InfoHub Logo

مال سۇتتەرىنىڭ ىشىندە ەمدىك قاسيەتى ەڭ جوعارعىسى - ەشكى ءسۇتى. «ەشكى باسسىن ءۇيىڭدى» -دەپ حالىق ايتقانداي. ەشكى دە قازاق حالقىنىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان ءتورت تۇلىگىنىڭ ءبىرى. ەجەلدەن مال باققان حالقىمىز ەشكىنىڭ ءقادىرىن جاقسى بىلگەن. سەبەبى ەشكى ەرەكشە كۇي تالعامايدى، ءارى قويعا قاراعاندا تەز كوبەيەدى. بۇعان قوسا ەشكىنىڭ ءسۇتى دە، ەتى دە شيپالى قاسيەتكە يە. ەرتەرەكتە حالقىمىز ەشكىنى نەگىزىنەن ءسۇتى ءۇشىن وسىرگەندىگىن «سويسا ەتى- قالاقتاي، ساۋسا ءسۇتى – بۇلاقتاي»، «ەشكى سويىپ جەسەڭ –ءبىر كۇندىك، ساۋىپ ىشسەڭ -مىڭ كۇندىك» -دەگەن ماقالداردان ايقىن ءبىلىنىپ تۇر ەشكى وتە ءوسىمتال بولعاندىقتان تەز ءوسىپ، جىلدام كوبەيەدى. ەشكىنىڭ ەتى دە، تەرىسى دە، ءسۇتى دە، قىلشىعى مەن ءتۇبiتi دە، ءتىپتى ءمۇيىزى دە كۇندەلىكتى تۇرمىس كادەسىنە جاراي بەرەدى. ەشكىنىڭ ەتى ازداۋ بولعانىمەن ەرەكشە كۇتىمدى قاجەت ەتپەيدى.. كوكتەم مەن جاز ايلارىندا كوككە جايىلعان ەشكى ءسۇتىنىڭ قۇرامىنداعى دارۋمەندەر مولايىپ ءارى ءدامى دە وزگەرەدى. ول 600 - گە تارتا ءشوپ ءتۇرىن قورەك ەتەدى. جىلقى، سيىر جانە قوي مالى ودان بىرنەشە ەسە از شوپپەن قورەكتەنەدى. وسىنىڭ - جاسىل ارقاسىندا ەشكى ءسۇتى مەن ەتىندە ادام اعزاسىنا وتە قاجەتتى دارۋمەندەر كوپ بولادى.ەشكى تۋرالى جالپى مالىمەت. ەشكى ۇساق ءمۇيىزدى مالعا جاتادى. ەشكىنىڭ ءمۇيىزى قىرلى، دەنە ءبىتىمى جەڭىل، قۇيرىعى قىسقا كەلەدى. ەشكىنىڭ ەڭ باستى ەرەكشەلىگى – كەز كەلگەن جاعدايعا بەيىمدەلە الاتىندىعى. ەشكى – قولعا العاش ۇيرەتىلگەن جانۋارلاردىڭ ءبىرى. ونىڭ ورنالاسقان جەرىنىڭ تەمپەراتۋراسى + 5-10 گرادۋستان تومەن بولماۋى كەرەك. ەگەر ونىڭ تۇراتىن ورنى ىلعالدى بولسا، وندا ەشكى ءسۇتىنىڭ مايلىلىعى ازايادى. ەشكىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 14-15 جاس. جاز مەزگىلىندە ەڭ باستى ازىعى ءشوپ. ەشكىلەر — كوبەيگىش ءارى تەز ءوسىپ جەتىلەتىن مال. ەشكىلەردى كەز كەلگەن ءۇي جانۋارىمەن بىرگە ءبىر ورىندا ۇستاۋعا بولادى. دۇرىس كورەكتەندىرىپ، دۇرىس قاراعان جاعدايدا ەشكىلەر مۇلدەم اۋىرماي- دى. ءتۇبiتi مەن جۇنىنەن ورامال، قولعاپ، باسقا دا كيىمدەر توقىلادى. تەرىسىنەن جوعارى ساپالى شيەۆرو، زامش، لايكا بىلعارىسى جاسالادى. سۇيەگى، ءمۇيىزى، تۇياعىنان جەلىم جاسايدى، ىشەگىنەن مۋزىكالىك اسپاپتارعا ىشەك يىرەدى. ەشكى ءبىر –ەكى، كەيدە بەسەۋدەن لاقتايدى. جاقسىلاپ كۇتسە جىلىنا ەكى رەت تولدەيدى. ەشكى تۇرلەرى.