تۇمان تارىلتقانمەن،
ۇزبەيمىن كۇدەرىمدى جارىقتان مەن،
ۇزبەيمىن كۇدەرىمدى حالىقتان مەن! – دەپ اقىننىڭ ءوزى جىرلاعانداي، جىر الەمىندە ءوز ويىن، ءومىر شىندىعىن كوركەم تىلدە اقىندىق بيىك تۇرعىدان تۇتاس شەبەرلىكپەن جىرلاعان، ءوز ءداۋىرىنىڭ شەجىرەسىن ايقىن دا ايشىقتى بوياۋمەن جەتكىزگەن، قاسقايا قاراپ اقيقاتتى جىرلاعان مۇقاعالي ماقاتايەۆ شىعارمالارى 60 - 80 جىلداردىڭ كوركەم تىلمەن جازىلعان تۇتاس ءبىر شەجىرەسى سەكىلدى.
اقىن شىعارمالارىنىڭ تاقىرىبى ءار الۋان، ءبىراق ونىڭ ەرەكشەلىكتەرى وزگەگە ۇقساماس سىرى مەن قىرىندا جاتىر. دۇنيەدەگى بار قۇبىلىستى، ادامزات ساناسىنداعى سان قىرلى سەزىمدى ءسوز ارقىلى جەتكىزۋگە بولادى. سوندىقتان دا ءسوز قۇدىرەتىنىڭ ءمان - ماعىناسىنا تەرەڭ بويلاپ، مىڭ سوزدەن ءبىر ءسوز تاڭداپ، ءسوز مارجانىن بەينەلى ورنەكپەن كەستەلەيتىن مۇقاعاليداي اقىن – قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن جارىق جۇلدىزدارىنىڭ ءىرى.
2 - جۇرگىزۋشى:
مۇقاعالي ماقاتايەۆ 9 اقپان 1931 جىلى الماتى وبلىسى، نارىڭقول اۋدانىنداعى قاراساز اۋلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ اۋىلدىڭ حاتشىسى، قىزىل وتاۋدىڭ مەڭگەرۋشىسى، كومسومول قىزمەتىندە بولدى. 1954 - 1962 جىلدار اراسىندا قازاق راديوسىندا ديكتور بولدى، 1962 - 1972 ج اراسىندا «سوسياليستىك قازاقستان»، «قازاق ادەبيەتى» گازەتتەرىندە، «مادەنيەت جانە تۇرمىس»، «جۇلدىز» جۋرنالدارىندا ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، 1972 - 1973 ج. قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا ادەبي كەڭەسشى بولىپ جۇمىس ىستەدى. تۇڭعىش ولەڭى 1948 ج. نارىڭقول اۋداندىق «سوۆەتتىك شەكارا» گازەتىندە باسىلدى. مۇقاعالي ماقاتايەۆ 1976 جىلى 27 ناۋرىزدا قايتىس بولدى. اكەسى سۇلەيمەن شارۋا ادامى ەدى. 1941 ج. جەلتوقساندا مايدانعا اتتانىپ، سودان ورالمادى. شەشەسى ناعيمان دا قاراپايىم شارۋا ادامى ەدى. مۇقاعالي
وتباسىنىڭ تۇڭعىشى بولعاندىقتان ونى اجەسى تيىن ءوز باۋىرىنا سالادى. تيىن اجە مەيىرىمدى، كىسىلىگى مول، كەرەك كەزىندە ادۋىندى ادام بولعان. اجە تاربيەسىندە وسكەن مۇقاعالي شەشەسىن ءومىر بويى «ناقا» دەپ اتاپ كەتكەن.
(«ارىز جازىپ كەتەيىن»، «اۆتوگراف» ولەڭدەرى مانەرلەپ جاتقا ايتىلادى)
1 - جۇرگىزۋشى:
مىڭداعان تالانتتى سازگەرلەر مۇقاعاليدىڭ مۇڭدى، سىرلى، سان قىرلى جىرلارىن جاتتاپ، اۋەن - ءان ىزدەپ شارق ۇردى، شابىت شاقىردى. ونىڭ وتتاي ىستىق ولەڭدەرى ءوز - وزىنەن انگە، تولعاۋعا، تەرمەگە سۇرانىپ تۇراتىن. سامالداي جەلپىپ ماڭدايدان سيپايتىن، جانعا ءلاززات قۇياتىن، كوكىرەك كوزىڭدى مايداي اشاتىن ءان - اۋەز – ءارقاشان دا ءومىر - سەرىك، جانعا قۋات، رۋحاني ازىق.
