InfoHub Logo

سەكىرگىش دەگەن لاقاپ اتى بار ليتوريا ناسۋتا تۇقىمىنا جاتاتىن ءبىر باقا وتە ماقتانشاق بولىپتى. ءوزىنىڭ ۇزىن قاشىقتىققا سەكىرەتىندىگىن ۇنەمى ماقتانىش تۇتاتىن ول باسقا باقالارعا قاراعاندا ءىرى بولىپتى. ءىرى بولعانىنا بايلانىس­تى وزگە باقالاردى ۇنەمى كەلەمەجدەپ تىنىم بەرمەيتىن. بىردە ول باتپاقتا جۇرگەن دريەۆولاز تۇقىمىنا جاتاتىن جولاق دەگەن  باقانى كەزدەستىرەدى.

— ءوزىڭ نە دەگەن كىپ-كىشكەنتايسىڭ. بىرەۋ ساعان شابۋىل جاساسا، قالاي قۇتىلاسىڭ؟ مىنا مەن كەز كەلگەن قاۋىپتەن وپ-وڭاي سىتىلىپ شىعامىن. ءبىر سەكىرگەندە-اق مەنى ەشكىم قۋىپ جەتە المايدى.

— سەكىرگىش، ءسىز دۇرىس ايتىپ تۇرسىز. الايدا مەن دە قورعانۋدىڭ جولىن بىلەمىن. مەنىڭ دەنەمدە ەرەكشە ۋ بار. ەگەر سونى بولسەم، كەز كەلگەن جىرتقىش مەنەن تەرىس اينالىپ شىعادى.

— ءوي، ءوزىڭ ارام باقا ەكەنسىڭ عوي. سەنىمەن دوس بولمايمىن. ەسىمىڭ كىم ەكەندىگىن بىلگىم كەلمەيدى.

— ولاي دەمە، دوستىم. دوس ءاردايىم كەرەك. مىنە، مىنانى الا عوي. كەرەك كەزىندە ماعان حابارلاس، — دەپ ول ءوزىنىڭ انىقتاما قاعازىن سەكىرگىشتىڭ قالتاسىنا سالىپ جىبەرەدى.

سەكىرگىش ءلام-ميم دەمەستەن جونىنە كەتە بەردى. ول جولاقتىڭ بەرگەن انىقتاما قاعازىنا ءمان بەرمەدى. ءتىپتى ونى قاراۋعا دا ۋاقىتى بولمادى. ءوزىن جوعارى ساناپ، اندەتىپ جۇرە بەردى. ءبىر كەزدە ول سۋدا دەمالىپ جۇرگەن جىلاندارمەن كەزدەستى.

— ءوي، وزدەرىڭ ءيىرىلىپ مۇندا نە ىستەپ جۇرسىڭدەر؟ بالە، تۇرلەرىن قارا، وڭشەڭ سۇيكىمسىزسىڭدەر عوي. سەندەردىڭ تابيعاتقا اكەلەر قانداي پايدالارىڭ بار؟

بۇنى ەستىگەن كەزدە ءبىر قارت جىلان:

— ەسىمىڭ سەكىرگىش ەكەنىن بىلەمىز. ءسىز ۇنەمى ماقتانا بەرمەڭىز. ءبىز ءسىز سياقتى سەكىرە المايمىز. دەگەنمەن تابيعاتقا اكەلەر پايدامىز بار. ماسەلەن، ءبىز كەمىرگىشتەردى جەپ، ادامزات بالاسىنا پاي­دامىزدى كەلتىرەمىز.

— ادام دەگەن ەكى اياقتى جانۋاردى جەك كورەمىن. وزدەرىنىڭ ءجۇر­مەيتىن جەرى جوق. مەن سولاردى كورگىم كەلمەيدى.

— ولاي دەمە، ادام — بۇل تابيعاتتىڭ دوسى. تاكاپپار بولساڭ، ولار سەنى ءبىر كۇنى قولعا ءتۇسىرىپ الۋى مۇمكىن.

— قولدارىنا تۇسپەيمىن. مەن قاتتى سەكىرەمىن عوي. ولار مەنى ۇستاي المايدى. مەن سەندەرمەن ءارى قاراي سويلەسكىم كەلمەيدى، — دەپ ول كەتۋگە ىڭعايلاندى.