ەشكى قۋىسمۇيىزدىلەر تۇقىمداسىنا جاتاتىن، كۇيىس قايىراتىن جۇپ تۇياقتى مال. ەشكى 11 - 12 مىڭ جىل بۇرىن قولعا ۇيرەتىلگەن. ەشكى توعىز ون جىل تىرشىلىك ەتەدى. ەشكىنىڭ ءمۇيىزى قىرلى، دەنە ءبىتىمى جەڭىل، قۇيرىعى قىسقا كەلەدى. قازاق ەشكىنى جاسىنا قاراي: ۇلكەن تەكە، سەركە، تۋ ەشكى، ساقا ەشكى، تۋشا شىبىش، لاق. ەشكى ءسۇتىنىڭ قۇرامى. ەشكى ءسۇتىنىڭ قۇرامىندا كالسيي، ماگنيي، فوسفور، مارگانەس، مىس، ا، ۆ1، س جانە د دارۋمەندەرى، اسكوربين قىشقىلى بار. سيىر سۇتىندەگى تەمىرگە قاراعاندا ەشكى ءسۇتىنىڭ تەمىرى جاقسى سىڭەدى، بۇل قان ازدىقتىڭ الدىن الۋدا اسا ماڭىزدى - دەپ زەرتتەگەن. ەشكى ءسۇتىن ادام اعزاسى تەز سىڭىرەدى، بالالاردى تاماقتاندىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ەشكى ءسۇتىنىڭ مايى ادام اعزاسىندا 100 پايىز دەرلىك سىڭىرىلەدى، قۇرامىندا لاكتوزا از بولۋىنا ساي، لاكتوزا جەتكىلىكسىزدىگى بار ادامدارعا ۇسىنىلادى. قۇرامىندا اللەرگيا تۋدىرۋشى الفا - Is - كازەين بولماۋى نا بايلانىستى ازىقتىق اللەرگياسى بار ادامدارعا قولدانۋعا بولادى. ەشكى ءسۇتىنىڭ حيميالىق قۇرامى باسقا دا جانۋارلاردىڭ سۇتىندەي تۇراقتى ەمەس جانە كوپتەگەن ىقپالدارعا: جانۋاردىڭ تۇقىمىنا، جاسى مەن ساۋلىعىنا، لاكتاسيا كەزەڭىنە، قورەكتەنۋ مەن كۇتىم جاعدايلارىنا بايلانىستى. ەشكى ءسۇتىنىڭ كوپتەگەن ەمدىك قاسيەتتەرى بار. اسىرەسە، اسقازان اۋرۋلارىندا، انەميادا، كوزدىڭ ناشار كورۋىندە، دياتەزدە پايدالى. ەمشەك جاسىنداعى بالالاردى قورەكتەندىرۋ ءۇشىن اسا قولايلى. ەشكى ءسۇتىنىڭ ەمدىك قاسيەتى. ەشكىنىڭ ءسۇتى ادام اعزاسىنا پايدالى ەكەندىگى وتە ەرتە زامانداردان بەرى انىقتالعان. ەشكى ءسۇتى ا، س، ۆ، د، ە دارۋمەندەرى مەن باسقا دا ميكرو جانە ماكرو ەلەمەنتتەر قورىنىڭ قاينار كوزى بولعاندىقتان ادام اعزاسىنا وتە پايدالى،ەرەكشە ءونىم بولىپ تابىلادى.

توقانوۆا اياۋجان

---