ءان: «سەنىڭ كوزىڭ»
2 - جۇرگىزۋشى:
ماحاببات بۇگىن تاعى قارامادى،
قارامادى، جانىمدى جارالادى.
ءشامىل - اۋ، بىلەسىڭ بە شىن ماحاببات
وسىلاي قاراماۋدان جارالادى!
ءيا، نازىك جاندى اقىن جۇرەگىنىڭ شىنايى ىڭكارلىك سەزىمى ماحابباتقا ۇلاسادى.
«باقىت ىزدەپ»، «ەي، ولەڭ» ولەڭدەرى مانەرلەپ جاتقا ايتىلادى
1 - جۇرگىزۋشى:
ولەڭدەرى قانداي ەدى اقىننىڭ،
ەشتەڭە جوق اسەم سەنىڭ كۇلكىندەي.
باقىتتىسىڭ سەن ءاردايىم، باقىتتى
باعالاي ءبىل كۇرسىنبەي.
«كۇرسىنبەشى»، «جىلدارىم، مەنىڭ، جىلدارىم»، «قىزىما»
2 - جۇرگىزۋشى:
ولەڭدەرى قانداي ەدى اقىننىڭ،
سەبەلەتىپ جۇرەگىڭە نۇر شاشقان.
ال، اندەرى قانداي ەدى ءموپ - ءمولدىر،
تىڭداي بەرگىن كەلە بەرەد، تىڭداساڭ.
ءان: «قاراساز»
1 - جۇرگىزۋشى:
اينالايىن اتامەكەن، اق مەكەن،
قانداي قازاق ىزدەپ سەنى تاپتى ەكەن؟!
تۋعان ولكە ءتاتتى ەكەن عوي، ءتاتتى ەكەن!
«قاراساز»، «اكەمە»، «ەلىم باردا» ولەڭدەرى مانەرلەپ جاتقا ايتىلادى.
2 - جۇرگىزۋشى:
حاس شەبەردىڭ تۇمشالايدى داڭقىن كىم
كەش ءتۇسىندى شىن باعاسىن نارقىڭنىڭ.
قارا ولەڭ دەپ قاپا بولىپ كوڭىلىڭ،
وسى جولدا سان ءسۇرىندىڭ، سان تۇردىڭ
«قارا ولەڭ»، «پوەزيا» ولەڭدەرى مانەرلەپ جاتقا ايتىلادى.
بي: «ءالقيسا»
1 - جۇرگىزۋشى:
اقىنعا ءبىر كەزدەرى اق قانات قۇس ارمانىن قۋىپ كەلگەن ارۋ الماتىنىڭ تورىنەن كوشەنىڭ اتى بەرىلدى. اسپانتاۋدىڭ اقيىق اقىنىنا اسپانمەن تالاسقان بيىك ەسكەرتكىش تە قويىلدى. بۇل – مۇقاعاليدىڭ ماڭگىلىك عۇمىر ەكەنىڭ ايقىن ايعاعى.
ەندى اقىننىڭ ءوز ەستەلىكتەرىنە ءسوز بەرەيىك.
1 - وقۋشى:
قالام ۇستاعان باۋىر - قارىنداستارىم، حالىقتى ۇمىتپاڭدار. حالىقسىز كۇنىڭ قاراڭ. ونى سۇيەمىن دەپ بايبالام سالماڭدار. وعان تەك عاشىق بولا بىلىڭدەر.
2 - وقۋشى:
مەن ولەڭدى ويدان قۇراستىرىپ جازبايمىن. الدەكىم قۇلاعىما سىبىرلاعانداي بولادى. سونى كوشىرەمىن، سەنەسىز بە؟
3 - وقۋشى:
اشىعىن ايتقاندا، ءوزىمنىڭ قانداي ەكەنىمدى بىلمەيمىن. كوڭىلشەك ەكەنىم راس، الايدا جانىم مەنىڭ تىم مەيىربان، جۇرەگىم مەنىڭ وتە جۇمساق.
2 - جۇرگىزۋشى:
قانداي عانا انادان تۋدى ادام
سابيلەردىڭ ۇيقىسىن قۋالاعان؟!
و، تىنىشتىق! تىنىشتىق قانداي راقات،
قانداي راقات سابيلەرگە جىلاماعان!
«بەسىك جىرى»، «بىزدەر دەگەن» ولەڭدەرى مانەرلەپ جاتقا ايتىلادى.
ءان: «جاس قايىڭ»
1 - جۇرگىزۋشى:
شاراسىندا شاتتىقتىڭ مۇڭى باسىم،
نۇر - ساۋلە بوپ جۇرەكتە جىرى قالسىن.