— بايقا، بۇل سۋ وزەنىنىڭ جاعاسىندا اناكوندا دەگەن ءقاۋىپتى قۇ­بىجىقتارمەن كەزدەسىپ قالما. قانشا سەكىرسەڭ دە ولار سەنى ۇستاپ الادى.

— بوس سويلەمە، — دەپ سەكىرگىش سەكىرىپ-سەكىرىپ كەتە باردى. ول كوپ ۇزاماي سۋ جاعاسىندا دەمالىپ جاتقان اناكوندالاردى كوردى. قاشاندا قىزبا مىنەز تانىتاتىن ول قاراپ تۇرماي، اناكوندالارعا تاس لاقتىرىپ كەلەمەجدەدى. ۇيقىسىنان ويانعان ءبىر جاس اناكوندا بۇنى قۋا باستادى. سەكىرگىش سەكىرە-سەكىرە شارشاپ، اقىرى قولعا ءتۇستى.

— ءا، بالەم، ەندى قايتەر ەكەنسىڭ. سەنى ءقازىر قۋىرىپ جەيمىن، —دەپ جاس اناكوندا سەكىرگىشتى اعاشقا بايلاپ تاستادى. قازانعا ماي قۇيىپ، وت جاقتى. وسى كەزدە جانى قىسىلعان سەكىرگىش قالتاسى­نان انىقتامانى تاۋىپ الدى. وقىپ قاراسا، جولاق ەسىمدى با­قانىڭ تەلەفون ءنومىرى جازىلعان ەكەن. سەكىرگىشتىڭ ءبىر جاقسى جەرى — ۇنەمى وزىمەن بىرگە ۇيالى تەلەفونىن ۇستاپ جۇرەتىن. ول دەرەۋ جولاققا حابارلاستى.

— اللو، جاكە، مەن ءبىر قيىن جاعدايعا تاپ بولدىم. پالەن دەگەن وزەننىڭ بويىندا تۇرمىن. قۇتقارشى مەنى.

— جاقسى، — دەپ كوپ ۇزاماي جولاق تا كەلە قالادى.

بۇل كەزدە جاس اناكوندا تۋىسقاندارىن تۇسكى اسقا شاقىرعان بولاتىن. كىشكەنتاي جولاق جاس اناكوندانىڭ ارقاسىنا ءبىلدىرت­پەي شىعىپ الىپ دەنەسىنە ۋىن شاشىپ جىبەرەدى. كوپ ۇزاماي اناكوندا تالىپ قالادى. جولاق سەكىرگىشتى بوساتىپ، ەكەۋى قاشا جونەلەدى. ويتكەنى بۇل كەزدە باياۋ قيمىلدايتىن قارت اناكوندالار جاقىنداپ قالعان ەدى.

— كوردىڭ بە، دوس دەگەن ءاردايىم كەرەك. قيىن كەزدە ماعان حابارلاس.

سەكىرگىش باياعى مىنەزىنە كوشىپ جولاقتى مەنسىنبەي، ونىمەن قوشتاسپاي كەتە باردى. جولاق سەكىرگىشتىڭ حابارلاسقان ءنومىرىن ساقتاپ قويىپ، اراسىندا وعان حابارلاسۋدى ادەتكە اينالدىردى. بۇنداعى جولاقتىڭ ويى سەكىرگىش ءبىر پالەگە ۇرىنبادى ما ەكەن دەپ الاڭداعان ەدى. ءبىراق سەكىرگىش جولاقتىڭ حابارلاسقانىن جاقتىرماي، ءجوندى جاۋاپ بەرمەدى.