مۇقاعالي – مۇزارتتىڭ مۇزبالاعى،
شاشىپ وتكەن الەمگە شۇعىلاسىن.
2 - جۇرگىزۋشى:
مۇقاعالي جىرى – كۇشتى جىر. سوندىقتان دا، ول – ەر اقىن، ەرەن اقىن، ەرەكشە اقىن. ەر اقىن دەيتىنىمىز – ول شىندىقتى بۇكپەسىز بەتكە ايتادى. ەرەن اقىن دەيتىنىمىز – ءسوزى شىرايلى، ءتىلى قاراپايىم، تىڭ ولەڭدەر جازدى. ەرەكشە اقىن دەيتىنىمىز – ول ەر جانە ەرەن اقىن بولعاندىقتان دا ەرەكشە.
1 - جۇرگىزۋشى:
تىرىسىندە سىي كورمەي كەتكەن اقىن،
تەك ولگەن سوڭ اتاعىن جايعان اقىن.
ەجەلدەن قازاقتىڭ بۇل قاسىرەتى –
بارماعىن تىستەپ كەيىن ويلاناتىن.
كۇن ءسۇيىپ كەرەقارىس ماڭدايىنان،
لاعىل جىرلار توگىلگەن تاڭدايىنان.
بارىندا باعالاماي، بىلدىك كەيىن
قازاقتىڭ ايرىلعانىن قانداي ۇلان؟!
2 - جۇرگىزۋشى:
التىنعا مەيلى تولماي - اق قويسىن ساندىعىم،
ىرزامىن ساعان، ىرزامىن ساعان، تاعدىرىم!
اقىننىڭ ءوز تاعدىرىنا دەگەن ريزاشىلىعى بولاشاققا دەگەن ۇلى سەنىمىنەن تۋىنداعان بولاتىن.
ماقساتى:
اقىننىڭ ءومىرىن، ولەڭدەرىنىڭ وزىندىك تابيعاتىن دارالاي، سارالاي وتىرىپ وزگەشەلىگىنە كوڭىل ءبولۋ، ولەڭدى مانەرلەپ، جاتقا وقۋعا داعدىلاندىرۋ، وتانشىلدىققا، تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە، تابيعات اسەمدىگىن تۇسىنۋگە، قاسيەتتى نارسەلەردى ءقادىر تۇتۋعا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: اقىن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان كورمە، اقىننىڭ پورترەتى، كەشتىڭ تاقىرىبى جازىلعان پلاكات، بۋكلەت، سلايد.
1 - جۇرگىزۋشى:
ەي، ولەڭ، ماعان تيگەن ەنشىم ەدىڭ،
بوي جازايىن، قاسىما كەلشى مەنىڭ.
مەنىڭ ساعان شامالى جاقسىلىعىم،
سەن دە ماعان، ارينە، كونشىمەدىڭ.
سانانى سارى ۋايىم سارىلتقانمەن،
تىنىستى تۇيىق تۇمان تارىلتقانمەن،
ۇزبەيمىن كۇدەرىمدى جارىقتان مەن،
ۇزبەيمىن كۇدەرىمدى حالىقتان مەن! – دەپ اقىننىڭ ءوزى جىرلاعانداي، جىر الەمىندە ءوز ويىن، ءومىر شىندىعىن كوركەم تىلدە اقىندىق بيىك تۇرعىدان تۇتاس شەبەرلىكپەن جىرلاعان، ءوز ءداۋىرىنىڭ شەجىرەسىن ايقىن دا ايشىقتى بوياۋمەن جەتكىزگەن، قاسقايا قاراپ اقيقاتتى جىرلاعان مۇقاعالي ماقاتايەۆ شىعارمالارى 60 - 80 جىلداردىڭ كوركەم تىلمەن جازىلعان تۇتاس ءبىر شەجىرەسى سەكىلدى.
اقىن شىعارمالارىنىڭ تاقىرىبى ءار الۋان، ءبىراق ونىڭ ەرەكشەلىكتەرى وزگەگە ۇقساماس سىرى مەن قىرىندا جاتىر. دۇنيەدەگى بار قۇبىلىستى، ادامزات ساناسىنداعى سان قىرلى سەزىمدى ءسوز ارقىلى جەتكىزۋگە بولادى. سوندىقتان دا ءسوز قۇدىرەتىنىڭ ءمان - ماعىناسىنا تەرەڭ بويلاپ، مىڭ سوزدەن ءبىر ءسوز تاڭداپ، ءسوز مارجانىن بەينەلى ورنەكپەن كەستەلەيتىن مۇقاعاليداي اقىن – قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن جارىق جۇلدىزدارىنىڭ ءىرى.
2 - جۇرگىزۋشى:
مۇقاعالي ماقاتايەۆ 9 اقپان 1931 جىلى الماتى وبلىسى، نارىڭقول اۋدانىنداعى قاراساز اۋلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ اۋىلدىڭ حاتشىسى، قىزىل وتاۋدىڭ مەڭگەرۋشىسى، كومسومول قىزمەتىندە بولدى. 1954 - 1962 جىلدار اراسىندا قازاق راديوسىندا ديكتور بولدى، 1962 - 1972 ج اراسىندا «سوسياليستىك قازاقستان»، «قازاق ادەبيەتى» گازەتتەرىندە، «مادەنيەت جانە تۇرمىس»، «جۇلدىز» جۋرنالدارىندا ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، 1972 - 1973 ج. قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا ادەبي كەڭەسشى بولىپ جۇمىس ىستەدى. تۇڭعىش ولەڭى 1948 ج. نارىڭقول اۋداندىق «سوۆەتتىك شەكارا» گازەتىندە باسىلدى. مۇقاعالي ماقاتايەۆ 1976 جىلى 27 ناۋرىزدا قايتىس بولدى. اكەسى سۇلەيمەن شارۋا ادامى ەدى. 1941 ج. جەلتوقساندا مايدانعا اتتانىپ، سودان ورالمادى. شەشەسى ناعيمان دا قاراپايىم شارۋا ادامى ەدى. مۇقاعالي
وتباسىنىڭ تۇڭعىشى بولعاندىقتان ونى اجەسى تيىن ءوز باۋىرىنا سالادى. تيىن اجە مەيىرىمدى، كىسىلىگى مول، كەرەك كەزىندە ادۋىندى ادام بولعان. اجە تاربيەسىندە وسكەن مۇقاعالي شەشەسىن ءومىر بويى «ناقا» دەپ اتاپ كەتكەن.
(«ارىز جازىپ كەتەيىن»، «اۆتوگراف» ولەڭدەرى مانەرلەپ جاتقا ايتىلادى)
1 - جۇرگىزۋشى:
مىڭداعان تالانتتى سازگەرلەر مۇقاعاليدىڭ مۇڭدى، سىرلى، سان قىرلى جىرلارىن جاتتاپ، اۋەن - ءان ىزدەپ شارق ۇردى، شابىت شاقىردى. ونىڭ وتتاي ىستىق ولەڭدەرى ءوز - وزىنەن انگە، تولعاۋعا، تەرمەگە سۇرانىپ تۇراتىن. سامالداي جەلپىپ ماڭدايدان سيپايتىن، جانعا ءلاززات قۇياتىن، كوكىرەك كوزىڭدى مايداي اشاتىن ءان - اۋەز – ءارقاشان دا ءومىر - سەرىك، جانعا قۋات، رۋحاني ازىق.
ءان: «سەنىڭ كوزىڭ»
2 - جۇرگىزۋشى:
ماحاببات بۇگىن تاعى قارامادى،
قارامادى، جانىمدى جارالادى.
ءشامىل - اۋ، بىلەسىڭ بە شىن ماحاببات
وسىلاي قاراماۋدان جارالادى!
ءيا، نازىك جاندى اقىن جۇرەگىنىڭ شىنايى ىڭكارلىك سەزىمى ماحابباتقا ۇلاسادى.
«باقىت ىزدەپ»، «ەي، ولەڭ» ولەڭدەرى مانەرلەپ جاتقا ايتىلادى
1 - جۇرگىزۋشى:
ولەڭدەرى قانداي ەدى اقىننىڭ،
ەشتەڭە جوق اسەم سەنىڭ كۇلكىندەي.
باقىتتىسىڭ سەن ءاردايىم، باقىتتى
باعالاي ءبىل كۇرسىنبەي.
«كۇرسىنبەشى»، «جىلدارىم، مەنىڭ، جىلدارىم»، «قىزىما»
2 - جۇرگىزۋشى:
ولەڭدەرى قانداي ەدى اقىننىڭ،
سەبەلەتىپ جۇرەگىڭە نۇر شاشقان.
ال، اندەرى قانداي ەدى ءموپ - ءمولدىر،
تىڭداي بەرگىن كەلە بەرەد، تىڭداساڭ.
ءان: «قاراساز»
1 - جۇرگىزۋشى:
اينالايىن اتامەكەن، اق مەكەن،
قانداي قازاق ىزدەپ سەنى تاپتى ەكەن؟!
تۋعان ولكە ءتاتتى ەكەن عوي، ءتاتتى ەكەن!
«قاراساز»، «اكەمە»، «ەلىم باردا» ولەڭدەرى مانەرلەپ جاتقا ايتىلادى.