ارادا كوپ كۇن وتپەي-اق سەكىرگىش ءبىر پالەگە ۇرىندى. قۇمىر­س-قالاردى ۇنەمى مازاقتايتىن ول، ەڭبەكقور جاندىكتەردىڭ يلەۋىنە ءتۇسىپ قالدى. جان-جاقتان قۇمىرسقالار جابىلىپ سەكىرگىشتى تىستەگەن كەزدە، بايعۇس باقا شىڭعىرىپ، ءبىر ورنىنان قوزعالا الماي قالدى. وسى كەزدە جولاق ءبىر سۇمدىقتىڭ بولعانىن سەزىپ تەلەفون شالدى. تەلەفون شىرىلىن ەستىپ قارتتاۋ كەلگەن ەڭبەكشى دەگەن اتى بار قۇمىرسقا تەلەفوندى كوتەردى.

— اللو، سەكىرگىش. ءويبۇي-ي-ي. سەنىڭ ايقايلاعان داۋىسىڭ ەستىلىپ تۇر عوي.

— ءيا، ول ءبىزدىڭ يلەۋىمىزگە ءتۇستى. ول ءبىزدى ۇنەمى مازاقتايتىن. ەندى ءقازىر سازايىن تارتىپ جاتىر، — دەدى ەڭبەكشى.

— جىبەرىڭدەر ونى. ەندى ول سەندەردى مازاقتامايدى. جىبەر­مەسەڭدەر، ءقازىر ءوزىم كەلىپ يلەۋلەرىڭىزگە ۋ شاشامىن. سوسىن بار­لىقتارىڭ قىرىلىپ قالاسىڭدار. مەن قالجىڭداپ تۇرعان جوق­پىن. باقانىڭ دريەۆولاز دەگەن تۇقىمىنان بولامىن.

— جاقسى، — دەپ قارت قۇمىرسقا باسقالارىن تىستەمەۋگە شاقىر­دى. سەكىرگىشتىڭ ءۇستى-باسىنا شىعىپ العان قۇمىرسقالار دەرەۋ ءتۇستى. سەكىرگىش قاتتى جاراقاتتانىپ، قۇمىرسقالاردىڭ يلەۋىنەن ارەڭ دەگەندە شىقتى.

قاتتى جاراقاتىنا بايلانىستى ول بۇرىنعىداي جاقسى سەكىرە المادى. بۇنداي كەزدە جولاق دەگەن ادامگەرشىلىگى مول باقا وعان كومەكتەسىپ، دەنەسىنە ءدارى جاعىپ، كۇتۋمەن بولدى. بىرنەشە ايدان كەيىن عانا سەكىرگىش بابىنا كەلدى. «اۋرۋ قالسا دا، ادەت قالمايدى» دەپ تەگىننەن-تەگىن ايتىلماسا كەرەك. ول جولاقتى دا، باسقالاردى دا مەنسىنبەي، مازاقتاۋدى قويمادى.

بىردە ول وزەن جاعاسىندا جۇرگەن ادامداردى كوردى. كوزىلدىرىك تاعىپ العان بۇل ادامدار جان-جانۋارلاردى زەرتتەپ جۇرگەن بيولوگتار ەدى. سەكىرگىش ولارعا جاقىنداپ:

— سەندەر، وڭباعان، قانىشەرسىڭدەر. جان-جانۋار، اڭنىڭ ءبارىن اۋلاپ ۇستاپ جەيسىڭدەر. الايدا مەنى ءبارىبىر ۇستاي المايسىڭدار،—دەدى.

باقانىڭ ءسوزىن ات شاپتىرىم جەردە ەستىپ تۇرعان ءبىر جىلان:

— ناعىز ولەتىن باقا ەكەنسىڭ. بۇلار سەنى ۇستاپ الادى. قولدارىن-داعى ارنايى اۋلاپ الاتىن اپپاراتتى كورىپ تۇرعان جوقسىڭ با؟

— سەن بوس سويلەمە. ول اپپارات ماعان كەلگەندە تۇك تە ىستەي المايدى. ەي، ادامدار، ماعان قاراڭدار، — دەپ سەكىرگىش بيولوگتاردى مازاقتاپ ءتىلىن شىعاردى.

بيولوگتار سەكىرگىشتىڭ «باح، باح» دەگەنىن ەستىدى. شىن ءمانى­سىندە نە ايتقانىن تۇسىنبەدى. ءبىر ورنىندا تۇرىپ ءتىلىن شىعارىپ تۇرعان باقانى ادامدار ارنايى اپپاراتپەن ۇستاپ الدى. ودان كەيىن بيولوگتار ارنايى تورعا قاماپ، ماشينالارىنا سالىپ الا جونەلدى. باقا ءۇشىن بۇل تور تۇرمە سياقتى بولىپ كورىندى. تەلەفون شىرىلىن ەستىدى. سويتسە جولاق ەكەن.