2 - جۇرگىزۋشى:
حاس شەبەردىڭ تۇمشالايدى داڭقىن كىم
كەش ءتۇسىندى شىن باعاسىن نارقىڭنىڭ.
قارا ولەڭ دەپ قاپا بولىپ كوڭىلىڭ،
وسى جولدا سان ءسۇرىندىڭ، سان تۇردىڭ
«قارا ولەڭ»، «پوەزيا» ولەڭدەرى مانەرلەپ جاتقا ايتىلادى.
بي: «ءالقيسا»
1 - جۇرگىزۋشى:
اقىنعا ءبىر كەزدەرى اق قانات قۇس ارمانىن قۋىپ كەلگەن ارۋ الماتىنىڭ تورىنەن كوشەنىڭ اتى بەرىلدى. اسپانتاۋدىڭ اقيىق اقىنىنا اسپانمەن تالاسقان بيىك ەسكەرتكىش تە قويىلدى. بۇل – مۇقاعاليدىڭ ماڭگىلىك عۇمىر ەكەنىڭ ايقىن ايعاعى.
ەندى اقىننىڭ ءوز ەستەلىكتەرىنە ءسوز بەرەيىك.
1 - وقۋشى:
قالام ۇستاعان باۋىر - قارىنداستارىم، حالىقتى ۇمىتپاڭدار. حالىقسىز كۇنىڭ قاراڭ. ونى سۇيەمىن دەپ بايبالام سالماڭدار. وعان تەك عاشىق بولا بىلىڭدەر.
2 - وقۋشى:
مەن ولەڭدى ويدان قۇراستىرىپ جازبايمىن. الدەكىم قۇلاعىما سىبىرلاعانداي بولادى. سونى كوشىرەمىن، سەنەسىز بە؟
3 - وقۋشى:
اشىعىن ايتقاندا، ءوزىمنىڭ قانداي ەكەنىمدى بىلمەيمىن. كوڭىلشەك ەكەنىم راس، الايدا جانىم مەنىڭ تىم مەيىربان، جۇرەگىم مەنىڭ وتە جۇمساق.
2 - جۇرگىزۋشى:
قانداي عانا انادان تۋدى ادام
سابيلەردىڭ ۇيقىسىن قۋالاعان؟!
و، تىنىشتىق! تىنىشتىق قانداي راقات،
قانداي راقات سابيلەرگە جىلاماعان!
«بەسىك جىرى»، «بىزدەر دەگەن» ولەڭدەرى مانەرلەپ جاتقا ايتىلادى.
ءان: «جاس قايىڭ»
1 - جۇرگىزۋشى:
شاراسىندا شاتتىقتىڭ مۇڭى باسىم،
نۇر - ساۋلە بوپ جۇرەكتە جىرى قالسىن.
مۇقاعالي – مۇزارتتىڭ مۇزبالاعى،
شاشىپ وتكەن الەمگە شۇعىلاسىن.
2 - جۇرگىزۋشى:
مۇقاعالي جىرى – كۇشتى جىر. سوندىقتان دا، ول – ەر اقىن، ەرەن اقىن، ەرەكشە اقىن. ەر اقىن دەيتىنىمىز – ول شىندىقتى بۇكپەسىز بەتكە ايتادى. ەرەن اقىن دەيتىنىمىز – ءسوزى شىرايلى، ءتىلى قاراپايىم، تىڭ ولەڭدەر جازدى. ەرەكشە اقىن دەيتىنىمىز – ول ەر جانە ەرەن اقىن بولعاندىقتان دا ەرەكشە.
1 - جۇرگىزۋشى:
تىرىسىندە سىي كورمەي كەتكەن اقىن،
تەك ولگەن سوڭ اتاعىن جايعان اقىن.
ەجەلدەن قازاقتىڭ بۇل قاسىرەتى –
بارماعىن تىستەپ كەيىن ويلاناتىن.
كۇن ءسۇيىپ كەرەقارىس ماڭدايىنان،
لاعىل جىرلار توگىلگەن تاڭدايىنان.
بارىندا باعالاماي، بىلدىك كەيىن
قازاقتىڭ ايرىلعانىن قانداي ۇلان؟!
2 - جۇرگىزۋشى:
التىنعا مەيلى تولماي - اق قويسىن ساندىعىم،
ىرزامىن ساعان، ىرزامىن ساعان، تاعدىرىم!
اقىننىڭ ءوز تاعدىرىنا دەگەن ريزاشىلىعى بولاشاققا دەگەن ۇلى سەنىمىنەن تۋىنداعان بولاتىن.
You Might Also Like