— اللو، جاكە، مەنى ادامدار ۇستاپ الىپ كەتىپ بارادى.

وسى كەزدە جولاق قاسىنان ءوتىپ بارا جاتقان جاسىل ءتۇستى الىپ ماشينانى كوردى. ول سول ماشينادا سەكىرگىش بار ەكەنىن سەزىپ، بىردەن سەكىرىپ ىشىنە ەندى. الايدا ماشينا قاتتى جۇرگەندىكتەن توبەسىنە شىعىپ كۇتۋمەن بولدى. ماشينا توقتاعان كەزدە بيولوگتار ارتقى سالوندى اشىپ،  بىرنەشە توردى جەرگە ءتۇسىردى. ءار ءتۇرلى توردا اناكوندانىڭ جۇمىرتقالارى، كىشىگىرىم جىلان، قولتىراۋىننىڭ بالاسى بار ەدى. ال سول تورلاردىڭ بىرىندە سەكىرگىش تە بولدى. ادامدار ودان كەيىن تورداعى جاندىكتەردى زەرتتەۋدى قولعا الدى. ولار سەكىرگىشتى دە ءبىراز ابىگەرگە سالدى. بىرەسە قارنىن، بىرەسە اياق-قولدارىن تارتتى. ەندى بىرەسە ءار ءتۇرلى تاعامداردى بەردى. ونى سەكىرتىپ تە كوردى. اقىرى بيولوگتار بۇل جاقسى سەكىرەتىن ەرەكشە باقا ەكەنىن بايقاپ، زووپاركتەگى تورعا قامادى. توردا جاتقاندا سەكىرگىشكە جولاق كەلىپ، حال-جاعدايىن سۇراپ تۇراتىن. ءبىر كۇنى جولاق تا بيولوگتاردىڭ كوزىنە ءتۇستى. ولار بۇل باقانى ۇستاپ الىپ زەرتتەدى. ونىڭ ۋلى ەكەنىن، حايۋاناتتار باعىندا مۇنداي باقالاردىڭ كوپ ەكەنىن بايقاپ، ونى جونىنە جىبەردى.

ەركىندىككە شىققان جولاق ءبىر كۇنى سەكىرگىشكە كەلىپ:

— سەن ءبارىن كىنالايتىن ەدىڭ. ادامدار اقىماق ەمەس. ولار مەنى قامامادى. دەمەك، مەنىڭ مىنەزىمنىڭ جاقسى ەكەنىن ءبىلىپ، باسقا باقالارعا دا قامقورلىق جاساسىن دەپ جىبەرە سالدى. ال سەن ءوز ءومىرىڭدى ءوزىڭ قور ەتتىڭ. تاكاپپارلىقتىڭ كەسىرىنەن توردا وتىرسىڭ. ەندى مەن ساعان كومەكتەسە المايمىن. قوش بول! — دەدى.

سەكىرگىش جولاقتىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، وكىنۋمەن ءومىرىن وتكىزدى. وعان كۇن سايىن بىرنەشە ادامدار كەلىپ قىزىقتاپ قاراپ، سۋرەتكە تۇسىرۋمەن بولدى. ەندىگى كەزەكتە سەكىر-گىش بۇرىنعى ادەتى بويىنشا ادامداردى مازاقتاپ ءتىلىن شىعا-رادى. الايدا ونىڭ بۇل ارەكەتى ەرىككەندىكتەن ەمەس، اششى وكىنىش-تىڭ اسەرىنەن تۋىندايتىن. وسىدان بولار، ءالى كۇنگە دەيىن حايۋانات-تار باعىنداعى باقالار ادامدارعا اشۋلانىپ، ءتىلىن كورسەتۋمەن كەلەدى. ال ادامدار بولسا مۇنى باقالاردىڭ تابيعي قۇبىلىسى دەپ قابىلدايدى.

---